Главная | Мой профиль | Регистрация | Выход | Вход | RSS Суббота, 05.10.2024, 23:04
Вы вошли как Гость | Группа "Гости"Приветствую Вас Гость

ƏDƏBİ TƏRCÜMƏLƏR

Главная » FAQ [ Добавить вопрос ]


Сол гапыдан Огудалова иля Ларисадахил олурлар.

ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Огудалова иля Лариса.

Лариса. Ащ, ана, мян хяжалятимдян аз галдым ки, йерин алтына эирим.

Огудалова. Ня эизлядим, мян ондан бундан артыг щярякят эюзлямирдим.

Лариса. Нащара бах, нащара! Щяля утанмаз – утанмаз Мокий Парменычы да гонаг чаьырыб! О, щеч ня етдийини билир?

Огудалова. Ня етмяли, артыг дявят едиб, олажаьа ня чаря.

Лариса. Ащ, бизи нежя дя пис вязиййятя салды! Щяйатда башгасына эюря хяжалят чякмякдян пис щеч ня ола билмяз. Ахы бизим щеч бир эцнащымыз йохдур, фягят мян ямялли – башлы хяжалят чякирям, утандыьымдан йер йарылса, йерин дибиня эирмяйя беля щазырам. О ися санки щеч бир шейи щисс етмир, щятта чох шян эюрцнцр.

Огудалова. Нийя дя кядярлянсин: ахы о, алижянаб инсанларын нежя нащар етдийини тясяввцрцня беля эятиря билмяз. О, щяр кяси юз дябдябяли гонаглыьы иля щейран етдийини дцшцнцр, бах, еля она эюря дя бу жцр шянлянир. Мяэяр сян эюрцмцрсян? Ону гясдян ичирдирляр.

Лариса. Ащ, ащ! Ону дайандырмаьа чалыш, сахла ону, сахла!

Огудалова. Нежя сахлайым?! О ки азйашлы ушаг дейил, юзц ня етдийини билмялидир.

Лариса. Ахы о, юзцнц сарсаг кими апарыр, йяни, буну щисс етмир?!

Огудалова. Сарсаг дейил, худбиндир. Шярабыны тярифляйиб, ону мясхяряйя гойурлар, онун ися севинжи йеря –эюйя сыьмыр: юзлярини ичирмиш кими эюстярирляр, яслиндя ися ону ичирдирляр.

Лариса. Ащ! Мян еля горхурам ки. Ахы онлар ня цчцн беля едирляр?

Огудалова. Эюрцнцр, онунла яйлянмяйи гярара алыблар.

Лариса. Ахы онлар бунунла даща чох мяня рущян язаб верирляр?

Огудалова. Сянин рущян язаб чякмяйиндян онлара ня. Эюрцрсянми, Лариса, щяля эюрдцйцн нядир ки, амма артыг рцщян язаб чякмяйя башламысан: сян бундан сонрасыны дцшцн.

Лариса. Ащ, сонракы пешманчылыгдан ня файда; йалныз щейифслянмяк олар, артыг бу ишлярин щеч бир чаряси йохдур.

Ичярийя Йевфросинйа Потаповна дахил олуо.

ЦЧЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Огудалова, Лариса вя  Йевфросинйа Потаповна.

Й е вфросинйа Потаповна. Нащар етдинизми? Бялкя эюстяриш верим, сизя чай эятирсинляр?

Огудалова. Хейр, зящмят чякмяйин.

Й е вфросинйа Потаповна. Бяс кишиляр ня ичяжякляр?

Огудалова. Онлар щяля ки отуруб, сющбят едирляр.

Й е вфросинйа Потаповна. Нащар едиб гуртарыбларса, евляриня даьылышсынлар, кими эюзляйирляр? Бу нащар мяним лап ахрыма чыхды: щям мяни йаманжа хяржя салды, щям дя лап тагятдян салды! Ашпаз ися ясл гулдурдур, бир кялмя дя олсун она ирад тута билмирсян, сяня дишинин дибиндян чыханы дейир!

Огудалова. Ахы она ирад тутмаг ня лазым? Тяжрцбяли ашпаза да ишини юйрятмяйяжяксиниз ки.

Й е вфросинйа Потаповна. Кимдир ки она иш юйрядян, садяжя щяддиндян артыг исрафчылыьа йол верир. Сярф етдийи ярзаглар юзцнцнкц, хцсуси олараг кянддян эятиримиш олсайды, она эцлдян аьыр сюз демяздим: ярзаглар ися юзцмцзцнкцдцр, дцкандан баща гиймятя алыныб, она эюря щейифслянирям. О ися мяндян дайанмадан она шякяр, ванил, балыг йапышганыны вермяйими тяляб едир: ванил ися дцканда щеч дя ужуз дейил, балыг йапышганы ися цмумиййятля од гиймятинядир. Бир ятри олсун дейя бир балажа ялавя едя дя биляр, о ися, яндярдикдя яндярир: адамын лап щейфи эялир.

Огудалова. Ялбяття гянаятжил инсан цчцн бу дюзцлмяз исрафчылыгдыр...

Й е вфросинйа Потаповна. Яэяр кимся киминся малыны гясдян эюйя совурурса, буна артыг исрафчылыг демяк олмаз. Мисал цчцн чюкя балыьыны эютцряк: мяэяр онун тамы бюйцклцйцндян йахуд кичиклийиндян асылы олараг фярглидир? Ясла, амма ди эял ки, гиймятляриндя йерля эюй гядяр фярг вар! Онуна он шащы версяйди, дярд йары оларды, о ися бириня он шащы вериб.

Огудалова. Ону дцз дединиз, нащара тягдим олунан о чюкя балыгларынын щягигятян дя Волгада щяля чох цзцб бюйцмяляри эярякирди.

Й е вфросинйа Потаповна. Щяля бунларын бир, ики рубллуг дяйяриндя оланлары да вар: кимин чохлу пулу варса, о да цряйи истяйян гядяр алсын. Щансыса бир али рцтбяли ряис вя йа щансыса бир мютябяр аьа цчцн алынсайды, мяня беля йер елямязди, йохса ки, эюр бир кимляря бу гядяр пул хяржляйир! Щяля бир рубл вя ондан да чох дяйяри олан бащалы шярабы алмаьы дцшцнцрдц, йахшы ки, йолунун цстцня вижданлы тажир чыхыб: дейиб ки, щяр бутулкайа алты гривен юдяйиб, щамысыны эютцрцн, лазым оларса истянилян йарлыьы да цстцня йапышдырарыг! Амма яла шярабдыр! Жанлара дяйяндир. Бир гядящ ичиб, дадына бахдым, ондан михяк, гызылэцл, бир дя щансыса бир ядвиййатын ятри эялир. бу гядяр гохуну юзцндя жямляшдирян шяраб да щеч ужуз олмаз! Онлара эюря аз да пул юдянмяйиб: бир бутулкасына алты гривен: амма щямин пула дяйяр. Она эюря артыг пул юдямяйиб бизим жибимизя эюря дейил, мяважибля доланаг адамыг. Бу йахында бизим гоншумуз евляниб, онун цчцн бу гядяр пулу юдямяк пярьу кими бир шейдир: онун арвады жещиз олараг она тямиз гуш ляляйиндян йастыг, сонра ися тцлкц, дяля вя самур дярисинин хязини эятириб! Она эюря дя белясинин бу гядяр исрафчылыьа йол вермяси мцмкцндцр. Йанымыздакы мямур да евляниб, онун арвады ися жещиз олараг гядими фортепиано эятириб. Онунла варланмаг гейри – мцмкцндцр. Амма йеня дя бизим йанымызда ядабазлыг едир.

Лариса (Огудаловайа).  Бурадан баш эютцрцб эетмяк истяйирям.

Огудалова. Бядбяхтликдян, мцмкцнсцз вязиййятдир.

Йевфросинйа Потаповна. Няся цряйинизжя дейился, о щалда мяним отаьыма кечя билярсиниз: йохса ки, кишиляр еви басыб, отаьы махорка тцстцсц иля еля долдурурлар ки, няфяс алмаьа да щава гоймурлар. Мян нийя бурда дайанмышам?! Ян йахшысы эедим эцмцшляри сайыб, онлары баьлы йеря гойум, йохса ялияйрилярин завалына эяляр.

Огудалова иля Лариса саьдакы гапыйа тяряф аддымлайырлар, Йевфросинйа Потаповна ися – орта гапыдан ичярийя кечир. Солдакы гапыдан ися Паратов, Кнуров вя Воъеватов чыхырлар.

ДЮРДЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров вя Воъеватов.

Кнуров. Мян, жянаблар, ян саламаты клубда нащар едим, йохса сящярдян аьзыма бир тикя чюряк дя дяймяйиб.

Паратов. Айаг сахлайын, Мокий Парменыч!

Кнуров. Мян илк дяфядир ки, беля бир щалла растлашырам. Мяшщур адамлары нащара гонаг едирляр, йемяйя ися бир тикя дя олсун чюряк тапылмыр…Жянаблар, о, лап сарсаьын биридир ки.

Паратов. Буна шцбщя беля етмирик. Эяряк щаггына данышаг: о щягигятян дя ахмаьын биридир.

Кнуров. Щяр кясдян биринжи дя кефляниб.

Воъеватов. Биз ону йахшыжа сазламышыг.

Паратов. Бяли, мян юз ниййятими щяйата кечирдим. Байаг башыма щягигятян дя аьлабатан фикир эялибмиш: ону йахшыжа ичиздирмяк, сонра ися бундан ня алынажаьына тамаша етмяк.

Кнуров. Йяни, сиз бцтцн бунлары яввялжядян дцшцнцб-дашынмышдыныз?

Паратов. Биз яввялжядян шяртляшмишдик. Жянаблар, Робинзон кимиляр дя мящз бу жцр щаллар цчцн явязолунмаз адамлардыр.

Воъеватов. Адам дейил, халис гызылдыр.

Паратов. Ев сащибини кефляндирмяк цчцн онунла бирликдя ичмяк эярякир: щеч аьлы башында олан адам онун шяраб адландырдыьы о микстураны удармы? Робинзонун ися – йарослав истещсалы олан яжняби шяраблары ичмяйя дюзцмц вар, бу ишин ясл устасыдыр. О, ичяряк, ону о ки вар тярифляйир, эащ биринин, эащ ися о бирисинин дадына бахыр, онлары бири – бириля мцгайися едир, ичмякдя пярэар олан адамлар тяк  санки ичдикляриндян зювг алыр, фягят ев сащибинин иштиракы олмадан ичмякдян имтина едир, бах еля бунунла да ону бизим торумуза салды. О да бу гядяр ичмяйя алышмамыш адамдыр,  бир балажа вуран кими жошду.

Кнуров. Бу, щягигятян дя мязялидир: йалныз мян, жянаблар, зарафатсыз, йаманжа ажмышам.

Паратов. Наращат олмайын, йемяйя мажал тапажагсыныз. Бир гядяр сябриниз олсун, индижя Лариса Дмитрийевнадан бизим цчцн ня ися ифа етмясини тявягге едярик. Кнуров. Бах, бу башга мясяля. Бяс Робинзон щардадыр?

Воъеватов. Онлар орада щяля дя вурурлар.

Ичярийя Робинзон дахил олур.

БЕШИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров, Воъеватов вя  Робинзон.

Робинзон (диванын цзяриня йыхылмагла). Вай, дядям вай! Бах, Серъ, сяня дейирям, сян мяня эюря о Эюзяэюрцнмязин гаршысында жаваб вермяли олажагсан.

Паратов. Олмайа кефлянмисян?

Робинзон. Кефлянмишям! Мяэяр мян сярхошлуьа эюря эилейлянян адамларданам? Сярхошлугдан эюзял щеч ня ола билмяз. Мян мящз бу хош ниййятля бурайа эялмишям, юмрцнцн сонуна гядяр дя бу хош ниййятля юмцр сцряжяйям. Бу мяним щяйатымын башлыжа мягсядидир. 

Паратов. Бяс онда нийя эилейлянирсян?

Робинзон. Мян зящярлянмишям, ай щарай! дейя гышгырмаьым эялир.

Паратов. Сян щансы шярабдан даща чох ичмисян ки?

Робинзон. Щеч хябярим вар ки? Кимйачы дейилям ки, онлары бири – бириндян айырд едя билим! Щеч аптекчи дя эялся, онлардан баш чыхармаз.

Паратов. Бутулкайа щансы етикет йапышдырылмышды?

Робинзон. Етикет «бургон» шярабынын етикети иди,  ичиндяки ися щансыса бир «киндер - балзамы» иди. Бцтцн варлыьымла щисс едирям ки, бу  ядвиййат мяня чох баща баша эяляжяк.

Воъеватов. Олан шейдир: шярабы щазырлайанда ичиня щямишя лазым оландан артыг ядвалар ялавя едирляр, нежя дейярляр, нисбилийи позурлар. Ахы инсан машын дейил, сящв дя едя биляр. Эюрясян тяркибиня милчяк дярманы гатмайыблар?

Робинзон. Бунун няйи сяни бу гядяр севиндирир?! Бурда адам аз галыр эябярсин, сянся шадйаналыг едирсян.

Воъеватов. Сонун чатыб, Робинзон, юляжяксян.

Робинзон. Жяфянэиййатдыр, мян щеч дя юлмяйя разы дейялям…Ащ! Щеч олмаса бу шярабдан щансы бялайа мцбтяла олажаьымы билсяйдим.

Воъеватов. Цряйини буз кими сахла, мцтляг бир эюзцн тюкцляжяк.

Пярдя архасындан Карандышевин сяси эялир: «Ей, бизя бургон шярабындан эятирин!»

Робинзон. Эюрцрсцнцзмц, юзцнцз аллащ шащидисиниз, йеня дя бургон шярабы истяйир! Мяни ону жянэиндян хилас един! Серъ, бары сянин мяня рящмин эялсин. Ахы мян щяля дя юмрцмцн ян йахшы чаьыны йашайырам, жянаблар, парлаг эяляжяйим вар. ахы ня цчцн инжясянят мяним тяк гурбан вермялидир…

Паратов. Аьлама, мян сяни саьалтмаг цчцн ялимдян эяляни едярям: сянин дярдинин дярманы мяндя: наращат олма, сяня шяфа веряжям.


Карандышев ялиндя бир гуту сигарла байыра чыхыр.

АЛТЫНЖЫ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон  вя  Карандышев.

Робинзон (хялчяйя бахмагла). О нядир еля?

Карандышев. Сигар гутусу.

Робинзон. Ону демирям, о хялчядян асыланлар нядир? Сахта алятлярдир?

Карандышев. Сахта нийя олур! Бунлар тцрк силащларыдыр.

Паратов. Австрийалыларын тцрклярин ющдясиндян ня цчцн эялмядикляри мялум олду.

Карандышев. Ня? Бу нежя зарафатдыр?! Жяфянэиййатдыр! Бурда мяним ня эцнащым вар?

Паратов. Сиз онларын ялиндян бцтцн йарарсыз силащлары алмысыныз: онлардан дярддян йахшы инэилис силащлары иля силащланмаг мяжбуриййятиндя галыблар.

Воъеватов. Бяли, ахыр ки, мцгяссир тапылды! Буна эюря австрийалылар сизя дягиг «чох саь ол» демяйяжякляр.

Карандышев. Ахы онларын няйи йарарсыздыр? Мясялян бу тапанчайа бахын. (Тапанчаны дивардан чыхарыр.)

Паратов (тапанчаны ондан алараг). Мяэяр бу тапанчадыр?

Карандышев. Ещтийатлы олун, о, ишляк вязиййятдядир.

Паратов. Наращат олмайын! О ишляк вязиййятдя олса да, олмаса да бизим цчцн щеч бир тящлцкя тюрятмир: онсуз да о атяш ачмайажаг. Мяня щямин бу тапанчадан беш аддымлыгда атяш ачын, юзцн буна изн верирям.

Карандышев. Йох, еля бир заман йетишяр ки, бу тапанча дадыма чатар.

Паратов. Сюзсцз, дивара мых вурмаг цчцн. (Тапанчаны масанын цзяриня туллайыр.)

Воъеватов. Еля демяйин! Беля бир рус зярби – мясяли вар: лазым эялся чубуг да атяш ачар.

Карандышев (Паратова). Бялкя мянимля бир сигар чякясиниз?

Паратов. Эяряк ки, бащалы сигарлардыр? Зяннимжя йедди йцз рубл дяйяри вар.

Карандышев. Бяли, тягрибян: йцксяк чешидли чигардыр, чох йцксяк чешидлисиндяндир.

Паратов. Мяня бу чешид бяллидир: Регалийа капустиссима dos amigos, мян онлара достларымы гонаг едирям, юзцм ися онлары чякмирям.

Карандышев (Кнурова). Буйурасыныз.

Кнуров. Мяним сизин сигарлара ещтийажым йохдур – юзцмдя вар.

Карандышев. Мянимкиляр дя йахшыдыр, ян йахшылардандыр.

Кнуров. Бир щалда ки, ян йахшылардандыр, онда дойунжа чякин.

Карандышев (Воъеватова). Бялкя сиз буйурасыныз?

Воъеватов. Мяним цчцн бу сигарлар чох бащалыдырлар: мяни корлайар. Гушармудуну димдиклямяк бизя йарашан щярякят дейил: ахы гушармуду – инжя эилямейвядир.

Карандышев. Бяс сиз, сер Робинзон, сигар чякирсинизми?

Робинзон. Мян? Гярибя суал верирсиниз! Зящмят олмаса, беш дяня верин!  (Беш дянясини сечир, жибиндян каьызы чыхарыр вя сигары мющкямжя она бцкцр).

Карандышев. Бяс нийя чякмирсиниз?

Робинзон. Ахы бу йарамаз! Бу сигарлары беля бир йердя йох, тябиятин гойнунда, эюзял мянзяряли бир мяканда чякярляр. 

Карандышев. Ахы ня сябябя?

Робинзон. Беля бир сигары беля тямиз бир евдя чяксям, о дягигя мяни язишдирярляр.

Воъеватов. Дюйцлмякдян хошланмырсан?

Робинзон. Хейр, ушаглыгдан дюйцлмяйя нифрят едирям.

Карандышев. Нежя дя ориэинал бир адамдыр! Дцз демирямми, жянаблар, нежя дя ориэиналдыр! О дягигя билинир ки, ясл инэилисдир. (Ужадан.) бяс бизим ханымлар щардадыр? (даща да ужадан). Ханымлар щардадыр?

Огудалова дахил олур.

ЙЕДДИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Карандышеввя  Огудалова.

Огудалова. Наращат олмайын, ханымлар бурдадыр. (Пясдян Карандышевя мцражият едир.) Сиз ня едирсиниз? Эюр бир ня щалдасыныз!

Карандышев. Баьышлайасыныз, амма мян юзцмя йахшы бялядям. Бир бахын: щяр кяс сярхошдур, биржя мян няшялийям. Мян бу эцн еля бяхтийарам ки, црякдян шадйаналыг едирям.

Огудалова. Шадйаналыг един, йалныз бу жцр ужадан йох! (паратова йахынлашыр.) Серэей Серэейич, Йулий Капитонычи яля салдыьыныз йетяр! Биз ону бу щалда эюрдцкжя олмазын язаб чякирик: сиз бу давранышынзла щям мяни, щям дя Ларисаны инжидирсиниз. 

Паратов. Ащ, халажан, мян щеч буна жясарят дя етмярям!

Огудалова. Бялкя сиз яввялки кцсцлцлцйц унутмамысыныз? Щеч утанырсыныз?!

Паратов. Ня данышырсыныз?! Мян, халажан, щеч дя кинли дейилям. Мян сырф сизин хятринизя бцтцн бунлара биротурума сон гойарам. Йулий Капитоныч!

Карандышев. Ня ярз едирсиниз?

Паратов. Мянимля брудершафт ичярсинизми?

Огудалова. Бах, бу башга мясяля. Миннятдарам!

Карандышев. Брудершафт? Бюйцк мямуниййятля.

Паратов (Огудаловайа). Зящмят олмаса, Лариса Дмитрийевнаны бурайа дявят един! Ону бизлярдян гачмаьа сювг едян нядир?!

Огудалова. Йахшы, мян бу дягигя ону чаьырарам. (эедир.)

Карандышев. Ня ичяжяйик? Бялкя йеня дя бургон шярабындан ичяк?

Паратов. Йох, бургон шярабы ичмяк йетяр! Мян садя Адамам.

Карандышев. Бяс онда ня ичяжийик?

Паратов. Аьлыма йахшы бир фикир эялиб: эялин сизинля бирликдя конйак ичяк. Евдя конйак вармы?

Карандышев. Ялбяття ки вар! Мяним евимдя цряйиниз истяйян щяр шейр вар. Ей, Иван, бизя бир конйак эятир!

Паратов. Бура нийя, биз ону ичридя дя ичя билярик: биржя эюстяриш верин ки, бизя стякан версинляр, мян ичкини гядящдя ичмяйи бяйянмирям.

Робинзон. Ахы ня сябябя яввялжядян евиниздя конйак олдуьуну дилинизя эятирмямисиниз? Эюр бир нежя гызыл дягигяляри ялдян вермишик!

Воъеватов. Эюр бир нежя жана эялди!

Робинзон. Бу ичкинин ющдясиндян эялмяйи бажарырам, она ямялли – башла уйьунлашмышам.

Паратов иля  Карандышев солдакы гапыйа тяряф аддамлайырлар.

СЯККИЗИНЖИ ВАГЕЯ.

Кнуров, Воъеватов вя Робинзон.

Робинзон (солдакы гапыйа бахыр). Карандышевин ахыры чатыб. Ойуна мян башладым, Серъ ися ону тамамлайажаг. Конйакы стяканлара тюкцб, мцяййян поза алырлар: жанлы рясм ясяридир. Серъин цзцндяки тябяссцмя бахын! Ясл Бертрамдыр ки вар. ( «Роберт» ясяриндян бир бянди ифа едир.) «Сян мяним хиласкарымсан. — Мян сянин хиласкарынам! — Вя щавадарымсан. — Вя щавадарынам». Аща, удду. Юпцшцрляр. (Охуйур.) «Мян нежя дя хошбяхтям! — Мяним гурбаным!» Ай, Иван онларын ялиндян конйакы алыб апарыр, щя, ялиндян алыб апарыр! (ужадан.) Ня едирсян, ахы сян ня едирсян, гайтар! Мян еля бу аны эюзляйирдим. (гачыр).

Орта гапыдан Илйа чыхыр.

ДОГГУЗУНЖУ ВАГЕЯ.

Кнуров, Воъеватов, Илйа, даща сонра ися Паратов.

Воъеватов. Ня олуб, Илйа?

Илйа. Бизимкиляр щазырдырлар, щамысы топлашыб, сизи булварда эюзляйирляр. Ня заман йола дцшмяйи ямр едяжяксиниз?

Воъеватов. Инди биз щамымыз бирликдя эедяжяйик, бир балажа эюзляйин!

Илйа. Йахшы. Сиз дейян олсун.

Паратов дахил олур.

Паратов. А, Илйа, щазырсынызмы?

Илйа. Щазырыг, Серэей Серэейич.

Паратов. Эитараны да юзцнля эютцрмцсянми?

Илйа. Эютцрмямишям, Серэей Серэейич.

Паратов. Амма бизя эитара лазымдыр, ешидирсянми?

Илйа. Бу дягигя эятирярям, Серэей Серэейич! (эедир.)

Паратов. Мян Лариса Дмитрийевнадан бизим цчцн бир ики бянд охумасыны рижа едяжяйям, эялин ян йахшысы Волганын о бири сащилляриня йолланаг.

Кнуров. Бизим эязинтимиз Лариса Дмитрийевнасыз щеч дя яйлянжяли кечмяйяжяк. Щярэащ…Беля бир зювг бизим цчцн баща баша эяляр.

Воъеватов. Бизи Лариса Дмитрийевна мцшайият етмяйя разылыг версяйди, мян, бюйцк мямуниййятля, бцтцн аварчякянляри бир рубл эцмцш пула мцкафатландырардым.

Паратов. Тясяввцр едирсинизми, жянаблар, мян еля юзцм дя щал – щазырда бу барядя дцшцнцрдцм: эюр бир фикирляримиз нежя цст – цстя дцшцб.

Кнуров. Фягят бу мцмкцндцрмц?

Паратов. Философларын дедийи кими, бу фани дцнйада олмасы мцмкцн олмайан щеч бир шей йохдур.

Кнуров. Робинзон ися, жянаблар, бу мяжлисдя артыг адамдыр. Онунла о ки вар яйляндик, кифайятдир. Орада ешшяк судан эялинжяйя гядяр ичяжяк – бундан ися йахшы бир шей алынмаз! Бу эязинти жидди эязинтидир, о ися бизя тай дейил. (Гапыйа ишаря етмякля.) Буйурун, ики дашын арасында конйакы гамарлайыб.

Воъеватов. О щалда ону юзцмцзля эютцрмяйяк.

Паратов. Эютцрмяк истямясяк дя, юзцнц бизя сырыйажаг!

Воъеватов. Бир дягигя, жянаблар, мян бу дягигя ондан йаха гуртарарам. (гапыйа тяряф гышгырыр.) Робинзон!


Робинзон дахил олур.

ОНУНЖУ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров, Воъеватов  вя  Робинзон.

Робинзон. Ня истяйирсян?

Воъеватов (пясдян). Парися эетмяк истяйирсянми?

Робинзон. Парися, ня вахт?

Воъеватов. Бу эцн ахшам.

Робинзон. Ахы биз Волганын сащилляриня эетмяйя щазырлашырдыг.

Воъеватов. Юзцн билян мяслящятдир; онда сян Волганын сащилляриня йоллан, мян ися Парися эедярям.

Робинзон. Ахы мяним паспортум йохдур.

Воъеватов. Бу дцзялян ишдир.

Робинзон. О щалда разыйам.

Воъеватов. Еля ися бурадан биз бирликдя мяним евимя йолланажаьыг: орада мяни эюзляйярсян, бир балажа динжялиб – йатарсан. Мян ики йердя ишим вар, орайа баш чякмялийям.

Робинзон. Амма гарачыларын ифасыны да динлямяк мараглы оларды.

Воъеватов. Щяля адыны артист гойуб! Щеч утанырсан?! Ахы гарачыларын ифа етдийи няьмяляр – мядяниййятсизлийин вя жащиллийин бариз нцманясидир. Италйан операсы вя йа шян бир операттадан данышсайдын, дярд йары иди! Бах, онлары динлямяйя щягигятян дя дяйяр. Бялкя юзцн дя бу жцр няьмяляри ифа етмисян?

Робинзон. Нийя дя ифа етмяйим! «Няьмякар гушларда» ифа етмишям.

Воъеватов. Кими?

Робинзон. Нотариусун партийасыны.

Воъеватов. Щеч рявамыдыр беля бир артист Парися сяйащят етмясин? Парисдян сонра сянин истедадынын дяйяри биря – беш артар!

Робинзон. Йахшы, мян разы!

Воъеватов. Эедирсян?

Робинзон. Эедирям.

Воъеватов (Паратова). Онун «Роберт» дян нежя ифа етдийини ешитдинми?! Авазына сюз олмаз!

Паратов. Щяля биз Ашаьы Волганын йармаркасында о гядяр йахшы ишляр эюряжяйик ки.

Робинзон. Щеч бир эюр мяндян сорушан, орайа эетмяйя разыйам йа йох?

Паратов. Ня олду сяня бирдян -биря?

Робинзон. Мян о йармаркасыз да кифайят гядяр жащилликля растлашмышам.

Паратов. Ощо, Парис эюр бир ону нежя дил – дил ютдцрду!

Робинзон. Щал – щазырда тящсилли адамлар йармаркалары йох, Авропаны эязиб – долашырлар.

Паратов. Яэяр сирр дейился, сиз Авропанын щансы дювлятляри вя щансы шящярлярини юз тяшрифиниз иля фярящляндирмяк истярдиниз?

Робинзон. Ялбяття ки, Париси, мян артыг узун мцддятдир ки, орайа баш чякмяйя щазырлашырдым.

Воъеватов. Биз онунла еля эцнц бу эцн, ахшам Парися йола дцшярик.

Паратов. Ишя бир бах! Сизя йахшы йол! Парися сян щягигятян дя эетмялисян. Орда биржя сян чатмырсан. Бяс ев сащиби щаны?

Робинзон. О орада дейир ки, бизим цчцн сцрприз щазырлайыб.

Ичярийя саь гапыдан Огудалова иля  Лариса, сол гапыдан ися  Карандышев иля  Ивандахил олурлар.

ОН БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Огудалова, Лариса, Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Карандышев, Иван, сонра да Илйа вя Йевфросинйа Потаповна.

Паратов (Ларисайа мцражият едир). Ахы сиз нийя бизи гойуб эетдиниз?

Лариса. Юзцмц йахшы щисс етмирям.

Паратов. Биз ися щал –щазырда сизин адахлыныз иля брудершафт ичдик. Бундан беля дя юмцрлцк достуг.

Лариса. Миннятдарам. (Паратовун ялини сыхыр.)

Карандышев (Паратова). Серъ!

Паратов (Ларисайа мцражият едир). Эюрцрсцнцзмц, о, мяня нежя дя гейри – рясми мцражият едир. (Карандышевя.) Ня лазымдыр?

Карандышев. Сяни бир няфяр чаьырыр.

Паратов. Кимдир о?

Иван. Гарачы Илйа.

Паратов. Ону бурайа чаьыр.

Иван эедир.

Жянаблар, Илйаны арамыза дявят етдийим цчцн сиздян цзр истяйирям. О, мяним ян йахшы достумдур. Мян олан йердя ися мяним достларым да олмалыдыр. Бу мяним шяхси цслубумдур.

Воъеватов (Ларисайа аста сясля). Мян йени бир няьмя юйрянмишям.

Лариса. Йахшы няьмядир?

Воъеватов. Мисилсиздир! «Кяндир кяндиря доланмыш, ханымын айаьында башмаг».

Лариса. Чох эцлмялидир.

Воъеватов. Сизя ону юйрядярям.

Илйа ялиндя эитара иля ичярийя дахил олур.

Паратов (Ларисайа). Лариса Дмитрийевна, хащиш едирям, бизя бир – ики аьыз няьмя сюйляйин! Бизим цчцн щансыса бир романс вя йа няьмя охуйун! Мян артыг дцз бир илдир ки, сизин ифанызы ешитмирям, бундан сонра да, чох йягин ки, сизин ифанызы ешитмяк даща щеч бир вахт нясиб олмайажаг.

Кнуров. Изнинизля, мян дя сиздян бизя гаршы илтифат эюстярмяйинизи хащиш едярдим!

Карандышев. Олмаз, жянаблар, олмаз, Лариса Дмитрийевна сизин цчцн няьмя сюйлямяз.

Паратов. Сян онун няьмя сюйлямяйяжяйини щардан билирсян? Билмяк олмаз, бялкя дя сюйлямяйя разылыг верди.

Лариса. Цзр истяйирям, жянаблар, фягят мян щягигятян дя бу эцн чох щявяссизям, щеч сясим дя йериндя дейил.

Кнуров. Бялкя няйяся ещтийажыныз вар, утанмайын, дейин!

Карандышев. Бир щалда ки, мян онун охумайажаьыны дейирям, демяли, о, охумайажаг.

Паратов. Буна щяля бахарыг. Биз ондан йахшыжа тявягге едярик, щятта гаршысында диз цстя чюкмяйя дя щазырыг.

Воъеватов. Мян еля бу дягигя диз чюкярям, бунун цчцн кифайят гядяр гывраьам.

Карандышев. Йох, йох, щеч исрар да етмяйин, олмаз; мян она буну гадаьан едирям.

Огудалова. Бу ня демякдир! Буна ихтийарыныз чатанда она охумаьы гадаьан едярсиниз,  щал – щазырда ися сизин буна щаггыныз чатмыр, щяля чох тездир.

Карандышев. Йох, йох! Мян гяти бир сурятдя гадаьан едирям,

Лариса. Сиз мяня охумаьы гадаьан едирсиниз? Беля олан тягдирдя, жянаблар, мян сизин цчцн охуйажаьам.

Карандышев, сымсырыьыны саллайараг, кцнжя гысылыр вя мизин цзяриндя яйляшир.

Паратов. Илйа!

Илйа. Ханым, щансы няьмяни ифа едяжяксиниз?

Лариса. «Башдан чыхарма».

Илйа (эитараны кюкляйяряк). Беля йердя цчцнжц сяс лап йериня дцшярди! Дярдя бир бах! Онун ися нежя дя эюзял тенор сяси варды! Юз сарсаглыьы сайясиндя беля бир иши ялдян верди. (ики сясля охуйурлар.)

Шяфгятинин эери гайыдышы иля,

Мяни ябяс йеря башдан чыхарма!

Кечмиш эцнлярин хяйалы иля,

Цмидсиз инсаны бу жцр алдатма.

Щяр кяс мцхтялиф тярздя юз щейранлыьыны ифадя едир. Паратов башыны ялляринин арасына алмагла отуруб. Икинжи бянддя Робинзон бир гядяр онлара гошулур.

Диля тутмаларын бир файдасы йох,

Мящяббятиня инанмырам мян.

Пуча чыхмыш хяйаллар аляминя,

Ясла тяслим олмаг истямям.

Илйа (Робинзона). Аьа, тяшяккцр едирям. Лап вахтында дадыма йетишдин.

Кнуров (Ларисайа). Сизи эюрмяк бизи щядсиз дяряжядя няшяляндирир, сизи динлямякдян ися биз даща чох зювг алырыг.

Паратов (гямэин бир тярздя). Мян аз гала дяли олажаьам. (Ларисанын ялини юпцр.)

Воъеватов. Сизин о зяриф сясинизи динлядикдян сонра юлмяйя беля щазырам! (Карандышевя.) Сиз ися беля бир зювгдян мящрум етмяк истяйирдиниз.

Карандышев. Жянаблар, мян Лариса Дмитрийевнанын сясиня сизлярдян даща чох щейранам. Эялин онун шяряфиня бир гядящ шампан ичяк.

Воъеватов. Бах, бу башга мясяля. Аьыллы сюзя ня дейясян.

Карандышев (ужадан). Бизя шампан эятирин!

Огудалова (пясдян). Сакит олун! Беля ужадан гышгырман няйя лазым!

Карандышев. Баьышлайасыныз, амма мян юз евиндяйям. Ня етдийими дя йахшы билирям. (ужадан.) Бизя шампан эятирин!

Ичярийя Йевфросинйа Потаповна дахил олур.

Йевфросинйа Потаповна. Биржя шампанын чатмыр! Щяр дягигябашы бир эюстяриш верирсян.

Карандышев. Сизя дяхли олмайан ишляря бурнунузу сохмайын! Онданса ямрими йериня йетирин!

Йевфросинйа Потаповна. Елядирся, онда юзцн юзцня гуллуг еля! Ора – бура гачмагдан тагятим дя галмайыб: аьзымы да сящярдян бир тикя чюряк дяймяйиб (эедир.)

Карандышев солдакы гапыйа тяряф аддымлайыр.

Огудалова. Бир дягигя, Йулий Капитоныч!.. (Карандышевин архасынжа эедир.)

Паратов. Илйа, йолчу йолунда эяряк! Катерляри дя щазыр вязиййятя эятир! Биз дя индилярдя эялирик.

Илйа орта гапыдан байыра чыхыр.

Воъеватов (Кнурова). Эял ону Лариса Дмитрийевна иля тякликдя бурахаг. (Робинзона.) Робинзон, бах, Иван конйакы сцфрядян йыьышдырыр.

Робинзон. Щеч гойарам. Щяйатымдан ваз кечярям, амма ондан ясла!


Кнуров, Воъеватов вя Робинзон сол гапыйа тяряф аддымлайырлар.

ОН ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Лариса вя  Паратов.

Паратов. Эюзял дилбярим! (Ларисайа ещтираслы бахышларла нязяр салыр.) Сиз няьмя дейяркян мян юзцмц о ки вар лянятлядим!

Лариса. Ахы ня цчцн?

Паратов. Мян ки – ганмаз дейилям: сизин тяк бир хязиняни ялдян вермяк асандырмы?

Лариса. Бяс тягсир кимдядир?

Паратов. Сюзсцз ки, мяндя, вя мян сизин дцшцндцйцнцздян дя чох мцгяссирям. Мян нифрятя лайигям.

Лариса. Бу ня сюздцр!

Паратов. Ахы ня цчцн мян сиздян гачырдым?! Сизи ня цчцн гурбан вердим?

Лариса. О щалда ня цчцн беля бир давраныша йол вермисиниз?

Паратов. Ня цчцн?! Шцбщясиз ки, жясарятсизлийим ужбатындан. Юз вар-дювлятими бярпа етмяк истяйирдим. Щяр шей жящянням олсун! Мян вар – дювлятимдян дя артыг шейи ялдян вермишям, мян сизин кими бир афяти ялдян бурахмышам: инди ися щям юзцм мяшяггят чякирям, щям дя сизя олмазын язаб вермишям.

Лариса. Етираф етмялийям ки, сиз эедишинизля мяним щяйатымы зящяря дюндярмишдиниз.

Паратов. Мяни тягсирляндирмяйя тялясмяйин! Мян щяля ки тямамиля байаьылашыб, габалашмамышам: мян анаданэялмя хырдачы дейилям: мяним гялбимдя щяля дя няжиб щисляр тцьйан едир. Бир гядяр дя бу жцр дяйярли анлар йашасам, бяли,….бир гядяр дя бу жцр дяйярли дягигяляр….

Лариса (пясдян). Сусмайын, данышын!

Паратов. О заман мян бцтцн сярщесаблылыгдан имтина едярям вя щяйатда щеч бир гцввя даща мяни сиздян айыра билмяз, айырса да, жанымдан кечмяйя беля щазырам.

Лариса. Мяндян истядийиниз нядир?

Паратов. Сизи эюрмяк, сизи динлямяк истяйирям... Мян сабащ йола дцшцрям. Лариса (башыны ашаьы салмагла). Сабащ.

Паратов. Сизин бу фцсункар сясинизи ешитмяк, дцнйанын варлыьыны унутмаг вя йалныз бир сяадят долу анын арзусу иля йашамаг истяйирям.

Лариса (аста сясля). Щансы сяадятин?

Паратов. Сизин гулунуз, кюляниз олмаг сяадятинин.

Лариса. Фягят бу нежя ола биляр?

Паратов. Мяни диггятля динляйин: биз щамымыз щал – щазырда катерля Волгабойунжа эязинтийя чыхырыг – бизя йолдаш олун!

Лариса. Бяс бура? ….Ащ, валлащ ня дейяжяйими билмирям...

Паратов. Ня «бура»? Бура индилярдя Карандышевин халасы иля яйинляриндя бязякли, ипяк гийафялярдя ханымлар тяшриф буйуражаг: онлар ися йалныз дузлу эюбяляклярдян данышажаглар.

Лариса. Ня заман йола дцшцрсцнцз?

Паратов. Еля бу дягигя.

Лариса. Бу дягигя?

Паратов. Бу дягигя, йа да щеч бир заман.

Лариса. Разыйам, эедяк.

Паратов. Нежя, сиз щягигятян дя бизимля Волгайа эязинтийя чыхмаьа разысыныз?

Лариса. Сизинля цряйиниз истяйян гядяр эетмяйя разыйам.

Паратов. Бизимля, еля бу дягигя?

Лариса. Сизинля цряйиниз истяйян вахт йола чыхмаьа щазырам.

Паратов. Етираф етмялийям ки, сиздян беля бир али вя няжиб щярякяти эюзлямяздим. Фцсункар афят! Мяним мялаикям!

Лариса. Сизся — мяним амиримсиниз.

Ичярийя Огудалова, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Карандышев вя ялиндя шампан долу стяканларын гойулдуьу мяжмяйини тутмуш Иван дахил олур .

ОН ЦЧЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Огудалова, Лариса, Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Карандышев вя  Иван.

Паратов (Кнурова и Воъеватова мцражият етмякля). О, бизимля эетмяйя разыдыр.

Карандышев. Жянаблар, мян бу стяканлары Лариса Дмитрийевнанын шяряфиня галдырмаьы тяклиф едирям. (Щяр кяс стяканы ялиня алыр.) Жянаблар, сиз бу яряфядя Лариса Дмитрийевнанын истедадына щейран олдуьунузу сюйляйирдиниз. Сизин онун цнванына сюйлядийиниз тярифляр – онун цчцн йенилик дейил: о, лап ушаг йашларындан ону дцз эюзцнцн ичиня баха-баха онун цнванына тярифляр йаьдыран пярястишкарлар иля ящатя олунуб. Бяли, онун истедадына сюз олмаз. Лакин мян ону бу истедадына эюря тярифлямяк ниййятиндя дейилям. Лариса Дмитрийевнанын йеэаня вя ян башлыжа мязиййяти, одур ки, …..жянаблар, одур ки, жянаблар

Воъеватов. Эюрярсян, дили долашажаг.

Паратов. Хейр, зорла да олса дейяжяк, чцнки бу кялмяляри язбярляйиб.

Карандышев. Йеэаня вя ян башлыжа мязиййяти, одур ки, .жянаблар, о, инсанлары дцзэцн шякилдя гиймятляндирмяйи вя сечмяйи бажарыр. Бяли,  Лариса Дмитрийевнайа йахшы бяллидир ки, щяр парлайан гызыл дейил. О, халис гызылы защири бяр – бязякдян фяргляндиряжяк дяряжядя аьыллыдыр.  Ону индийя гядяр щяддиндян зийадя дябдябяли эянжляр ящатя едирди: фягят о, онларын защири бяр-бязяйиня алданмады. О, щеч дя дябдябяли инсан ахтарышында дейилмиш, о, ляйагятли инсана ещтийаж дуйурмуш….

Паратов (разылыгла). Браво, браво!

Карандышев. Вя сонунда да ону сечди...

Паратов. Вя о, сизсиниз! Браво! браво!

Воъеватов иля Робинзон. Браво, браво!

Карандышев. Бяли, жянаблар, мян няинки буна эюря гцррлянмяйя жцрят едирям, щятта буна эюря ифтихар етмяйя дя там ихтийарым чатыр. О, мяни анлады, дяйяр верди вя мяни щяр кясдян цстцн тутду. Цзр истяйирям, жянаблар, ола билсин ки, бу барядя ешитмяк щеч дя щяр кяс цчцн хош дейил: фягят мян Лариса Дмитрийевнаны мяня бу жцр цстцнлцк вердийи цчцн щяр кясин гаршысында  она юз миннятдарлыьымы билдирмяк истярдим. Жянаблар, мян юзцм ичирям вя сизляря дя мяним адахлымын шяряфиня ичмяйи тяклиф едирям! 

Паратов, Воъеватов вя Робинзон. Ура!

Паратов (Карандышевя). Йеня дя шяраб вармы?

Карандышев. Ялбяття ки, вар; нийя дя олмасын? Олмаса да, бир йердян ялдя едярям.

Паратов. Щяля тост демяк цчцн дя шяраб лазым олажаг.

Карандышев. Ня тост?

Паратов. Ади адамлардын биринин, Йулий Капитоныч Карандышевин саьлыьына тост.

Карандышев. Щя, щя. Демяли, сян мяним саьлыьыма бадя галдырмаьы тяклиф едяжяксян? О щалда, Серъ, тяклиф ет! Мян ися чалышыб–чапалайыб шяраб тапарам (Эедир.)

Кнуров. Мяним цчцн ися кифайятдир. Худащафиз. Эедим бир гядяр гялйанатлы едим, сонра ися дярщал топланажаьымыз мянтягяйя йолланым. (Ханымлара тязим едир.)

Воъеватов (орта гапыйа ишаря етмякля). Бурайа кечин, Мокий Парменыч. Бурадан дцз дящлизя чыхыш вар, сизи эюрян дя олмаз.

Кнуров эедир.

Паратов (Воъеватова). Биздя бураны тярк едяк. (Ларисайа.) Сиз ися щазырлашын!

Лариса саьдакы гапыдан чыхыр.

Воъеватов. Тосту эюзлямядян?

Паратов. Беля мяслящятдир.

Воъеватов. Нийя?

Паратов. Даща яйлянжяли олар.

Лариса ялиндя шлйапа иля евдян чыхыр.

Воъеватов. Онсуз да яйлянжялидир. Робинзон! Эедяк.

Робинзон. Щара?

Воъеватов. Евя, Парися йолу дцшмяк цчцн щазырлашмалыйыг.

Робинзон иля Воъеватов тязим едяряк, евдян айрылырлар.

Паратов (Ларисайа астадан сюйляйир). Эедяк! (Эедир.)

Лариса (Огудаловайа). Ялвида, ана!

Огудалова. Бу ня демякдир?! Щара беля?

Л ариса. Ана, йа мяня эюря црякдян севин йа да мяни Волгада ахтар.

Огудалова. Сян ня едирсян?!

Лариса. Эюрцнцр, алын йазысындан гачмаг олмур. (Эедир.)

Огудалова. Эюр бир сонунда ня вязиййятя эялиб чыхды: щяр кясин эюзц гаршысында гачмаг! Ащ, Лариса!...Бялкя она йетишим? Йох, лцзум йохдур!....Щяр нежя дя олса ятрафында инсанлар вар….Ону атмаьында ися щеч бир зяряр йохдур. 

Карандышев иля Иван ялляриндя шампан бутулкасы иля ичярийя дахил олур.

ОН ДЮРДЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Огудалова, Карандышев, Иван, сонра ися Йевфросинйа Потаповна.

Карандышев. Жянаблар, мян... (Отаьы нязярдян кечирир.) Щаны онлар? Олмайа эетдиляр? Йаман нязакятли имишляр, демяйя сюз беля тапмырам! Амма йахшы олду! Фягят бирдян-биря йоха чыхмаьа нежя мажал тапдылар? Сиз дя, йягин ки, эетмяйя щазырлашырсыныз, елями? Амма сиз ян йахшысы Лариса Дмитрийевна иля бир гядяр йубанын! Баша дцшцрям – инжимисиниз! Лап яла, лап пакизя. Биз дя сых аиля чярчивясиндя мяжлисимизи давам етдирярик…Бяс Лариса Дмитрийевна щардадыр? (Саьдакы гапыйа сяслянир). Халажан, Лариса Дмитрийевна сизинлядирми?

Йевфросинйа Потаповна (ичярийя дахил олмагла). Мяним йанымда сянин Лариса Дмитрийевнан йохдур.

Карандышев. Буну нежя баша дцшяк?! Иван, жянаблар иля Лариса Дмитрийевна бирдян – биря щара йоха чыхдылар?

Иван. Лариса Дмитрийевна, чох эцман ки, жянаблар иля бирликдя эедиб…..Ахы жянаблар Волгабойунжа сейря чыхмаьа щазырлашырдылар.

Карандышев. Нежя йяни, Волгабойунжа сейря чыхмаьа щазырлашырдылар? Ня иля?

Иван. Катерля. Щям габ-гажаг, щям шяраб, демяк олар ки, щяр шейи дя яввялжядян биздян эютцрмцшдцляр: щяля онлара хидмятчиляри дя гошмушам, - щяр шей чох йцксяк сявиййядя тяшкил олунуб.

Карандышев (яйляшяряк, башыны ялляри арасына алыр). Ащ, бу ня ишдир мян дцшдцм!

Иван. Гарачылар да, мусиги дя онлары мцшайият едир — щяр шей чох йцксяк сявиййядядир.

Карандышев (щиддятля). Харита Игнатйевна, сизин гызыныз щардадыр? Жаваб верин, гызыныз щардадыр?

Огудалова. Йулий Капитоныч, мян гызымы сизя щяваля етмишдим; гызымын щарда олдуьуну да сиздян хябяр алмаг эярякир!

Карандышев. Бцтцн бунлар гясдян, яввялжядян дцшцнцлцбмцш – сиз яввялжядян сюзляшмисиниз…. (Эюзц йашлы.) Бу ки гяддарлыгдыр, амансызлыгдыр!

Огудалова. Эюрцнцр, шадйаналыг етмяйя тялясмисиниз!

Карандышев. Бяли, бу щягигятян дя эцлцнждцр... Мян нежя дя эцлцнжям... бу мяня мялумдур. Мяэяр инсанлары эцлцнж олдуглары цчцн беля жязаландырмаг олармы? Мян эцлцнжям – о щалда мяним эюзцмцн ичиня баха-баха мяня ришхянд един! Мяним евимдя нащара гонаг олун, мяним шярабымдан ичин вя мяни тящгир едяряк, эцлцш щядяфиня чевирин – мян буна лайигям. Фягят эцлцнж инсанын гялбини сындырмаг, цряйини кюксцндян дартыб чыхармаг, ону айаглар алтына атараг, тапдаламаг! Ащ! Мян бундан сонра нежя йашайым?! Нежя йашайым?!

Йевфросинйа Потаповна. Йетяр! Юзцнц ябяс йеря щялак елямя! Дяймяз!

Карандышев. Ахы онлар щеч дя гулдур дейилдиляр, онлар щюрмятли адамлар идиляр…Онларын щяр бири Харита Игнатйевнанын достлары идиляр.

Огудалова. Мяним щеч нядян хябярим йохдур.

Карандышев. Хейр, сиз бир дястядянсиниз, сиз щамыныз бири – биринизля ялбирсиниз. Лакин, ону да билин ки, Харита Игнатйевна, щятта ян мцлайим инсаны беля щяддиня ашмаьа сювг етмяк олар. Щеч дя бцтцн жинайяткарлар – йарамаз дейилляр, щятта ян динж адам беля чыхыш йолу олмадыгда жинайят тюрятмяйя гадир олур. Яэяр мяним бу фани дцнйада йа юзцмц хяжалят иля мяйуслуг щиссиндян асмаг, йа да ки, гисасымы алмагдан савайы щеч бир чыхыш йолум галмырса, о щалда мян интигама цстцнлцк верярям. Мяним цчцн артыг ня горху, ня ганун, ня дя мярщямят щисси мювжуд дейил: мяни йалныз амансыз гязяб щисси иля гисас йаньысы боьур. Мян сон няфясимя гядяр онларын щяр бириндян, щяр бириндян интигамымы алажаьам. (Масанын цзяриндяки тапанчаны гапышдырараг, еви гачараг тярк едир.)

Огудалова. Онун ялиндя ня вар иди?

Иван. Тапанча.

Огудалова. Онун архасынжа гач вя ону сахламаг цчцн вар эцжцнля баьыр.


ЦЧЦНЖЦ ПЯРДЯ.

ИШТИРАКЧЫЛАР:

Паратов.

Кнуров.

Воъеватов.

Робинзон.

Лариса.

Карандышев.

Илйа.

Гаврило.

Иван.

Гарачы гызлар вя оьланлар.

Биринжи вагеянин декорасийасы. Айдын йай эежяси.

БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Робинзон иля Иван ялляриндя мазик иля гящвяханадан чыхырлар.

Иван. Мазики буйурун!

Робинзон. Вермярям. Мянимля ойна! Ахы нийя мянимля ойнамаг истямирсян?

Иван. Бир щалда ки, сиз бир гара гяпик дя олсун хяржлямирсиниз, ахы мян сизинля нежя ойнайым?!

Робинзон. Мян пулуму сонра верярям. Мяним пулларым Василий Данилычдадыр, о ися онлары юзц иля апарды. Олмайа мяня инанмырсан?

Иван. Бяс сиз онларла бирликдя пикникя нийя йолланмадыныз?

Робинзон. Мяни йуху апармышды; о ися мяни наращат етмяйя, ойатмаьа жцрят етмяйиб, она эюря дя пикникя тякликдя эетмяйи гярара алыб. Эял ойнайаг!

Иван. Олмаз, ойунда бярабярлик йохдур; мян ойуна пул гойурам, сиз ися йох: уданда пулунузу мяндян алырсыныз, удузанда ися мяня пул вермяк истямирсиниз. Ойуна пул гойун!

Робинзон. Мяэяр мяня кредит вермяк олмаз? Гярибядир! Мян илк дяфядир ки, беля бир шящяр эюрцрям: мян щяр йердя, Русийанын щяр бир шящяриндя даща чох кредитя эютцрдцйцм пулларла ойнамышам.

Иван. Инанырам. Серэей Серэейич иля Василий Данилычын нежя бир жянаблар олдугларыны билдийимиз тягдирдя сизя кредит вермяйя боржлуйуг: ойуна ися пул гоймаг лазымдыр.

Робинзон. Буну яввялжядян де дя. Бу мазики алыб, мяня бутулка вер…

Иван. Бабат портвейнимиз вар.

Робинзон. Ахы мян ужуз ички ичмирям.

Иван. О щалда бащалысыны верярик.

Робинзон. Онда ямр ет ки, мяним цчцн щазырласынлар…ону…ады нядир онун…о…

Иван. Сизин цчцн жцллцтц гызарда билярик; етиразыныз йохдур ки?

Робинзон. Бяли, жцллцт кифайят едяр.

Иван. Баш цстя, бу дягигя щазыр олар. (эедир.)

Робинзон. Онлар мянимля зарафат етмяйя гярара алыблар: лап йахшы, мян дя онларла йахшыжа зарафатлашарам. Мян онларын адына ийирми рублллуг борж эютцрярярям, гой щесаблашсынлар.  Онлар мяним онлара мющтаж олдуьуму дцшцнцрляр – амма йанылырлар: мяним онларын йалныз кредитиня ещтийажым вар: йохса тякликдян горхан оьул дейилям, мян соло – ну чох шян бир тярздя ифа едянлярдяням. Бу зювгц – сяфанын сонунда боржа пул гопара билсяйдим, бу щеч дя пис олмазды… 

Иван ялиндя бутулка иля дахил олур.

Иван (бутулканы онун гаршысына гойур). Жцллцтц сифариш етдим.

Робинзон. Мян бурада театр ижаряйя эютцрмяк истяйирям.

Иван. Саваб иш эюрцрсцнцз.

Робинзон. Буфетими кимя кирайя веряжяйими билмирям. Сянин сащибин эютцряр?

Иван. Нийя дя эютцрмясин!

Робинзон. Йалныз мяним цчцн ян ясасы – она йахшы бахсын! Дцзлцк наминя ися бещини бяри башдан истяйирям!

Иван. Олмаз, о елмли адамдыр, бещ вермякдян чякинир: ону беляжя ики няфяр алдадыб.

Робинзон. Ики няфяр алдадыб? Бир щалда ки ики няфяр онда...

Иван. Цчцнжцйя ики дцнйа бир олса да инанмаз.

Робинзон. Яжяб жамаатыныз вар! Мяни лап щейрятляндирирсиниз. Щяр йеря тез йетиширляр: щардан кредит эютцрмяк мцмкцнцдцрся, ордан артыг эютцрмяйя мажал тапыблар, ял дяйилмямиш йер галмайыб. О щалда щеч лцзум да йохдур, онун кредитиня галмамышам. Сян она ян йахшысы щеч ня сюйлямя, сонра еля биляр ки, онун башыны товламаг истяйирям: мянся беля бир иддианы гябул етмяйяжяк дяряжядя мяьрурам.

Иван. Ялбяття... Эюрдцнцзмц, байаг Карандышев бцтцн гонагларын даьылышдыьыны эюржяк нежя щирслянди! Чох гейзлянди, кимися юлдцрмяйи беля дцшцнцрмцш, еля она эюря дя ялиндя тапанча иля евдян чыхды.

Робинзон. Ялиндя тапанча вар иди? Бах, бу щеч йахшы олмады.

Иван. Ямялли – башлы кефли иди; зяннимжя, тядрижян юзцня эяляр. Ики дяфя булварда о баш – бу баша гачыб,…бах, еля инди дя бурайа эялир.

Робинзон (щцркяряк). Демяли, ялиндя тапанчасы вар? Бяс о, кими юлдцрмяк истяйр – олмайа мяни?

Иван. Валлащ даща орасы мяня мялум дейил (эедир.)

Карандышев ичярийя дахил олур, Робинзон бутулканын архасында эизлянмяйя чалышыр.

ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Робинзон, Карандышев, сонра ися Иван.

Карандышев (Робинзона йахынлашыр). Бяс сизин йолдашларыныз щардадыр, жянаб Робинзон?

Робинзон. Щансы йолдашларым? Ахы мяним йолдашларым йохдур.

Карандышев. Бяс сизинля бирликдя мяним евимдя нащар едянляр кимляр иди?

Робинзон. Щеч онлардан да мяня йолдаш олар! Онларла мян…йалныз ютяри таныш идим.

Карандышев. Демяли, онларын щал–щазырда щарада олдуглары сизя бялли дейил?

Робинзон. Бялли дейил, мян цмумиййятля онлардан кянар эязмяйя чалышырам: ахы  мян динж адамам,….нежя дейярляр…евжанлыйам.

Карандышев. Сиз евжанлысыныз?

Робинзон. Юзц дя нежя... Мяним цчцн сакит аилялик щяйаты щяр шейдян цстцндцр: мямуниййятсизлик вя йа галмагалдан ися аллащ эюстярмясин, цмумиййятля чякинян адамам: аьыллы, нязакятли инсанларла мясялян, ….инжясянят щаггында сющбятляшмякдян хошланарам. Сизин тяк бир алижянаб бир инсан иля ися бир балажа ичмякдян дя имтина етмярям. Бялкя бир балажа боьазымызы йашлайаг?

Карандышев. Истямирям.

Робинзон. Валлащ юзцнцз билян мяслящятдир. Ян башлыжа мясяля, хошаэялмяз щаллара йол вермямякдир.

Карандышев. Ахы сизя онларын щарада олдуглары мялум олмалыдыр.

Робинзон. Йягин ки, щардаса яйлянирляр: бундан артыг ня едясидиляр ки!

Карандышев. Дейиляня эюря, онлар Волганын о бири сащилиня йолланыблар?

Робинзон. Ола биляр.

Карандышев. Бяс ня яжяб сизи бу кеф мяжлисиня дявят етмяйибляр?

Робинзон. Хейр; ахы мян евжанлы, аиляжанлы адамам.

Карандышев. Онлар ня заман эери гайытмаьы дцшцнцрляр?

Робинзон. Зянинмжя, бу йалныз онларын юзцня мялумдур. Ялбят сящяря йахын гайыдарлар.

Карандышев. Сящяря йахын?

Робинзон. Ола билсин ки, бир гядяр дя еркян.

Карандышев. Щяр щалда онларын гайытмаьыны эюзлямяк эярякяжяк: мян онлардан бири иля щесаблашмалыйам.

Робинзон. Бир щалда ки, онлары эюзлямяйи гярара алмысыныз, о щалда йаналма кюрпцсцндя эюзляйин: онлар ки бурайа эялмязляр! Йаналма кюрпцсцндян дцз евляриня йолланажаглар. Бурайа эялмяйя ня лцзум вар? Йягин ки, гарынлары тохдур.

Карандышев. Йаналма кюрпцсцндя онлары эюзляйярдим, амма щансы бириндя эюзляйяжяйими билмирям. Ахы бурда йаналма кюрпцляри чохдур.

Робинзон. Истядийиниз бириндя эюзляйя билярсиниз, йетяр ки, биржя бура олмасын: онлар бура гайытмазлар.

Карандышев. Йахшы, мян йаналма кюрпцсцня йолланарам. Ялвида (ялини Робинзона тяряф узадыр). Мяни орайа гядяр ютцрмяк истямирсиниз ки?

Робинзон. Хейр, баьышлайасыныз, мяним орда ня ишим вар, мян аиляжанлы адамам. 

Карандышев эедир.

Иван, Иван!

Иван ичярийя дахил олур.

Мяни бир отаьа салыб, архадан отаьы килидля вя орайа шяраб эятир!

Иван. Аьа, отаг бцркцдцр. Юзцнцзц орда дустаг етмяк няйя лазым!

Робинзон. Йох, байырын щавасы мяня ахшамлар пис тясир едир: щяким дя беля щавада отурмамаьы мяслящят эюрцб. Щямин аьа мяним барямдя сорушса, дейярсян ки, мян бурдан эетмишям. (гящвяханайа кечир.)

Гящвяханадан Гаврило чыхыр.

ЦЧЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Гаврило вя Иван.

Гаврило. Волгайа бахдынмы? Бизимкиляр эялир йа йох?

Иван. Дейясян эялирляр.

Гаврило. Щардан билдин?

Иван. Даь тяряфдя сяс – кцй вар, щябяшляр дя чыьырыб – баьырышырлар. (Масанын цзяриндян бутулканы эютцряряк, гящвяханайа дахил олур)

Илйа иля гарачы хору дахил олур.

ДЮРДЦНЖЦ ВАГЕЯ

Гаврило, Илйа, гарачы оьланлар иля гарачы гызлар.

Гаврило. Йахшыжа динжяля билдиниз?

Илйа. Демя, демя! Лап яла динжялдик!

Гаврило. Аьалар шянляндиляр?

Илйа. Црякляри истяйян кими яйляндиляр, эязишдиляр, аллащ жанларыны саь елясин! Бура эялирляр: йягин ки, бцтцн эежяни кеф мяжлиси гуражаглар.

Гаврило (яллярини бири – бириня сцртмякля). О щалда сиз дя ичярийя кечин! Гадынлара бу дягигя эюстяриш верярям ки, сизя чай версинляр, буфетдя ися – гялйаналты едярсиниз!

Илйа. Йашлы гарыларымызын чайынын цзяриня ися ром да ялавя едярсян – йаман бяйянирляр.


Илйа, гарачы гызлар вя гарачы оьланлар, Гаврило гящвяханайа кечир. Кнуров иля  Воъеватов эялирляр.

БЕШИНЖИ ВАГЕЯ.

Кнуров вя  Воъеватов.

Кнуров. Йягин ки, индилярдя фажиянин шащиди олажаьыг.

Воъеватов. Щяр ялбят.

Кнуров. Мян Лариса Дмитрийевнанын эюзляриндян нежя йаш ахдыьыны эюрдцм.

Воъеватов. Ужуз эюз йашларыдыр.

Кнуров. Щяр нежя дя олса вязиййяти щеч дя гибтя ойатмыр.

Воъеватов. Ейб етмяз, кечиб эедяр.

Кнуров. Чятин.

Воъеватов. Карандышев бир балажа жинляняр, эярякян гядяр атылыб – дцшяр, сонра ися кющня щамам, кющня тас.

Кнуров. О ки дяйишян дейил. Адахлыны той яряфясиндя  атмаг цчцн ялиндя ясас олмалыдыр.  Бир дцшцнцн: Серэей Серэейич бурайа бир эцнлцйя баш чякиб, о ися юмрцнцн сонуна гядяр бирликдя йашайажаьы адахлысыны онун хятриня атыр. Демяли, о, Серэея Серэейичя нядяся бел баьлайырмыш; якс тягдирдя щеч онун архасынжа эедярдими!

Воъеватов. Демяли, тяхмин едирсиниз ки, о, ону товламаг цчцн йалана ял атыб?

Кнуров. Щюкмян. Вя йягин ки, онун мцяййян вя жидди вядляри олуб: йохса о, артыг биржя дяфя ону алдатмыш инсана инанмазды! 

Воъеватов. Тяяжцблц щеч ня йохдур; Серэей Серэейич беля шейлярин ясл устасыдыр: буна щцняри дя чатар!

Кнуров. Ня гядяр щцнярли олса да, милйон гиймяти олан адахлысыны Лариса Дмитрийевнайа дяйишмяз.

Воъеватов. Ялбяття! Онлары бир тярязийя гоймаьа беля дяймяз!

Кнуров. О щалда о заваллынын щал-щазырда нежя бир щалда олдуьуну тясяввцрцнзя эятирин!

Воъеватов. Ня етмяли! Биз ки тягсиркар дейилик, биз садяжя кянар инсанларыг, бцтцн бунлара да щеч бир аидиййатымыз йохдур.

Гящвяханынын артырмасында Робинзон эюрцнцр.

АЛТЫНЖЫ ВАГЕЯ.

Кнуров, Воъеватов вя  Робинзон.

Воъеватов. Милорд! Йатыб йухунда ня эюрдцн?

Робинзон. Зянэин сяфещляри: ейнян айыг вахтымда олдуьу кими.

Воъеватов. Мискин ялламя, бурада нежя вахт кечирирсян?

Робинзон. Яла. Зювгц – сяфа сцрцрям, амма сянин щесабына эютцрдцйцм боржла. Бундан да йахшы даща ня ола биляр!

Воъеватов. Гибтя едиляси щяйатын вар. Бяс беля бир хош дягигялярдян чохму зювг алмаьы дцшцнцрсян?

Робинзон. Эюрдцйцм кими, сян ямялли – башлы яжаиб адамсан. Бир дцшцн: ахы мяним беля бир ляззятдян имтина етмяйимдян ня файда?

Воъеватов. Няся хатырламаьым эялмир: мян ки сяня бош каьыз вермямишям.

Робинзон. Сян ки мянимля бирликдя Парися эедяжяйини вяд етмишдир – мяэяр бу ейни шей дейил?

Воъеватов. Хейр, ейни шей дейил! Мян вяд етдийими йериня йетиряжяйям: мяним цчцн киши сюзц – ганундур, аьзындан чыхыбса, ямял етмялисян. Инанмырсанса щяр кясдян соруш: мяэяр мян индийя гядяр кимися алдатмышаммы?

Робинзон. Бир щалда ки, сян Парися сяйащят етмяйя щазырлашырсан, о щалда мян щава иля доланмалыйам?

Воъеватов. Бу барядя арамызда щеч бир сюзляшмя олмайыб. Парися еля эцнц бу эцн дя йола дцшмяк олар.

Робинзон. Бу эцн чох эеждир; йахшысы будур, Васйа, сабащ йола дцшяк.

Воъеватов. Ня дейирям ки, гой олсун сабащ. Ешит эюр ня дейирям: сян ян йахшысы будур орайа тякликдя эет, мян сяня эедиш вя гайыдыш цчцн пул верярям

Робинзон. Нежя йяни, тякликдя эедим? Мян ки йола бяляд дейилям.

Воъеватов. Наращат олма, сяни йола саларлар.

Робинзон. Бура бах, Васйа, мян ки франсыз дилиндя сялис даныша билмирям…Юйрянмяк истярдим, амма бунун цчцн вахт тапа биомирям.

Воъеватов. Ахы франсыз дили няйиня эяряк?

Робинзон. Баша дцшмядим, мяэяр Парисдя франсызжа данышмырлар?

Воъеватов. Бу дили юйрянмяйя гятиййян ещтийаж йохдур, орада да щеч ким франсызжа данышмыр.

Робинзон. Бу нежя ола биляр, ахы Парис Франсанын пайтахтыдыр, орада ися франсызжа данышмырлар?! Бялкя мяни бцтцн бунлара инанажаг дяряжядя сяфещ щесаб едирсян?

Воъеватов. Жаным, щансы пайтахт, ня пайтахт?! Башына сойуг дяйиб нядир? Сян щансы Париси нязярдя тутмусан? Бизим мейданда «Парис» адлы ашхана вар, мян сяни орайа апармаг истяйирдим.

Робинзон. Браво, браво!

Воъеватов. Сянся еля эцман етмисян ки, ясл Парися эедирик? Щеч олмазса бир балажа бейнини ишлядяйдин. Щяля юзцнц аьыллы дейирсян! Ня цчцн мян сяни юзцмля орайа апармалыйам, ня сябябя?  Сяни гяфяся салыб жамаата эюстяряжям?

Робинзон. Йахшы мяктяб кечмисян, Васйа: сяндян жидди негосиант[1] чыхарды.

Воъеватов. Мяни щяр кяс тажир кими тягдир едир.

Кнуров. Василий Данилыч, ону ращат бурахын! Мяним сизя бир – ики кялмя дейяжяклярим вар.

Воъеватов (она йахынлашмагла). Буйурун.

Кнуров. Мян байагдан Лариса Дмитрийевна барядя дцшцнцрям. Тяхминимжя, о, щал – щазырда еля бир вязиййятдядир ки, онун йахынлары олан бизляр онун талейиндя йахындан иштирак етмяйя боржлуйуг.  

Робинзон онлары хялвятжя динляйир.

Воъеватов. Йяни, дедийиниз одур ки, щал – щазырда ону юзцм иля бирэя Парися эютцрмяк цчцн ялверишли шяраит йетишиб?

Кнуров. Чох эцман ки, бяли.

Воъеватов. Бяс онда нийя тяряддцд едирсиниз? Мяэяр сизя манечилик тюрядян вар?

Кнуров. Доьрусу, сиз мяня мане олурсунуз, мян дя сизя. Бялкя сиз рягабятдян чякинмирсиниз? Щеч мян дя бир о гядяр чякинмирям: фягят мейдан бош олмасы даща мцнасибдир. 

Воъеватов. Мокий Парменыч, мяним дяббя эетмяк ниййятим йохдур.

Кнуров. Дяббяйя ня эяряк вар? Даща фяргли давранмаг да олар.

Воъеватов. Ян мяслящятлиси будур (жибиндян сиккяни чыхарараг, онун ялинин цзяриня гойур.) Орйол йохса решка?

Кнуров (фикирли тярздя). Орйол десям, удузарам; чцнки орйол сизсиниз  (Гятиййятля.) Олсун решка.

Воъеватов (ялини галдырмагла). Сиз уддунуз. Демяли, мян тякликдя Парися йола дцшмяли олажаьам. Мян онсуз да зярярдя олмайажаьам: аз хяржим чыхажаг.

Кнуров. Йалныз, Василий Данилыч, яэяр сюз вермисинизся, сюзцнцзцн аьасы олмалысыныз. Сиз ки тажирсиниз вя йягин ки, тажирин щяр кялмясинин нежя бир дяйяря малик олдуьу сизя бяллидир.

Воъеватов. Хятримя дяйирсиниз. Мяним юзцмя дя тажир сюзцнцн нежя гяти олдуьу мялумдур.  Мян ки Робинзон иля дейил, сизинля иш гурурам.

Кнуров. Вон Сергей Сергеич идет с Ларисой Дмитриевной! Войдемте в кофейную, не будем им мешать.

Кнуров иля Воъеватов гящвяханайа дахил олурлар. Паратов иля Лариса пейда олур.

ЙЕДДИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Лариса вя Робинзон.

Лариса. Ащ, мян нежя дя йорулмушам. Бядянимин тагяти беля галмайыб, зорла даьа дырмандым (сящнянин дяринлийиндя олан чяпярин йанынадкы скамйайа яйляшир).

Паратов. Ааа, Робинзон, бу сянсян?! Нядир, тезликля Парися йолланырсан?

Робинзон. Мараглыдыр, киминля? Сянинля, лйа-Серъ, лап дцнйанын ахырына гядяр эедярям, тажир иля ися бир аддым беля атмарам. Йох, тажирлярля мяним ишим битди.

Паратов. Нийя?

Робинзон. Ганажагсыздырлар!

Паратов. Доьрудан? Чохдан беля гянаятя эялмисян?

Робинзон. Бу мяня щяр заман бялли олуб. Мян щал – щазырда йалныз задяэанларын тяряфиндяйям.

Паратов. Робинзон, етираф едирям ки, бу сяня йалныз шяряф верир. Фягят сян щеч дя йашадыьын дювря уйьун олмайан бир шякилдя дикбашсан. Заваллы достум, вязиййятля айаглашмаьа чалыш! Маарифчи щавадарлар иля месенатларын дюврц артыг архада галыб: щал – щазырда буръуазийа синфинин мейданда ат ойнатдыьы вахтдыр, щал – щазырда инжясянятин гызыл гядяр дяйяри вар, сюзцн ясл мянасында гызыл ясря гядям гойуруг. Инжимя, амма индики дюврдя сянин кимилярин айаггабысына щям вакса йаьы сцртяр, щям дя зювг алмаг хятриня сяня чялляк – чялляк ички ичирярляр. Бураларда ол, сян щяля мяня лазым олажагсан.

Робинзон. Сяня эюря жанымдан кечмяйя беля щазырам. (гящвяханайа кечир.)

Паратов (Ларисайа). Инди ися изн верин, сизя бизляря беля бир зювгц – хейр, бу зювгдян дя артыг бир щязздир, беля бир сяадят долу анлары йашатдыьыныз цчцн юз миннятдарлыьымы билдирим.

Лариса. Йох, йох, Серэей Серэейич, сизин мяня беля бир кялмяляри сюйлямяйинизя ещтийаж йохдур! Сиз мяня йалныз биржя шейи сюйляйин: мян артыг сизин арвадынызам, йохса йох?

Паратов. Илк нювбядя, Лариса Дмитрийевна, сиз евя гайытмалысыныз. Сабащ ися биз бу барядя даща ятрафлы данышарыг.

Лариса. Мян евя гайытмайажаьам.

Паратов. Фягят бурда да гала билмярсиниз. Сизинля эцнорта саатларында Волга бойунжа эязинтийя чыхмаг – йол верилян щалдыр: лакин бцтцн эцжяни шящярин мяркязиндя йерляшян мейханада, йарамаз давранышлы инсанларын арасында сизинля кеф мяжляиси гурмаг йарамаз! Бир дцшцнцн: бунунла сиз гейбят мювзусуна червлимиш оалрсыныз.

Лариса. Гейбятлярдян мяня ня! Мян сизи щяр йердя мцшайият етмяйя щазырам. Сиз мяни евдян алыб эютцрсмцсцнцз, эери гайтармаг да сизин ющдянизя дцшцр.

Паратов. Сиз мяним атларымын гошулдуьу арабада евя гайыдажагсыныз – мяэяр бу кифайят етмир?

Лариса. Хейр, кифайят етмир. Сиз мяни адахлымын ялиндян алыб апармысыныз, анам да мяним сизинля бирликдя эетдийими юз эюзляри иля эюрцб – о, бизим евя эеж гайытмаьымыз тягдириндя беля тялаш щисси кечирмяйяжяк….О, сизя инаныр, сизя эцвянир, мящз еля буна эюря дя бизим гайытмаьымызы эюзляйяжяк,…бизя хейир-дуа вермяк цчцн гайытмаьымызы эюзляйяжяк. Мян евя йа сизинля бирликдя гайытмалы йа да щеч гайытмамлыйам.

Паратов. Бу ня демякдир? Нежя йяни, «щеч гайытмамалыйам»? О щалда сизин эяляжяк агибятиниз нежя олажаг?

Лариса. Заваллы инсанлар цчцн Аллащ-тяаланын йаратдыьы бу фани дцнйада кифайят гядяр эениш сащяляр вар: еля эютцряк бу баьы, бу Волганы. Бурадакы щяр будагдан юзцнц аса билярсян, Волганын ися истянилян йериндя юзцнц боьмаг олар. Беля бир истяйин оларса вя ялбяття ки, буна эцжцн йетярся, истянилян йердя щяйатына сон гойа билярсян.   

Паратов. Нежя дя вяждя эялмисиниз! Сизин цчцн ися йашамаг вя щяйатыныза давам етдирмяк эяяркир. Сизин тяк бир гадыны ня мящяббятдян, ня дя ки ещтирам щиссиндян мящрум етмяк мцмкцн дейил! Эютцряк еля сизин адахлынызы: яэяр сиз она бир гядяр шяфгят эюстярсяниз, о, щядсиз дяряжядя шад олар

Лариса. Ня данышырсыныз?! Мян щяйат йолдашыма ашиг олмасам да, щеч олмаса она гаршы щюрмятля йанашмалйыам: о щалда мян ришхянд иля бцтцн мцмкцн тящгирляря таб эятирян бириня нежя щюрмят едим?! Бу артыг битмиш бир ящвалатдыр: о, мяним цчцн цмумиййятля мювжуд дейил. Мяним йалныз бир адахлым вар: о да сизсиниз.

Паратов. Цзр истяийрям, цмидварам ки, мяним кялмяляримдян инжимярсиниз! Зяннимжя, сизин мяня гаршы беля тялябкар вя иддиалы олмаьыныза щеч бир ихтийарыныз чатмыр.

Лариса. Бу ня демякдир?! Мяэяр сиз унутмусунуз? О щалда мян сизи щяр шейи яввялжядян тякрар етмяйя щазырам. Мян дцз бир ил сизя эюря мяшяггят чякмишям, дцз бир ил сизи унуда билмямишям, щяйатымын мянасы итиб: мян ян нящайятиндя аз гала йолдан ютянин бири иля, Карандышевля аиля гуражагдым. Мян аиля щяйаты иля баьлы ющдяликлярин мяним щяйатымы даща да дольунлашдыражаьыны вя пайыма дцшян алын йазысы иля барышдыражаьымы эцман едирдим. Еля бу мягамда сиз пейда олур вя дейирсиниз: «Щяр шейдян имтина ет, мян сяниням». Мяэяр беля олан тягдирдя мяни сизя щеч бир ихтийарым чатмыр? Мян сизин кялмяляринизин сямими олдуьуна вя мяним дя бир сыра язаб-язиййятлярдян сонра сяадятими ялдя етдийимя цмид бяслямишям.

Паратов. Бцтцн бунларын щамысы чох йахшыдыр, амма биз бу барядя сабащ сющбят едярик.

Лариса. Хейр, бу эцн, еля бу дягигя.

Паратов. Бу сизин тялябиниздир?

Лариса. Бяли, тялябимдир.



[1] bюyцk tacir (başlıca olaraq başqa юlkələrlə ticarət edən tacir).


Гящвяханынын гапысында Кнуров иля Воъеватов пейда олурлар.

Паратов. О щалда мяни динляйин, Лариса Дмитрийевна! Сиз ани бир алудячилийи мцмкцн щесаб едирсиниз, елями?

Лариса. Елядир. Чцнки алудя олмаьа гадирям.

Паратов. Йох, эюрцнцр, мян фикрими дцзэцн бир шякилдя ифадя едя билмядим: йяни, сиз еля эцман едирсиниз ки, яли вя айаьы буховланмыш бир инсан ани бир алудячилийя мейл эюстярмякля щяйатында олан щяр шейи, ону язян реаллыьы вя ону фяргли бир аддым атмаг имканындан мящрум едян буховлары унутмаг игтидарындадыр? 

Лариса. Ня етмяли?! Щяр унутганлыгда бир хейир вар.

Паратов. Сизинля мцбащися етмирям, бу чох хош бир кюнцл щалыдыр: фягят о щеч дя давамлы ола билмяз. Ещтираслы мейлин дями тезликля ютцб кечир вя о щямин о буховлар иля бу буховларын гырмаьын гейри – мцмкцн олдуьуну инсана диктя едян саьлам дцшцнжя иля явязлянир, чцнки бу буховлар гырылмаздыр.

Лариса (дальын тярздя). Гырылмаз буховлар! (жялд.) Сиз евлисиниз?

Паратов. Хейр.

Лариса. Беля олан тягдирдя истянилян диэяр буховлар – бизим цчцн янэял ола билмяз! Бу буховлары сизинля бирэя дашымаьа щазырам, сизин бу йцкцнцзя шярик чыхмаьа щазырам, щятта бу аьырлыьын бюйцк бир щиссясини юз цзяримдя дашымаьа беля щазырам. 

Паратов. Мян нишанланмышам.

Лариса. Ащ!

Паратов (бармаьындакы нишан цзцйцня ишаря етмякля). Мяни юмцрлцк буховлайан щямин о гызыл бухов будур.

Лариса. Бяс ня цчцн индийя гядяр сусурдунуз? Бу ки инсафсызлыгдыр, амансызлыгдыр! (мизин цзяриня чюкцр.)

Паратов. Сизин йанынызда буну хатырламаг игтидарында дейилдим! Мян сизи эюрдцм вя мяним цчцн щяйатда щяр шей юз мащиййятини итирди.

Лариса. Мяним эюзцмцн ичиня бахын!

Паратов она нязяр йетирир.

«Эюзлярин мави сяма кими айдындыр...» Ща, ща ща! (Истерика ичиндя эцлцр.) Йетяр! Мяни тяк бурахын! Мян артыг юзцм юз гайьыма галарам. (Башыны ялляри арасына алыр.)

Кнуров, Воъеватов вя  Робинзон гящвяхананын артырмасына чыхырлар.

СЯККИЗИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Лариса, Кнуров, Воъеватов вя  Робинзон.

Паратов (гящвяханайа йахынлашмагла). Робинзон, эет мяним арабымы ахтыр тап! О булварда олмалыдыр. Сян Лариса Дмитрийевнаны евиня апармалысан.

Робинзон. Лйа-Серъ!  Ахы о, бурда ялиндя тапанча иля долашыр. 

Паратов. «О» кимдир?

Робинзон. Карандышев.

Паратов. Бунун мяня ня дяхли вар?!

Робинзон. Ахы о, мяни юлдцряр.

Паратов. Бюйцк шей олуб! Эюстяришимя ямял ет! Мцщакимялярини дя юзцня сахла! Мян беля шейлярдян хошланмарам, Робинзон.

Робинзон. Ахы мян сяня дедим: о, мяни онун йанында эюрян кими эцлляни башыма чахажаг.

Паратов. Эцлляни башына чыхыб - чахмайажаьы — щяля ки мялум дейил; йох, яэяр сян бу дягигя мяним дедикляримя ямял етмясян, мян сянян щяр ялбят эябярдяжяйям. (Гящвяханайа кечир.)

Робинзон (ону йумруьу иля щядяляйяряк). Барбарлар, вящшиляр, гулдурлар! Йаман жянжяля дцшмцшям! (эедир.)

Воъеватов Ларисайа йахынлашыр.

Лариса (Воъеватова нязяр йетирмякля). Васйа, мян тяляф олурам!

Воъеватов. Лариса Дмитрийевна, жаным, эюзцм! Ня етмяли? Кечяня эцзяшт дейярляр.

Лариса. Васйа, биз ки сянинля ушаглыгдан танышыг, демяк олар ки, бири – биримизя доьмайыг: мяслящят вер - мян башыма ня чаря гылым?!

Воъеватов. Лариса Дмитрийевна, сизя ещтирамла йанашырам вя сизя йардым етмяйя дя шад олардым…амма беля бир вязиййятдя ялимдян бир шей эялмяз. Инанын мяня!

Лариса. Мян ки сяндян щеч ня истямирям: йетяр ки, мяня рящмин эялсин. Щеч олмаса дярдимя шярик чых!

Воъеватов. Чыха билмярям, ялимдян щеч бир шей эялмяз.

Лариса. Олмайа сянин дя буховларын вар?

Воъеватов. Ялим – голум гандалла баьлыдыр, Лариса Дмитрийевна.

Лариса. Щансы гандалла?

Воъеватов. Вижданлы тажир сюзц. (гящвяханайа тяряф аддымлайыр.)

Кнуров (Ларисайа йахынлашыр). Лариса Дмитрийевна, мяня диггятля гулаг асын вя инжимяйин! Мян сизин хятринизя дяймяйи аьлымдан беля кечирмямишям. Мян йалныз сизя сяадят вя йахшылыг арзулайырам, чцнки сизин бцтун бунлара лайиг олдуьунузу билирям. Мянимля бирликдя Парисдяки сярэийя эетмяйя разы оларсынызмы? 

Лариса башыны наразы щалда йырьалайыр.

Вя юмцрлцк тяминат. 

Лариса сусур.

Горхмайын, сизи щеч ким мязяммят етмяйя эцрят етмяз. Щяйатда еля бир сярщяддляр мювжуддур ки, орайа иттищамлар беля сирайят етмир: мян сизи еля бир бюйцк тяминаты тяклиф едирям ки, щятта йад инсанларын яхлагларыны тянгид едян ян гяддар тянгидчиляр беля сусмаг мяжбуриййятиндя галараг, щейрятдян донуб галажаглар.

Лариса башыны йана чевирир.

Мян сизя евлянмяк тяклифи етмякдян йалныз мямнун олардым, фягят мян евлийям.

Лариса сусур.

Сиз пяришан щалдасыныз, о сябябдян дя мян сизи жаваб вермяйя тялясдирмирям. Дцшцнцн! Вя яэяр сиз мяним тяклифимя гаршы илтифат эюстярмиш олсаныз, о щалда мян щямин дягигядян етибарян сизин ян етибарлы гулунуз вя бцтцн арзуларыныз иля шылтаглыгларынызын ня гядяр гярибя сяслянмясиндян вя дяйярли олмасындан асылы олмайараг ян етибарлы ижрачысы олмаьа щазырам. Мяним цчцн бу щяйатда йериня йетирилмяси гейри – мцмкцн олан щеч бир шей йохдур  (Ещтирамла тязим едяряк. Гящвяханайа йолланы).

ДОГГУЗУНЖУ ВАГЕЯ.

Лариса тякликдя.

Лариса. Мян бир аз яввял чяпярдян ашаьыйа бахырдым, мяним башым эижяллянди вя мян аз галсын ки, ашаьыйа йуварланажагдым. Дейиляня эюря, бурадан йыхылан тез бир заманда…яжялиня йетишяр.  (бир гядяр дцшцнмякля.) Амма юзцмц бурадан ашаьы атсайдым нежя дя йахшы оларды! Йох, юзцмц бурадан ашаьы атмаьа ня ещтийаж вар!...Еля чяпярин йанында дайаныб, ашаьы бахсам, башым эижялляняр вя ашаьыйа йварланарам…Бу ян дцзэцн чыхыш йолудур…щафизяим башымда олмасын…ня аьрыны, ня ажыны,…цмумиййятля щеч бир шейи щисс етмярям! (Чяпяря йахынлашмагла ашаьыйа бахыр. Ашаьы йа яйилир, мющкямжя чяпярдян йапышыр, сонра ися дящшят ичиндя кянара гачыр.) Ащ, ащ! Нежя дя горхулудур! (аз галыр ки, йыхылсын, кюшкдян йапышыр.) Башым нежя дя эижяллянди! Бу дягигя ашаьы йыхылажаьам, ащ, йыхылажаьам! (кюшкцн йанындакы масанын архасында яйляшир.) Йох, бажармырам... (Эюз йашы ичиндя.) щяйатына сон гоймаг дцшцндцйцм кими щеч дя асан дейилмиш. Эцжцм дя галмайыб! Нежя дя заваллы бир варлыьам! Амма буну асан щечаб едян инсанлар да вар. Эюрцнцр, онлар жанларындан ямялли – башлы безмиш кяслярдир, онларын бу дцнйада сцрдцкляри юмцря щейифляри эялмир, щяйата баьлы дейилдирляр, жанларына зярряжя гядяр дя олсун ажымырлар. Ащ, эюр бир ня дейирям!... Ахы щеч мян дя артыг йашамагдан зювг алмырам, мяним дя бу дцнйада юмцр сцрмяйя ихтийарым чатмыр, бундан сонра няйя эюря йашайажаьымы да билмирям! Бяс онда бу гядяр тяряддцд няйя лазым? Мяни юзцмц бу учурума атмагдан ня чякиндирир? Нядир мяня мане олан? (фикря далыр.) Ащ, йох, йох... Кнуров дейил... дябдябя, тямтараг... йох, ялбяття ки, йох... бу фанилик мяндян узагдыр... (тцкляри црпяшир.) Мяняви позьунлуьум... ащ, йох. бу да дейил... Садяжя гятиййятсизям. Мискин бир ажизлик: инсан нежя дя олса йашамаьа жан атыр…йашамаьа лцзум олмадыгда ися щеч йашамаьа да дяймяз. Мян нежя дя рязил вя заваллы бир варлыьам. Мяним бу дягигя юмрцмя сон гойан олсайды…Чаря юлмякдядир…юзцнц мязяммят етмямяк цчцн йеэаня чыхыш йолудур. Йа нахошламаг, йа да юлмяк…Мян йягин ки, нахошлайажаьам. Юзцмц нежя дя пис щисс едирям!......Узун- узады хястя йатмаг, бир гядяр тяскинлик тапмаг, талейинля барышмаг, щяр кяси баьышламаг вя юлмяк…Ащ, юзцмц нежя дя пис щисс едирям, башым эижяллянир. (башыны ялиня диряйир вя юзцндян эетмиш щалда отурур.)


Робинзон иля Карандышев пейда олурлар.

ОНУНЖУ ВАГЕЯ.

Лариса, Робинзон вя Карандышев.

Карандышев. Дейирсиниз ки, сизя ону евя апармаьы буйурублар?

Робинзон. Бяли, елядир ки вар

Карандышев. Вя сиз дейирсиниз ки, онлар ону тящгир едибляр?

Робинзон. Ондан да пис, ондан да ажы бир давраныш!

Карандышев. О, юзц мцггясирдир: онун давранышы жязайа лайигдир. Мян она онларын нежя бир адам олдугларыны дейирдим: вя ян нящайятиндя, онун юзцнцн дя мянимля онларын арасындакы фярги эюряжяк гядяр заманы варды вя о, буну сезя билярди. Бяли, о, мцггяссирдир, фягят ону мяндян савайы щеч бир кимся мязяммят едя билмяз, ялялхцсус да ки, щеч кимин ону тящгир етмяйя ихтийары чатмыр. Бу мяним ишимдир: ону баьышлайажаьам йа йох, бу мялум дейил: амма ону горумаг мяним билаваситя боржумдур. Онун ня гардашлары, ня дя ки, доьмалары вар: йалныз вя йалныз мян онун мцдафиясиня галхмаьа вя ону тящгир едянляри жязаландырмаьа боржлуйам. О, щардадыр.

Робинзон. Бурда олмалы иди. Будур о!

Карандышев. Бизим юз арамызда мцнасибятляримизи айдынлашдырмаьымыз тягдириндя йанымызда кянар шяхслярин олмасына лцзум йохдур: сиз бурада артыгсыныз. Бизи тярк един!

Робинзон. Бюйцк мямунийятля. Онлара да дейярям ки, Лариса Дмитрийевнаны сизя тящвил вермишям.  Худащафиз! (гящвяханайа йолланыр.)

Карандышев масайа йахынлашыр вя Ларисанын гяншяриндя яйляшир.

ОН БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Лариса вя Карандышев.

Лариса (башыны галдырмагла). Билсяйдиниз, сизя нежя нифрят едирям! Ня цчцн бурайа эялмисиниз?

Карандышев. Щарада олмалыйам ки?

Лариса. Билмирям. Щяр щалда мяним олмадыьым йердя.

Карандышев. Йанылырсыныз, мян сизи горумаг наминя щяр заман сизин йанынызда олмалыйам. Вя инди дя мян сизи тящгир едянлярдян интигамымы алмаг цчцн бурдайам. 

Лариса. Мяним цчцн ян аьыр тящгир – сизин щимайяниздир: мян индийя гядяр бу гядяр тящгир едян олмайыб.

Карандышев. Сиз йахшыны писдян айыра билмирсиниз. Кнуров иля Воъеватов сизин кимя гисмят олажаьынызы айдынлашдырмаг цчцн пцшк атырлар, орйол – решка ойунуну айнайырлар – бяс сизжя, бу тящгир дейил? Достларыныза сюз олмаз! Вя бу да онларын сизя щюрмяти! Онлар сизи гадын, щеч адам да щечаб етмирляр, - инсанын талейи юз ялиндядир: сиз ися онлар цчцн йалныз бир яшйасыныз. Яшйа олсаныз, - дярд йарыдыр. Яшйа чох эцман ки, ону ойунда удана мяхсусдур, яшйа щеч кимдян инжимяк игтидарында да дейил.

Лариса (тящгир олунмуш бир тярздя). Яшйа…бяли…яшйа! Онлар щагглыдырлар, мян инсан дейилям, йалныз яшйайам. Мян артыг мян ямин олдум, бунун ажысыны чякдим,…мян яшйайам! (щиддятля.) Нящайят ки, мяня уйьун бир ад тапылды, сиз ону тапдыныз. Эедин бурдан! Рижа едирям, мяни ращат бурахын!

Карандышев. Сизи бурахым? Ахы нежя бурахым, кимя бурахым?

Лариса. Щяр бир яшйанын юз сащиби вар, мян дя сащибимин йанына эедяжяйям.

Карандышев (жошьу иля). Мян сизи алмаьа щазырам, сизин сащибиниз мяням. (Онун ялиндян йапышыр.)

Лариса (ону итялямякля). Йох! Щяр яшйанын дяйяри вар…Ща, ща, ща,…..мян ися сизин цчцн щядсиз дяряжядя бащалыйам.

Карандышев. Ня данышырсыныз?! Сизин дилиниздян беля бир абырсыз кялмяляри ешидяжяйими эюзлямяздим!

Лариса (эюз йашы ичиндя). Бир щалда ки, мян яшйайам, онда ян йахшысы – бащалы, чох бащалы бир яшйа олмалыйам. Мяня сонунжу дяфя хидмят эюстярин: Кнурову мяним йаныма чаьырын.

Карандышев. Ня данышырсыныз, аьлынызы башыныза йыьын, юзцнцзя эялин!

Лариса. О щалда мян юзцм онун йанына эедярям.

Карандышев. Лариса Дмитрийевна! Дайанын! Мян сизин эцнащыныздан кечирям, сизи баьышлайырам.

Лариса (ажы бир тябяссцмля). Сиз мяни баьышлайырсыныз, елями? Миннятдарам. Йалныз мян талейими сизин тяк бир мискин варлыг иля баьлайажаьыма дцшцндцйцм цчцн буну юзцмя баьышлайа билмирям.

Карандышев. Эедяк, бах, еля индижя бу шящярдян баш эютцрцб эедяк, мян сизя эюря щяр шейя разыйам.

Лариса. Артыг эеждир. Мян сиздян мяни тезликля гарачы кючцндян айырмаьынызы рижа едяндя сиз буну едя билмядиниз: эюрцнцр, гарачы кючцндя йашамаг вя юлмяк мяним алныма йазылыбмыш.

Карандышев. Лакин мян сизя йалварырам, мянимля аиля гурмаьа разылыг вериб, мяни хошбяхт един.

Лариса. Чох эеждир. Мяним эюзцмцн юнцндя артыг гызыллар парылдайыб, бриллиантлар бярг вуруб.

Карандышев. Мян сизя эюря истянилян гурбанлар вермяйя щазырам, сизин хятринизя истянилян тящгирляря мяруз галмаьа да щазырам. 

Лариса (нифрятля). Эедин бурдан, сиз щяддиндян артыг жылыз бир адамсыныз, мяним цчцн дя щядсиз дяряжядя дяйярсизсиниз.

Карандышев. Онда дейин: мян сизин мящябятинизя нежя лайиг ола билярям?  (диз цстя чюкцр.) Мян сизи севирям, сизя ашигям.

Лариса. Йаландыр. Мян мящяббятими ахтарырдым, амма охум даша дяйди. Мяня щяр заман яйлянжя кими бахыблар. Фягят щеч ким мяним гялбимя бахмайыб, мян индийя гядяр щеч кимдян юзцмя гаршы бир шяфгят щисс етмямишям, щеч кимдян бир сямими, мещрибан сюз ешитмямишям. Амма бу жцр йашамаг чятиндир. Мян эцнащкар дейилям, мян садяжя мящяббятими ахтарырдым, лакин щеч бир вяжщля ону тапа билмядим... чцнки о йохдур... ону ахтармаьа да щеч бир лцзум йохдур. Мян мящяббятими тапа билмядим, о щалда лял-жяващират ахтаражаьам. Эедин бурдан, мян сизя эюря дейилям.

Карандышев (айаьа галхмагла). Ащ, тювдя етмяйин! (ялини сцртцкцнцн йахалыьына апарыр.) Сиз мяним олмалысыныз.

Лариса. Кимин олсам да, ясла сизин олмарам.

Карандышев (щирсля). Олмарсыныз?

Лариса. Ясла!

Карандышев. О щалда щеч кимя гисмят олмайажагсан! (Она тапанчадан атяш ачыр.)

Лариса (синясиндян тутур). Ащ! Тяшяккцр едирям! (мизин цзяриня чюкцр.)

Карандышев. Мян ня етдим, нейлядим... ащ, аьылсыз диваня! (тапанчаны йеря атыр.)

Лариса (нявазишля). Ащ, язизим, мяня илтифат эюстярдиниз! Тапанчаны бурайа, бурайа, масанын цзяриня гойун! Мян юзцм, …жаныма гясд етмишям… юзцм. Ащ, нежя дя саваб иш эюрдцнцз... (тапанчаны йердян галдырараг масанын цзяриня гойур.)

Гящвяханадан Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Гаврило вя Иван чыхыр.

ОН ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Лариса, Карандышев, Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Гаврило вя  Иван.

Щямы бираьыздан. Ня олуб, ня баш вериб?

Лариса. Мян юзцм...юзцм етдим…Щеч ким мцггяссир дейил, щеч ким... Юзцм етмишям..юзцм.

Сящнянин архасында гарачылар няьмя охуйурлар.

Паратов. Сусун! Сусун!

Лариса (тядрижян зяифляйян сясля). Йох, йох, ня эяряк вар... Изн верин, шянлянянляр яйлянсинляр…мян щеч кимя мане олмаг истяймирям! Йашайын, щамыныз йашайын! Сиз йашамалысыныз, мянимся…яжялим чатыб...Щеч кимдян эилейли дейилям, щеч кимя инжикли дейялям…сиз щамыныз ляйагятли инсанларсыныз…мян сизин щамынызы…щамынызы севирям. (щамыйа юпцш эюндярир.)

Гарачылар ужадан охуйурлар.

 

16 октябр 1878 – жи ил.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

МИХАИЛ БУЛГАКОВ.

СЯРЭЯРДАН ЩОЛЛАНДИЙАЛЫ.

ХЯСТЯНИН ЭЦНДЯЛИЙИ.

5 ийул. Юскцрмяйя башламышам. Еля щей юскцрцрям. Сабащы дириэюз ачырам. Мяня йатмаг лазымдыр, мянся еля дурмадан юскцрцрям.

7 ийул: Щякимин гябулуна йазылдым.

10 ийул: Чякижи иля дюйяжляди вя деди: «Щымм»!. Бу ня демякдир – «Щымм»?

11 ийул: Мяним рентэен сурятими чыхартдылар. Чох эюзялдир. Башдан айаьа гядяр гарадыр, биржя габырьаларым  аьдыр.

20 ийул: Сизи тябрик едирям, язиз йолдашлар, мян вярямям. Ялвида, ей каинат!

30 ийул: Мяни «Саьлам рущ» санаторийасына йоллайырлар. 2000 верстлик йол хяржи иля жод дюшякли вагона пулсуз билет алдым.

1 август…вя тахтабитили. Эедирям, ятрафымда эюзял мянзяряляр ачылыр. Мятбяхбюжяйи бойда тахтабитиляр.

3 август: Сибиря йетишдим. Чох ясрарянэиздир. Ат  белиндя бир гядяр узаьа эетмишям – 293 верст узаьа. Кумыс.

6 август. Бу да кумыс! Онларын дедийиня эюря, бу бир йалнышлыгдыр. Сиздя щеч бир вярям йохдур. Йенидян рентэендян кечирдиляр. Юз бюйряклярими эюрдцм. Чох ийрянждир.

8 август: Мящз еля бу сябябдян дя мян щал – щазырда Ростов – на – Донудан йазырам. Чох эюзял шящярдир. Кисловодскдакы «Эцняшли верэи» истиращят ожаьына йолланырам.

12 август: Кисловодск. Щеч дя йох. Бюйрякляримин бура щеч бир дяхли йохдур. Дейирляр: сизи щансы лянятяэялмиш иблис бура эюндяриб?!

15 август: Мян ирси сцзянякля пароходда йазырам вя Крыма цз тутурам (эизли формададыр). Мяним йырьаланма нятижясиндя  цряйим буланыр. Лянятя эялсин беля мцалижя!

22 август: Йалта, йарашыглы шящярдир, биржя тябабят олмаса: Мцяммалы елмдир. Бурада мяндя баьырсаг гурду иля эизли формада олан аппендисити ашкар етдиляр. Мян Тамбов губернийасынын Липетск вилайятиня йолланырам. Гара дянизин су алями, ялвида!

25 август: Липетскдя щамы щейрят ичиндядир. Щяким дя чох суйу шириндир. Баьырсаг гурду барясиндя бу сюзляри сюйляди:

                     Баьырсаг гурду юзляридир!

Мяни пянжяряйя тяряф йахынлышдырды, эюзлярини эюзляримин ичиня зилляди вя бяйан етди:

                     Сиздя цряк гцсуру вар.

Мян артыг бцтцнлцкля ичи чцрцк олдуьума о гядяр вярдиш етмишям ки, щеч диксинмядим дя. Дярщал сорушдум: щара эетмяк лазымдыр?

Сян демя, Боръомийя.

Хош эюрдцк, Гафгаз!

1 сентйабр. Боръомидя щеч яшйаларымы йербяйер етмяйя беля имкан вермядиляр. Биз, дедиляр, йел хястялярини гябул етмирик.

Бах, инди дя йел хястяси олдум! Бу алямдя чох юмцр сцрмярям! Йенидян Сибиря эедирям, ……..

10 сентйабр: …….Шанлы дяниз, мцгяддяс Байкал! Мянзяряляри эюз охшайыр, амма бярк сойугдур. Еля Сибир щякими дя тезликля гарын тюкяжяйи бир вахтда курортлары эязиб - долашмаьын ахмаглыг олдуьуну сюйляди. Сизя, дейир, инди исиняжяйиниз йеря йолланмаг лазымдыр. Мян, дейир, сизи Крыма йоллайарам…Дейирям ки, артыг олмушам. Мерси. О, дейир: щарда олмусунуз? Мян дейирям: Йалтада. О, дейир: мян, - дейир, - сизи Алупкайа эюндярярям. Разыйам, Алупкайа эюндярир, гой эюндярсин. Мяним цчцн артыг щеч бир фярги йохдур, лап истяйир жящянням дярясиня эюндярсин. Кцрк алараг, орайа йолландым.

25 сентйабр: Алупкада щяр йер баьлыдыр. Дейирляр ки, евя эедин, йохса бцтцн Республиканы кимсясиз адам кими долашырсыныз. Щяр шейя тцпцрцб, евя йолландым.

1 октйабр: Нящайят ки, евимдяйям. Мян эязиб долашана гядяр арвадым мяня хяйанят етмяйя мажал тапыб. Щякимя баш чякдим. О ися дейир: сиз – дейир, - тямамиля саьлам адамсыныз, лап шцшя кими тяртямизсиниз. Нежя йяни, -сорушурам, -ахы мяни дяфялярля ора – бура сцрцйцбляр? О ися жаваб верир: садяжя бир йалнышлыгдыр! Нейняк, гой йалнышлыг олсун. Сабащ ишя чыхажам.

Хястя Но 555. Михаил.

1925.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

УСТАД ВЯ МАРГАРИТА.

БИРИНЖИ ЩИССЯ.

...НЯЩАЙЯТ КИ, ДЕ ЭЮРЦМ, АХЫ СЯН КИМСЯН?

- МЯН – ЯБЯДИЙЙЯН ЙАМАНЛЫГ ЕТМЯЙИ АРЗУЛАЙАН ВЯ ЯБЯДИЙЙЯН ЙАХШЫЛЫГ ЕДЯН ГЦВВЯНИН БИР ЩИССЯСИЙЯМ.

ЭЮТЕ. "ФАУСТ".

1 – ЖИ ФЯСИЛ. ЩЕЧ БИР ЗАМАН НАМЯЛУМ ИНСАНЛАРЛА СЮЩБЯТ ЕТМЯЙИН.

Бир дяфя йаз айында, сон дяряжя исти олан гцруб чаьында, Москвадакы Патриарши нощурунун гяншяриндя ики вятяндаш пейда олду. Онлардан биринжиси, яйниндя йайлыг боз рянэли костйум эейинмиш шяхс бястя бойлу, кюк, дазбаш иди, о, юзцнцн санбаллы папаьыны ялиндя апарыр, онун йахшыжа гырхылмыш цзц ися гара рянэли буйнуздан дцзялдилмиш саьанаглы вя фювгяладя юлчцдя олан ейнякля юртцлмцшдц. Икинжиси – енликцряк, кцрян вя башында йан гойулмуш дама – дама кепкасы олан кякилли эянжин яйниндя ися ковбойка[1], язик аь рянэли шалвар вя гара нялейин варды. Онлардан бирнжиси ихтисар олунмуш шякилдя МЯДЯБАССО адландырылан Москванын ян ири ядяби ассосиасийаларындан биринин идаря сядри вя галын бядии дярэинин редактору - Михаил Александрович Берлиоз иля онун эянж щямращы – Бездомный тяхяллцсц иля йазыб - йарадан шаир Иван Николайевич Понырев иди. Жцзи гядяр йашыллашмыш жюкя аьажынын кюлэясиня сыьынан ядибляр илк нювбядя цзяриндя «Пивя вя сулар» йазысынын щякк олундуьу ал – ялван шякилдя бойанмыш будканн цзяриня шыьыдылар. Бяли, илк нювбядя бу мцдщиш май ахшамынын нязяря чарпан илк гярибялийини вурьуламаг йериня дцшярди. Няинки будкада, щеч Кичик Брон кцчясиня параллел олан бцтцн хийабан бойунжа да эюзя бир няфяр дя олсун дяймирди. Няфяс дярмяйин беля намцмкцн олдуьу щямин мягамда, Москваны бярк кюзярдян эцняшин юз шцасыны гуру сис алтында щарайаса Баь даирясиня тяряф дюшядийи щямин мягамда – щеч ким жюкя аьажынын кюлэясиня сыьынмады, щеч ким скамйайа яйляшмяди, хийабанда инс – жинс беля пейда олмады.

        Мяня Нарзан верин, - Берлиоз рижа етди.

        Нарзан йохдур, - будканын ичярисиндя олан гадын диллянди вя нядянся ондан инжиди.

        Бяс пивя нежя, вармы? – Бездомный хырылтылы сясля хябяр алды.

        Пивяни анжаг ахшама эятиряжякляр, - дейя гадын жаваб верди.

        Бяс няйиниз вар? – Берлиоз сорушду.

        Ярик суйу, йалныз истидир, - гадын диллянди.

        Олсун, верин эюряк, верин, верин!...

Ярик суйу бол сары кюпцйц ямяля эятирди вя щавадан бярбярхананын гохусу эялди. Суйу ичдикдян сонра ядибляр дярщал щычгырмаьа башладылар, суйун щаггыны юдяйиб, нощурун гяншяриндя вя Брон кцчясиня архаларыны чевирмякля, скамйанын цзяриндя яйляшдиляр. Бурада йалныз Берлиоза аидиййяти олан даща бир гярибя щадися баш верди. О, гяфилдян щычгырыьыны кясди, онун цряйи дюйцндц вя о, бир анлыьа щарайаса дийирлянди, лакин сонра гялбиня санжылан ити биз иля эерийя гайытды. Бундан башга, Берлиозу еля бир ясассыз, лакин еля бир эцжлц ващимя щисси чульалады ки, о, еля о ан Патриаршидян эерийя беля бойланмадан гачараг узаглашмаг истяди. Берлиоз нядян вящмяляндийини анламадан ятрафына гямэин бир тярздя бойланды. Онун бянизи аьарды, о, алныны йайлыг иля силди вя дцшцндц: «Эюрясян мяня ня олуб? Щеч бир заман беля вязиййятя дцшмямишям…цряйим сюзцмя бахмыр…йорулмушам. Ещтимал ки, щяр шейдян имтина едиб, Кисловодска эетмяк лазымдыр…». Вя еля бу анда бцркцлц щава онун эюзц юнцндя даща да сыхлашды вя бу щаванын ичярисиндян гярибя эюрцнцшлц шяффаф бир вятяндаш пейда олду. Кичик юлчцлц башында ъокейлярин папаьына бянзяр картуз[2], дама – дама эюдяк йцнэцл пенжяйи ися….Бойу бир саъин[3], лакин чийин нащийясиндян енсиздир, инанылмаз дяряжядя арыгдыр, гийафяси ися, фикир верин, истещзалыдыр.  Берлиоз еля бир тярздя юмцр сцрцрдц ки, о, гейри – ади пейда олма щалларына вярдиш етмямишди. Бянизи даща да аьармагла о, эюзлярини даща да бярялтди вя тялаш ичиндя бунлары дцшцндц: «Ола билмяз!...». Лакин бу, яфсуслар олсун ки, шяффаф вя узун вятяндаш айаьыны торпаьа беля тохундурмадан онун эюзц юнцндя эащ саьа, эащ да ки сола тяряф йырьаланырды. Бу мягамда Берлиозу еля бир дящшят щисси сарды ки, о, эюзлярини йумду. Онлары ачанда ися щяр шейин битдийини, хяйалын йоха чыхдыьыны, дама – дамалы адамын щавада бухарландыьыны вя бунунла да цряйиндяки ити бизин гопуб кяынара сычрадыьыны эюрдц. 

                Тфу, лянят шейтана, -  редактор ужадан сюйляди, - билирсянми, Иван, мян бу дягигя истидян аз гала ифлиж олажагдым! Щятта гарабасмайа охшар вязиййятя беля дцшдцм, -  о, эцлцмсямяйя сяй эюстярся дя, фягят онун эюзляриндя щяля дя тялаш щисс олунурду, ялляри ися тир – тир ясирди. Лакин тядрижян о, сакитляшди, юзцнц йайлыгла йелляди вя кифайят гядяр эцмращ бир тярздя: -  Беляликля…, - дейя ярик ширясинин ичилмяси иля йарымчыг галмыш нитгиня давам етди. Бурада сющбят сонрадан мялум олдуьу кими, Иса Мясищдян эедирди. Иш бурасындадыр ки, редактор шаиря дярэинин нювбяти сящифяси цчцн ирищяжмли динялейщиня поеманын гялямя алынмасыны сифариш етмишди. Бу поеманы Иван Николайевич чох гыса мцддят ярзиндя гялямя алмышды, лакин яфсуслар олсун ки, бу поема редактору зяряжжя гядяр дя олсун гане етмирди. Бездомный юз поемасынын ясас иштиракчы сурятини, йяни Исаны чох тцнд чаларларла тясвир етмишди, лакин бцтцн бунлара бахмайараг редакторун ряйиня ясасян бцтцн поеманы йенидян йазмаг эярякирди. Вя инди, редактор шаиря, онун башлыжа сящвляриня ишаря етмяк цчцн Иса барясиндя мярузяйя бянзяр бир шей охуйурду. Иван Николайевичи няйин – онун истедадынын тясвир гцввясининми вя йахуд да онун гялямя алмаьа щазырлашдыьы мясяля барядя жцзи мялумата малик олмасынынмы - пис вязийятдя гойдуьуну сюйлямяк чятиндир – лакин онун тясвир етидйи Иса охужуну юзцня жялб едян персонаъ кими дя олмаса, тямамиля жанлы бир персонаъ кими алынмышды. Берлиоз ися шаиря сцбута йетирмяк истяйирди ки, бурада башлыжа мясяля Исанын йахшы вя йахуд да пис олмасындан эетмир, еля щямин Исанын бир шяхс кими цмумиййятля каинатда мювжуд олмамасындан вя онун барясиндя олан бцтцн рявайятлярин ися садя бир уйдурма, ян ади яфсанядян башга бир шей олмадыьындан эедир. Гейд етмяк лазымдыр ки, редактор мялуматлы инсан иди вя юз нитгиндя дя о, щеч бир заман Исанын мювжудлульу барясиндя бир кялмя дя олсун сюйлямяйян мяшщур Филон Александрийский, чох елмли Иосиф Флавий кими гядим тарихчиляря истинад едирди. Санбаллы ерудисийаны ашкар етмякля Михаил Александрович шаиря, йери эялмишкян 15 – жи китабын 44 – жц фяслиндяки Исанын едамындан бящс едян мяшщур Таситлярин «Анналовларында» - сахта жалагларын олмасыны да билдирди. Редактор тяряфиндян она сюйлянилянляри йенилик кими гябул едян шаир, юзцнцн гызьын йашыл эюзлярини Михаил Александровичя зиллямякля ону диггятля динляйирди вя йалныз надир щалларда щычгырмагла, пычылты иля ярик суйунун абрыны алырды.

    Дцнйада еля бир шярг дини мювжуд дейилдир ки, - дейя Берлиоз сюйляйирди, – орада бир гайда олараг, бакиря гыз дцнйайа Танрыны эятирмямиш олсун. Вя христианлар да щеч бир йени шейи уйдура билмядикляриндян яслиндя щеч бир заман щяйата эялмяйян Исаларыны бах беляжя йаратдылар. Бах, еля мящз буна да истинад етмяк лазымдыр…  

Берлиозун ужа тенор сяси сящраны хатырладан хийабанда якс – сяда верирди вя йалныз чох савадлы инсанын юз бойнуну сындырмаьа риск едяряк дырмашмаьа гадир олдуьу кими Михаил Александровичин дя ян ялчатмаз дяринликляря вардыьы тяк – шаир дя Йер иля Сяманын тяскинедижи оьлу, Мисир Осириси, Финикийа Танрысы Фаммуз, Мардук вя щятта бир заманлар Мексикада мяскунлашмыш астеклярин кифайят гядяр ещтирам бяслядикляри даща жцзи мяшщурлуьа малик олан щейбятли Аллащ Витслупутсли барясиндя даща чох мараглы вя файдалы мялуматлары ялдя етмиш олурду. Вя мящз еля бу анда, Михаил Александровичин шаиря атсеклярин хямирдян Витслупутслинин фигуруну нежя йапмалары барясиндя бящс етдийи анда, хийабанда илк инсан пейда олду. Сон нятижядя, дцзцнц десяк, артыг кифайят гядяр эеж оланда мцхтялиф тясисатлар мящз бу инсаны тясвир етдикляри мялумат вярягялярини дювлят идаряляриня тягдим едяжякдиляр. Бу мялуматларын тутушдурулуб йохланылмасы ися тяяжцб доьурмайа билмязди. Онлардан биринжисиндя гейд олундуьу кими, бу шяхс бястя бойлу иди, гызыл дишляря малик иди вя саь айаьындан ахсайырды. Икинжисиндя ися – зорба гамятли адам иди, платиндян дцзялдилмиш гапаглы дишляря малик иди вя сол айаьындан ахсайырды. Цчцнжц мялуматда ися бяйан едилирди ки, бу адам щеч дя хцсуси яламятляря малик дейилмиш. Етираф етмяк лазымдыр ки, бу мялуматлардан щеч бири щеч няйя йарамыр. Щяр шейдян яввял: тясвир олунан шяхс щеч бир айаьындан ахсамырды вя онун бойу да ня бястя, ня дя ки зорба дейилмиш, садяжя щцндцр имиш. Дишляриня эялдикдя ися сол тяряфдян онларын цзяри платиндян, саь тяряфдян ися гызылдан щазырланмыш гапагла юртцлмцшдц. Онун яйниндя бащалы боз рянэли костйум, айаьында ися ейни рянэдя олан харижи нишанлы туфли варды. Башындакы боз рянэли беретини о, гулаьына тяряф яймиш, голтуьунун алтында ися пудел башынын тясвир олундуьу гара дястякли ясасыны дашыйырды. Харижи эюрцнцшцня эюря она гырх йашдан бир гядяр артыг йаш вермяк оларды. Аьзы бир гядяр яйридир. Цзц ряван сурятдя гырхылмышдыр. Гарайаныздыр. Саь эюзц гара рянэдя олса да, сол эюзц нядянся йашыл рянэдядир. Гашлары гарадыр, анжаг бири диэяриндян бир гядяр йухары галхмышдыр. Бир сюзля, яжнябидир. Редактор иля шаирин юзляриня йер етдикляри скамйанын йанындан ютцб кечмякля яжняби онлара чяпяки нязяр салды, айаг сахлады вя эюзлянилмядян достлардан ики аддым кянарда олан гоншу скамйанын цзяриня яйляшди. «Алмандыр», - дейя Берлиоз юз – юзцня дцшцндц. «Инэилисдир, - дейя Бездомный фикирляшди, - эюр ща, щеч буна ялжякдя дя исти дейил».



[1] xцsusi bичimli dama-dama köynək.

[2] Qabağı gцnlцklц furajka, papaq

[3] 3 arşına və ya 2,134 metrə bərabər uzunluq юлчцсц.


Яжняби ися эюлжцйц дюрд тяряфдян дюврялямиш щцндцр биналара эюз эяздирди,  йери эялмишкян бу заман онун бу йерляри илк дяфя эюрдцйц вя бураларын да онда мараг ойатдыьы йалын эюзля нязяря чарпырды. О, нязярлярини пянжяряляриндя валещедижи шякилдя якс олунан сынмыш вя Михаил Александровичи ябядиййян тярк едян эцняшин дцшдцйц йухары мяртябяляря тушлады, сонра ися ону ашаьыйа, пянжяря шцшясинин гаш гараландан юнжя зцлмятя гярг олмаьа башладыьы тяряфиня зилляди, няйяся тяшяххцслц бир тярздя гымышды, эюзлярини гыйды, яллярини ясанын диряк щиссясиндя чарпазлады, чянясини ися ялляриня диряди. 

Сян, Иван, - Берлиоз сющбятиня давам едирди, - мясялян, танрынын ювлады олан Исанын анадан олмасыны чох йахшы вя сатирик бир тярздя тясвир етмисян, лакин бу поеманын дузу, щяля Исадан яввял бир сыра танры ювладларынын, мясялян, фриэийалы Аттисин дцнйайа эялмясиндядир, гыса шякилдя десяк, онлардан щеч бири, о жумлядян дя Иса яслиндя мювжуд беля олмамышлар вя сянин дя онларын, дейяк ки, бу сещирбазларын дцнйайа эюз ачмасы явязиня онларын анадан олмасына даир жяфянэ шайияляри тясвир етмяйин эярякир.. Йохса сянин щекайяндян беля бир гянаятя эялмяк олар ки, о, щягигятян дя дцнйайа эялибмиш!...

     Бу мягамда Бездомный няфясини сахламагла она ишэянжя верян щычгырыьынын гаршысыны алмаьа жящд эюстярди, лакин бундан даща да шиддятли тярздя вя ужадан щычгырды вя еля бу мягамда да Берлиоз нитгиня ара вермяли олду, беля ки, яжняби гяфилдян айаьа галхараг йазычылара тяряф аддымлады. Онлар ися она чох тяяжцблц бир шякилдя нязяр салдылар.

Цзр истяйирям, - дейя онлара йахынлашан шяхс яжняби аксентля, амма сюзляри тящриф етмямякля диллянди, - она эюря ки, мян сизинля таныш олмадан юзцмя рява эюрцрям…лакин сизин елми мцзакиряляринизин мювзусу о гядяр мараглыдыр ки…- Бу анда о, беретини башындан чыхартды вя достлар да айаьа галхараг, онунла саламлашмаг мяжбуриййятиндя галдылар.

«Йох, йягин ки, франсыздыр…» - дейя Берлиоз юз – юзцня дцшцндц.

«Полйакдыр?...»- Бездомный фикирляшди. Ялавя етмяк йериня дцшяр ки, шаирдя яжняби еля илк кялмяляриндян чох пис тяясцрат ойатды, Берлиоз ися чох эцман ки, ону бяйянди, даща доьрусу, бяйянмяди, садяжя….буну нежя ифадя етмяк олар…о, онда садяжя бир мараг ойатмыш олду.

Мцсаидянизля, отурум, - яжняби нязакятля рцсхят алды вя достлар биихтийари олараг бири – бириндян араландылар: яжняби  ращатжа онларын арасында юзцня йер еляди вя еля о дягигя дя сющбятя эиришди. - Яэяр мян дцз баша дцшдцмся, сиз ярз етдиниз ки, Иса щеч бир заман дцнйайа эялмяйиб? – яжняби Берлиоза юзцнцн йашыл эюзцнц зиллямякля сорушду.

Бяли, сиз дцз баша дцшмцсцнцз, - Берлиоз лцтфкарлыгла жаваб верди, - мян дя мящз еля бундан бящс едирдим.

Нежя дя мараглыдыр! – яжняби ужадан гышгырды. «Она ня лазымдыр ки?» - Бездомный дцшцндц вя гашгабаьыны саллады.

Бяс сиз нежя, щямсющбятинизля разысынызмы? – намялум адам саь бюйрц цстя Бездомныйа тяряф чеврилмякля хябяр алды.

Йцз фаиз разыйам! – о, ибаряли вя мяжазян данышмаьы хошладыьы цчцн онун сюйлядиклярини мящз беля бир шякилдя тясдигляди.

Щейрятамиздир! – дявятсиз щямсющбят бу кялмяляри гашгырды вя нядянся ятрафына оьрунжасына нязяр салмагла вя сясини гысмагла ялавя етди: - Гарайахалыьыма эюря сиздян цзр истяйирям, амма мяним анладыьыма эюря сиз бцтцн бунлардан савайы, щям дя Танрыйа инанмырсыныз, дейилми? – о, цркяк бахышларла онлара бахды вя диллянди: - Анд ичирям ки, бунун барясиндя щеч кимя бир кялмя дя олсун сюйлмяйяжяйям.

Бяли, биз танрынын варлыьына инанмырыг, - Берлиоз яжняби туристин горхаглыьына бир гядяр гымышараг, жаваб верди. – Лакин бу мясяля барясиндя тямамиля сярбяст шякилдя даныша билярсиниз.

Яжняби скамйанын архасына сюйкянди вя щятта марагдан бир гядяр зинэилдямякля бунлары хябяр алды. 

            Сиз  атеистсинизми?!

            Доьру буйурдунуз, биз – атеистик, - Берлиоз эцлцмсямякля жаваб верди, Бездомный ися гейзлянмякля бунлары дцшцндц: «Харижи газ, эюр бир бизя нежя  зяли кими йапышыб!».

            Ащ, нежя дя щейрятамиздир! – щейрятлянмиш яжняби ужадан диллянди вя эащ бир, эащ да ки диэяр ядибя нязяр салмагла башыны щярлямяйя башлады.

            Бизим юлкямиздя атеизм щеч кимдя тяяжцб доьурмур, - Берлиоз дипломатик тярздя нязакятля деди, - бизим ящалимизин яксяриййяти артыг чохдандыр ки, шцурлу олараг танры щаггында наьыллара инанмыр.  

     Бу заман яжняби беля бир ойун чыхартды: айаьа галхараг, щейрятлянмиш редакторун ялини сыхды вя бу кялмяляри сюйляди:

              Изн верин, сизи сямими гялбдян тябрик едим!

              Ахы сиз ня сябябя ону беля тябирк едирсиниз? – Бездомный эюзлярини гырпмагла сорушду.

              Мяним кими сяййащ цчцн фювгяладя шякилдя бюйцк мараг кясб едян беля бир мцщцм мялуматы мяня вердийи цчцн, - гярибя олан яжняби бармаьыны мяналы тярздя йухары галдырмагла изащ етди.

Бу мцщцм мялумат йягин ки, сяййаща щягигятян дя эцжлц тяясцрат баьышламышды, беля ки о, санки щяр бир пянжярянин архасында бир атеист эюряжяйиндян ещтийат етмякля эюзлярини йахынлыгдакы бцтцн биналарда эяздирди. 

«Йох, о, инэилис дейил..» - Берлиоз юз – юзцня дцшцндц, Бездомный ися бунлары фикирляшди: «Эюрясян о, бах беляжя усталыгла рус дилиндя данышмаьы щардан юйряниб, бах ян мараглысы да еля будур!» - вя йенидян цз – эюзцнц туршутду.

            Лакин изн верин сорушум, - харижи гонаг тялашлы дцшцнжяля далмасындан бир гядяр сонра хябяр алды, - бяс сиз мялум олдуьу кими, сайы дцз беш олан Танрынын варлыьыны сцбута йетирян дялилляр барясиндя ня дейя билярсиниз?

        Щейщат! – Берлиоз тяясцф щисси иля диллянди, - амма бу дялиллярдян щеч биринин бир гара гяпик гядяр дя дяйяри йохдур вя бяшяриййят артыг чохдандыр ки, бу дяллиляри архивляря кюмцб. Ахы сиз юзцнцз дя бунунла разылашарсыныз ки, идрак сявиййясиндя танрынын мювжудлулуьу барясиндя биржя дяня дя олсун дялил гейдя алынмамышдыр.

        Ящсян! – яжняби щяйяжанла диллянди, - афярин! Сиз гярарсыз гожа Иммануилин бу мясяля барясиндяки фикирлярини там шякилдя тякрар етмиш олдунуз. Лакин бу ишин мязяли тяряфи дя еля будур: о, бцтцн беш дялили тямамиля алт - цст етмиш, сонра ися санки юзц – юзцня ришхянд едирмиш тяк юзцнцн шяхси алтынжы дялилини уйдурмушду!

            Кантын дялили, - савадлы редактор нязакятли бир тярздя эцлцмсцняряк етиразыны билдирди, - фягят о да тутарсыздыр. Вя Шиллер дя щеч дя ябяс йеря Кантын бу мясяляйя даир мцлащизяляринин йалныз кюляляри гане етдийини сюйлямямишди, Штраус ися садяжя бу дялилляри мясхяряйя гоймушду.   

Берлиоз данышырды, юзц ися бу мягамда бунлары дцшцнцрдц: «Амма щяр щалда ахы о, кимдир?  Вя ня цчцн рус дилиндя беля сялис данышыр?».

            Бу Канты эютцрцб, беля бир дяллиляря эюря цч иллик Соловкайа сцрэцн едясян! – дейя Иван Николайевич  тямамиля гяфилдян диллянди.

HİFƏ 61

2          Иван! – дейя Берлиоз карыхмагла пычылдады.

Лакин Канты Соловкайа сцрэцн етмяк тяклифи няинки яжнябини щейрятляндирмяди, щятта ону щейран беля  етди.

        Юзцдцр ки вар, - дейя о, гышгырды вя онун Берлиоза тушланмыш сол йашыл эюзц бярг вурду, - еля ясл онун йеридир! Ахы мян она сящяр йемяйи масасы архасында демишдим; «Сиз профессорсунуз, ихтийар сащибисиниз, амма яндазясиз бир шей уйдурмусунуз! О бялкя дя аьыллы мцлащизядир, фягят сон дяряжя анлашылмаздыр. Сизи бцтцн бунлара эюря яля салажаглар».     

Берлиоз эюзлярини бярялтди. «Сящяр йемяйи масасы архасында….Канта?....Бу ня жяфянэиййатдыр?» - дейя о, дцшцндц.

        Фягят, - Берлиозун щейрятиндян карыхмайан яжняби, шаиря мцражият етмякля сющбятиня давам етди, - ону Соловкайа йолламаг о сябябдян мцмкцн дейилдир ки, о, артыг йцз илдян артыг олар ки, Соловкадан да узаг мяканларда эязиб - долашыр вя ону щеч бир вяжщля ордан чякиб чыхартмаг мцмкцн дейил, сизи инандырырам ки, бу белядир!

        Тяясцф едирям! – южяшкян шаир фикрини бяйан етди.

        Еля мян дя! -   намялум шяхс сюйлядиклярини эюзцнц парылдатмагла тясдигляди вя давам етди: - Лакин мяни яслиндя наращат едян айры мясялядир: яэяр танры мювжуд дейился, бяс онда инсанларын щяйатыны ким идаря едир вя цмумийятля йер цзцндяки мясяляляри ким низамлайыр?

        Еля инсанын юзц, - етираф едяк ки, Берлиоз она бир о гядяр айдын олмайан бу суала гязябля жаваб вермяйя тялясди.

        Баьышлайасыныз, - намялум адам мцлайим бир тярздя фкирини билдирди, - фягят идаря етмяк цчцн нежя дя олса мцнасиб мцддят бойунжа щансыса бир дягиг плана малик олмаг эярякир. Изнинизля сорушум, бир щалда ки, инсан няинки эцлмяли олан гыса мцддят, дейяк ки, мин ил цчцн щансыса бир планы тяртиб етмяйя гадир дейил, щятта юзцнцн ертяси эцнцня зяманят вермяк игтидарына беля малик дейил, беля олан тягдирдя о, юз щяйатыны ня жцр идаря едя биляр? Щягигятян дя, -бу мягамда намялум адам Берлиоза тяряф ганрылды, - тясяввцрцнцзя эятирин ки, мясялян, сиз идаря етмяйя, щям юзцнцзцн, щям дя ки диэярляринин щяйатыынн гейдиня галмаьа башлайырсыныз, цмумиййятля, нежя дейярляр, йаваш – йаваш бу ишя алышмаьа башлайырсыныз вя бирдян сиздя…ющю…ющю…аьжийярлярин саркомасы хястялийи мейдана чыхыр…,- бурада яжняби ляззятля гымышды, санки аьжийярлярин саркомасы барясиндя фикир она зювг верди, - бяли, саркома, - о, эюзлярини пишик кими гыймагла бу ащянэдар сюзц тякрарлады, - вя будур, сизин идарячилийиниз сона йетишир! Сизи артыг юзцнцздян савайы щеч кимин талейи марагландырмыр. Доьмаларыныз сизин эюзцнцзцн ичиня баха - баха сизя йалан данышырлар, сизся ня ися бир янэял олдуьуну щисс етмякля, алим тябибляря, сонра ися шарлатанлара, бязи щалларда ися щятта фалчылара да цз тутурсунуз. Биринжи вя икинжиляр, еля цчцнжцляр кими – тямамиля йарарсыздырлар, буну сиз дя чох эюзял анлайырсыныз. Вя сонда бцтцн бунлар фажия иля нятижялянир: индийя гядяр няйися идаря етдийини тяхмин едян щямин шяхс эюзлянилмядян тахта гутуда узана вязиййятдя галыр вя онун артыг щеч бир шейя йарамайажаьыны баша дцшян ятрафдакы инсанлар ися ону собада йандырырлар. Бязян ися ондан да пис олур: щяля инди - инди щансыса бир кяс Кисловодска истиращятя эетмяйя щазырлашыр, - бу анда яжняби эюзлярини Берлиоза зилляди, - эюрцндцйц кими, ящямиййятсиз бир щадисядир, фягят о, буну да едя билмир, чцнкц мялум дейил нядян, амма гяфилдян - айаьы сцрцшяряк трамвайын алтына дцшцр! Йяни сиз бурда да дейяжяксиниз ки, о, юзц – юзцнц беляжя идаря едибмиш? Бяс беля олан тягдирдя онун киминся тяряфиндян идаря едилдийини дцшцнмяк дцзэцн олмазмы? – вя бу мягамда намялум адам гярибя бир тябяссцм иля эцлцмсяди.

     Берлиоз бюйцк диггятля саркома иля трамвай барясиндя хошаэялмяз сющбяти динляйирди вя еля бу мягамда щансыса бир тялашлы фикирляр она язиййят вермяйя башладылар. «О, яжняби дейил! Йох, о, яжняби дейил! – о, дцшцнцрдц, - о, гярибя бир субйектдир…. Лакин о, яслиндя кимдир?».

            Сиз папирос чякмяк истяйирсиниз, дейилми? – намялум адам гяфилдян Бездомныйа бу кялмялярля мцражият етди, - сиз даща чох щансыларына цстцнлцк верирсиниз?

            Мяэяр сиздя щяр жцряси вар? – папиросу сонна йетян шаир гашгабаглы бир тярздя хябяр алды.

            Щансылара даща чох цстцнлцк верирсиниз? – намялум Адам йенидян суалыны тякрарлады.

            Дейяк ки, «бизим нишанымыза», - Бездомный гязябля жаваб верди.

Намялум адам йубанмадан жибиндян папиросгабыны чыхартды вя ону Бездомныйа тягдим етди: 

            Буйурун, бу да «бизим нишанымыз».

Лакин щям редактору, щям дя ки шаири папирос габында мящз «Бизим нишанымызын» мювжуд олмасындан чох папиросгабынын юзц щейрятляндирди. О, ири юлчцйя малик иди, саф гызылдан иди вя онун гапаьыны ачаркян онун цзяриндяки цчбужаглы брилйант мави вя аь парылты иля бярг вурурду.

Бурада ядибляр ейни шейи дцшцндцляр. Берлиоз: «Хейр, яжнябидир!», Бездомный ися: «Лянятя эялясян!».

Шаир иля папиросгабынын сащиби папиросларыны чякмяйя башладылар, папирос чякмяйян Берлиоз ися бу тяклифдян имтина етди. «Она беля бир шякилдя етираз етмяк лазымдыр, - Берлиоз гярара эялди, - бяли, инсан щягигятян дя юлцмя мящкумдур, щеч кимдя дя бу шцбщя доьурмур. Лакин иш бурасындадыр ки….».  

Лакин о, бу кялмяялри сюйлямяйя мажал тапмамыш яжняби диля эялди.

            Бяли, инсан юлцмя мящкумдур, фягят щяр шей йалныз бунунла битсяйди, буну щяля натамам галибиййят щесаб етмяк оларды. Бурада ян писи, онун бязи щалларда гяфилдян дцнйасыны дяйишмясиндядир, бах, сещрбазлыг да еля бундадыр! Вя цмумиййятля о, бу эцн ахшам ня едяжяйини беля демяйя гадир дейил.

«Мясяля няся аьласыьмаз бир  йюн алды…» - Берлиоз дцшцндц вя етиразыны билдирди.

             Анжаг бурада сиз мцбалиьяйя йол вердиниз. Бу эцнкц ахшам аз вя йа чох дяряжядя дя олса дягиглийи иля мяня мялумдур. Ялбяття, буну да истисна етмяк олмаз ки, Бронный кцчясиндя мяним башыма даш дцшярся…

            Дурдуьу йердя даш, - намялум адам там жидиййятля онун сюзцнц йарымчыг кясди, - щеч бир заман щеч кимин башына дцшя билмяз. Ялялхцсус да сиз, инандырырам ки, беля бир тящлцкя иля цзляшмяли олмайажагсыныз. Сиз тямамиля фяргли бир шякилдя юляжяксиниз.

            Бялкя сизя бунун мящз нежя олажаьы да бяллидир? – Берлиоз щягигятян няся бир ахмаг сющбятя жялб олунмагла тямамиля тябии кинайя иля хябяр алды. – бялкя буну мяня дя сюйляйисиниз?

            Бюйцк мямуниййятля, - дейя намялум адам диллянди. О, Берлиозу она костйум тикмяйя щазырлашан тяк башдан – айаьа гядяр сцздц вя додаьынын алтында «Бир, ики….икинжи евдя Меркурий, ай батды…алты – бядбяхтлик…ахшам – йедди…» кими сюзляри мцрцлдамагла ужадан вя шян бир тярздя бяйан етди: - Сизин башынызы кясяжякляр!

Бездомный щяддиндян зийадя арсыз олан бу Адама щцркмцш бир щалда вя ажыгла эюз аьартды, Берлиоз ися гыйгажы гымышараг бунлары сорушду:

              Мараглыдыр, бяс эюрясян буну мящз ким етмиш олажаг?  Дцшмянлярим? Олмайа мцдахилячиляр?

              Хейр, - дейя онун щямсющбяти жаваб верди, - рус гадыны, комсомолчу.

              Щымм, - намялум адамын зарафатындан гейзлянмиш Берлиоз бюйцрдц, - баьышлайасыныз, лакин бу чох жцзи бир мющтямялдир.

              Сиз дя мяни баьышлайын, - яжняби диллянди, - амма бу мящз белядир. Мян сиздян сорушмаг истярдим, яэяр сирр дейился, сиз бу эцн ахшам ня етмяйя щазырлашырсыныз?

              Бурада сиррли щеч бир шей йохдур. Инди мян Садовый кцчясиндяки евимя йолланажам, сонра ися ахшам саат онда МЯДЯБАССО – да ижлас кечириляжяк вя мян дя орада сядрлик едяжям.

              Йох, бу щеч жцр ола билмяз, - яжняби язмкарлыгла етиразыны билдирди.

              Ахы нийя?

              Она эюря ки, - яжняби жаваб верди вя гыйылмыш эюзляри иля ахшам сяринлийини щисс етмякля цзяриндя гара гушларын ганад чалдыглары сямайа нязяр салды, - артыг Аннушка эцнябахан йаьыны алыб вя няинки алыб, щятта ону йеря дя даьыдыб. Бах еля она эюря дя ижлас баш тутмайажаг.

Бу анда ещтимал ки, чюкя аьажынын алтына сцкут чюкдц.

              Цзр истяйирям, - Берлиоз бир гядяр фасилядян сонра жяфянэ сюз данышан яжнябийя нязяр салмагла диллянди, - эцнябахан йаьынын бура ня дяхли…бир дя щансы Аннушка?

              Эцнябахан йаьынын бу ишя она эюря дяхли вар ки, - эюрцнцр, чаьрылмамыш гонаьа мцщарибя елан етмяк гярарына эялян Бездомный гяфилдян диля эялди, - вятяндаш, сиз тясадцфян ня заманса рущи хястяляр цчцн нязярдя тутулмуш хястяханада олмусунузму?

              Иван! – Михаил Александрович сакитжя гышгырды.

Лакин яжняби бу кялмялярдян жцзи дя олса инжимяди вя шян бир тярздя эцлцмсяди.

              Ялбяття ки, олмушам, юзц дя дяфялярля! – о, гящгящя иля эцлмякля, анжаг эцлмяйян эюзцнц шаирдян чякмямякля ужадан сюйляди, - мян щараларда олмамышам ки! Лакин яфсуслар олсун ки, мян профессордан шизофренийанын ня олдуьуну сорушмаьа мажал тапмамышам. Бах, еля она эюря дя буну мцтляг ондан сорушарсыныз, Иван Николайевич!

              Сиз мяним адымы щардан билирсиниз?

              Баьышлайасыныз, Иван Николайевич, лакин сизин адынызы билмяйян вармы? – бу мягамда яжняби жибиндян «Ядяби гязетин»  дцнянки нюмрясини чыхартды вя Иван Николайевич онун еля биринжи сящифясиндя юз тясвирини, онун алтында ися юзцнцн шеирлярини эюрдц. Лакин щяля дцнян онун шющрят вя мяшщурлуьуну сцбута йетирян вя ону фярящляндирян дялилляр, артыг бу эцн шаири зярряжя гядяр дя олсун севиндирмяди.

              Цзр истяйирям, - о, деди вя онун цзц тцндляшди, - сиз бурада биржя дягигя бизи эюзляйя билярсинизми? Мян йолдаша бир нечя кялмя сюз демялийям.

              Ащ, бюйцк мямуниййятля! – намялум адам ужадан сюйляди, - бурада, жюкя аьажынын алты о гядяр фцсункардыр ки, мянся, йери эялмишкян, щеч бир йеря тялясмирям.

              Бура бах, Миша, - шаир Берлиозу кянара чякмякля пычылдады, - о, щеч дя яжняби турист дейил, жасусдур. О, бизим юлкямизя сохулан рус мцщажиридир. Ондан сянядлярини тягдим етмясини тяляб ет, йохса арадан чыхар…

              Сян буна яминсянми? – Берлиоз щяйяжанлы бир шякилдя пычылдады, юзц ися бунлары дцшцндц: «Амма о, щягигятян дя щагглыдыр!».


              Инан мяня, - шаир онун гулаьына фысылдады, - о, садяжя юзцнц тцлкцлцйя гойуб, яслиндя ися биздян няся сорушуб юйрянмяк истяйир. Сян онун рус дилиндя нежя сялис данышдыьыны эюрмядинми, - шаир бу кялмяляри сюйляйирди вя намялум адамын арадан чыхмаьа мажал тапмамасы цчцн она гйыгажы нязяр салырды, - эедяк, ону сахлайаг, йохса якиляр…

Вя шаир Берлиозун ялиндян дартараг ону скамйайа тяряф чякди.

     Намялум адам скамйада яйляшмямишди, о, ялиндя тцнд боз рянэли китабчаны, кейфиййятли каьызларын йерляшдирилдийи сых зярфи вя визит картыны сахламагла онун йанында дайанмышды.

              Мян мцбащися зямининдя юзцмц сизя тягдим етмяйи унутдуьум цчцн сиздян цзр истяйирям. Бу мяним картым, паспортум вя Москвайа мяслящят цчцн эялмяйими тясдиг едян дявятнамямдир, - намялум адам щяр ики ядибя бясирятли тярздя бахараг гяти шякилдя диллянди. Онларын щяр икиси дя пярт олдулар. «Лянят шейтана, щяр шейи ешитди» - Берлиоз дцшцндц вя сянядлярин тягдим олунмасына щеч бир зяруриййятин олмадыьыны нцмайиш етдирян тяк нязакятли бир ъести эюстярди. Яжнябинин онун редактора дцртцшдцрмяси мягамында шаир картын цзяриндя харижи щярфлярля щякк олунмуш «профессор» сюзц иля яжнябинин сойадынын баш щярфлярини – икили «В» щярфини нязярдян кечирмяйя мажал тапды.

  Чох мямнунам, - бунунла беля редактор тяшвишя дцшмцш бир тярздя донгулданды вя яжняби сянядляри жибиндя эизлятди. Бунунла да мцнасибятляр бярпа олунду вя щяр цчц йенидян скамйанын цзяриня яйляшдиляр.

  Профессор, демяли, сиз бурайа консултант кими дявят олунмусунуз? – Берлиоз йенидян хябяр алды.

  Дцз буйурдунуз, консултант кими.

  Сиз – алмансыныз? – Бездомный сорушду.

  Мянми? – профессор тякрар сорушду вя бирдян дярин хяйала далды. – Бяли, чох эцман ки, алманам….- о, деди.

  Амма сиз рус дилиндя яла данышырсыныз, - Бездомный хцсуси олараг бу кялмяляри вурьулады.

  Ещ, мян цмумиййятля полиглотам вя чохлу сайда дилляри мянимсямишям, - профессор диллянди.

  Бяс сизин ихтисасыныз няди? – Берлиоз хябяр алды.

  Мян – гара маэийа цзря мцтяхяссисям.

«Яжяб ишдир!» - Михаил Александровичин бирдян аьлына эялди.

  Вя…..вя сизи дя мящз бу ихтисас цзря бизя дявят едибляр? – о, кякяляйяряк хябяр алды. 

  Бяли, мящз бу мясяля цзря дявят едибляр, - профессор тясдигляди вя изащ етмяйя башлады: - Бурадакы дювлят китабханасында Эерберт Аврилаксконун онунжу ясря аид жадуэярлик китабынын щягиги ялйазмалары ашкар олунуб, бах еля она эюря дя мяним бцтцн бунлары айырд етмяйим тяляб олунур. Мян дцнйада бу сащя цзря йеэаня мцтяхяссисям.    

  Беля де! Демяли сиз тарихчисиниз? – Берлиоз бюйцк ещтирамла вя цряйиндя бир гядяр йцнэцллцк щисс етмякля сорушду.

  Мян – тарихчийям, - алим онун сюзлярини тясдигляди вя тямамиля йерсиз бир шякилдя ялавя етди: - Бу эцн ахшам Патриарши нощурунда мараглы щадися баш веряжяк!

Вя йеня дя щям редактор, щям дя ки шаир фювгяладя бир шякилдя щейрятляндиляр, профессор ися онларын щяр икисини юзцня тяряф чякди вя онларын щяр икичси она тяряф яйиляндя бу сюзляри пычылдады:

  Лакин йеня дя Исанын мювжуд олдуьуну нязяриниздя тутун.

  Билирсинизми, профессор, - Берлиоз мяжбурян эцлцмсямякля диллянди, - биз сизин бюйцк елминизя ещтирамла йанашырыг, лакин юзцмцз бу мясяля барясиндя тямамиля фяргли бир нюгтейи – нязяря маликик.

  Бурада щеч бир нюгтейи – нязяря ещтийаж йохдур! – гярибя профессор жаваб верди, - садяжя о, мювжуд олуб, вяссялам.

  Лакин щяр щансы бир дялилин мювжуд олмасы да тяляб олунур… - Берлиоз исрар етмяйя башлады.

  Щеч бир дялилин мювжуд олмасы да тяляб олунмур, - профессор пясдян жаваб верди вя бу заман онун нядянся лящжяси дя йоха чыхмыш олду: - Щяр шей чох садядир: нисан айынын он дюрдцндя…


2 – ЖИ ФЯСИЛ. ПОНТИЙ ПИЛАТ.

     Нисан айынын он дюрдцндя сящяр еркяндян, гцдрятли залымын сарайынын ики жинащы арасындакы талварлы сцтунларын йанында, яйниндя гырмызы астарлы аь йаьмурлуг олан, кавалерляря хас йеришля йерийян йящуди прокуратору Понтий Пилат пейда олду.

Прокуратор щяйатда ян чох гызылэцл йаьынын гохусуна нифрят едярди вя инди дя щяр шей эцнцн пис башланмасындан хябяр верирди, чцнкц бу гоху прокуратора дан йери сюкцляндян язиййят вермяйя башламышды. Она еля эялирди ки, баьдакы сярв аьажлары иля палма аьажлары да гызылэцлцн гохусуну юзляриня щопдурублар, дяри иля конвойун гохусу да лянятяэялмиш гызылэцлцн гохусуна бцрцнцб. Прокураторун Йярушялимя эялиши иля тяшкил олунан он икинжи илдырымсцрятли леэионун илк когортасынын йерляшдийи сарайын арха щиссясиндяки флиэелдян, баьын йухары мейданчасындан кечмякля сцтунлара тяряф тцстц ахыны щярякят едирди вя ашпазларын кентурийаларда нащар щазырламаьа башладыгларындан хябяр верян ажы тцстцйя еля щямин йаьлы гызылэцлцн дями гарышмышды. 

   «Ащ, танрылар, танрылар, ахы сиз ня цчцн мяни беля жязаландырырсыныз? Бяли, щеч бир шцбщя ола билмяз! Бу йеня дя одур, одур, башымын йары щиссясини аьрыдан дящшятли вя мяьлубедилмяз щемикранийа хястялийидир. Ондан ися хилас йохдур, онун ялажы беля йохдур. Йахшысы башымы тярпятмяйим».

Фявварянин йахынлыьындакы мозаики иля бязядилмиш дюшямянин цзяриндя артыг кцрсц щазыр вязиййятдя иди вя щеч кимя нязяр салмайан прокуратор онун цзяриня яйляшмякля ялини ондан кянара доьру узатды. Катиб бюйцк ещтирам щисси иля онун бу ялиня пергамент парчасыны гойду. Аьрыдан аьыз – бурнуну яйян прокуратор ися бурада йазыланлара гыйгажы нязяр салды, пергаменти катибя гайтарды вя зорла бу кялмяляри сюйляди:

              Галилейли истинтаг алтында олан адам? Тетрарха иши тягдим етмишдинизми?

              Бяли, прокуратор, - катиб жаваб верди.

              Бяс о, ня гярара эялди?

              О, иш цзря сон ряйи вермякдян имтина етди вя Синедрионун юлцм щюкмцнцн сизин тяряфиниздян тясдиг олунмасыны истяди, - катиб изащ етди. Прокуратор цзцнц дартды вя пясдян диллянди:

              Мцттящщими эятирин.

Вя дярщал да ики леэионер баьын мейданчасындан сцтунларын алтындакы ейвана тяряф, прокураторун кцрсцсцнцн дцз гяншяриня ийирми йедди йашлы эянжи эятирдиляр. Бу эянжин яйниндя кющня вя йыртылмыш мави рянэли хитон[1] варды.  Онун башы ися бцтцн алныны ящатя едян кямяржикли аь сарьы иля бцрцнмцш, ял - голу ися архадан баьланмышды. Щямин адамын сол эюзцнцн алтында бюйцк бир ганчыр, аьзынын кянарында ися -  гурумуш ганлы сыйрынты варды. Эятирилмиш адам тялашлы мараг щисси иля прокуратора бахырды. 

О, сусурду, сонра ися пясдян арамей дилиндя сорушду:

            Демяли, халгы Йярушялим мябядини йерля – йексан етмяйя тящрик едян сянсян? 

Бу заман прокуратор санки бир даш кими тярпянмяз отурмушду вя онун додаглары йалныз кялмялярин тяляффцзц заманы жцзи дя олса щярякятя эялирди. Прокуратор даш кими тярпянмяз иди, чцнкц жящянням аьрысына мцбтяла олмуш башыны йырьаламагдан ещтийатланырды. Ял – голу баьлы олан адам синясини бир гядяр ирялийя веряряк, данышмаьа башлады:

            Хейирхащ инсан! Инан мяня…

Лакин прокуратор яввялки кими тярпянмякдян ещтийат етмякля вя сясинин тонуну галдырмамагла дярщал онун сюзцнц йарымчыг кясди:

            Сян мяни хейирхащ инсан дедин? Сян йанылырсан. Йярушялимдя щамы мяним барямдя гяддар йыртыжы кими данышыр вя бу да тямамиля щягигятя уйьундур, - вя еля бир йекнясяг тярздя дя ялавя етди: - Сичовулгыран Кентуриону йаныма чаьырын.

Хцсуси кентурийа иля силащланмыш кентурионун, Сычивулгыран лягябли Маркын прокураторун гаршысында пейда олмасы заманы щамыйа еля эялди ки, ейвана зцлмят чюкдц. Сичовулгыран леэиондакы ясэярлярдян бойжа о гядяр щцндцр, кцряк щиссядян ися о гядяр енликцряк иди ки, щяля ки там шякилдя чыхмайан эцняши беля асанлыгла кюлэядя гойа билярди. Прокуратор кентуриона латын дилиндя мцражият етди:

              Жинайяткар мяня «хейирхащ инсан» деди. Ону бурадан бир дягигилийя кянарлашдырын вя мянимля нежя сющбят етмяйин эярякли олдуьуну она баша салын. Биржя шикяст етмяйин.

Вя щярякятсиз галан прокуратордан савайы щяр кяс, дустаьа ялини йеллятмякля онун архасынжа эялмясини ишаря едян Сычовулгарын Маркы нязярляри иля ютцрдцляр. Сычовулгыран цмумиййятля пейда олдуьу щяр йердя онун гамятиня эюря, ону илк дяфя эюрянляр ися  кентурионун ейбяжяр щала салынмыш цзцня эюря нязярлярля йола салырдылар: онун бурну бир заманлар алман топпузунун зярбяси иля сындырылмышды.  Мозаикалы дюшямянин цзяриндя Маркын аьыр чякмяляринин сяси ешидилди, ял – голу баьлы олан адам сакитжя онун ардынжа щярякят етди, сцтун сырасына там сцкут чюкдц вя эюйярчинлярин ейван йахынлыьындакы баь мейданчасында нежя гурулдадыглары, бир дя фявварядяки суйун нежя гялиз бир няьмяни охудуьу ешидилмяйя башлады. Прокуратор айаьа галхараг, эижэащыны су ахынынын алтына салмаг вя беляжя донуб галмаг истяди. Амма о, бунун да она щеч бир файдасынын тохунмайажаьыны билирди. Мящбусу сцтанларын алтындан баьа апаран Сичовулгыран, бцрцнж щейкялжийин айагалтысында дайанан леэионерин ялиндян гырманжы алмагла вя голларыны эениш ачмагла онунла дустаьын чийинляриня йцнэцл бир зярбя ендирди. Кентурионун бу щярякяти саймазйана вя йцнэцл алынды, лакин ял – голу баьлы олан адам санки онун айагларыны кясиб эюдялдян тяки бир анда йеря сярилди, щавасызлыгдан боьулмаьа башлады, онун бянизи аьарды вя онун эюзляриня мянасыз бир ифадя чюкдц.  Марк бир сол яли иля, асанлыгла бош кися тяк йыхыланы йухарыйа дартды, ону айаьа галдырды вя арамей дилиндя кялмяляри пис тяляффцз етмякля бурнунда данышды:

        Рома прокураторуну – игемон адландырмаг. Ялавя сюз демямяк. Фараьат дурмаг. Сян мяни баша дцшдцн, йохса сяни вурум? 

Мящбус йериндя йырьаланды, лакин юзцнц яля алмаьа наил олду, онун бянизинин рянэи гайытды, о, няфясини дярди вя хырылтылы сясля жаваб верди:

        Мян сяни баша дцшдцм. Дюймя мяни.

Бир дягигядян сонра о, йенидян прокураторун гаршысында дайанмышды. О, батыг, юлэцн сясля диля эялди:

        Адын нядир?

        Мянимми? – мящбус бир даща онун гязябиня баис олмамаг цчцн бцтцн варлыьы иля айдын жаваб вермяйя щазыр олдуьуну нцмайиш етдиряряк тялясик бир тярздя сяслянди.

        Мянимки - мяня мялумдур. Олдуьундан да сарсаг эюрцнмяйя чалышма. Ялбяття ки, сянинки.

        Иешуа, - дустаг тялясик тярздя жаваб верди.

        Айаман вармы?

        Га – Ностри.

        Щаралысан?

        Гамал шящяриндяням, - мящбус башы иля орада, щарадаса узагларда, ондан саь тяряфдя, шимал истигамятиндя Гамала шящяринин олдуьуна ишаря етмякля жаваб верди.

        Щансы нясилдянсян?

        Дягиг билмирям, - мящбус вяждля диллянди, - мян валидейнлярими хатырламырам. Мяня сюйлянилянляря эюря, атам сурийалы олуб…



[1] Xiton (qədim yunanlarda: uzun kюynəyə oxşar geyim).


        Сян даими олараг щарада мяскунлашмысан?

        Мяним даими йашайыш йерим йохдур, - мящбус сыхыла – сыхыла жаваб верди, - мян бир шящярдян диэяриня сяйащят едирям.

        Буну гыса бир шякилдя ифадя етмяк дя олар, бир сюзля – сярсяри, - прокуратор диллянди вя хябяр алды: - Доьмаларын вармы?

        Бир кимсям йохдур. Мян дцнйада тякям.

        Савадын вармы?

        Вар.

        Арамей дилиндян башга щансыса бир дили билирсянми?

        Билирям. Йунан дилни.

Прокураторун шишмиш эюз гапаглары галхды, мяшяггят думаны иля дартылмыш эюзц ися мящбуса зиллянди. О бири эюзц ися йумулу галды. Пилат йунанжа данышды:

        Демяли, сян мябядин бинасыны йерля – йексан етмяйи гят етмисян вя халгы да буна тящрик етмисян?

Бу мягамда дустаг йенидян жана эялди, онун эюзляри горхуну ифадя етмякдян ял чякди вя о, йунанжа сяслянди:

        Мян, хейир…- бу мягамда мящбусун эюзляриндя аьзындан сюз гачыражаьы сябябиндян дящшят щисси нязяря чарпды, - мян, игемон, щеч бир заман мябядин бинасыны виран етмяйи аьлымдан беля кечирмямишям вя щеч кими дя бу ябяс давраныша сювг етмямишям. 

Алчаг масанын архасында донгарланан вя дустаьын ифадясини гялямя алан катибин сифятиндя тяяжцб щисси тязащцр етди. О, башыны йухары галдырды, лакин еля щямин анда да ону пергаментя доьру яйди.

        Бу шящяря байрамгабаьы ян мцхтялиф инсанларын ахыны цз тутур. Онларын арасында сещрбазлар, мцняжжимляр, юнэюрцжцляр вя гатилляр олур, - прокуратор йоружу бир шякилдя диля эялди, - щятта йаланчылара да тясадцф олунур.  Мясялян, сян йаланчысан. Ачыг – айдын шякилдя гейд олунуб: инсанлары мябяди йерля – йексан етмяк цчцн диля тутмусан. Жамаат да буна шящадят верир.

        Бу хейирхащ инсанлар, - дустаг диллянди вя тялясик шякилдя: - игемон, - кялмясини ялавя едяряк сющбятиня давам етди: - щеч нядян ибрят эютцря билмяйибляр вя мяним сюлйядиклярими чаш салыблар. Мян цмумиййятля бу гарышыглыьын щяля узун мцддят давам едяжяйиндян ещтийатланмаьа башлайырам. Вя щамысы да онун мяним сюйлядиклярими йалныш йазмасындан иряли эялир.

Арайа сцкут чюкдц. Инди артыг прокураторун щяр ики эюзц дустаьа чятинликля зиллянмишди.

        Бир даща, лакин сонунжу дяфя тякрар едирям: юзцнц дялилийя гоймагдан ял чяк, гулдур, - Пилат йумшаг вя йекнясяг бир тярздя диллянди, - сянин баряндя жцзи шей йазылыб, амма бу сянин дар аьажына чякилмяйин цчцн кифайят едяжяк гядяр йетярлидир.

        Йох, йох, игемон, - мящбус ону инандырмаьа арзусу иля даща да эярилди, - бурда бири ялиндя кечи дярисиндян дцзялдилмиш пергамент иля эязир вя дурмадан еля щеей няся йазыр. Лакин бир дяфя бу пергаментя нязяр йетирдим вя дящшятя эялдим. Мян орада йазыланлардан бир кялмяни беля сюйлямямишям. Мян она йалвардым: Аллащ хатириня, юз пергаментини йандыр! Фягят о, ону мяним ялимдян зорла алараг гачды.

        Ким иди? – Пилат васвасы бир тярздя хябяр алды вя яли иля эижэащына тохунду.

        Левий Матвей, - мящбус щявясля изащ етди, - о, бийарйыьан иди вя мян онунла илк дяфя Виффаэийайа эедян йолун цзяриндя, орда янжир баьларынын башландыьы йердя гаршылашдым вя онунла сющбятляшдим. Яввялжя о, мяня гярязли мцнасибят бясляди вя щятта мяни тящгир дя етди, даща доьрусу, мяни кюпяк адландырмагла мяни тящгир етдийини дцшцндц, - бу мягамда дустаг гымышды, - мянся шяхсян бу щейванда онун бу сюзляриндян инжийяжяк гядяр  пис бир шей эюрмцрям…

Катиб йазысына ара верди вя тяяжцб долу нязярлярини мящбуса дейил, прокуратора зилляди.

            …лакин мяним сюйлядиклярими динлямякля о, йумшалмаьа башлады, - дейя Иешуа сющбятиня давам етди, - вя нящайят пулларыны йолун цзяриня сяпяляйяряк, мянимля сяйащят едяжяйини сюйляди..

Пилат сары дишлярини аьартмагла бир йанаьы иля эцлцмсяди вя бцтцн эювдяси иля катибя доьру чевриляряк бу сюзляри сюйляди:

            Ащ, Йярушилим шящяри! Орада даща няляр ешитмярсян. Сиз ешидинирсинизми, бийарйыьан пулларыны йола сяпяляйиб!

Онун бу сюзлярини нежя жавабландыражаьыны билмяйян катиб Пилатын тябяссцмцнц тякрарламаьы эярякли щесаб етди:

        О ися дейирди ки, пуллар артыг онда бундан беля йалныз икращ щиссини ойадыр, - Иешуа Левий Матвейин бу гярибя щярякятлярини беля изащ етди вя ялавя олараг деди: - Вя о эцндян етибарян дя о, мяним йол йолдашым  олду. 

Дишлярини аьартмагда давам етмякля прокуратор яввялжя дустаьа, сонра ися ашаьыда, саь истигамятдя йерляшян щипподромун ат щейкялжикляринин башы цзяриндян сябатлы тярздя галхан эцняшя нязяр салды вя бирдян усандырыжы мяшяггят щисси иля бу гярибя гулдур цчцн ики кялмя сюз: «дар аьажындан асын» кялмясини демякля ону ейвандан говмаьын даща садя бир чыхыш йолу олдуьуну дцшцндц.

Конвойу говмагла сцтунлардан сарайын ичярисиня чякилмяк, отаьын гаранлыьа гярг олунмасыны тяляб етмяк, лоъайа сярилмяк, сойуг суйун эятирилмясини тяляб етмяк, кюпяк бангы щязин сясля йанына чаьырмаг вя она щемикранийадан црякдолусу шикайят етмяк. Вя бу анда прокураторун аьрыйан башында зящяр барясиндя фикир мейдана чыхды.  О, донуг эюзлярини дустаьа зилляди вя бир нечя мцддят суряти дюйцлмякдян ейбяжяр щала салынмыш мящбусун сцбщ чаьынын залым Йярушялим эцнцнцн алтында ня сябябдян дайандыьыны вя онун да она щяля ня гядяр лцзумсуз суал веряжяйини мяшяггятля хатырламагла сусду.   

     - Левий Матвей? – хястя хырылтылы сясля хябяр алды вя эюзлярини йумду.

     - Бяли, Левий Матвей, -  она даща да язиййят верян ужа сяс сяслянди.

     - Бяс сян базардакы кцтляйя мябяд барясиндя ня сюйлямишдин?

     Жаваб верян адамын сяси санки Пилатын эижэащына ишляйирди, ифадя олунмайажаг дяряжядя дюзцлмяз иди вя бу сяс дейирди:

        Мян, игемон, гядим динин мябядинин йыхылажаьыны вя онун йериндя йени щягигят мябядинин ужалажаьыны сюйляйирдим. Буну айдын бир шякилдя изащ етмяйя чалышырдым.

        Бяс о щалда сян, сярсяри, ня цчцн жамааты базарда карыхдырмагла, тясяввцря беля малик олмадыьын щягигят барясиндя бящс етмисян? Щягигят нядир?

Вя бу мягамда прокуратор дцшцндц: «Ащ, танрылар! Мян ону мящкямядя эярякли олмайан мясяляляря даир сорьу – суала тутурам….Мяним аьлым артыг мяня хидмят етмир…». Вя йенидян онун хяйалына тунд рянэли майе иля долу олан каса эялди. «Зящяр верин, мяня, зящяр верин!». Вя о, йенидян сяс ешитди.

        Щягигят илк нювбядя одур ки, сянин башын аьрайыр вя сян еля бир эцжлц аьры чякирсян ки, горхагжасына юзцня юлцм арзулайырсан. Сяня няинки мянимля сющбят етмяк, щям дя мяним цзцмя бахмаг беля чятиндир. Вя мян дя инди бунун мяни мяйус етмясиня бахмайараг, сянин жялладынам. Сян щятта няйинся барясиндя дцшцнмяйя беля гадир дейилсян вя сянин кюпяйинин, сянин щягигятян дя баьлы олдуьун йеэаня варлыьын сянин йанына эялмясини истяйирсян. Лакин сянин чякдийин язаб – язиййятляр инди сона йетяжяк вя сянин баш аьрыларын да ютцб кечяжяк.

Катиб мящбуса эюзлярини бярялдяряк бахды вя онун сюйлядиклярини йазыб гуртарды.

Пилат ися мяшяггят долу бахышларыны дустаьа зилляди вя эцняшин артыг щипподромдан даща йцксякдя дайандыьыны, онун шцасынын сцтуна тяряф чякилдийини вя Иешуанын яйилмиш айаггабыларына тяряф сцрцндцйцнц, онун ися эцняшдян йайындыьыны эюрдц. Бу заман прокуратор кцрсцдян айаьа галхараг, башыны ялинин арасына алды вя онун гырхылмыш сары бянизиндя дящшят щисси эюрцндц. Лакин о, дярщал ону юз ирадясиня табе етди вя йенидян кцрсцнцн цзяриня чюкдц. Мящбус ися юз нитгиня давам етди, лакин катиб артыг онун сюйлядиклярини гялямя алмады, йалныз бойнуну газ кими ирялийя доьру дартмагла аьзындан бир кялмя гачыртмамаьа чалышды.


        Будур, щяр шей сона битди, - мящбус Пилата хейирхащжасына нязяр салды, - вя мян дя буна фювгяладя бир шякилдя шадам.  Мян, игемон, сяня бир мцддят сарайдан узаглашмаьы вя щардаса ятраф йерлярдя, щеч олмаса Йелеон даьынын ятрафындакы баьларда пийада эязмяйини мяслящят эюрярдим. Туфан гопажаг, - мящбус эюзлярини гыймагла вя чеврилмякля эцняшя бахды, - бир гядяр эеж, ахшама йахын. Эязинти сяня бюйцк бир файда верярди, мянся бюйцк мямуниййятля сяни мцшайият едярдим. Мяним аьлыма, зяннимжя, сяня мараглы эюрцняжяк бязи йени фикирляр эялиб вя мян бюйцк щявясля онлары сянинля бюлцшярдим, хцсусян дя она эюря ки, сян мяндя аьыллы инсан тяяссцрраты ойадырсан.

Катибин бянизи юлцмжцл шякилдя аьарды вя о, лцля щалында бцкцлмцш каьызы ялиндян дюшямйя салды.

        Дярд бурасындадыр ки, - щеч ким тяряфиндян сюзц кясилмяйян дустаг сющбятиня давам етди, - сян щяддиндян зийадя гапалы бир инсансан вя инсанлара гаршы да тямамиля инамыны итирмисян. Амма юзцн дя етираф ки, бцтцн баьлылыьыны кюпяйя йерляшдирмяк йарамаз. Сянин щяйатын чох бяситдир, игемон, - вя бу заман сющбят едян адам эцлмяйя жясарят етди. Катиб щал – щазырда йалныз бир мясяля барясиндя дцшцнцрдц, юз гулагларына инансын, йохса ки инанмасын. Сонунда инанмаг лазым эялди. Бу щалда ися о, тцндмяжаз прокураторун гязябинин, дустаьын юзцня беля мисли эюрцнмямиш бир шякилдя сярбястлик вермяси зямининдя мящз щансы бир яжайиб формада тязащцр едяжяйини тясяввцрцня эятирмяйя чалышды. Буну да катиб тясяввцр едя билмирди, бахмайараг ки, прокураторун хасиййятиня йахшы бяляд иди. Еля о анда латынжа нювбяти кялмяляри сюйляйян прокураторун цзцлмцш вя хырылтылы сяси ешидилди.

        Онун яллярини ачын.

Конвой леэионерляриндян бири низясини йеря дюйяжляди, ону диэяр леэионеря ютцрдц, сонра ися мящбуса йахыглашараг, онун ялиндян ипи ачараг чыхартды. Катиб лцля шяклиндя олан каьызы дюшямядян галдырды, щяля ки щеч ня йазмамаьы вя щеч няйя тяяжцб етмямяйи гярара алды. 

        Етираф ет, - Пилат йунанжа пясдян сорушду, - сян гцдрятли тябибсян, елями?

        Хейр, прокуратор, мян тябиб дейилям, - мящбус ялинин язилмиш вя шишмиш гырмызы биляйини бюйцк щяззля овушдурмагла диллянди. Пилат мящбусу сярт вя ажыглы бир тярздя бахышлары иля санки дялирди вя бу эюзлярдя артыг чюкцнтц беля нязяря чарпмырды, онда щамыйа мялум олан ишартылар пейда олмаьа башламышды.

        Мян сяндян сорушмадым, - Пилат деди, - бялкя сян латын дилини дя билирсян?

        Бяли, билирям, - дейя мящбус жаваб верди.

Пилатын сары бянизи гызарды вя о, латынжа хябяр алды:

        Сян мяним кюпяйими йаныма чаьыражаьымы щардан билдин?

        Бу, чох садядир, - дустаг латынжа диллянди, - сян ялини щавада йеллятдин, - дейя мящбус Пилатын ъестини тякрарлады, - санки кимися тумарламаг истяйирдин вя сянин додагларын да…

        Бяли, - Пилат сюйляди. Сусдулар, сонра ися Пилат йунанжа суал верди: - Демяли, сян тябибсян?

        Йох, йох, - мящбус жялд бир тярздя диллянди, - инан мяня, мян тябиб дейилям.

        Йахшы, олсун. Яэяр сян буну сирр кими сахламаг истйирсянся, сахла. Онсуз да бунун ишя билаваситя дяхлиййаты йохдур. Беляликля, сян исрар едисян ки, инсанлары мябяди дармадаьын етмяйя…вя йахуд да йандырмаьа вя йахуд да истянилян щяр щансы бир цсулла йерля – йексан етмяйя сювг етмямисян?

        Мян, игемон, тякрар едирям ки, щеч кимсяни беля бир ямяля сювг етмямишям. Мяэяр мян аьылдан кямя охшайыраммы?

        Бяли, сян аьылдан кямя охшамырсан, - прокуратор сакитжя диллянди вя щансыса бир мцдщиш тябяссцмля эцлцмсяди, - о щалда бунун беля олмадыьына анд ич.

        Сян мяним няйя анд ичмяйими истяйирсян? – бирдян биря щяддиндян артыг жанланмыш вя ял – голу ачылмыш мящбус сорушду.

        Щеч олмаса юз щяйатына анд ич, - прокуратор жаваб верди, - она анд ичмяйин артыг ясл заманадыр, чцнкц о, бир тцкдян асылыдыр, буну бил!

        Бялкя сян еля дцшцнцрсян ки, ону мящз сян тцкдян асмысан, игемон? – мящбус хябяр алды, - яэяр бу белядирся, о щалда сян чох йанылырсан.

Пилат диксинди вя дишлярини бир – бириня сыхмагла жаваб верди:

        Мян бу тцкц гыра билярям.

        Сян йеня дя йанылырсан, - мящбус эцлцмсямякля вя яли иля эцняш шцасындан горунмагла етиразыны билдирди, - етираф ет ки, бу тцкц йалныз ондан мяним щяйатымы асан кяс гыра биляр.

        Демяли, беля, - Пилат эцлцмсямякля сюйляди, - инди мян Йярушялимдяки сярсяри майамагларын сянин арханжа эетдикляриня зярряжя гядяр дя олсун шцбщя етмирям. Сяня кимин тяряфиндян дил верилдийи мяня бялли дейил, лакин о, чох йахшы верилиб. Йери эялмишкян, де эюрцм: сянин Йярушялимя Сузск дарвазаларындан ешшяйин белиндя, щямчинин дя, сяни щансыса бир пейьямбяр кими саламлайан гара жамаатын мцшайияти алтында эирдийин доьрудурму? – бу заман прокуратор лцля шяклиндя бцкцлмцш пергаментя ишаря етди. Мящбус прокуратора щейрятлянмиш бир тярздя нязяр салды.

        Мяним щеч ешшяйим дя йохдур, игемон, - о, деди. – Мян Йярушялимя щягигятян дя Сузск дарвазаларындан, лакин пийада, йалныз Левий Матвейин мцшайияти алтында эирмишям вя щеч кимся дя мяни саламламайыб, чцнкц мяни о заманлар Йярушялимдя таныйан беля олмайыб.

        Сян бу адамлары таныйырсанмы, - Пилат эюзцнц мящбусдан чякмямякля сорьу – суалына давам етди, - щансыса Дисмасы, о бири – Эестасы вя цчцнжц – Вар – равваны?

        Бу хейирхащ инсанлары танымырам, - мящбус жаваб верди.

        Дцз сюзцндцр?

        Дцз сюзцмдцр.

        Инди ися сюйля эюрцм, ахы сян ня цчцн щяр дяфя «хейирхащ инсанлар» кялмясини ишлядирсян? Мяэяр сян щамыны беля адландырырсан?

        Щамыны, - мящбус диллянди, - дцнйада йаман инсан йохдур.


        Илк дяфядир ки, беля бир шей ешидирям, - Пилат гымышараг сюйляди, - лакин ола билсин ки, мян щяйата йахшы бяляд дейилям! Бунлары йазмасаныз да олар, - о, онсуз да щеч ня йазмайан катибя мцражият етди вя мящбусла сющбятиня давам етди: - Сян бцтцн бу сюйлядиклярини йунан китабларынын бириндян охумусан?

        Хейр, юз аьлымла беля бир гянаятя эялмишям.

        Вя сян дя буну вяз[1] едирсян?

        Бяли.

        Мясялян, кентурион Марк, ону Сичовулгыран адландырмышлар, о нежя – хейирхащдырмы?

        Бяли, - мящбус жаваб верди, - дцзц о, бядбяхт инсандыр. Хейирхащ инсанларын ону ейбяжяр щала салмасындан сонра о, гяддар вя сярт инсана чеврилиб. Онун кимин  тяряфиндян бу щала салындыьыны билмяк мараглы оларды.

        Мямуниййятля буну сяня дейярям, - Пилат сяслянди, - беля ки, мян бунун шащиди олмушам. Хейирхащ инсанлар онун цстцня айынын цстцня кюпяк шыьыйан тяк щцжум етмишдиляр. Алманлар онун бойнундан, ялиндян, айаьындан йапышмышдылар. Пийада манипул бу йюндямсиз адамын цзяриня дцшмцшдц вя яэяр сцвариляримиз жинащы йара – йара ирялилямясяйдиляр, она ися мян рящбярлик едирдим, - сян, филосиф, Сичовулгыранла беля габаг – гяншяр дайаныб онунла сющбят едя билмяздин. Бу, Идиставизо йахынлыьындакы дюйцш заманы, Дев вадисиндя баш вермишди.

        Яэяр онунла сющбят етсяйдиляр, - мящбус гяфилдян хяйал едирмиш кими диллянди, - яминям  ки, о, йахшылыьа доьру дяйишярди.

        Зяннимжя, - Пилат сяслянди, - сян леэионун жанишининин щяр щансы бир забити вя йахуд да ясэяри иля данышмаг хяйалына дцшсяйдин, бу ону щеч дя шад етмязди. Бунунла беля хошбяхтликдян бу баш вермяйяжяк вя бунун гайьысына галан биринжи адам да мящз мян олажаьам.

     Еля бу мягамда сцтунларын йерляшдийи сырайа доьру гарангуш илдырым сцрятиля учараг эялди, гызылдан щазырланмыш таванын алтында дювря вурду, бир гядяр ашаьы еняряк, аз гала юзцнцн ити ганады иля жамахатандакы мис щейкялжийин цзцня тохунду вя сцтунун капителинин[2] архасында эюздян итди.  Ола билсин ки, онун аьлына бурада йува гурмаг эялмишди. Онун учушу бойунжа прокураторун айдын вя щал – щазырда бир гядяр йцнэцлляшмиш башында беля бир дцстур мейдана чыхды. О, бундан ибарят иди: игемон лягяби Га – Нотсри олан вейил философ Иешуанын жинайят ишини нязярдян кечирмиш вя бурада жинайят тяркибли бир шей ашкар етмямишдир. О жцмлядян дя Иешуанын ямялляри иля Йярушялимдя бу йахында баш вермиш иэтишашлар арасында да зярряжя гядяр олсун ялагяни тапмамышдыр. Сярсяри философ садяжя рущи хястядир. Бунун нятижяси олараг ися Кичик Синедрон тяряфиндян Га – Нотсирийя гаршы иряли сцрцлмцш юлцм щюкмцнц прокуратор тясдиглямир. Га – Нотсринин аьласыьмаз, утопик нитгинин Йярушялимдя вялвялянин мейдана чыхмасына сябяб олмасы фактыны нязяря алмагла ися прокуратор, Иешуаны Йярушялимдян кянарлашдырыр вя прокураторун шяхси игамятэащынын йерляшдийи Аралыг дянизиндяки Кесарийа Стратоновада щябся алыр. 

Буну биржя катибя диктя етмяк галыр.

Гарангушун ганадларынын сяси игемонун дцз башынын цзяриндя сяслянди, гуш фявварянин жамына доьру чырпынды вя азадлыьа чыхды. Прокуратор эюзлярини мящбуса зилляди вя онун йанындакы дирякдян тозун ятрафа сяпяляндийини эюрдц.

              Онун барясиндя еля бу гядярдирми? – Пилат катибдян хябяр алды.

              Тяясцф ки, йох, - катиб гяфилдян диллянди вя Пилата пергаментин о бири щиссясини тягдим етди.

              Йеня няся вар? – Пилат сорушду вя гашларны чатды.

Она тягдим олунан парчаны да нязярдян кечирян заман онун симасында дяйишиклик йаранды. Онун бойун вя бянизиня тцнд ганмы сызды йахуд да айры бир шейми баш верди, йалныз онун дяриси юз сарылыьыны итирди, бозарды вя онун эюзляри дя санки батыьа дцшдц.

Ещтимал ки, йеня дя тягсир онун эижэащына ахараг орада таггылдмаьа башлайан ганда иди, фягят прокураторун эюрмя габилиййятиня дя няся олду. Беля ки, онун эюзцня мящбусун башынын щарайаса цзцб эетдийи, онун йериндя ися диэяр башын пейда олдуьу эюрцндц. Бу даз баша сейряк дишли чялянэ тахылмышды: онун алнында дярини ашыламыш вя цзяриня мялщям сцртцлмцш даиряви хора нязяря чарпырды: аьзы ися ашаьыйа доьру салланмыш гярарсыз додагла чухура дцшмцш, дишсиз аьыздан ибарят иди. Пилата еля эялди ки, ейванын чящрайы рянэли сцтунлары вя ашаьыдакы баьын архасында узагдан эюрцнян Йярушялимин дам юртцкляри йоха чыхдылар вя онлар Капрей баьынын сых йашыллыгларында эюздян итдиляр. Ешитмя габилиййятиндя дя няся гярибя бир щал йаранды, санки узагда пясдян вя зящмля кярянайлара ифа етмяйя башладылар вя бу кялмяляри тяккябцрля узадан бурундан эялян сяс ешидилди: «Ялащязрятин щягарят щаггында гануну…». Гыса, рабитясиз вя гейри – ади фикирляр тцьйан етмяйя башлады: «Щялак олду!» сонра ися «Щялак олдулар!...». Вя бутун бу кялмялярин арасында юлцмсцзлцйцн – ян ясасы киминля?! - щансыса бир мювжудлулуьу барясиндя аьласыьмаз фикирляр йаранмаьа башлады, бунунла беля юлцмсцзлцйцн юзц нядянся шиддятли гцссяни мейдана чыхармыш олду. Пилат эярилди, гарабасманы юзцндян узаглашдырды, бахышларыны ейванда жямляшдирди вя йенидян онун эюзц юнцндя мящбусун эюзляри жанланды.

              Мяня бах, Га – Нотсири, - дейя Иешуайа чох яжайиб бир тярздя нязяр салан прокуратор диля эялди: прокураторун бянизи зящмли иди, лакин эюзляри изтирабла долу иди, - сян ня заманса гцдрятли гейсяр барясиндя няся бир сюз сюйлямисянми? Жаваб вер! Сюйлямисянми?...Бялкя…сюйля…мямисян? – Пилат «мямисян» кялмясини мящкямядя тяляб олундуьундан бир гядяр чох узатды вя санки юз бахышында мящбуса тялгин етмяйя жящд эюстярдийи щансыса бир фикри Иешуайа ашыламаьа чалышды.

              Щягигяти сюйлямяк щям асан, щям дя хошдур, - дейя мящбус вурьулады.

              Мяним цчцн, - Пилат боьуг вя гязябли сясля диллянди, - сяня щягигяти сюйлямяйин хош вя йахуд да хош олмамаьы мараглы дейил. Амма сян ону демяли олажагсан. Фягят данышаркян няинки лабцд, щям дя мяшяггятли юлцмц арзуламырсанса, аьзындан чыхан щяр кялмяни юлчцб – бич.

     Щеч кимя Йящуди прокураторуна ня олдуьу мялум дейил, лакин о, эуйа юзцнц эцняшин шцасындан горумаг цчцн ялини эюйя галдырды, яслиндя ися о, бу ялини юзцня санки бир сипяр етмякля, дустаьа санки щансыса бир ейщам долу нязярини йюнялтмяк истяди. 



[1] Вяз етмяк – тяблиь етмяк.

[2] Капител – сцтунун башлыг щиссяси.


        Беляликля, - о, дейирди, - жаваб вер эюряк, сян щягигятян дя Кириафдан олан Иуданы таныйырсанмы вя сян она щягигятян дя гейсяр барясиндя бир кялмя сюйлямисянся, о щалда мящз няйи сюйлямисян?

        Мясяля бурасындадыр ки, - мящбус щявясля наьыл етмяйя башлады, - дцнян ахшам мян мябядин йахынлыьында юзцнц Кириафдан олан Иуда кими тягдим едян бир эянж няфярля таныш олдум. О, мяни Ашаьы Шящярдяки евиня дявят етди вя мяни гонаг етди…

        Хейирхащ адам иди? – Пилат сорушду вя онун эюзцндя мякрли ишарты пейда олду.

        Чох хейирхащ вя щяр шейля марагланан адам иди, - дейя мящбус онун сюзлярини тясдигляди, - о, мяним дцшцнжяляримя бюйцк мараг эюстярди, мяни чох эцлярцзля гябул етди…

        Чыраьы йандырды…- Пилат мящбусун сясинин тонуна жаваб олараг додаьыны тярпятмядян деди вя бу заман онун эюзляри парылдады.

        Бяли, - Иешуа прокураторун щяр шейдян щали олдуьуна бир гядяр щейрят етмякля сющбятиня давам етди, - мяндян дювлят щакимиййяти барясиндя нюгтейи – нязярими сюйлямяйими рижа етди. Онда бу мясяля фювгяладя бир мараг ойатмышды.

        Бяс сян она ня дедин? – Пилат сорушду, - бялкя сян она ня сюйлядийини унутдуьуну дейяжяксян? – лакин артыг Пилатын сясинин тонунда чарясизлик щисс олунурду.

        Диэяр мясялялярля йанашы мян дейирдим ки, - дустаг наьыл едирди, - истянилян щакимиййят инсанлар цзяриндя зоракылыгдыр вя еля бир заман эяляжяк ки, йер цзцндя ня гейсярлярин щакимиййяти, ня дя ки истянилян диэяр щакимиййятляр олмайажаг. Инсан ювлады ися цмумиййятля щеч бир щакимиййятин мювжуд олмасына ещтийаж дуйулмайан, щягигят вя ядалятин щюкм сцрдцйц чарлыьа адлайажаг.

        Сонра!

        Сонра щеч ня олмады, - мящбус деди, - еля о анда ичярийя инсанлар сохулдулар, мяним ял – голуму баьлмаьа башладылар вя мяни зиндана атдылар. 

Катиб биржя кялмя дя олсун сюйлямяйя жцрят етмядян жялд бир тярздя пергаментя кялмяляри йазырды.

        Йер цзцндяки инсанлар цчцн император Тиверинин щакимиййяти тяк даща да гцдрятли вя эюзял щакимиййят олмайыб вя олмайажаг! – Пилатын цзцлмцш вя хястя сяси ужалды.

Прокуратор нядянся катиби иля конвойа нифрят долу бахышлары иля нязяр салырды.

        Вя сян дя, диваня жани, бу барядя щеч бир мцщакимя йцрцтмяйя гадир дейилсян! – бу заман Пилат баьырды: - Конвойу ейвандан узаглашдырын! – вя катибя доьру чеврилмякля ялавя етди: - Мяни дя жани иля баш - баша бурахын, бурада дювлят иши щялл олунур.

Конвой низясини дюшямядян галдырды вя налланмыш калигаларыны аьыр – аьыр йеря вурмагла ейвандан баьа кечди, конвойун ахасынжа ися катиб дя бураны тярк етди. Ейвандакы сцкуту бир мцддят йалныз фявварядяки суйун няьмяси позурду. Пилат боружугдан суйун нежя кюпцкляниб йухары галхдыьыны, онун кянарларынын нежя сыныб ахдыьыны вя нежя хяфиф бир шякилдя тюкцлдцйцнц эюрцрдц. Сцкуту биринжи мящбус позду.

        Мян Кириафдан олан эянж иля бящс етмяйимдян нежя бир бяланын тюрядийини эюрцрям. Мян, игемон, она бядбяхлик цз веряжяйини щисс едирям вя она щяддсиз дяряжядя йазыьым эялир.

        Зяннимжя, - прокуратор гярибя бир тярздя гымышараг жаваб верди, - сянин йер цзцндя Кириафдан олан Иуда иля мцгайисядя даща чох рящминя ещтийажы олан вя Иуда иля мцгайисядя щалы даща да пис олажаг бир адам вар! Беляликля, сойугганлы вя гяти бир жяллад олан Сичовулгыран Марк, эюрдцйцм кими, - прокуратор бу анда Иешуанын ейбяжяр щала салынмыш цзцня ишаря етди, - сяни хцтбяляриня эюря язишдирян адамлар, юз щямфикирляри иля бирликдя дюрд ясэяри гятля йетирян гулдурлар - Дисмас вя Эестас вя ян нящайят, мурдар хаин Иуда – онларын щяр бири хейирхащ инсанлардылармы?

        Бяли, - мящбус жаваб верди.

        Вя сонда щягигятин щюкм сцрдцйц чарлыг йаранажаг?

        Йаранажаг, игемон, - Иешуа инамлы бир тярздя диллянди.

        О щеч бир заман йаранмайажаг! – Пилат бу кялмяляри еля бир дящшят долу сясля баьырды ки, Иешуа кянара сычрады. Бир нечя узун илляр бундан яввял Пилат юз атлыларына да Дев вадисиндя бу сясля ямрляр верирди: «Доьрайын онлары! Онлары доьрайын! Нящянэ Сичовулгыран яля кечиб!». О, щяля онун сюйляйяжяйи кялмялярин баьда да ешидилмяси цчцн ямр вермякдян батмыш сясини галдырды: - Жани! Жани! Жани! – сонра ися сясини гысараг хябяр алды: - Иешуа, сян щяр щансы бир танрылара инанырсанмы?

        Танры тякдир, - Иешуа жаваб верди, - мян дя она инанырам.

        О щалда она дуа ет! Мющкям дуа ет! Щалбуки, - бурада Пилатын сяси даща да авазыды, - бунун да бир файдасы олмайажаг. Арвадын вармы? – Пилат онунла нялярин баш вердийини анламадан нядянся гцсяяли бир тярздя сорушду.

        Хейр, мян тякям.

        Мянфур шящяр, - прокуратор нядянся гяфилдян донгулданды вя санки цшцйцрмцш кими чийинлярини чякди, яллярини ися йуйурмуш кими бири – бириня сцртдц, - яэяр сяни Кириафдан олан Иуда иля эюрцшцндян яввял юлдцрсяйдиляр, бу даща йахшы оларды.

        О щалда сян мяни азадлыьа бурахардын, игемон, - мящбус эюзлянилмядян тямянна етди вя онун сясиндя тялащ щисс олунду, - мян гятля йетириляжяйими щисс едирям.

Пилатын бянизи гыж олмадан танынмаз щала дцшдц, о, Иешуайа аьы илтищабдан гызармыш эюзцнц зилляди вя деди:

        Сян, заваллы, еля зянн едирсян ки, рома прокуратору сянин сюйлядиклярини дилиня эятирян инсаны азадлыьа бурахмаьа гадирдир? Ащ, Танрылар, Танрылар! Бялкя сян мяним сянин йерини тутмаьа щазыр олдуьуму дцшцнцрсян? Мян сянин фикирляриня шярик дейилям! Мяни дя диггятля динля: яэяр бу андан етибарян сян аьзындан бир сюз гачырсан вя йахуд да киминляся кялмя кяссян, онда юзцнц мяндян эюзля! Тякрар едирям: юзцнц мяндян эюзля!

        Игемон….

        Кяс сясини! – Пилат баьырды вя йенидян ейвана учуб эялян гарангушу вящши бахышлары иля изляди. -  Йаныма эялин! – дейя Пилат гышгырды.

Вя катиб иля конвой юз йерляриня гайыдан кими Пилат онлара Кичик Синедрионун топлантысында жинайяткар Иешуа га – Нотсрийя гаршы иряли сцрцлмцш юлцм щюкмцнц тясдиглядийини бяйан етди вя кати бдя Пилат тяряфиндян сюйлянянляри гейд етди. Бир дягигядян сонра прокураторун юнцндя Сичовулгыран Марк пейда олду. Прокуратор она жинайяткары мяхфи хидмятин ряисиня тяслим етмясиня вя бу заман она прокураторун Иешуа Га – Нотсринин диэяр мящкумлардан айрылмасы вя еляжя дя мяхфи хидмятин щейятинин Иешуа иля сющбят етмясинин вя йахуд да онун щяр щансы бир суалларыны жавабландырмасынын аьыр жяза горхусу алтында гадаьан олунмасына даир ямр верди. Маркын ишарясиня ясасян Иешуаны конвой ящатяйя алараг, ону ейвандан узаглашдырды. Сонра ися прокураторун юнцндя, синясиндя аслан симасынын щякк олундуьу, дябилгясинин пипик щиссясиндя гартал лялякляринин бяркидилдийи, гылынжынын ашырма гайышында, цчлцк алтлыьа малик олан  дизиня гядяр гайтанланмыш айаггабысынын цзяриндя гызыл пиляклярин мющкямляндирилдийи, сол чийниня гырмызы йаьмурлуьуну ашырмыш гядд – гамятли вя саггалы ачыг рянэдя олан эюзял бир оьлан пейда олду. Бу, леэиона рящбярлик едян легат иди. Ондан прокуратор себастийа когортасынын[1] щал – щазырда щарда олдуьуну хябяр алды. Легат ися себастийалыларын жинайяткарлар цзяриндя щюкмцн халга бяйан олунажаьы мейданы дювряйя алдыгларыны билдирди. Беля олан тягдирдя прокуратор легатын рома кагортасындан ики кентурийанын айрылмасына даир ямр верди. Онлардан бири, Сичовулгыранын рящбярлик едяжяйи дястя жинайяткаларын Чылпаг Даьа апарылмасы заманы онлары, едам цчцн нязярдя тутулмуш гурьулары вя жялладлары цмшайият едяжяк, орайа йетишян кими ися щямин йери йухары щиссядян дювряйя алажаг. Диэяр дястя ися еля индижя Чылпаг Даьа йолланмалы вя дярщал ораны дювряйя алмалыдыр. Бу мягсядля ися, йяни Даьын мцщафизясинин тямин олунмасы цчцн ися прокуратор легатдан йардымчы сцвари алайынын – сурийа алусунун щямин йеря эюндярилмясини хащиш етди. Легатын ейваны тярк етмясиндян сонра ися прокуратор катибя Синедрионун президенти, онун ики цзвц вя Йярушялимин мябяд кешикчиляринин ряисинин сарайа дявят олунмасыны даир сярянжам верди, фягят еля щямин анда ондан бцтцн бу адамларла мяшвярят апармаздан яввял онун президентля тякликдя сющбят етмясини рижа етдийини дя ялавя етди. Прокураторун сярянжамы дярщал вя дягиг бир сурятдя йериня йетирилди  вя бцтцн бу эцнляр ярзиндя Йярушялими щансыса бир гейри – ади шювгля йандырыб – йахан эцняш юзцнцн ян йцксяк щяддиня чатмаьа мажал тапмамыш баьын йухары артырмасында, пиляккянлярин кешийини чякян ики аь рянэли мярмяр шир щейкялляринин йанында прокуратор иля Синедрионун президенти вязифясини ижра едян йящудилярин баш кащини Иосиф Каифа эюрцшдцляр. Баьда сцкут щюкм сцрцрдц.



[1] Qədim Romada təxminən 600 nəfərlik qoşun dəstəsi; legionun onda biri.


        Беляликля, - о, дейирди, - жаваб вер эюряк, сян щягигятян дя Кириафдан олан Иуданы таныйырсанмы вя сян она щягигятян дя гейсяр барясиндя бир кялмя сюйлямисянся, о щалда мящз няйи сюйлямисян?

        Мясяля бурасындадыр ки, - мящбус щявясля наьыл етмяйя башлады, - дцнян ахшам мян мябядин йахынлыьында юзцнц Кириафдан олан Иуда кими тягдим едян бир эянж няфярля таныш олдум. О, мяни Ашаьы Шящярдяки евиня дявят етди вя мяни гонаг етди…

        Хейирхащ адам иди? – Пилат сорушду вя онун эюзцндя мякрли ишарты пейда олду.

        Чох хейирхащ вя щяр шейля марагланан адам иди, - дейя мящбус онун сюзлярини тясдигляди, - о, мяним дцшцнжяляримя бюйцк мараг эюстярди, мяни чох эцлярцзля гябул етди…

        Чыраьы йандырды…- Пилат мящбусун сясинин тонуна жаваб олараг додаьыны тярпятмядян деди вя бу заман онун эюзляри парылдады.

        Бяли, - Иешуа прокураторун щяр шейдян щали олдуьуна бир гядяр щейрят етмякля сющбятиня давам етди, - мяндян дювлят щакимиййяти барясиндя нюгтейи – нязярими сюйлямяйими рижа етди. Онда бу мясяля фювгяладя бир мараг ойатмышды.

        Бяс сян она ня дедин? – Пилат сорушду, - бялкя сян она ня сюйлядийини унутдуьуну дейяжяксян? – лакин артыг Пилатын сясинин тонунда чарясизлик щисс олунурду.

        Диэяр мясялялярля йанашы мян дейирдим ки, - дустаг наьыл едирди, - истянилян щакимиййят инсанлар цзяриндя зоракылыгдыр вя еля бир заман эяляжяк ки, йер цзцндя ня гейсярлярин щакимиййяти, ня дя ки истянилян диэяр щакимиййятляр олмайажаг. Инсан ювлады ися цмумиййятля щеч бир щакимиййятин мювжуд олмасына ещтийаж дуйулмайан, щягигят вя ядалятин щюкм сцрдцйц чарлыьа адлайажаг.

        Сонра!

        Сонра щеч ня олмады, - мящбус деди, - еля о анда ичярийя инсанлар сохулдулар, мяним ял – голуму баьлмаьа башладылар вя мяни зиндана атдылар. 

Катиб биржя кялмя дя олсун сюйлямяйя жцрят етмядян жялд бир тярздя пергаментя кялмяляри йазырды.

        Йер цзцндяки инсанлар цчцн император Тиверинин щакимиййяти тяк даща да гцдрятли вя эюзял щакимиййят олмайыб вя олмайажаг! – Пилатын цзцлмцш вя хястя сяси ужалды.

Прокуратор нядянся катиби иля конвойа нифрят долу бахышлары иля нязяр салырды.

        Вя сян дя, диваня жани, бу барядя щеч бир мцщакимя йцрцтмяйя гадир дейилсян! – бу заман Пилат баьырды: - Конвойу ейвандан узаглашдырын! – вя катибя доьру чеврилмякля ялавя етди: - Мяни дя жани иля баш - баша бурахын, бурада дювлят иши щялл олунур.

Конвой низясини дюшямядян галдырды вя налланмыш калигаларыны аьыр – аьыр йеря вурмагла ейвандан баьа кечди, конвойун ахасынжа ися катиб дя бураны тярк етди. Ейвандакы сцкуту бир мцддят йалныз фявварядяки суйун няьмяси позурду. Пилат боружугдан суйун нежя кюпцкляниб йухары галхдыьыны, онун кянарларынын нежя сыныб ахдыьыны вя нежя хяфиф бир шякилдя тюкцлдцйцнц эюрцрдц. Сцкуту биринжи мящбус позду.

        Мян Кириафдан олан эянж иля бящс етмяйимдян нежя бир бяланын тюрядийини эюрцрям. Мян, игемон, она бядбяхлик цз веряжяйини щисс едирям вя она щяддсиз дяряжядя йазыьым эялир.

        Зяннимжя, - прокуратор гярибя бир тярздя гымышараг жаваб верди, - сянин йер цзцндя Кириафдан олан Иуда иля мцгайисядя даща чох рящминя ещтийажы олан вя Иуда иля мцгайисядя щалы даща да пис олажаг бир адам вар! Беляликля, сойугганлы вя гяти бир жяллад олан Сичовулгыран Марк, эюрдцйцм кими, - прокуратор бу анда Иешуанын ейбяжяр щала салынмыш цзцня ишаря етди, - сяни хцтбяляриня эюря язишдирян адамлар, юз щямфикирляри иля бирликдя дюрд ясэяри гятля йетирян гулдурлар - Дисмас вя Эестас вя ян нящайят, мурдар хаин Иуда – онларын щяр бири хейирхащ инсанлардылармы?

        Бяли, - мящбус жаваб верди.

        Вя сонда щягигятин щюкм сцрдцйц чарлыг йаранажаг?

        Йаранажаг, игемон, - Иешуа инамлы бир тярздя диллянди.

        О щеч бир заман йаранмайажаг! – Пилат бу кялмяляри еля бир дящшят долу сясля баьырды ки, Иешуа кянара сычрады. Бир нечя узун илляр бундан яввял Пилат юз атлыларына да Дев вадисиндя бу сясля ямрляр верирди: «Доьрайын онлары! Онлары доьрайын! Нящянэ Сичовулгыран яля кечиб!». О, щяля онун сюйляйяжяйи кялмялярин баьда да ешидилмяси цчцн ямр вермякдян батмыш сясини галдырды: - Жани! Жани! Жани! – сонра ися сясини гысараг хябяр алды: - Иешуа, сян щяр щансы бир танрылара инанырсанмы?

        Танры тякдир, - Иешуа жаваб верди, - мян дя она инанырам.

        О щалда она дуа ет! Мющкям дуа ет! Щалбуки, - бурада Пилатын сяси даща да авазыды, - бунун да бир файдасы олмайажаг. Арвадын вармы? – Пилат онунла нялярин баш вердийини анламадан нядянся гцсяяли бир тярздя сорушду.

        Хейр, мян тякям.

        Мянфур шящяр, - прокуратор нядянся гяфилдян донгулданды вя санки цшцйцрмцш кими чийинлярини чякди, яллярини ися йуйурмуш кими бири – бириня сцртдц, - яэяр сяни Кириафдан олан Иуда иля эюрцшцндян яввял юлдцрсяйдиляр, бу даща йахшы оларды.

        О щалда сян мяни азадлыьа бурахардын, игемон, - мящбус эюзлянилмядян тямянна етди вя онун сясиндя тялащ щисс олунду, - мян гятля йетириляжяйими щисс едирям.

Пилатын бянизи гыж олмадан танынмаз щала дцшдц, о, Иешуайа аьы илтищабдан гызармыш эюзцнц зилляди вя деди:

        Сян, заваллы, еля зянн едирсян ки, рома прокуратору сянин сюйлядиклярини дилиня эятирян инсаны азадлыьа бурахмаьа гадирдир? Ащ, Танрылар, Танрылар! Бялкя сян мяним сянин йерини тутмаьа щазыр олдуьуму дцшцнцрсян? Мян сянин фикирляриня шярик дейилям! Мяни дя диггятля динля: яэяр бу андан етибарян сян аьзындан бир сюз гачырсан вя йахуд да киминляся кялмя кяссян, онда юзцнц мяндян эюзля! Тякрар едирям: юзцнц мяндян эюзля!

        Игемон….

        Кяс сясини! – Пилат баьырды вя йенидян ейвана учуб эялян гарангушу вящши бахышлары иля изляди. -  Йаныма эялин! – дейя Пилат гышгырды.

Вя катиб иля конвой юз йерляриня гайыдан кими Пилат онлара Кичик Синедрионун топлантысында жинайяткар Иешуа га – Нотсрийя гаршы иряли сцрцлмцш юлцм щюкмцнц тясдиглядийини бяйан етди вя кати бдя Пилат тяряфиндян сюйлянянляри гейд етди. Бир дягигядян сонра прокураторун юнцндя Сичовулгыран Марк пейда олду. Прокуратор она жинайяткары мяхфи хидмятин ряисиня тяслим етмясиня вя бу заман она прокураторун Иешуа Га – Нотсринин диэяр мящкумлардан айрылмасы вя еляжя дя мяхфи хидмятин щейятинин Иешуа иля сющбят етмясинин вя йахуд да онун щяр щансы бир суалларыны жавабландырмасынын аьыр жяза горхусу алтында гадаьан олунмасына даир ямр верди. Маркын ишарясиня ясасян Иешуаны конвой ящатяйя алараг, ону ейвандан узаглашдырды. Сонра ися прокураторун юнцндя, синясиндя аслан симасынын щякк олундуьу, дябилгясинин пипик щиссясиндя гартал лялякляринин бяркидилдийи, гылынжынын ашырма гайышында, цчлцк алтлыьа малик олан  дизиня гядяр гайтанланмыш айаггабысынын цзяриндя гызыл пиляклярин мющкямляндирилдийи, сол чийниня гырмызы йаьмурлуьуну ашырмыш гядд – гамятли вя саггалы ачыг рянэдя олан эюзял бир оьлан пейда олду. Бу, леэиона рящбярлик едян легат иди. Ондан прокуратор себастийа когортасынын[1] щал – щазырда щарда олдуьуну хябяр алды. Легат ися себастийалыларын жинайяткарлар цзяриндя щюкмцн халга бяйан олунажаьы мейданы дювряйя алдыгларыны билдирди. Беля олан тягдирдя прокуратор легатын рома кагортасындан ики кентурийанын айрылмасына даир ямр верди. Онлардан бири, Сичовулгыранын рящбярлик едяжяйи дястя жинайяткаларын Чылпаг Даьа апарылмасы заманы онлары, едам цчцн нязярдя тутулмуш гурьулары вя жялладлары цмшайият едяжяк, орайа йетишян кими ися щямин йери йухары щиссядян дювряйя алажаг. Диэяр дястя ися еля индижя Чылпаг Даьа йолланмалы вя дярщал ораны дювряйя алмалыдыр. Бу мягсядля ися, йяни Даьын мцщафизясинин тямин олунмасы цчцн ися прокуратор легатдан йардымчы сцвари алайынын – сурийа алусунун щямин йеря эюндярилмясини хащиш етди. Легатын ейваны тярк етмясиндян сонра ися прокуратор катибя Синедрионун президенти, онун ики цзвц вя Йярушялимин мябяд кешикчиляринин ряисинин сарайа дявят олунмасыны даир сярянжам верди, фягят еля щямин анда ондан бцтцн бу адамларла мяшвярят апармаздан яввял онун президентля тякликдя сющбят етмясини рижа етдийини дя ялавя етди. Прокураторун сярянжамы дярщал вя дягиг бир сурятдя йериня йетирилди  вя бцтцн бу эцнляр ярзиндя Йярушялими щансыса бир гейри – ади шювгля йандырыб – йахан эцняш юзцнцн ян йцксяк щяддиня чатмаьа мажал тапмамыш баьын йухары артырмасында, пиляккянлярин кешийини чякян ики аь рянэли мярмяр шир щейкялляринин йанында прокуратор иля Синедрионун президенти вязифясини ижра едян йящудилярин баш кащини Иосиф Каифа эюрцшдцляр. Баьда сцкут щюкм сцрцрдц.



[1] Qədim Romada təxminən 600 nəfərlik qoşun dəstəsi; legionun onda biri.


Еля бу анда о, ятрафына бойланды, эюзц юнцндяки алямя нязяр салды вя баш верян дяйишиклик ону щейрятя эятирди. Гызылэцлляр иля йцклянмиш коллуг йоха чыхды, йухары артырманы ящатя едян сярв аьажлары да, нар аьажлары да, йашыллыгда нязяря чарпан аь щейкялжикляр, еля йашыллыгларын юзляри дя эюздян итдиляр. Бцтцн бунлары щансыса бир тцнд гырмызы рянэли чянэяллик явязляди, онун цзяриндя йосунлар йырьаландылар вя онлар щарайаса щярякят етмяйя башладылар, онларла бирликдя Пилат да щярякятя эялди. Инди ону няфясини кясмякля вя йандырмагла ян горхунж гязяб щисси, ажизлик гязяби юз аьушуна алмышды.

              Мяни гыснайыблар! – Пилат диля эялди, - гыснайыблар мяни!

О, сойуг, ням яли иля йаьмурлуьунун йахалыьындакы тоггасыны дартыб чыхартды вя о гумун цзяриня дцшдц.

            Бу эцн бцркц вар, щардаса туфан гопуб. – Каифа эюзцнц прокураторун пюртмуш сифятиндян чякмядян вя ону ирялидя эюзляйян мяшяггятляри юнжядян щисс етмякля сюйляди. «Ащ, бу илин нисан айы ня йамандыр!».

              Йох, - Пилат сюйляди, - бу бцркцнцн нятижяси дейил, мяни сян гыснамысан, Каифа, - вя Пилат эюзлярини гыйараг эцлцмсяйяряк, ялавя етди: - Баш кащин, юзцнц гору.

Баш кащинин тцнж рянэли эюзляри ишылдады вя онун цзцндя яввялжя прокураторун ифадя етдийи щейрятдян щеч дя сахта эюрцнмяйян бир тяяжцб ифадяси мейдана чыхды.

              Бу ня демякдир, прокуратор? – Каифа мяьрур вя сакит бир тярздя диллянди, - сян шяхсян юзцн тяряфиндян тясдиглянмиш щюкмцн чыхарылмасындан сонра мяня щядя – горху эялирсян? Ахы бу нежя мцмкцн ола биляр? Биз ки Рома прокураторунун няйися сюйлямясиндян яввял щяр кялмясини эютцр – гой етмясиня вярдиш етмишик. Эюрясян бизи ешидян олдуму, игемон?

Пилат юлэцн бахышларыны баш кащиня зилляди вя дишлярини гыжырдатмагла тябяссцмц ифадя етди.

              Ня данышырсан, баш кащин! Бизи бурада кимся ешитмиш ола билярми? Мяэяр мян бу эцн едам едиляжяк эянж сярсяри диваняйя бянзяйирямми? Мяэяр мян оьлан ушаьыйаммы, каифа? Няйи вя щарда сюйлядийими чох йахшы анлайырам. Баь да, сарай да дювряйя алыныб, мящз еля она эюря дя щятта балажа сичан беля дяликдян бурайа кечя билмяз! Няинки сичан, щеч о да, Ким иди о…щя. Кириаф шящяриндян олан о адам да кечя билмяз. Йери эялмишкян, баш кащин, сян ону таныйырсанмы? Бяли…яэяр беля бириси бурайа кечя билсяйди, о, буна эюря чох пешман оларды, сяндя ки мяним бу сюйлядикляримин щеч бири шцбщя доьурмур, дейилми? Бах еля она эюря дя сяня яйан олсун ки, баш кащин,  бундан беля сянин ращатлыьын олмайажаг! Ня сянин, ня дя ки сянин халгынын, - вя Пилат щарайаса саь истигамятя, узагдакы мябядин йерляшдийи йцксяклийя ишаря етди, - буну сяня мян дейирям – Гызыл Мизраг атлысы – Пилат Понтийский!

              Билирям, билирям! – гарасаггал Каифа щцркмядян диллянди вя онун эюзляри парылдады. О, ялини эюйляря галдырды вя давам етди: - Йящуди халгына мялумдур ки, сян она гаршы гяддар нифрятля йанашырсан вя она чох бюйцк язиййят верирсян, лакин ону щеч дя сян мящвя дцчар етмяйяжяксян! Ону Танры горуйажаг! Бизим налямизи ешидяжяк, щяр шейя гадир олан гейсяр ешидяжяк вя бизляри бизя гяним кясилмиш Пилатдан горуйажаг!

              Йох, йох! – Пилат гышгырды вя щяр кялмяни сюйлямякля о, юзцнц чох ращат щисс етмяйя башлады, даща рийакарлыг эюстярмяйя щеч бир лцзум галмады. Щяр кялмяни сечяряк сюйлямяйя эяряк галмады. – Сян мяндян гейсяря кифайят гядяр шикайят етмисян, инди ися мяним вахтым йетишиб, Каифа! Инди ися мяндян Антиохийадакы жанишиня вя Ромайа дейил, дцз Капрейя, императорун юзцня сизин Йярушялимдяки гийамчылары юлцмдян горумаьыныз щаггында хябяр йетишяжяк. Вя онда мян сизин хейринизя истядийим кими, Йярушялим халгыны артыг Соломон нощурундакы су иля кефляндирмяли олмайажаьам! Хейр, мян онлары кефляндирмяйяжяйям! О эцнц хатырла ки, мян сизин хятринизя диварлардан императорун монограмларынын щякк олундуьу сипярляри чыхарыб, гошуну башга йеря кючцртмяли олдум, эюрдцйцн кими юзцм шяхсян сизин бураларда нялярин баш вердийини йохламаг цчцн бурайа эялмяли олдум! Мяним сюйлядиклярими хатырла, баш кащин. Сян Йярушялимдя бир когортаны эюрмяйяжяксян, йох! Шящярин диварларынын йанына Фулминатын леэиону эяляжяк, яряблярин сцвари дястяси йахынлашажаг, бах, онда сян бу халгын ажы фярйадыны вя инилтисини ешидяжяксян. Онда сян хилас етидйин Вар – равваны хатырлайажагсан вя динж хцтбя сюйляйян философа гаршы юлцм щюкмцнц вердийиня эюря чох тяяссцфляняжяксян! 

Баш кащинин бянизи лякялярля юртцлдц, онун эюзляри ися алышды. О да прокуратор тяк дишлярини гыжырдатмагла эцлцмсяди вя деди:

        Прокуратор, сян юзцн инди дедийиня инанырсанмы? Хейр, инанмырсан! Халгы аздыран кяс, бизи Йярушялимя ел эятирмяди вя бу, атлы, сяня дя йахшы мялумдур. Сян ону халгы карыхдырдыьы, иманымызы тящгир етдийи вя халгы Рома гылынжынын алтындан кечиртдийи цчцнмц бурахдырмаг истяйирсян! Лакин мян, йящудилярин баш кащини, ня гядяр ки саьам, иманын тящгир олунмасына имкан вермяйяжяйям вя халгын мцдафиясиня галхажаьам! Ешидирсянмми мяни, Пилат? – вя бу мягамда Каифа ялини зящмля йухары галдырды: - Сюйлядиклярими диггятля динля, прокуратор!

Каифа сусду вя прокуратор гудрятли Ироданын баьынын диварларына чырпылан дянизин санки сясини ешитди. Бу сяс ашаьыдан прокураторун айагларына вя сифятиня тяряф галхды. Онун архасындан ися, орада, сарайын артырмасындан хариждя щяйажанлы кярянай сигналлары, айагларын аьыр хышылтысы вя мющкям жинэилдямя сяси ешидилди – еля бу анда прокуратор рома пийадалыларынын, онун сярянжамына ясасян, гийамчылар вя гулдурлар цчцн дящшятли олан юлцмгабаьы парада йолландыгларыны анлады.

               Ешидирсянми, прокуратор? – баш кащин пясдян тякрар етди, - йяни сян мяня бцтцн бунларын, – бу мягамда баш кащин щяр ики ялини щавайа галдырды вя онун башындакы тцнд рянэли башлыг Каифанын башындан сцрцшяряк йеря дцшдц, - мискин гулдур Вар – равван тяряфиндян мейдана эятирилдийиними дейяжяксян?

Прокуратор ялинин овуж щиссясинин арха тяряфи иля юзцнцн ням, сойуг алныны овушдурду, айаьынын алтындакы торпаьа нязяр салды, сонра ися эюзлярини гыймагла сямайа бахды вя бярк кюзярмиш кцрянин онун дцз башы цзяриндя олдуьуну, Каифанын кюлэясинин ися тямамиля ширин гуйруьуна сыхылдыьыны эюрдц вя сакит, лагейид тярздя диллянди:

               Эцн жцнорта олду. Бизимся башымыз сющбятя гарышыб, щалбуки давам етмяк лазымдыр.

Баш кащинин гаршысында цзр истямякля о, инжя ифадялярля ондан магнолийа аьажларынын кюлэясиндяки скамйада яйляшмясини рижа етди вя онун бурада сонунжу гыса мцшавиря цчцн зярури олан йердя галан диэяр шяхслярин дя чаьрылмасыны вя еляжя дя онун едамла баьлы даща бир эюстяриш вермясини эюзлямясини хащиш етди. Каифа ялини синясиня гоймагла нязакятли бир тярздя тязим етди вя баьда галды, Пилат ися  ейвана гайытды. Орада ону эюзляйян катибя, леэион легатыны, когорта трибунуну вя щямчинин дя Синедрионун ики цзвляри иля еювбяти ашаьы артырмадакы фявваря йахынлыьында олан даиряви кюшкдя бурайа чаьрылмасыны эюзляйян мябяд кешикчиляринин ряисини баьа дявят етмясиня даир ямр верди. Бцтцн бунлара Пилат юзцнцн дя дярщал бурайа эяляжяйини ялавя етди вя сарайа дахил олду.

Катибин мцшавиряни чаьырмасына гядяр прокуратор эцняшдян горунмаг цчцн тцнд рянэли пярдялярин салындыьы отагда, эцняшин шцаларынын щеч бир вяжщля ону наращат етмямясиня бахмайараг цзц йарыйа гядяр башлыгла юртцлмцш щансыса бир адамла эюрцшдц. Бу эюрцш фювгяладя шякилдя гыса олду. Прокуратор щямин адама аста сясля бир нечя кялмя сюйляйяндян сонра щямин шяхс бураны тярк етди, Пилат ися сцтунларын арасындан баьа кечди. Орада ися онун бурада иштирак етмясини арзуладыьы щяр кясин йанында прокуратор тянтяняли вя гуру бир шякилдя Иешуа Га – Нотсринин юлцм щюкмцнц тясдиглядийини бяйан етди вя Синедрионун цзвляриндян рясми олараг жинайяткарлардан мящз щансы бирисинин едам олунмайажаьынын даща мягсядяуйьун олдуьуну хябяр алды. Бу жинайяткарын – Вар – равван олмасына даир жавабы ялдя едян прокуратор бу кялмяляри сюйляди:

               Чох йахшы, – вя катибиня бцтцн бунларын протокола ялавя олунмасыны щяваля етди, катиб тяряфиндян гумун цзяриндян галдырылараг она тягдим олунмуш тогганы ялиндя сыхды вя бяйан етди: - Вахтдыр!

Бу мягамда бцтцн иштиракчылар бищушедижи райищяси алями бцрцйян гызылэцллярля сарынмыш диварлар бойунжа эениш мярмяр пиллякянлярля ашаьыйа, сонунда Йярушялим жыдыр мейданынын сцтунлары иля щейкялжикляринин нязяря чарпдыьы ири, щамар шякилдя дюшянмиш мейданчайа ачылан сарай диварларынын ашаьысына, дарвазалара доьру щярякят етмяйя башладылар. Дястянин баьдан мейданчайа чыхмагла мейдан цзяриня щаким кясилмиш эениш даш едам мейданчасына галхдыьы дям Пилат гыйылмыш эюзляри иля щяр тяряфя нязяр салмагла бурада йаранан вязиййяти анламаьа чалышды. Онун еля бу дягигя йанындан ютцб кечдийи мякан, йяни, сарай диварларындан едам мейданчасына гядяр узанан мякан бомбош иди, лакин Пилат юнцндяки мейданчаны эюря билмирди – ону кцтля башына алмышды. О Пилатын сол жинащы бойунжа дцзцлян себастийа ясэярляринин цчлц сырасы вя  саь жинащы бойунжа дцзцлян йардымчы когортанын итурей ясэярляри олмасайды, чох тябии ки, едам мейданчасыны да юз аьушуна алмыш оларды. Беляликля, Пилат йумруьунда гейри – иради бир тярздя лазымсыз тогганы сыхмагла вя эюзлярини гыймагла едам мейданчасына аддым атды. Прокуратор эюзцнц эцняшин ону алышдырмасына эюря гыймырды, ясла! О, нядянся щал – щазырда онун архасынжа мейданчайа эятириляжяк мящкумлар дястясини эюрмяк истямирди. Еля ки гырмызы астарлы аь йаьмурлуг инсан ахынынын цзяриндяки даь сылдырымынын щцндцрлцйцндя пейда олду, дярщал да кор Пилатын гулаьына нювбяти сяс дальасы дяйди: «Ща-а-а..». О, яввялжя щардаса жыдырын узаг йериндян пейда олараг пясдян сяслянди, сонра ися эурултуйа чеврилди вя бир нечя санийя ярзиндя давам етдикдян сонра зяифлямяйя башлады. «Мяни эюрдцляр», - дейя прокуратор юз –юзцня дцшцндц. Сяс дальасы тямамиля сянэимяди вя гяфилдян эцж йыьараг, йырьаланмагла биринжи дальадан да йцксяйя галхды вя икинжи дальада, дяниз ляпясиндя кюпцйцн гайнамаьа башладыьы тяк фит сяси иля эурулту сясиндян айрылан гадынларын инилти сясляри ешидилмяйя башлады. «Онлары едам мейданчасына эятирибляр… - Пилат дцшцндц, - зарылтылар ися йягин ки, кцтлянин бир гядяр ирялийя эялмяси нятижясиндя бир нечя гадынын язилмясинин нятижясидир».  


     О, кцтлянин дахилиндя йыьылыб галмыш щяр бир шейи сонуна гядяр бошалтмайажаьы вя сакит олмайажаьы тягдириндя ону щеч бир вяжщля сусдурмаьын мцмкцн олмадыьыны анламагла, бир гядяр эюзлямяли олду. Вя бу мягам йетишян кими прокуратор саь ялини щавайа галдырды вя кцтля сяс- кцйцн сонунжу эурултусуну байыра пцскцрдц. О заман Пилат исти щаваны бажардыьы гядяр синясиня чякди вя мющкям бир шякилдя баьырды, онун синядян гопмуш сяси минлярля инсанын башы цзяриндян кечди:

              Щаким императорун адындан!

     Бу анда онун гулаьына бир нечя дяфя эцжлц сяс дяйди – когорталарда, низяляри иля нишанларыны ашаьыдан йухарыйа тулламагла ясэярляр мцдщиш бир тярздя бу кялмяляри баьырырдылар:

              Йашасын щюкмдар!

     Пилат башыны галдырды вя ону дцз эцняшя сары тутду. Онун эюз гапагларынын алтында санки йашыл бир алов алышды,  онун тясириндян бейни гызышмаьа башлады вя кцтлянин цзяриндян хырылтылы арамей кялмяляри сяслянди:  

              Йярушялимдя гятлин тюрядилмяси, цсйана тящрик етмя вя ганунлар иля диня гаршы щягарятя эюря цч жани рцсвайчы бир юлцм щюкмцня – диряклярдян асылма щюкмцня лайиг эюрцлмцшляр! Вя инди дя Чылпаг Даьда мящз бу щюкм ижра олунажаг! Жинайяткарларын адлары – Дисмас, Эестас, Вар – равван вя Га – Нотсридир. Будур, онлар сизин гаршыныздадырлар!

Пилат щеч бир жинайяткарлары эюрмядян, лакин онларын эярякли олан йердя олажагларына там ямин олмагла яли иля саьа ишаря етди. Кцтля ися она санки щейрятлянян вя йахуд да йцнэцлляшян тяк узун – узады уьулту иля жаваб верди. Бу уьултуйа ара верилян кими ися Пилат сюзцня давам етди: 

            Лакин онлардан йалныз цчц едам олунажаг, беля ки, гануна вя адят – яняняляримизя эюря пасха байрамынын шяряфиня мящкумлардан бириня, Кичик Синедрионун сечиминя вя бу сечимин рома щакимиййяти тяряфиндян тясдиглянмясиня ясасян, алижянаб вя щаким император тяряфиндян онун мянфур щяйаты баьышланажагдыр!

Пилат бу сюзляри вар эцжц иля баьырмагла сюйляйир вя ейни заманда да уьултунун юлц бир сцкут иля нежя явязлянмясиня дя гулаг вермиш олурду. Инди артыг онун гулаьына ня кюкс ютцрмя, ня дя ки хышылты сяси эялмирди вя щятта еля бир мягам йетишди ки, Пилат ятрафындакы щяр бир шейин цмумиййятля йоха чыхдыьыны зянн етди. Онун нифрят бяслядийи шящярин санки сону йетишди вя мейданда йалныз шагули эцняш шцаларынын истилийи алтында алышыб йанараг цзцнц сямайа диряйян о галды. Пилат сцкута бир гядяр дя  гулаг вердикдян сонра йенидян гышгырмаьа башлады:

                    Сизин эюзляринизин юнцндя бу ан азадлыьа бурахылажаг адамын ады ися…

О, адын тяляффцз олунмасыны бир гядяр йубатмагла даща бир паузайа йол вермиш олду, чцнкц она юлц шящярин щямин бяхтявярин адынын елан олунмасындан сонра дирчяляжяйи вя сонрадан сюйлянилян кялмялярин артыг ешидилмяз олажаьы бялли иди.

«Битдими? – Пилат юз – юзлцйцндя сяссиз бир тярздя пычылдады, - битди. Ад!».

Вя «р » щярфини сцкута гярг олан шящярин цзяриндян кечиртмякля ужадан щайгырды:

            Вар – раввандыр!

Бу мягамда она еля эялди ки, жинэилдямяйя башлайан эцняш онун башы цзяриндя чатлады вя онун гулагларына аловуну йаьдырды. Бу атяшдя ися няря, зинэилти, фярйад, гящгящя вя фит сясляри эурулдады. Пилат чевриляряк вя бцдрямямяк цчцн айаьынын алтындакы дюшямянин ряэбярянэ дама – дама нахышларындан савайы щеч бир йеря нязяр салмамагла кюрпцнцн цзяри иля эерийя, пиллякянляря тяряф аддымлады. Она щал – щазырда архада гойдуьу едам мейданчасына бцрцнж сиккяляр иля хурмаларын долу кими йаьдыьы вя уьулдайан кцтлядяки инсанларын юз эюзляри иля мюжцзяни – артыг юлцмцн жянэиня кечмиш инсанын юз жаныны онун пянжясиндян нежя хилас етдийини - эюрмяси наминя бири – бирилярини басдаламагла бири – бириляринин чийниня дырмашмаьа жящд эюстярдикляри дя мялум иди.

Она щямчинин леэионерлярин инди онун ялиндяки кяндири диндирмядя бурулмуш ялляриня гейри – ихтийари олараг шиддятли аьры вермякля нежя дартыб чыхартдыглары вя онун да цз – эюзцнц бцзцшдцрмякля ащ – вай едяряк йеня дя мянасыз вя сон дяряжя харцгуладя бир тябяссцмля эцлцмсямяси дя бялли иди. О, еля бу мягамда мцщафизячинин яли – голу баьлы жинайяткарлары гярбя тяряф апаран йола, шящярдян кянардакы Чылпаг Даьа апаран йола чыхармаг цчцн онлары йан тяряфдяки пиллякянляря доьру чякиб апардыьыны да блирди. Йалныз едам мейданчасындан кянара чыхдыгдан сонра Пилат артыг юзцнцн тящлцкясизликдя олдуьуну анламагла эюзлярини ачды – о, артыг мящкумлары эюрмяйяжяк гядяр узагда иди.

Артыг сакитляшмяйя башлайан кцтлянин ащ – налясиня, прокураторун байаг едам мейданчасында оларкян баьырараг сюйлядийи кялмяляри эащ арамей, эащ да ки йунан дилиндя тякрар едян жарчыларын жинэилтили баьыртылары да гарышмаьа башламышды.  Бундан савайы, гулаьа щямчинин хырда, киримиш вя йахынлашмагда олан ат налларынын сяси иля ня ися гыса вя шян бир тярздя ифа олунан кярянай сясляри дя дяймяйя башлайырды. Бу сясляря ися базардан жыдыр мейданына гядяр узанан кичик оьлан ушагларынын кцчядяки биналарын тахтапушларындан эялян кяскин фышгырыг сясляри иля «Юзцнц гору!» кими гышгырыг сясляри жаваб верирди. Ялиндя нишан, мейданын бошалдылмыш сащясиндя тякликдя дайанмыш ясэяр бу нишаны щяйяжанлы бир тярздя щавада йеллятди вя еля о ан прокуратор, леэионун жанишини, катиб вя мцщафизячи бир гядяр айаг сахламалы олдулар.

Сцвари ала халгын жямляшдийи йерин кянарындан сивишмяк вя гыса йолла Чылпаг Даьа сары чапмаг цчцн цзцм тянякляринин дюшяндийи даш дивар алтындакы даланы дюнмякля вя атларын лющрям йеришини эенялтмякля мейданчайа сохулду. Йортма йериш иля мейданчайа сохулан оьлан ушаьы кими балажа, мулат кими тцнд рянэдя олан сурийалы ала командири Пилатын бярабяриндя дурмагла вя щансыса бир кялмяни ядябли бир тярздя гышгырмагла гылынжыны гынындан чыхартды.  Кинли, зил гара рянэли исланмыш кющлян ат кянара сычрамагла шащя галхды. Гылынжыны гынына салмагла командир гамчысы иля атын бойун тяряфиня зярбя ендирди, ону дцзляндирди вя далана доьру дюрдайаьа чапды.  Онун архасынжа ися цч сыра бойунжа тоз – думан галдырмагла диэяр атлылар да чапдылар, йцнэцл бамбукт шишляринин ужлары щярякятя эялди, прокураторун йанындан шян бир тярздя аьармыш, пар – пар йанан дишли вя аь чалма алтындан хцсуси олараг гарайаныз эюрцнян бянизляр ютцб кечди. Ала тозу сямайа гядяр галдырмагла далана сохулду вя Пилатын йанындан архасындакы кярянайы эцняшин шцалары алтында алышыб – йанан сонунжу ясэяр чапараг кечди.  Тоз - думандан горунмаг цчцн яли иля цзцнц юртян вя цз – эюзцнц наразы бир тярздя бцзцшдцрян Пилат сарай баьчасынын дарвазасына йан алмагла йолуна давам етди, онун архасынжа ися жанишин, катиб вя мцщафизячи аддымламаьа башладылар. Сящяр саат он оларды.  


3 – ЖЦ ФЯСИЛ. ЙЕДДИНЖИ ДЯЛИЛ.

              Бяли, мющтярям Иван Николайевич, сящяр саат он оларды, - дейя профессор диллянди.

Шаир санки йухудан инди айылан кими ялини цзцня чякди вя Патриаршидя артыг ахшамчаьы олдуьуну эюрдц. Нощурдакы су гаралмышды вя йцнэцл бир гайыгжыг артыг онун цзяриндя цзцрдц вя гайыгжыгда олан щансыса бир гадынын эцлцш сяси иля аварларын шаппылты сяси ешидилирди. Хийабандакы скамйаларын цзяриндя, фягят йеня дя бизим щямсющбятляримизин яйляшдикляри квадратдан савайы щяр цч тяряф бойунжа дцзцлмцш скамйаларын цзяриндя инсанлар пейда олмаьа башламышдылар. Москва цзяриндяки сяма санки бозармышды вя щцндцрлцкдя щяля дя гызармайан вя аь рянэдя олан бядирлянмиш ай тямамиля айдын бир шякилдя нязяря чарпырды. Беля бир щавада няфяс алмаг йцнэцлляшмишди вя жюкя аьажынын алтындан эялян сясляр дя йумшаг вя ахшамсайаьы бир шякилдя сяслянирдиляр.

«Ахы мян онун бу мцддят ярзиндя беля бир бцтюв щекайяни наьыл етмяйя мажал тапдыьыны нежя олуб ки щисс етмямишям?...- Бездомный щейрят ичиндя дцшцндц, - ахы артыг ахшам да дцшцб! Бялкя о, щеч дя щеч няйи наьыл етмяйиб, садяжя мян йухуйа эетмишям вя бцтцн бунлары йухумда эюрмцшям?».

Лакин бу мягамда бцтцн бунларын щягигятян дя профессор тяряфиндян наьыл едилдийини фярз етмяк эярякирди, якс тягдирдя еля щямин йухунун Берлиозун да йухусуна эирдийини мцмкцн щесаб етмяк лазым эяляжякди, беля ки, о, яжнябинин симасына диггятля нязяр салараг бу кялмяляри сюйляди:

              Сизин ящвалатыныз фювгяладя мараг кясб едир, профессор, бахмайараг ки, о щеч дя инжил щекайятляриня уйьун эялмир.

              Баьышлайасыныз, - профессор илтифатла эцлцмсяйяряк ряйини билдирди, - анжаг кимя дя олмаса, сизя инжилдя йазыланларын щеч биринин яслиндя щеч бир заман баш вермядийи мялум олмалы иди вя яэяр биз инжиля тарихи мянбя кими истинад етмяйя башласаг…- о, бир даща гымышды вя Берлиоз бармаьыны дишляди, чцнкц о, Бездомный иля щямин Бронн кцчясиндян Патриарши нощура тяряф аддымлайан заман мящз бу барядя данышырды.

              Бу, щягигятян дя белядир, - дейя Берлиоз вурьулады, - лакин горхурам ки, сизин дя наьыл етдикляринизин яслиндя баш вердийини щеч ким тясдиг едя билмясин.

              Бах, бурда йанылырсыныз! Буну тясдиг едян вар! – дейя профессор рус дилини пис тяляффцз етмякля вя ямин бир тярздя диллянди вя мцяммалы бир шякилдя щяр ики йолдашы ишаря иля юз йанына чаьырды. Онлар щяр ики тяряфдян она тяряф яйилдиляр вя о, онда нядянся эащ пейда олан, эащ да йоха чыхан вурьусуз бу кялмяляри сюйляди: - Иш бурасындадыр ки,… - бу мягамда профессор цркяк бир шякилдя ятрафына бойланды вя пычылты иля диля эялди, - мян юзцм шяхсян бцтцн бу щадисялярин баш вермясиндя иштирак етмишям. Щятта Понтий Пилатын ейванында да олмушам, онун Каифа иля сющбят етдийи заман онун баьчасында да олмушам вя едам мейданчасында да щямчинин, йалныз эизлижя, нежя дейярляр юзцмц танытмадан, бах, еля она эюря дя сиздян рижа едирям – щеч кимя бир кялмя дя олсун демяйин, бу тямамиля мяхфидир! Сссс!  

Арайа сцкут чюкдц вя Берлиозун рянэи гачды.

        Сиз….сиз артыг ня замандандыр ки, Москвадасыныз? – о, титряк сясля хябяр алды.

        Мян бах еля индилярдя, еля бу дягигялярдя Москвайа эялмишям, - профессор карыхмыш щалда диллянди вя йалныз бу мягамда достлар онун эюзцня лазымынжа нязяр салмаьы дцшцндцляр вя онун сол, йашыл эюзцнцн тямамиля диванялийи, саь эюзцнцн ися – бошлуьу, зцлмяти вя юлэцнлцйц ифадя етдийиндян ямин олдулар. 

«Артыг щяр шей мялум олду! – Берлиоз тяшвиш ичиндя дцшцндц, - бизя дяли алман эялиб, йа да ки еля бу ан Патриаршидя башына щава жялиб. Яжяб ящвалатдыр!»    

Щягигятян дя щяр шей мялум олмушду: мярщум фялсяфячи Кантын иштиракы иля гярибя сящяр йемяйи дя, эцнябахан йаьы иля Аннушка барясиндяки сарсаг нитгляр вя башын кясилмясиня даир юнэюрмяляр дя вя саиря вя ихлахыр – профессор диваня имиш. Берлиоз дярщал ня етмяйин эяяркли олдуьуну дцшцндц. Скамйанын сюйкяняжяйиня дирянян Берлиоз профессорун архасындан Бездомныйа эюз вурду – йяни она етираз етмя, – фягят карыхмыш шаир бу ишарялярдян щеч бир шей анламады.

                    Бяли, бяли, - Берлиоз щяйажанла диллянди, - бунунла беля бцтцн бунларын щамысы мцмкцн олан шейдир! Ола биляр, Понтий Пилат да, лап еля ейван да, щяля буна бянзяр олан о бириляри дя…Бяс сиз бурайа тяк эялмисиниз, йохса ки щяйат йолдашынызла?

                    Тяк эялмишям, мян еля щямишя тякям, - профессор ажы бир тярздя сюйляди.

                    Бяс сизин яшйаларыныз щардадыр, профессор? – Берлиоз йалтагланан бир тярздя хябяр алды, - «Метрополдадырмы»? Сиз щансы мещманханайа дцшмцсцнцз?

                    Мянми? Щеч бир йеря дцшмямишям, - аьлы чашмыш алман йашыл эюзцнц Патриарши нощуруна кядярля вя щцркя – щцркя нязяр салмагла жаваб верди.

                    Нежя йяни? Бяс…сиз щарда йашайажагсыныз?

                    Сизин мянзилиниздя, - дейя дяли гяфилдян, сыртыгжасына жаваб верди вя эюз вурду.

                    Мян…мян чох шад олардым, - Берлиоз бурнунун алтында мырылдады, - амма мяним мянзилимдя сиз юзцнцзц ращат щисс етмярсиниз… «Метропол» да ися чох эюзял нюмряляр вар, о биринжи дяряжяли мещманханадыр…

                    Орда шейтан йохдур ки? – эюзлянилмядян хястя Иван Николайевичдян шян бир тярздя хябяр алды.

                    Шейтан да…

                    Мцбащися етмя! – Берлиоз профессорун архасында эюз – гаш ойнатмагла пычылдады.

                    Щеч бир шейтан йохдур! – бцтцн бу башаьрысындан юзцнц итирян Иван Николайевич эяряк оланы демяди, - Башымыза эяляни бир бах! Юзцнцзц дялилийя вурмайын.

Бу мягамда диваня еля бир гящгящя чякди ки, яйляшянлярин башы цзяриндя олан жюкя аьажындан сярчя пырылдайыб учду.

                    Чох мараглыдыр, - гящгящядян йырьаланмагла профессор деди, - сиздя нядир беля, нядян йапышырсанса, щеч бири йохдур! – о, эюзлянилмядян гящгящясини кясди вя рущи хястялярдя тямамиля анлашылан олан тяк диэяр чарясиз бир щала дцшдц – йяни ясябиляшяряк сярт бир тярздя баьырды: - Демяли, доьрудан да йохдур?

                    Сакит олун, сакит олун, профессор, – Берлиоз  хястяни щяйяжанландырмагдан ещтийат етмякля бурнунун алтында мызылданды, - сиз садяжя бурада йолдаш Бездомный иля бирликдя отурун, мянся йалныз о кцнждяки телефон кюшкцня баш чяким, она бир – ики кялмя дейим, сонра ися биз сизи истядийиниз йеря гядяр ютцрярик. Ахы сиз шящяря бяляд дейилсиниз…

Берлиозун планыны дцзэцн гиймятляндирмяк эярякирди: йахынлыгдакы автомат – телефон кюшкцня тяряф гачараг, яжнябилярин бцросуна харижи юлкядян эялмиш мяслящятчинин Патриарши нощурунун йахынлыьында тямамиля гейри – нормал бир вязиййятдя отурдуьу барясиндя мялумат вермяк лазым иди. Бу мясяля барясиндя мящз беля бир шякилдя юлчц эютцрмяк эярякирди, йохса няся бир хошаэялмяз жяфянэиййат мейдана чыхмыш олурду.

        Зянэми едяжяксиниз? Щя, нейняк, буйурун, зянэ един, - хястя мящзун бир тярздя разылашды вя бирдян бюйцк бир жошьу иля тяманна етди: - Лакин видалашмадан юнжя сизя йалварырам, бары шейтанын мювжудлулуьуна инанын! Мян сиздян бундан артыьыны щеч дилямирям дя. Нязяря алын ки, бунун йеддинжи дялили вар, юзц дя ки, кифайят гядяр етибарлы дялилдир! Вя бу да сизя бах еля индилярдя тягдим олунажаг.

        Йахшы, йахшы, - Берлиоз сахтакаржасына бир нявазишля диллянди вя щеч дя диваня алманын кешийини чякмяк фикрини бяйянмямякля пяъмцрдя щалда олан шаиря эюз вурараг, Патриаршинин Бронный иля Йермолайевск дюнэясиндя йерляшян кцнждяки чыхышына доьру эютцрцлдц.

Профессор ися санки еля щямин мягамда саьалды вя онун симасы нурланды.

        Михаил Александрович! – дейя о, Берлиозун архасынжа сяслянди.

Онун ися юз нювбясиндя тцкляри црпяшди, фягят о, юзцнц онун ады иля сойадынын профессора щансыса бир гязетляр васитясиля яйан олмасына инандырмаьа чалышды. Профессор ися яллярини жарчы бору кими дцйцнляйиб онун архасынжа бу кялмяляри гышгырды:

        Мяним еля бу дягигя сизин Кийевдяки дайыныза телеграмын эюндярилмясини ямр етмяйими истяйирсинизми?

Вя Берлиозун бядяни йенидян йай кими дартынды. Бу дяли Кийевдяки дайынын мювжудлулуьу барясиндя нежя хябяр тутмуш ола биляр? Ахы бу барядя йягин ки, щеч бир гязетдя бир кялмя дя олсун сюйлянмяйиб. Беля, беля, олмайа Бездомный щягигятян дя щагглыдыр? Бялкя онун сянядляри щягигятян дя ялдягайрмадыр? Ащ, амма нежя дя гярибя субйектдир. Зянэ етмяк, зянэ етмяк! Еля индижя зянэ етмяк лазымдыр! Ону тезликля ифша едярляр!

Вя даща онун сюйлядийи кялмялярдян щеч бирини динлямямякля, Берлиоз йцйряк шякилдя йолуна давам етди. Бурада, Бронный дюнэясиндяки чыхышда онун гаршысына, скамйадан айаьа галхан вя байаг эцняшин шцалары алтында йаьлы бцркцдян мейдана эялмиш щямин вятяндаш чыхмыш олду. Йалныз бу дяфя о, щеч дя щава ахынына дейил, ади вя жисмани бир варлыьа бянзяйирди вя Берлиоз шящяря чюкмяйя башлайан торан щавада онун быьларынын тойуг лялякляри, эюзляринин хырда, кинайяли вя йарымсярхош, шалварынын ися дама – дама вя кирли аь жорабларынын эюрцндцйц гядяр йухарыйа дартылы олдуьуну ачыг – айдын сезмиш олду.  Михаил Александрович далдалы чякился дя, юзцнц бунун ахмаг бир тясадцф олдуьуна вя цмумиййятля щал – щазырда бу барядя дцшцнмяйя заманын олмадыьына инандырмаьа чалышды.


        Вятяндаш, олмайа турникети[1] ахтарырсыныз? – дейя дама – дама шалварлы тип йцксяк тенор сясля хябяр алды, - о щалда бура буйурун! Дцз эетсяниз, лазым олан йеря чыхыжагсыныз.

        Сиздян …кечмиш реэентя…дюрддя бир литр иля…кюкялмяк…барясиндя вердийиниз эюстяришя эюря…! – субйект язилиб – бцзцлмякля юзцнцн ъокей картузуну башындан гулайланыб чыхартды.

Берлиоз артыг дилянчи вя реэентин юзцнц язиб – бцзян адамыны ешитмяк беля истямяйяряк, турникетя доьру гачды вя яли иля ондан йапышды. Ону чевирмякля релслярин цзяриня аддым атмаьа щазырлашмышды ки, онун цзцня гырмызы вя аь ишыг золаьы дцшдц: шцшя гутуда «Трамвайдан юзцнц гору!» йазысы йанды. Еля щямин мягамда да Йермолайевскидян Бронный дюнэяси бойунжа йенижя салынмыш трамвай хяттиня чыхан трамвай эюзя дяйди. Дюнэяни бурулуб дцз йола чыхмагла о, гяфилдян дахилдян електрик иля ишыгланды, уьулдады вя сцрятини артырды. Ещтийатлы Берлиоз тящлцкясиз йердя дайанса да, турникетин архасына гайытмаьы гярара алды, ялини фырланьажын цзяриня гойду вя бир аддым эериляди.  Вя еля бу дямдя онун яли фырланьаждан сцрцшяряк, ондан айрылды, айаьы санки буз цстя сцрцшян тяк релсляря  маил сятщ бойунжа узанан чай дашынцн цзяриндя сцрцшдц, о бири айаьыны кянара сычрады вя Берлиозу релслярин цзяриня йыхды.

Нядянся йапышмаьа жящд етмякля, Берлиоз пейсяри иля чай дашына йцнэцлжя дяйяряк цзц цстя дюшямяйя сярилди вя йухарыда, йа саь, йа да ки, сол тяряфдя – о, артыг буну дцшцнмяк беля игтидарында дейилди, - гызыла тутулмуш айы эюрмяйя мажал тапды. О, еля щямин мягамда айагларыны гарнына мцдщиш бир щярякятля гысмагла йаныпюртц узанмаьа мажал тапды вя цзцнц йана чевирмякля онун цзяриня дяфолунмаз бир сцрятля шыьыйан трамвайсцрцжцсцнцн дящшят щиссиндян аьаппаг аьармыш цзцнц вя бу гадынын башындакы алгырмызы рянэли сарьыны эюрдц. Берлиоз гышгырмады, лакин онун ятрафындакы кцчяни сон дяряжя эцжлц олан гадын зинэилтиси бцрцдц. Трамвайы идаря едян гадын елктрикли яйляжи басды, вагон бурну иля торпаьы ешди, бундан сонра ися анидян йериндян щоппанды вя онун пянжярясинин шцшяляри шаггылты вя жинэилти иля ятрафа сяпялянди. Еля бу дямдя Берлиозун бейниндя кимся вар гцввяси иля бу кялмяляри баьырды: «Ола билярми?...». Йеня дя вя сонунжу дяфя ай онун эюзляри юнцндя, фягят артыг щиссяляря бюлцнмякля парлайыб сюндц, сонра ися гаты бир гаранлыг чюкдц. Трамвай Берлиозун цстцня чыхды вя Патриарши хийабанынын чяпяриня тяряф, хырда чай дашларынын дюшяндийи кцчяйя даиряви бир жисми туллады. О енишдян ашаьыйа доьру дийирлянмякля Бронный кцчясинин чайлаг дашлары цзяриндя атылыб – тутулмаьа башлады. Бу, Берлиозун кясилмиш башы иди.

 

4- ЖЦ ФЯСИЛ. ТЯГИБ.

Гадынларын ясябиййят долу сясляри ара верди, милисин фит сясляри кцчяни башына эютцрдц, ики санитар машынларындан бири бойну вурулмуш бядян иля кясилмиш башы морга, диэяри ися – шцшя иля цст – башы йараланмыш эюзял трамвайсцрцжцсцнц хястяханайа апарды, яйинляриндя аь юнлцк олан даландарлар ися шцшялярин тикялярини йыьышдырараг, ган эюлмячясини гум иля басдырдылар, Иван Николайевич ися турникетя гядяр гачмаьа мажал тапмамагла нежя скамйанын цзяриня чюкмцшдцся, еля беляжя дя онцн цзяриндя отураг вязиййятдя галмышды. О, бир нечя дяфя айаьа галхмаьа сяй эюстярся дя, айаглары сюзцня бахмырды – Бездомный санки ифлиж кечирмишди. Шаир илк наляни ешидян кими турникетя доьру йцйцрмяйя башламышды вя башын да кюрпц цзяриндя нежя атланыб – дцшдцйцнц дя юз эюзц иля эюрмцшдц. О, бу сящнядян еля ващимялянмишди ки, щятта скамйанын цзяриня чюкмякля ялини ондан ган чыхана гядяр дишляк – дишляк етмишди. Сарсаг алманын варлыьыны о сюзсцз ки, унутмушду вя йалныз биржя шейи анламаьа жящд эюстярирди, нежя ола биляр ки, о, бах еля индижя Берлиоз иля сющбят едирди, бир дягидян сонра ися – онун башы…Щяйажана эялмиш адамлар ужадан ня ися демякля вя шаирин йанындан ютцб кечмякля хийабан бойунжа щямин йеря ахышырдылар, фягят Иван Николайевич онларын сюйлядикляринин бир кялмясини беля анламагда чятинлик чякирди. Лакин бирдян онун йанында ики гадын пейда олду вя онлардан бири, назикбурун вя садя сач дцзцмцндя олан гадын шаирин лап гулаьынын дибиндя диэяр гадына ужадан бу сюзляри сюйляди:   

        Аннушка, бизим Аннушкамыз! Садовый кцчясиндян олан Аннушка! Бу, онун ишидир! О, бакалейадан эцнябахан йаьыны алмышды, онун литри ися фырланьажа чырпылмагла йеря даьытмышды! Бцтцн ятяйини йаьа булашдырмышды…О ися еля щеей сюйцрдц, сюйцрдц! Бу заваллынын ися йягин ки, айаьы сцрцшцб вя о, релслярин цзяриня йыхылыб…

Гадынын баьырараг сюйлядийи бцтцн кялмялярдян йалныз бир сюз Иван Николайевичин артыг позулмуш бейниня ишляди: «Аннушка….».

        Аннушка…Аннушка? – шаир ятрафына тялашлы бир шякилдя бойланмагла бурнунун алтында мызылданды, - изн верин, изн верин...

Аннушка сюзцня яввялжя «эцнябахан йаьы», сонра ися нядянся «Понтий Пилат» кялмяляри дя бянд олду. «Пилат» кялмясини шаир рядд едяряк, «Аннушка» кялмясиндян башламагла зянжири гурмаьа башлады. Вя бу зянжир чох сцрятля гурулду вя дярщал да диваня профессорун цзяриня эятириб чыхартды. Мцгяссирдир! Ахы о, ижласын Аннушканын йеря йаьы ахытмасы ужбатындан кечирилмяйяжяйини сюйлямишди. Вя щеч зящмят дя чякмяйин, о кечирилмяйяжяк! Щяля бу азмыш кими о, Берлиозун башынын гадын тяряфиндян кясиляжяйини дя сюйлямишди?! Бяли, бяли! Ахы трамвайын сцрцжцсц гадын иди?! Бу ня демякдир? Щя? Мцяммалы консултанта Берлиозун дящшятли юлцмцнцн бцтцн тясвиринин яввялжядян мялум олмасына ися зярряжя гядяр дя олсун шцбщя ола билмязди. Бурада ики мцлащизя шаирин дцз бейниня ишляйирди. Биринжиси: «О, щеч дя дяли дейил! Бцтцн бунлар сарсаглыгдыр!» вя икинжиси: «Бялкя бцтцн бунлары да о, гясдян гурашдырыб?!». Лакин изн верин сорушаг, ахы нежя?!

        Йох, бу беля эетмяз! Буну эяряк ки, айдынлашдыраг!

Юзцнц зорла яля алан Иван Николайевич скамйадан айаьа галхараг эерийя, профессор иля сющбятляшдийи йеря тяряф эютцрцлдц. Вя хошбяхтликдян мялум олду ки, о, щяля дя бураны тярк етмяйиб.

Бронный дюнэясиндяки фянярляр артыг ишыгланмаьа башланмышды, Патриарши нощурунун цзяриндя дя артыг ай парлайырды вя бу айын щяр заман алдадыжы олан ишыьынын алтында Иван Николайевичя еля эялди ки, о, голтуьунун алтында ясасыны дейил, гылынжыны тутмагла айаг цстя дайанмышдыр. Истефада олан гылыглы – реэент байаг Иван Николайевичин яйляшдийи щямин йердя отурмушду. Инди ися реэент бурнунун цстцня тямамиля эяряксиз олан, бир шцшясинин тямамиля олмадыьы, бир шцшясинин ися чатладыьы эюзлцйцнц тахмышды. Бунун сайясиндя ися дама – дамалы вятяндаш Берлиоза байаг релслярин цзяриндяки йолу ишаря едян мягамдан да бир хейли ийрянж эюрцнцрдц. Иван буз кими олмуш цряйи иля профессора йахынлашды вя онун симасына нязяр салмагла онда биржя дяня дя олсун диванялик яламятинин олмадыьына ямин олду.

        Бойнунуза алын, ахы сиз кимсиниз? – дейя Иван сакитжя сорушду.

Яжняби онун мцражиятиндян тутулараг, она шаири биринжи сяфярдир эюрян тяк нязяр йетирди вя гярязли бир шякилдя диллянди:

        Баша дцшмцр….русжа данышмаьы…

        Онлар анламырлар! – реэентдян щеч ким яжнябинин сюзлярини изащ етмяйи рижа етмяся дя, о, сющбятя эиришди.

        Юзцнцзц тцлкцлцйя вурмайын! – дейя Иван зящмли бир тярздя бяйан едяряк, жинаьынын алтындан нежя сойуг бир йелин кечдийини щисс етди, - сиз индижя рус дилиндя бцлбцл кими ютцрдцнцз. Сиз ня алман, ня дя ки, профессор дейилсиниз! Сиз – гатил вя жасуссунуз! Сянядляринизи верин! – дейя Иван гязябля гышгырды.

Мцяммалы профессор онсуз да яйри олан аьзыны бир гядяр дя чимчяшмиш бир тярздя бцздц вя чийинлярини чякди.

        Вятяндаш! – дейя йенидян ийрянж реэент сющбятя мцдахиля етди, - ахы сиз ня сябябдян яжняби туристи наращат едирсиниз? Бунун щесабы сиздян чох жидди бир шякилдя истяниляжяк!  - шцбщя доьуран профессор ися цзцня даща да тякяббцрлц ифадя веряряк, архасыны Ивана тяряф чевирди вя ондан узаглашды. Иван ися йаваш – йаваш юзцнц итирдийини щисс етди. О, тянэяняфяс олмагла реэентя мцражият етди:

        Бура бахын, вятяндаш, мяня жанини тутмагда йардым един! Сиз буну етмяйя боржлусунуз!

Реэент фювгяладя бир тярздя щярякятя эялди, йериндян сычрады вя баьырды:

        Щаны жани? Щардадыр? Яжняби жани? – реэентин эюзляри шян бир тярздя парылдады, - будурму? Яэяр о, щягигятян дя жанидирся, онда илк нювбядя «Ай щарай!» гышгырмаг лазымдыр. Йохса о, арадан чыхар. Эялин, бирликдя гышгыраг! Бираьыза! – вя бунунла да реэент аьзыны аралады.

Юзцнц итирмиш Иван мязщякячи – реэентин сюзлярини динляйяряк «Ай щарай!» гышгырса да, реэент она кяляк эялмиш олду, бир кялмя дя олсун баьырмады. Иванын йалгыз, хырылтылы гышгырыьы ися щеч бир нятижя вермяди. Онун йанындан ютцб кечян ики гыз кянара сычрадылар вя о, онун архасынжа сюйлянилян «кефлидир» кялмясини ешитди.

        Бяс беля, демяли, сян дя онунла ялбирсян? – Иван гейзля баьырды, - нядир, мяни мясхяряйя гойурсан? Бурах!

Иван юзцнц саьа тяряф атды, реэент дя – онун щярякятини тякрарлады! Иван сола тяряф сычрады – щямин йарамаз да щямин тяряфя чякилди.



[1] Щаранынса эиришиндя вя йа чыхышында гурашдырылмыш firlanan чarpaz qapı.


        Олмайа гясдян ял – айаьыма долашырсан? – Иван азьынлашараг баьырды, - мян сянин юзцнц милися тяслим едяжяйям!

 Иван бу йарамазын голундан йапышмагла ону сахламаьа жящд эюстярся дя, щядяфдян йайынды вя онун ялиня щеч ня кечмяди. Реэент ися санки йерин алтына эирди. Иван ащ чякмякля узаьа нязяр салды вя онда кин ойадан намялуму эюрдц. О, артыг Патриарши дюэясинин чыхышында иди вя щеч дя тяк дейилди. Щяддиндян артыг шцбщя доьуран реэент она гошулмаьа мажал тапмышды. Фягят бу щеч дя щамысы дейилди: бу компанийада цчцнжц няфяр - щарданса пейда олараг ахта донуз кими ири эювдяйя, дуда вя йахуд да заьча тяк зил гара рянэя вя кавалерийайа хас чох йарашыгсыз быьлара малик олан пишик мейдана чыхмыш олду. Цчлцк Патриаршийя тяряф щярякят едирди, щям дя нязяря алмаг да лазымдыр ки, пишик дал пянжяляри цзяриндя йерийирди. Иван жаниляри изляся дя, дярщал да онлара йетишмяйин чятин олажаьына ямин олду.

Цчлцк бир анын ичиндя дюнэяни адлады вя Спридиновкайа дцшдц. Иван аддымларыны ня гядяр артырса да, онун тягиб етдийи шяхсляр иля онун арасындакы мясафя зярряжя гядяр дя олсун яскилмяди. Вя о, юзцня эялмяйя мажал тапмамыш сцкут ичиндя олан Спридиновкадан сонра вязиййятинин даща да аьырлашдыьы Никитск дарвазаларынын юнцндя пейда олду. Бурада ися артыг ямялли – башлы басабас щюкм сцрцрдц, Иван йанындан ютцб кечян киминся цзяриня шыьыда вя явязиндя мющкямжя данланды. Жинайяткар дястя ися бу мягамда ян чох севилян гулдурсайаьы цсулу тятбиг етмяк гярарына эялди – паракяндя шякилдя арадан чыхмаг.

Реэент ити бир жялдликля щярякятдя олан вя Арбат мейданына тяряф щярякят едян автобуса сохулду вя арадан сивишди. Тягиб олунанлардан бирини эюздян итирян Иван диггятини пишикдя жямляшдирди вя бу гярибя пишийин дайанажагда дайанан мцщяррикли «А» вагонунун айаг йериня нежя йахынлашдыьыны, зинэилдяйян гадыны нежя бир щяйасызжасына кянара итялядийини, мящяжжярдян йапышдыьыны вя щятта кондуктор гадына ичяридяки боьанаг ужбатындан ачылан пянжярядян икишащыны нежя сохушдурдуьуну эюрдц. Пишийин давранышы Иваны о дяряжядя щейрятляндирмишди ки, о, кцнждяки бакалейа маьазасынын гяншяриндя щярякятсиз бир тярздя донуб галмыш вя бу сяфяр дя икинжи дяфя олараг кондуктор гадынын давранышы ону даща да мющкям бир тярздя тяяжцбляндирди. Трамвайа зорла вя щятта щиддятиндян тир – тир ясян тяк сохулан пишийи эюрян гадын бу кялмяляри баьырды:

              Пишикляря ижазя верилмир! Пишиклярля олмаз! Пишт! Дцш ашаьы, йохса милис чаьыражаьам!

Фягят ня кондуктор гадыда, ня дя ки сярнишинлярдя ишин мащиййяти щейрят доьурмурду: пишийин трамвайа сохулмасы дярд йарыдыр, о щяля пул юдямяйя дя жящд едир!

Пишийин няинки пул юдямяк габилиййятиня малик олмасы, щям дя интизамлы щейван олмасы мялум олду. Кондуктор гадынын еля илк баьырмасындан сонра о, щцжумуна ара верди, айаг йериндян ашаьы енди вя быьларына икишащы иля тумар чякмякля дайанажагда яйляшди. Лакин кондуктор гадын ипи дартыб, трамвайы щярякятя эятирян кими пишик трамвайдан говулан, фягят бурада эетмяси важиб олан истянилян кяс кими щярякят етди. Йанындан трамвайын щяр цч вагонунун ютцб кечмясиня ряваж вермякля пишик сонунжу вагонун арха гювсцня доьру атылды, пянжяси иля трамвайын диваржыьындан чыхан щансыса бир резин борудан йапышды вя икишащыйа гянаят етмякля йола дцзялди.

Мурдар пишийя башы гарышан Иван аз галсын ки, цчлцкдя ян важиб оланыны – профессору эюздян итиряжякди. Лакин хошбяхтликдян о, щяля ки арадан чыхмаьа мажал тапмамышды. Иваныны эюзц Бюйцк Никитск вя йахуд да ки Гертсен дюнэясинин башындакы сыхлыг йердя боз рянэли берети сечмиш олду. Бир анын ичиндя Иван юзцнц орайа йетирди. Фягят бу дяфя дя мцвяфягиййятсизликля гаршылашды. Шаир аддымыны йейинлятся дя, щятта ону пийадалары аралайа – аралайа лющрям йеришля щаггламаьа чалышса да, профессора биржя сантиметр дя олсун йахынлаша билмяди.

Иванын овгатынын тялх олмасына бахмайараг, ону тягибин баш вердийи щямин фювгялтябии сцрят щейрятляндирирди. Ийирми санийя кечмямиш Иван Николайевичин эюзляри Никитск дарвазаларындан сонра Арбат мейданынын ишыгларынын тясири алтында гамашды. Бир нечя санийядян сонра ися Иван Николайевич йеря сяриляряк, дизлярини зядялядийи яйри сякили щансыса бир гаранлыг даланда пейда олду.  Сонра йенидян ишыглы маэистрал – Кропоткин кцчяси, сонра йенидян далан, даща сонра Остаъенко кцчяси вя йенидян далан – щцзнлц, ийрянж вя зяиф шякилдя ишыгландырылмыш мякан.  Вя мящз еля бурада Иван Николайевич она эярякли олан шяхси тямамиля эюздян итирди. Профессор йоха чыхмышды.

Иван Николайевич пярт олду, лакин бу да узун сцрмяди, чцнкц о, гяфилдян профессорун мцтляг 13 нюмряли бинадакы 47 – жи мянзилдя олажаьыны дцшцндц.

Кцчя гапысындан щяйятя сохулан Иван Николайевич жялд икинжи мяртябяйя галхды, йубанмадан щямин мянзили тапды вя сябирсизликля онун зянэини басмаьа башлады. Бурада чох эюзлямяк лазым эялмяди: Ивана гапыны щансыса бир беш йашлы гыз ачды вя тяшриф буйуранын эялишини сябябини беля айырд етмядян тяжили олараг щарайаса йолланды. Ири вя щяддиндян артыг бахымсыз олан, чиркдян гапгара гаралмыш таванын алтында асылан кичик кюмцр лямпяси иля ишыгланмыш дящлизин диварларындан тякяринин гуршаьы олмайан велосипед асылмышды, онун йанына цзц дямир иля чякилмиш ириюлчцлц сандыг гойулмушду,  асылганын цзяриндяки ряфдя ися узун гулаглары ашаьыйа салланан гыш башлыьы  варды. Гапыларын биринин архасындан сяслянян вя радиогурьудан эялян эурултулу киши сяси ися бюйцк бир щиддятля шеир сюйляйирди.

Иван Николайевич она намялум олан бу шяраитдя гятиййян карыхмады вя нювбяти мцлащизяни иряли сцрмякля билаваситя олараг дящлизя йюнялди. «О, ялбяття ки, ванна отаьында эизляниб». Дящлиз зцлмят ичиндя иди.  Дивара дяймякля Иван гапы алтындан эюрцнян зяиф ишыг золаьыны сечди, гапынын жяфтясини яли иля ахтарды вя ону йцнэцлжя юзцня тяряф дартды. Жяфтя кянара сычрады вя Иван мящз юзцнцн ванна отаьында олдуьуну эюрдц вя бяхтинин эятирдийини дцшцндц. Лакин яслиндя онун щеч дя эярякян гядяр бяхти эятирмямишди! Иванын бурнуна ням вя исти гоху дяйди вя о, сугыздырыжыда зяиф шякилдя кюзярян кюмцрцн ишыьында дивардан асылмыш ири тякня иля ичяриси гопуб дцшмцш емалын йериндя йаранан гара лякялярля юртцлмцш ваннаны эюрдц. Беляжя, бу ваннанын ичиндя башдан – айаьа гядяр сабунлу олан вя ялиндя щамам лифини тутмуш чылпаг вятяндаш дайанмышды. О, ванна отаьына сохулан Ивана эюзлярини гыймагла нязяр салды вя йягин ки, дюзцлмяз дяряжядя зяиф олан ишыгланмада ону башга бир адамла дяйишик салмагла шян вя сакит бир тярздя бу кялмяляри сюйляди:

              Кирйушка! Вейллянмяйи кянара бурахын! Башыныза щава эялиб нядир?...Фйодор Иваныч индилярдя евя гайыдажаг. Дярщал ешийя чыхын! – вя ялиндяки лифи Ивана тяряф атды.

Анлашылмазлыг эюз юнцндя иди вя бу вязиййятдя тябии ки, тягсир Иван Николайевичдя иди. Фягят етираф етмяк дя лазымдыр ки, о, буна эюря щеч тяясцфлянмяди дя вя тяня иля: «Ах, яхлагсыз!»…- кялмялярини баьырмагла еля щямин мягамда да нядянся мятбяхдя пейда олду. Орада щеч ким эюзя дяймирди вя йарымгаранлыг шяраитдя, пилитянин цзяриндя онларла сюнмцш примус варды. Илляр бойунжа силинмямиш тозлу пянжярядян зорла ичярийя сызыб кечян бир айын шюляси ися тоз вя щюрцмчяк торунун ичиндя гярар тутмуш вя унудулараг кичик шцшяли гутусундан ики ниэащ шамларынын ужлуг щиссяляринин салландыьы иконанын асылдыьы щямин эушяни чох зяиф бир шякилдя ишыгландырырды. Ири юлчцлц иконанын алтындан ися санжагла бяркидилмиш кичик юлчцлц каьыз икона асылмышды.

Иваны щансы дцшцнжянин чульаладыьы щеч кимя мялум дейил, лакин арха гапыйа доьру эютцрцлмядян яввял о, бу шамлардан бири иля каьыз иконаны мянимсяди. Бу яшйаларла бирликдя о, биихтийари олараг щямин арсыз Кирйушанын ким олдуьуну вя гулаглары олан о ийрянж башлыьын она мянсуб олуб – олмадыьыны айырд етмяйя жящд эюстярмякля вя еляжя дя онун бу йахын дягигялярдя ванна отаьында няляр кечирдийини дцшцнмякдян хяжалят чякмякля бурнунун алтында донгулдана - донгулдана намялум мянзили тярк етди. Кимсясиз, гямэин даланда шаир эюзляри иля гачаьы ахтармагла ятрафына бойланды, лакин о, щеч бир йердя онун эюзцня дяймяди.  Беля олан тягдирдя Иван юз – юзцня гяти шякилдя бу кялмяляри сюйляди:

                О, ялбяття ки, Москва – чайдадыр! Иряли!

Бялкя дя Иван Николайевичдян профессорун ня цчцн щардаса фяргли бир мяканда дейил, мящз Москва – чайда олмасы гянаятиня эялмясинин сябябини хябяр алмаг эярякирди. Лакин дярд бурасындадыр ки, буну ондан хябяр алан йох иди. Инсана ийрянж тясир баьышлайан далан тямамиля бомбош иди. 

Ян гыса бир мцддятдян сонра Иван Николайевич Москва – чайын амфитеатрынын гранитли пиллякянляринин цзяриндя пейда олду. Яйниндяки эейимини сойунмагла Иван ону йыртыг, аь рянэли толстовка[1] иля гайтаны ачылмыш, яйилмиш айаггабыларынын йахынлыьында ешмя папиросун тцстцсцнц жийярляриня чякян щансыыса бир хош эюрцнцшлц узунсаггалы кишийя щяваля етди. Бядянин щярарятини бир гядяр ашаьы салмаг цчцн яллярини йеллятмякля Иван юзцнц суйа атды. Су о гядяр сойуг иди ки, онун аз гала няфяси кясилди, онун аьлында ися щятта бир даща суйун сятщиня чыха билмяйяжяйи барясиндя фикир йаранды. Лакин о, суйун цзцня чыхмаьа наил олду вя ону бцрцйян дящшят щиссиндян эюзлярини эениш ачмагла, тювшцмякля вя фынхырмагла Иван Николайевич сащил фянярляринин арасындакы яйри – цйрц доламбажларын арасы иля нефт гохусу верян гара суда цзмяйя башлады. Цст – башы ислаг олан Иван айаьыны шапылдада – шаппылдада пиллякянляр иля узунсаггалын кешик чякдийи эейиминин гойулдуьу йеря йахынлашанда ися няинки икинжинин, щятта биринжинин дя, йяни, узунсаггалын юзцнцн дя оьурландыьыны ашкар етди. Бир йыьын эейимин гойулдуьу щямин йердя золаглы алт туманындан, йыртыг толстовкадан, шамдан, иконадан вя бир гуту кибритдян башга щей ня галмамышды. Ону тагятдян салан кин – кцдурятля щарадаса узагда олан кимися йумруьу иля щядяляйян Иван йердя галан эейими яйниня кечирди.

Бурадажа ону ики мцлащизя наращат етмяйя башлады: ян биринжиси, онун щеч бир заман айрылмадыьы МЯДЯББАСО – нун вясигяси йоха чыхмышды вя икинжиси, о, беля бир эюрцнцшдя Москва бойунжа манеясиз эязишя биляжякми? Щяр нежя дя олса алт тумандадыр…Доьрудур, бунун кимя ня дяхли вар, амма йеня дя щансыса бир йерсиз южяшмя вя йахуд да ки лянэитмя олмаса йахшыдыр.



[1] Цstцndən qayış bağlanan enli, uzun, bцzməli цst kюynək.


БЕШИНЖИ ФЯСИЛ. ЩАДИСЯ ГРИБОЙЕДОВДА БАШ ВЕРМИШДИ.

Ачыг саря рянэли гядими, ики мяртябяли бина, щалгавари кцчя сякисиндян ойма чугун чяпярля айрылан юлэцн баьатын ян ичяри щиссясиндя йерляшмишди. Бинанын юнцндяки кичик юлчцлц мейданчанын цзяриня асфалт дюшянмишди вя гыш айларында онун цзяриндя кцрякли гар комасы мейдана эялирди, йай айларында ися о парусин[1] юртцйцнцн алтында гурашдырылмыш йай ресторанына чеврилирди.

Бу бинаны йазычы – Александр Серэейевич Грибойедовун халасынын ня заманларса бурайа сащиб олмасы  яснасында «Грибойедовун еви» адландырмышдылар. Лакин яслиндя о, бурайа щягигятян дя сащиб олмушдуму йа йох – бизя бу йахшы бялли дейил. Щятта хатырлайырам ки, дейясян Грибойедовун бу евя сащиб олан халасы беля олмамышдыр...Фягят еви онун мящз беля адландырырдылар. Бундан башга, Москванын бир няфяр йаланчы шащиди бурадакы икинжи мяртябядя, сцтцнлары олан даиряви залда мяшщур ядибин юзцнцн гялямя алдыьы «Аьылдан бяла» ясяриндян парчалары софа цзяриндя узанмыш щямин халасына охудуьуну наьыл едирди, бунунла беля билмяк олмаз, бялкя дя охуйубмуш, лакин инди бунун щеч бир ящямиййяти йохдур! Бурада ян мцщцм мясяля, щал – щазырда бу бинанын сащибинин, заваллы Михаил Александрович Берлиозун Патриарши нощурунда пейда олмасына гядяр рящбярлик етдийи щямин о МЯДЯБАССО олмасында иди.

МЯДЯБАССО цзвляринин сайясиндя щеч ким бу бинаны «Грибойедов еви»  адландырмыр, щяр кяс она садяжя «Грибойедов» дейирди: «Мян дцнян дцз ики саат Грибойедовда вейллянмишям»,- «Бяс нятижяси ня олду?», - «Бир айлыьа Йалтада истиращятя наил олдум», - «Афярин!». Вя йахуд да: «Берлиозун йанына эет, онун бу эцн саат дюрддян бешя гядяр Грибойедовда гябул эцнцдцр..». Вя саиря вя илахыр. МЯДЯБАССО Грибойедовда еля бир шякилдя йерляшдирилмишди ки, онун цчцн бундан йахшысыны вя ращатыны дцшцнмяк беля мцмкцн дейилди. Грибойедова дахил олан щяр бир кяс, илк нювбядя биихтийари олараг мцхтялиф идман дярнякляринин мялуматлары вя еляжя дя икинжи мяртябяйя апаран пиллякянлярин диварлары бойунжа асылмыш МЯДЯБАССО цзвляринин шяхси вя групшякилли фотошякилляри иля таныш олурду.

Бу йухары мяртябядяки биринжи отаьын гапысынын цзяриндя ися ири щярфлярля гейд олунмуш «Балыг – мешя бюлмяси» йазысы вя еля бурадажа гармаьа дцшмцш дабанбалыьынын тясвири нязяря чарпырды. 2 - ли отаьын гапысынын цзяриндя ися ня ися бир о гядяр дя анлашылмайан бир кялмя гейд олунмушду: «Бирэцнлцк йарадыжы путйовка. М.В. Подложнойа мцражият един». Нювбяти гапыда ися гыса, лакин артыг тямамиля анлашылмайан йазы: «Перелыгино» йазысы щякк олунмушду. Сонра ися Грибойедова тясадцфян баш чякян инсанда, халанын гоз аьажындан олан гапыларынын цзярини алабязяк шякилдя бязяйян йазылардан эюзляри дюрд олмаьа башлайырды: «Поклевкинадан каьыз алмаг цчцн нювбяйя йазылмаг»,  «Касса», «Ескиз чякянлярин шяхси щагг - щесаблары»… Артыг ашаьы мяртябядяки гапычынын йанындан башлайараг узанан узун нювбяни йарыб кечмякля миллятин щяр санийя итяляшяряк сохулмаьа чалышдыьы гапынын цзяриндяки бу йазыны эюрмяк мцмкцн иди: «Мянзил мясяляси».

Мянзил мясялясинин архасында ися гайа, онун гылыжында ися яйниндя йапынжы, чийниндя ися тцфянэ олан атлынын тясвир олундуьу жащ – жяллалы бир плакат нязяря чарпырды. Онун ашаьы щиссясиндя – палма вя ейван, ейванда ися – щарайаса йухарылара чох гызьын бахышларыны зилляйяряк, ялиндя автоматик гялями тутмуш  кякилли эянжин отурдуьу тясвир жанланмышды. Онун ашаьысында ися нювбяти имза варды: «Ики щяфтядян (щекайя - новелла) бир иля гядяр (роман, трилоэийа) давам едян тамщяжмли йарадыжылыг мязуниййятляри. Йалта, Суук – Су, Боровой, Тсихидзири, Махинжаури, Ленинград (Гыш сарайы)». Бу гапынын юнцндя дя нювбя варды, лакин о щядсиз дяряжядя дейилди, йцз ялли няфярдян ибарят оларды.  Онун ардынжа ися Грибайедов евинин мцшкцлпясянд яймя, ениш вя йохушларына табе олмагла нювбяти тясисатлар эялирди: - «МЯДЯБАССО – нун идаря щейяти», «2, 3, 4 вя 5 № - ли кассалар», «Редаксийа щейяти», «МЯДЯБАССО сядри», «Билйард отаьы», мцхтялиф йардымчы тясисатлар вя ян нящайят, халанын дащи бажысы оьлунун комедийасыны динляйяряк зювг алдыьы щямин о сцтунлу зал.

Бурайа баш чякян истянилян кяс, яэяр ялбяття ки, о, щеч дя кцтбейин дейилдирся, Грибойедова дцшян кими дярщал бу бяхтявярлярин – МЯДЯБАССО цзвляринин нежя бир сяадят долу юмцр сцрдцклярини анлайыр вя кор щясяд щисси онун гялбини дярщал дидиб – парчаламаьа башлайырды.  Вя о, дярщал да ону анадан олдуьу эцндян етибарян ядяби истедадла мцкафатландырмадыьына эюря танрыйа юз ажы тянялярини цнванландырырды, бу истедадсыз ися тябии ки, бцтцн Москвада мяшщур олан билет – гящвяйи рянэли, бащалы дяринин гохусуну юзцня щопдурмуш вя гызылы рянэли эениш щашийяли МЯДЯБАССО – нун цзвлцк билетини ялдя етмяйи арзуламаьа беля дяймязди. Кимся щясяд щиссинин мцдафиясиня ня ися дейя билярми? Бу, йарамазлыг дяряжясиня малик олан бир щиссидир, фягят бу мягамда бурайа баш чякянин вязиййятини дя баша дцшмяк лазымдыр. Ахы онун йухары мяртябядя шащиди олдуглары щеч дя щамысы дейилди.  Ахы халанын евинин ашаьы мяртябясиндя дя ресторан, юзц дя нежя ресторан фяалиййят эюстярирди! Щагглы олараг ону Москвада ян йахшы ресторан щесаб едирдиляр. Вя бцтцн бунлар да, онун ассурийасайаьы йала малик олан бянювшяйи рянэли кющлян атларын тясвир олундуьу таьлы таванлы ики ириюлчцлц зал бойунжа йерляшмяси, щяр бир масанын цзяриндя цзяри шал иля юртцлмцш лампаларын йерляшдирилмяси вя еляжя дя кцчядян кечян бир няфярин орайа сохулмаг имканындан мящрум олмасына эюря дейил, Грибойедовун юзцнцн азугяси етибариля Москвадакы истянилян ресторандан цстцн олмасы вя бу азугянин ян мцнасиб вя щеч дя чох баща олан гиймятля сатыша бурахылмамасына эюря йцксяк дяйярляндирилмясиня шяраит йаратмыш олурду. Мящз еля буна эюря дя мцяллифин биржя дяфя бу щягигятя уйьун сятирляри Грибойедовун чугун чяпярляринин йахынлыьында ешитмясиндя дя мюжцзяли бир шей йох иди:

              Амвросий, бу эцн сян шам йемяйини щарада йейяжяксян?

              Бу ня сюздцр сорушурсан, язизим Фока, шцбщясиз ки, бурада! Арчибалд Арчибалдович бу эцн мяня натцрелдя порсийа иля суф балыьынын вериляжяйини пычылдайыб. Мащир заддыр!

              Щяйатын дамарыны тутмаьы бажарырсан да, Амвросий! – дейя жылыз, бахымсыз, бойнунда чибаны олан Фока алдодаглы, гызылы рянэли сачлы вя  долу сифятли нящянэя – шаир – Амвросийя кюксцнц ютцрмякля жаваб верди.    

              Мян щеч дя хцсуси бажарыьа малик дейилям, - дейя Амвросий юз етиразыны билдирирди, - бу, садяжя инсан кими юмцр сцрмяк арзусудур. Фока, йягин ки, сян суф балыьына «Коллизейдя» дя тясадцф етмяйин мцмкцн олдуьуну сюйляйяжяксян. Лакин «Колизейдя» суф балыьынын бир порсийасынын гиймяти отуз рубл, он беш гяпик, биздя ися – беш рубл ялли гяпикдир! Бундан башга, «Колизейдя» суф балыглары цч эцндян галмадырлар вя бундан савайы сянин «Колизейдя» театр кечидиндян бурайа сохулан щяр щансы бир эянжин йумруьуна туш эялмяйяжяйиня дя зяманят йохдур. Хейр, мян гяти олараг «Колизей» ин ялейщиняйям, - дейя Амвросий бцтцн гастроном булварына сяс салырды. – Мяни диля тутмаьа чалышма, Фока!

              Мян сяни диля тутмурам, Амвросий, - дейя Фока зинэилдяйирди, - Евдя дя шам етмяк олар.

              Бяндяниз, - дейя Амвросий нювбяти кялмяляри алямя жар чякир, - тясяввцрцндя евин цмуми мятбяхинин газанчасында натцрелдя олан порсийалы суф балыьыны биширмяйя жящд эюстярян сянин арвадыны жанландырмаьа чалышыр! Щи – щи – щи!....Оревуар, Фока! – вя зцмзцмя едя – едя Амвросий эцнлцйцн алтындакы шцшябяндя йолланыр.

Ещ….Бяли, бцтцн бунлар щягигятян дя мювжуд иди!....Москванын кющня сакинляри щямин бу мяшщур Грибойедову йахшы хатырлайырлар! Суда биширилмиш суф балыьы щяля нядир! О садяжя дяйярсиз бир шейдир, севимли Амвросий! Бяс эцмцшц газанчада биширилян жюкя балыьы, хярчянэин гарын щиссяси иля тязя кцрцнцн цзяриня гойулмуш жюкя балыьынын тикяляри барясиндя ня дейя билярсян? Бяс касажыгларда шампинйон язмяси иля бирликдя верилян кокотт – йумурталары нежя? Гаратойуглардан щазырланмыш филени нежя, бяйянмирдинизми? Бяс фердомбаланылы филени? Бяс эенуйасайаьы билдирчини нежя? Оншащылыг дяйяриндя олан эенуйасайаьы билдирчини! Бяли жаздыр, бяли, нязакятли хидмятдир! Ийул айында ися, бцтцн аилянин баьда олдуьу, сизин ися тяхирясалынмыз ядяби йарадыжылыгла бальы шящярдя галмаьа мяжбур олдуьунуз заман – бири – бириня сарылан цзцмлцйцн кюлэясинин дцшдцйц шяшябянддя, тяртямиз сцфрянин цзяриндя гызыл халлы бошгабын ичярисиндяки прентанйер шорбасыны нежя? Хатырлайырсынызмы, Амвросий? Сорушмаьа беля дяймяз! Сизин додагларынызын щярякятиндян бцтцн бунлары хатырладыьынызы эюрцрям. Алабалыг иля суф балыьы бир кянара! Бяс жцллцт, бекас, мювсцмц мешяжцллцтц вя билдирчиня сюзцнцз нядир! Йа да боьазынызда фышылдайан нарзана сюзцнцз нядир?! Лакин артыг йетяр, сянин диггятини йайындырырам, охужу! Ардымжа!

Берлиозун Патриаршидя щялак олдуьу щямин ахшамын саат он бирин йарысында Грибойедовун йухары мяртябясиндяки йалныз бир отаг ишыгланырды вя бурада ижласа топлашараг, Михаил Александровичин эялмясини цзцлмцш бир шякилдя эюзляйян он ики ядиб яйляшмишди. МЯДЯБАССО тясисатынын миз, маса вя щятта ики пянжяря алтлыьында яйляшмиш шяхслярин щамысы бцркцдян йаман язиййят чякирдиляр. Ачыг пянжярялярдян биржя дяня дя олсун тямиз щава ахыны ичярийя дахил олмурду. Москва эцн ярзиндя асфалтын жанына щопмуш истини ятрафа йайыр вя эежянин дя инсанлара бир йцнэцллцк эятирмяйяжяйи дя щисс олунурду.  Ресторан мятбяхинин йерляшдийи хала евинин зирзямисиндян соьан гохусу эялирди вя щамы ичмяк истяйир, ясябиййят кечирир вя гейзлянирди. Беллетрист[2] Бескудников – диггятли вя ейни заманда да ойнаг бахышлара малик олан сакит вя сялигяли бир тярздя эейинмиш ядиб саатыны жибиндян чыхартды. Саатын ягрябляри он биря йахынлашмагда иди. Бескудников бармаьы иля саатын сиферблатыны таггылдатды, ону йанында дайанан ядибя – масанын цзяриндя отурараг, усандыьындан резин, сары рянэли айаггабыйа кечирилмиш айагларыны йеллядян шаир Двубратскийя ишаря етди.  



[1] Qalın kətan parчa.

[2] Belletristik əsərlər yazan yazıчы.


БЕШИНЖИ ФЯСИЛ. ЩАДИСЯ ГРИБОЙЕДОВДА БАШ ВЕРМИШДИ.

Ачыг саря рянэли гядими, ики мяртябяли бина, щалгавари кцчя сякисиндян ойма чугун чяпярля айрылан юлэцн баьатын ян ичяри щиссясиндя йерляшмишди. Бинанын юнцндяки кичик юлчцлц мейданчанын цзяриня асфалт дюшянмишди вя гыш айларында онун цзяриндя кцрякли гар комасы мейдана эялирди, йай айларында ися о парусин[1] юртцйцнцн алтында гурашдырылмыш йай ресторанына чеврилирди.

Бу бинаны йазычы – Александр Серэейевич Грибойедовун халасынын ня заманларса бурайа сащиб олмасы  яснасында «Грибойедовун еви» адландырмышдылар. Лакин яслиндя о, бурайа щягигятян дя сащиб олмушдуму йа йох – бизя бу йахшы бялли дейил. Щятта хатырлайырам ки, дейясян Грибойедовун бу евя сащиб олан халасы беля олмамышдыр...Фягят еви онун мящз беля адландырырдылар. Бундан башга, Москванын бир няфяр йаланчы шащиди бурадакы икинжи мяртябядя, сцтцнлары олан даиряви залда мяшщур ядибин юзцнцн гялямя алдыьы «Аьылдан бяла» ясяриндян парчалары софа цзяриндя узанмыш щямин халасына охудуьуну наьыл едирди, бунунла беля билмяк олмаз, бялкя дя охуйубмуш, лакин инди бунун щеч бир ящямиййяти йохдур! Бурада ян мцщцм мясяля, щал – щазырда бу бинанын сащибинин, заваллы Михаил Александрович Берлиозун Патриарши нощурунда пейда олмасына гядяр рящбярлик етдийи щямин о МЯДЯБАССО олмасында иди.

МЯДЯБАССО цзвляринин сайясиндя щеч ким бу бинаны «Грибойедов еви»  адландырмыр, щяр кяс она садяжя «Грибойедов» дейирди: «Мян дцнян дцз ики саат Грибойедовда вейллянмишям»,- «Бяс нятижяси ня олду?», - «Бир айлыьа Йалтада истиращятя наил олдум», - «Афярин!». Вя йахуд да: «Берлиозун йанына эет, онун бу эцн саат дюрддян бешя гядяр Грибойедовда гябул эцнцдцр..». Вя саиря вя илахыр. МЯДЯБАССО Грибойедовда еля бир шякилдя йерляшдирилмишди ки, онун цчцн бундан йахшысыны вя ращатыны дцшцнмяк беля мцмкцн дейилди. Грибойедова дахил олан щяр бир кяс, илк нювбядя биихтийари олараг мцхтялиф идман дярнякляринин мялуматлары вя еляжя дя икинжи мяртябяйя апаран пиллякянлярин диварлары бойунжа асылмыш МЯДЯБАССО цзвляринин шяхси вя групшякилли фотошякилляри иля таныш олурду.

Бу йухары мяртябядяки биринжи отаьын гапысынын цзяриндя ися ири щярфлярля гейд олунмуш «Балыг – мешя бюлмяси» йазысы вя еля бурадажа гармаьа дцшмцш дабанбалыьынын тясвири нязяря чарпырды. 2 - ли отаьын гапысынын цзяриндя ися ня ися бир о гядяр дя анлашылмайан бир кялмя гейд олунмушду: «Бирэцнлцк йарадыжы путйовка. М.В. Подложнойа мцражият един». Нювбяти гапыда ися гыса, лакин артыг тямамиля анлашылмайан йазы: «Перелыгино» йазысы щякк олунмушду. Сонра ися Грибойедова тясадцфян баш чякян инсанда, халанын гоз аьажындан олан гапыларынын цзярини алабязяк шякилдя бязяйян йазылардан эюзляри дюрд олмаьа башлайырды: «Поклевкинадан каьыз алмаг цчцн нювбяйя йазылмаг»,  «Касса», «Ескиз чякянлярин шяхси щагг - щесаблары»… Артыг ашаьы мяртябядяки гапычынын йанындан башлайараг узанан узун нювбяни йарыб кечмякля миллятин щяр санийя итяляшяряк сохулмаьа чалышдыьы гапынын цзяриндяки бу йазыны эюрмяк мцмкцн иди: «Мянзил мясяляси».

Мянзил мясялясинин архасында ися гайа, онун гылыжында ися яйниндя йапынжы, чийниндя ися тцфянэ олан атлынын тясвир олундуьу жащ – жяллалы бир плакат нязяря чарпырды. Онун ашаьы щиссясиндя – палма вя ейван, ейванда ися – щарайаса йухарылара чох гызьын бахышларыны зилляйяряк, ялиндя автоматик гялями тутмуш  кякилли эянжин отурдуьу тясвир жанланмышды. Онун ашаьысында ися нювбяти имза варды: «Ики щяфтядян (щекайя - новелла) бир иля гядяр (роман, трилоэийа) давам едян тамщяжмли йарадыжылыг мязуниййятляри. Йалта, Суук – Су, Боровой, Тсихидзири, Махинжаури, Ленинград (Гыш сарайы)». Бу гапынын юнцндя дя нювбя варды, лакин о щядсиз дяряжядя дейилди, йцз ялли няфярдян ибарят оларды.  Онун ардынжа ися Грибайедов евинин мцшкцлпясянд яймя, ениш вя йохушларына табе олмагла нювбяти тясисатлар эялирди: - «МЯДЯБАССО – нун идаря щейяти», «2, 3, 4 вя 5 № - ли кассалар», «Редаксийа щейяти», «МЯДЯБАССО сядри», «Билйард отаьы», мцхтялиф йардымчы тясисатлар вя ян нящайят, халанын дащи бажысы оьлунун комедийасыны динляйяряк зювг алдыьы щямин о сцтунлу зал.

Бурайа баш чякян истянилян кяс, яэяр ялбяття ки, о, щеч дя кцтбейин дейилдирся, Грибойедова дцшян кими дярщал бу бяхтявярлярин – МЯДЯБАССО цзвляринин нежя бир сяадят долу юмцр сцрдцклярини анлайыр вя кор щясяд щисси онун гялбини дярщал дидиб – парчаламаьа башлайырды.  Вя о, дярщал да ону анадан олдуьу эцндян етибарян ядяби истедадла мцкафатландырмадыьына эюря танрыйа юз ажы тянялярини цнванландырырды, бу истедадсыз ися тябии ки, бцтцн Москвада мяшщур олан билет – гящвяйи рянэли, бащалы дяринин гохусуну юзцня щопдурмуш вя гызылы рянэли эениш щашийяли МЯДЯБАССО – нун цзвлцк билетини ялдя етмяйи арзуламаьа беля дяймязди. Кимся щясяд щиссинин мцдафиясиня ня ися дейя билярми? Бу, йарамазлыг дяряжясиня малик олан бир щиссидир, фягят бу мягамда бурайа баш чякянин вязиййятини дя баша дцшмяк лазымдыр. Ахы онун йухары мяртябядя шащиди олдуглары щеч дя щамысы дейилди.  Ахы халанын евинин ашаьы мяртябясиндя дя ресторан, юзц дя нежя ресторан фяалиййят эюстярирди! Щагглы олараг ону Москвада ян йахшы ресторан щесаб едирдиляр. Вя бцтцн бунлар да, онун ассурийасайаьы йала малик олан бянювшяйи рянэли кющлян атларын тясвир олундуьу таьлы таванлы ики ириюлчцлц зал бойунжа йерляшмяси, щяр бир масанын цзяриндя цзяри шал иля юртцлмцш лампаларын йерляшдирилмяси вя еляжя дя кцчядян кечян бир няфярин орайа сохулмаг имканындан мящрум олмасына эюря дейил, Грибойедовун юзцнцн азугяси етибариля Москвадакы истянилян ресторандан цстцн олмасы вя бу азугянин ян мцнасиб вя щеч дя чох баща олан гиймятля сатыша бурахылмамасына эюря йцксяк дяйярляндирилмясиня шяраит йаратмыш олурду. Мящз еля буна эюря дя мцяллифин биржя дяфя бу щягигятя уйьун сятирляри Грибойедовун чугун чяпярляринин йахынлыьында ешитмясиндя дя мюжцзяли бир шей йох иди:

              Амвросий, бу эцн сян шам йемяйини щарада йейяжяксян?

              Бу ня сюздцр сорушурсан, язизим Фока, шцбщясиз ки, бурада! Арчибалд Арчибалдович бу эцн мяня натцрелдя порсийа иля суф балыьынын вериляжяйини пычылдайыб. Мащир заддыр!

              Щяйатын дамарыны тутмаьы бажарырсан да, Амвросий! – дейя жылыз, бахымсыз, бойнунда чибаны олан Фока алдодаглы, гызылы рянэли сачлы вя  долу сифятли нящянэя – шаир – Амвросийя кюксцнц ютцрмякля жаваб верди.    

              Мян щеч дя хцсуси бажарыьа малик дейилям, - дейя Амвросий юз етиразыны билдирирди, - бу, садяжя инсан кими юмцр сцрмяк арзусудур. Фока, йягин ки, сян суф балыьына «Коллизейдя» дя тясадцф етмяйин мцмкцн олдуьуну сюйляйяжяксян. Лакин «Колизейдя» суф балыьынын бир порсийасынын гиймяти отуз рубл, он беш гяпик, биздя ися – беш рубл ялли гяпикдир! Бундан башга, «Колизейдя» суф балыглары цч эцндян галмадырлар вя бундан савайы сянин «Колизейдя» театр кечидиндян бурайа сохулан щяр щансы бир эянжин йумруьуна туш эялмяйяжяйиня дя зяманят йохдур. Хейр, мян гяти олараг «Колизей» ин ялейщиняйям, - дейя Амвросий бцтцн гастроном булварына сяс салырды. – Мяни диля тутмаьа чалышма, Фока!

              Мян сяни диля тутмурам, Амвросий, - дейя Фока зинэилдяйирди, - Евдя дя шам етмяк олар.

              Бяндяниз, - дейя Амвросий нювбяти кялмяляри алямя жар чякир, - тясяввцрцндя евин цмуми мятбяхинин газанчасында натцрелдя олан порсийалы суф балыьыны биширмяйя жящд эюстярян сянин арвадыны жанландырмаьа чалышыр! Щи – щи – щи!....Оревуар, Фока! – вя зцмзцмя едя – едя Амвросий эцнлцйцн алтындакы шцшябяндя йолланыр.

Ещ….Бяли, бцтцн бунлар щягигятян дя мювжуд иди!....Москванын кющня сакинляри щямин бу мяшщур Грибойедову йахшы хатырлайырлар! Суда биширилмиш суф балыьы щяля нядир! О садяжя дяйярсиз бир шейдир, севимли Амвросий! Бяс эцмцшц газанчада биширилян жюкя балыьы, хярчянэин гарын щиссяси иля тязя кцрцнцн цзяриня гойулмуш жюкя балыьынын тикяляри барясиндя ня дейя билярсян? Бяс касажыгларда шампинйон язмяси иля бирликдя верилян кокотт – йумурталары нежя? Гаратойуглардан щазырланмыш филени нежя, бяйянмирдинизми? Бяс фердомбаланылы филени? Бяс эенуйасайаьы билдирчини нежя? Оншащылыг дяйяриндя олан эенуйасайаьы билдирчини! Бяли жаздыр, бяли, нязакятли хидмятдир! Ийул айында ися, бцтцн аилянин баьда олдуьу, сизин ися тяхирясалынмыз ядяби йарадыжылыгла бальы шящярдя галмаьа мяжбур олдуьунуз заман – бири – бириня сарылан цзцмлцйцн кюлэясинин дцшдцйц шяшябянддя, тяртямиз сцфрянин цзяриндя гызыл халлы бошгабын ичярисиндяки прентанйер шорбасыны нежя? Хатырлайырсынызмы, Амвросий? Сорушмаьа беля дяймяз! Сизин додагларынызын щярякятиндян бцтцн бунлары хатырладыьынызы эюрцрям. Алабалыг иля суф балыьы бир кянара! Бяс жцллцт, бекас, мювсцмц мешяжцллцтц вя билдирчиня сюзцнцз нядир! Йа да боьазынызда фышылдайан нарзана сюзцнцз нядир?! Лакин артыг йетяр, сянин диггятини йайындырырам, охужу! Ардымжа!

Берлиозун Патриаршидя щялак олдуьу щямин ахшамын саат он бирин йарысында Грибойедовун йухары мяртябясиндяки йалныз бир отаг ишыгланырды вя бурада ижласа топлашараг, Михаил Александровичин эялмясини цзцлмцш бир шякилдя эюзляйян он ики ядиб яйляшмишди. МЯДЯБАССО тясисатынын миз, маса вя щятта ики пянжяря алтлыьында яйляшмиш шяхслярин щамысы бцркцдян йаман язиййят чякирдиляр. Ачыг пянжярялярдян биржя дяня дя олсун тямиз щава ахыны ичярийя дахил олмурду. Москва эцн ярзиндя асфалтын жанына щопмуш истини ятрафа йайыр вя эежянин дя инсанлара бир йцнэцллцк эятирмяйяжяйи дя щисс олунурду.  Ресторан мятбяхинин йерляшдийи хала евинин зирзямисиндян соьан гохусу эялирди вя щамы ичмяк истяйир, ясябиййят кечирир вя гейзлянирди. Беллетрист[2] Бескудников – диггятли вя ейни заманда да ойнаг бахышлара малик олан сакит вя сялигяли бир тярздя эейинмиш ядиб саатыны жибиндян чыхартды. Саатын ягрябляри он биря йахынлашмагда иди. Бескудников бармаьы иля саатын сиферблатыны таггылдатды, ону йанында дайанан ядибя – масанын цзяриндя отурараг, усандыьындан резин, сары рянэли айаггабыйа кечирилмиш айагларыны йеллядян шаир Двубратскийя ишаря етди.  



[1] Qalın kətan parчa.

[2] Belletristik əsərlər yazan yazıчы.


        Фягят, - дейя Двубратский донгулданды.

        Оьлан, йягин ки, Клйазмада илишиб галыб, - дейя сонрадан йазычылыьа башлайараг, «Штурман Ъоръ» лягяби иля дяниз саваш щекайялярини гялямя алан Москва тажиринин гызы, Настасйа Лукинишна  Непременова боьуг сясля диллянди.

        Мцсаидянизля! – дейя мяшщур скетчлярин мцяллифи Загривов диля эялди. – Мян еля юзцм дя бу ан бурада бишмяк явязиня ейванда бюйцк мямуниййятля чай ичмяйи арзулайардым. Ахы ижлас саат она тяйин олунмушду?

        Амма инди Клйазма еля ясрарянэиздир ки, - дейя Штурман Ъоръ Клйазмада йерляшян Перелыгино адлы ядяби баь гясябясинин – щамынын ян аьрылы йери олдуьуну билмякля эюйняди. – Инди ялбят ораларда бцлбцлляр жящ – жящ вурур. Мян нядянся щямишя шящярдян кянарда, хцсусиля дя, йаз айларында даща мящсулдар ишляйирям.

        Цчцнжц илдир ки, базедов хястялийиндян язиййят чякян арвадымы бу жяннят мякана йолламаг цчцн пул юдяйирям, амма щяля ки, бир ишыг ужу йохдур. – дейя новеллачы Иероний Поприхин ажы – ажы диллянди.

        Бу, бяхтябяхт мясялядир, - дейя пянжяря алтлыьынын цзяриндя яйляшмиш тянгидчи Абабков вызылдады.

Вя еля бу мягамда Штурман Ъоръун хырда эюзляриндя севинж ишартылары эюрцндц вя о, юз контралтосуну йумшалтмагла бяйан етди:

        Йолдашлар, щясяд апармаьа дяймяз. Баьларын сайы жями – жцмлятаны ийирми икидир, щяля йеддиси дя тикилир, бизим МЯДАБАССО – дакы сайымыз ися цч миндир.

        Цч мин йцз он бир няфяр, - дейя кимся кцнждян онун сюзляриня дцзялиш верди.

        Бах, эюрцрсцнцзмц, - дейя Штурман сюйляди, - беля олан щалда ня етмяли? Бу да тябии щалдыр ки, баьлары арамыздан ян истедадлы оланлара тягдим едибляр…

        Эенераллара! – дейя ссенаричи Глухарев дярщал щюжятляшмяйя башлады.

Бескудников ися сцни бир шякилдя яснямякля отаьы тярк етди.

        Перелыгиндяки беш отагда бир няфяр, - дейя Глухарев онун ардынжа бу кялмяляри гышгырды.

        Лаврович ися алты отагда тяк йашайыр, - дейя Денискин баьырды, - йемяк отаьындакы масасы да палыд аьажындандыр!

        Ещ, инди ясас мясяля бу дейил, - дейя Абабков вызылдады, - он икинин йарысы олмаьындадыр.

Еля бу мягамда щансыса бир гийам шяклиндя баш галдыран эурулту гопду. Мянфур Перелыгино зянэ етмяйя башладылар, щямин баь евиня дейил, Лавровичин евиня дцшдцляр, онун чайа йолландыьыны айырд етдиляр вя бундан да тямамиля дилхор олдулар. Дцшцнмядян 930 - ли бядии ядябиййат цзря комиссийайа зянэ етдиляр вя чох тябии ки, орада щеч кими тапмадылар.

    О, зянэ едя дя билярди! – дейя Денискин, Глухарев вя Квант бу кялмяляри гышгырараг сюйлядиляр.

Щейщат, амма онлар чох ябяс йеря гышгырышырдылар: Михаил Александрович щеч бир йеря зянэ етмяк игтидарында дейилди. Грибойедовдан чох – чох узагда, миншамлы лямпяляр иля ишыгланмыш ири залда, синкдян щазырланмыш цчлцк масанын цзяриндя бир нечя мцддят бундан яввял Михаил Александрович олан щямин шяхс узанмышды. Масанын биринин цзяриндя голу гырылмыш вя дюш гяфяси язиляряк ганы гурумуш чылпаг бядян, икинжисинин цзяриндя – кяскин ишыьын цзяриня дцшдцйц донуг, ачыг эюзляря вя сындырылмыш юн дишляря малик олан баш, цчцнжцсцнцн цзяриндя ися – жод яски парчалары жямляшмишди. Башсыз шяхсин йанында дайанмышдылар: мящкямя тибби експертизасынын профессору, патологоанатом вя онун прозектору, инстинтаг органларынын нцмайяндяляри вя Михаил Александрович Берлиозун хястя арвадынын йанындан телефон васитясиля бурайа чаьрылмыш МЯДЯБАССО цзря мцавини – ядиб Ъелдыбин. Ъелдыбинин архасынжа машын эюндярилмиш вя илк олараг ону истинтаг групу иля бирликдя мярщумун сянядляринин мющцрлянмясинин щяйата кечирилдийи мянзиля (бу эежяйарысы баш вермишди) апармышдылар, йалныз бундан сонра щамы морга йолланмышды. Бах, еля индижя мярщумун жяназясинин йанында дайанмыш щяр кяс няйи нежя етмяйин даща мягсядяуйьун олдуьуну мцзакиря едирдиляр: кясилмиш башы онун бядяниня бирляшдирсинлярми йохса ки, мярщумун бядянини чянясиня гядяр гара йайлыг иля юртмякля ону Грибойедов залына гойсунлар? Бяли, Михаил Александрович артыг щеч бир йеря зянэ етмяк игтидарына малик дейилди вя Денискин, Глухарев вя Квант иля Бескудников да чох ябяс йеря чыьырышырдылар. Эежяйарысына йахын бцтцн ядибляр йухары мяртябяни тярк едиб, ресторана дцшдцляр. Бурада да щяр кяс юз – юзлцйцндя Михаил Александровичи сярт бир тярздя хатырладылар: шцшябянддяки бцтцн масалар садяжя долу иди вя бу йарашыглы, лакин бцркцлц залларда шам етмяк лазым эялди. Вя эежяйарысынын тамамында онлардан бириндян ня ися эурултулу, жинэилтили сяс эялди, орайа няся йаьды вя орада няся чырпынмаьа башлады. Вя дярщал да инжя киши сяси мусиги сядаларынын алтында «Аллилийа!!» кялмясини гышгырды - бу мяшщур Грибойедов жазы иди. Тяр иля бцрцнмцш сималар санки ишыгландылар, санки таванда рясми чякилмиш атлар да жана эялдиляр, лямпялярин ися санки ишыьы артды вя гяфилдян, санки ипини гырыб мейдана атылан тяк щяр ики зал рягс етмяйя башлады, онларын архасынжа ися шцшябянддякиляр дя атылыб - дцшдцляр. Глухарев шаиря Тамара Йарымай иля рягс етди, Квант атылыб – дцшмяйя башлады, романчы – Ъуколов яйниндя сары либас олан щансыса бир актриса иля ойнады. Рягс едирдиляр: Драгунский, Чердакчи, иригамятли Штурман Жорж иля жылыз Денискин, аь рянэли щясир шалвары яйниня эейинмиш йад киши тяряфиндян мющкямжя гамарланмыш фцсункар мемар Семейкина – Галл. Доьмалар вя дявят алмыш москвалы вя диэяр юлкялярдян эялянляр, Кронштадтдан тяшриф буйурмуш йазычы Иощанн, Ростовдан олан вя бцтцн йанаьына бянювшяйи дямров йайылмыш реъисйор, щансыса бир Витйа Куфтик рягс едирдиляр, МЯДЯБОССО – нун поезийа шюбясинин ян эюркямли нцмайяндяляри, йяни, Павианов, Богохулский, Сладкий, Шпичкин вя Аделфина Буздйак мейданчада атылыб – дцшцрдцляр, бокс адлы сач дцзцмцня малик олан вя чийинляриня памбыг салынмыш намялум пешяли эянж оьланлар мейданчада ойнайырдылар, саггалында йашыл соьанын эюй йарпаьы илишиб галмыш чох йашлы бир адам нарынжы рянэли, язик – цзцк ипяк палтары яйниня эейинмиш вя ганазлыьындан язиййят чякян бир гызла рягс едирди. Онларын дюврясиндян кечмякля ися офисиантлар онларын башы цзяриндян ичяриси пийвя иля долу олан тярли парчлары кечирир вя боьуг вя нифрят долу сясля бу кялмяляри гышгырырдылар: «Цзр истяйирям, вятяндаш!».  Щардаса рупордан эялян сяс бу ямрляри верирди: «Карский бир! Зубрик ики! Жянабларын мещртяряляри!!». Инжя сяс артыг охумурду, бу кялмяляри улайырды: «Аллилайа!». Жазда сяслянян гызылы рянэли бошгабларын жинэилтисини ися габйуйан гадынларын яйри сятщ бойунжа мятбяхя йолладыглары габ – гажаг сяси батырырды. Бир сюзля, жящянням. Бу эежяйарысы да жящянням гарабасмасыны хатырладырды.  Шцшябяндя саггалы хянжяря бянзяр олан вя яйниндя фрак олан гараэюзлц эюзял бир эянж чыхды вя юз мцлкцня чарлара хас нязярлярини йетирди. Суфиляр бу фцсункар оьланын бир заманлар фрак эейинмядийини вя тапанчанын сапынын салландыьы эениш дяри гайышла гуршандыьыны дейирдиляр, онун гарьа ганадларыны хатырладан сачлары ися гырмызы рянэли ипяк парча иля сарнмышды вя Кариб дянизиндя онун башчылыьы алтында цзяриндя адямин башынын тясвири олан гара байраглы бриг[1] цзцрдц.

Лакин ясла, ясла! Инсанлары аздырмаьа чалышан суфиляр йалан сюйляйирляр, каинатда Кариб дянизи мювжуд олмайыб вя онун цзяриндя дя щеч дя гочаг дяниз гулдурлары цзмяйибляр, онлары корвет дя тягиб етмяйиб, ляпянин алтындан ися топун тоз – думаны алямя йайылмайыб. Беля шейлярин щеч бири мювжуд дейил вя щеч олмайыб да! Йалныз сольун жюкя аьажы вар, онун чуьундан щазырланмыш щасары вар, онун архасында ися булвардыр… Вя вазанын ичярисиндяки буз ярийир, гоншу масанын архасындан киминся ганла долмуш юкцзцн эюзцнц хатырладан эюзляри эюрцнцр вя инсаны дящшят щисси бцрцйцр, дящшятдир…Ащ, танрылар, танрылар, мяня зящяр верин, зящяр!

Вя гяфилдян маса архасындан «Берлиоз!!» кялмяси щавайа пырылдайараг галхды. Жазын ися эюзлянилмядян сяси позулду вя санки киминся она йумруьу иля зярбя ендирмяси тяк сясини йавашытды. «Ня, ня, ня, ня?!!». -«Берлиоз!!!».  Вя щамы йериндян сычрады, йериндян дик атылды. Бяли, мейданча цзяриндян Михаил Александрович барясиндя мцдщиш хябярля инсанлары сарсыдан бяла дальасы ютцб кечди. Кимся еля йериндяжя вурнухмаьа башлайараг, бу дягигя, йериндян тярпянмядян еля бу ан щансыса бир коллектив телеграмыны тяртиб етмяйин вя тяжили олараг ону лазыми цнвана эюндярмяйин зярури олдуьуну баьырараг сюйляди.

Фягят ондан хябяр алмаг лазымдыр, щансы телеграмы вя щарайа эюндярмяк эярякир? Вя ня цчцн? Бир дя щарайа? Вя щал – щазырда йастыланмыш пейсяри прозекторун резин ялжякли ялиндя язилян вя бойнуна профессор тяряфиндян ийня батырылан щямин няфярин телеграма нежя ещтийажы ола биляр ки? О, щялак олуб вя онун щеч бир телеграма да ещтийажы йохдур. Щяр шей битиб, эялин телеграфы гясдян йцклямяйяк.

Бяли, щялак олуб, щялак олуб…Амма биз ки саь - саламатыг!

Бяли, щягигятян дя бяла дальасы алямя йайылды, фягят бир гядяр горуйуб


[1] Briq - ikidorlu yelkən gəmisi.


        Фягят, - дейя Двубратский донгулданды.

        Оьлан, йягин ки, Клйазмада илишиб галыб, - дейя сонрадан йазычылыьа башлайараг, «Штурман Ъоръ» лягяби иля дяниз саваш щекайялярини гялямя алан Москва тажиринин гызы, Настасйа Лукинишна  Непременова боьуг сясля диллянди.

        Мцсаидянизля! – дейя мяшщур скетчлярин мцяллифи Загривов диля эялди. – Мян еля юзцм дя бу ан бурада бишмяк явязиня ейванда бюйцк мямуниййятля чай ичмяйи арзулайардым. Ахы ижлас саат она тяйин олунмушду?

        Амма инди Клйазма еля ясрарянэиздир ки, - дейя Штурман Ъоръ Клйазмада йерляшян Перелыгино адлы ядяби баь гясябясинин – щамынын ян аьрылы йери олдуьуну билмякля эюйняди. – Инди ялбят ораларда бцлбцлляр жящ – жящ вурур. Мян нядянся щямишя шящярдян кянарда, хцсусиля дя, йаз айларында даща мящсулдар ишляйирям.

        Цчцнжц илдир ки, базедов хястялийиндян язиййят чякян арвадымы бу жяннят мякана йолламаг цчцн пул юдяйирям, амма щяля ки, бир ишыг ужу йохдур. – дейя новеллачы Иероний Поприхин ажы – ажы диллянди.

        Бу, бяхтябяхт мясялядир, - дейя пянжяря алтлыьынын цзяриндя яйляшмиш тянгидчи Абабков вызылдады.

Вя еля бу мягамда Штурман Ъоръун хырда эюзляриндя севинж ишартылары эюрцндц вя о, юз контралтосуну йумшалтмагла бяйан етди:

        Йолдашлар, щясяд апармаьа дяймяз. Баьларын сайы жями – жцмлятаны ийирми икидир, щяля йеддиси дя тикилир, бизим МЯДАБАССО – дакы сайымыз ися цч миндир.

        Цч мин йцз он бир няфяр, - дейя кимся кцнждян онун сюзляриня дцзялиш верди.

        Бах, эюрцрсцнцзмц, - дейя Штурман сюйляди, - беля олан щалда ня етмяли? Бу да тябии щалдыр ки, баьлары арамыздан ян истедадлы оланлара тягдим едибляр…

        Эенераллара! – дейя ссенаричи Глухарев дярщал щюжятляшмяйя башлады.

Бескудников ися сцни бир шякилдя яснямякля отаьы тярк етди.

        Перелыгиндяки беш отагда бир няфяр, - дейя Глухарев онун ардынжа бу кялмяляри гышгырды.

        Лаврович ися алты отагда тяк йашайыр, - дейя Денискин баьырды, - йемяк отаьындакы масасы да палыд аьажындандыр!

        Ещ, инди ясас мясяля бу дейил, - дейя Абабков вызылдады, - он икинин йарысы олмаьындадыр.

Еля бу мягамда щансыса бир гийам шяклиндя баш галдыран эурулту гопду. Мянфур Перелыгино зянэ етмяйя башладылар, щямин баь евиня дейил, Лавровичин евиня дцшдцляр, онун чайа йолландыьыны айырд етдиляр вя бундан да тямамиля дилхор олдулар. Дцшцнмядян 930 - ли бядии ядябиййат цзря комиссийайа зянэ етдиляр вя чох тябии ки, орада щеч кими тапмадылар.

    О, зянэ едя дя билярди! – дейя Денискин, Глухарев вя Квант бу кялмяляри гышгырараг сюйлядиляр.

Щейщат, амма онлар чох ябяс йеря гышгырышырдылар: Михаил Александрович щеч бир йеря зянэ етмяк игтидарында дейилди. Грибойедовдан чох – чох узагда, миншамлы лямпяляр иля ишыгланмыш ири залда, синкдян щазырланмыш цчлцк масанын цзяриндя бир нечя мцддят бундан яввял Михаил Александрович олан щямин шяхс узанмышды. Масанын биринин цзяриндя голу гырылмыш вя дюш гяфяси язиляряк ганы гурумуш чылпаг бядян, икинжисинин цзяриндя – кяскин ишыьын цзяриня дцшдцйц донуг, ачыг эюзляря вя сындырылмыш юн дишляря малик олан баш, цчцнжцсцнцн цзяриндя ися – жод яски парчалары жямляшмишди. Башсыз шяхсин йанында дайанмышдылар: мящкямя тибби експертизасынын профессору, патологоанатом вя онун прозектору, инстинтаг органларынын нцмайяндяляри вя Михаил Александрович Берлиозун хястя арвадынын йанындан телефон васитясиля бурайа чаьрылмыш МЯДЯБАССО цзря мцавини – ядиб Ъелдыбин. Ъелдыбинин архасынжа машын эюндярилмиш вя илк олараг ону истинтаг групу иля бирликдя мярщумун сянядляринин мющцрлянмясинин щяйата кечирилдийи мянзиля (бу эежяйарысы баш вермишди) апармышдылар, йалныз бундан сонра щамы морга йолланмышды. Бах, еля индижя мярщумун жяназясинин йанында дайанмыш щяр кяс няйи нежя етмяйин даща мягсядяуйьун олдуьуну мцзакиря едирдиляр: кясилмиш башы онун бядяниня бирляшдирсинлярми йохса ки, мярщумун бядянини чянясиня гядяр гара йайлыг иля юртмякля ону Грибойедов залына гойсунлар? Бяли, Михаил Александрович артыг щеч бир йеря зянэ етмяк игтидарына малик дейилди вя Денискин, Глухарев вя Квант иля Бескудников да чох ябяс йеря чыьырышырдылар. Эежяйарысына йахын бцтцн ядибляр йухары мяртябяни тярк едиб, ресторана дцшдцляр. Бурада да щяр кяс юз – юзлцйцндя Михаил Александровичи сярт бир тярздя хатырладылар: шцшябянддяки бцтцн масалар садяжя долу иди вя бу йарашыглы, лакин бцркцлц залларда шам етмяк лазым эялди. Вя эежяйарысынын тамамында онлардан бириндян ня ися эурултулу, жинэилтили сяс эялди, орайа няся йаьды вя орада няся чырпынмаьа башлады. Вя дярщал да инжя киши сяси мусиги сядаларынын алтында «Аллилийа!!» кялмясини гышгырды - бу мяшщур Грибойедов жазы иди. Тяр иля бцрцнмцш сималар санки ишыгландылар, санки таванда рясми чякилмиш атлар да жана эялдиляр, лямпялярин ися санки ишыьы артды вя гяфилдян, санки ипини гырыб мейдана атылан тяк щяр ики зал рягс етмяйя башлады, онларын архасынжа ися шцшябянддякиляр дя атылыб - дцшдцляр. Глухарев шаиря Тамара Йарымай иля рягс етди, Квант атылыб – дцшмяйя башлады, романчы – Ъуколов яйниндя сары либас олан щансыса бир актриса иля ойнады. Рягс едирдиляр: Драгунский, Чердакчи, иригамятли Штурман Жорж иля жылыз Денискин, аь рянэли щясир шалвары яйниня эейинмиш йад киши тяряфиндян мющкямжя гамарланмыш фцсункар мемар Семейкина – Галл. Доьмалар вя дявят алмыш москвалы вя диэяр юлкялярдян эялянляр, Кронштадтдан тяшриф буйурмуш йазычы Иощанн, Ростовдан олан вя бцтцн йанаьына бянювшяйи дямров йайылмыш реъисйор, щансыса бир Витйа Куфтик рягс едирдиляр, МЯДЯБОССО – нун поезийа шюбясинин ян эюркямли нцмайяндяляри, йяни, Павианов, Богохулский, Сладкий, Шпичкин вя Аделфина Буздйак мейданчада атылыб – дцшцрдцляр, бокс адлы сач дцзцмцня малик олан вя чийинляриня памбыг салынмыш намялум пешяли эянж оьланлар мейданчада ойнайырдылар, саггалында йашыл соьанын эюй йарпаьы илишиб галмыш чох йашлы бир адам нарынжы рянэли, язик – цзцк ипяк палтары яйниня эейинмиш вя ганазлыьындан язиййят чякян бир гызла рягс едирди. Онларын дюврясиндян кечмякля ися офисиантлар онларын башы цзяриндян ичяриси пийвя иля долу олан тярли парчлары кечирир вя боьуг вя нифрят долу сясля бу кялмяляри гышгырырдылар: «Цзр истяйирям, вятяндаш!».  Щардаса рупордан эялян сяс бу ямрляри верирди: «Карский бир! Зубрик ики! Жянабларын мещртяряляри!!». Инжя сяс артыг охумурду, бу кялмяляри улайырды: «Аллилайа!». Жазда сяслянян гызылы рянэли бошгабларын жинэилтисини ися габйуйан гадынларын яйри сятщ бойунжа мятбяхя йолладыглары габ – гажаг сяси батырырды. Бир сюзля, жящянням. Бу эежяйарысы да жящянням гарабасмасыны хатырладырды.  Шцшябяндя саггалы хянжяря бянзяр олан вя яйниндя фрак олан гараэюзлц эюзял бир эянж чыхды вя юз мцлкцня чарлара хас нязярлярини йетирди. Суфиляр бу фцсункар оьланын бир заманлар фрак эейинмядийини вя тапанчанын сапынын салландыьы эениш дяри гайышла гуршандыьыны дейирдиляр, онун гарьа ганадларыны хатырладан сачлары ися гырмызы рянэли ипяк парча иля сарнмышды вя Кариб дянизиндя онун башчылыьы алтында цзяриндя адямин башынын тясвири олан гара байраглы бриг[1] цзцрдц.

Лакин ясла, ясла! Инсанлары аздырмаьа чалышан суфиляр йалан сюйляйирляр, каинатда Кариб дянизи мювжуд олмайыб вя онун цзяриндя дя щеч дя гочаг дяниз гулдурлары цзмяйибляр, онлары корвет дя тягиб етмяйиб, ляпянин алтындан ися топун тоз – думаны алямя йайылмайыб. Беля шейлярин щеч бири мювжуд дейил вя щеч олмайыб да! Йалныз сольун жюкя аьажы вар, онун чуьундан щазырланмыш щасары вар, онун архасында ися булвардыр… Вя вазанын ичярисиндяки буз ярийир, гоншу масанын архасындан киминся ганла долмуш юкцзцн эюзцнц хатырладан эюзляри эюрцнцр вя инсаны дящшят щисси бцрцйцр, дящшятдир…Ащ, танрылар, танрылар, мяня зящяр верин, зящяр!

Вя гяфилдян маса архасындан «Берлиоз!!» кялмяси щавайа пырылдайараг галхды. Жазын ися эюзлянилмядян сяси позулду вя санки киминся она йумруьу иля зярбя ендирмяси тяк сясини йавашытды. «Ня, ня, ня, ня?!!». -«Берлиоз!!!».  Вя щамы йериндян сычрады, йериндян дик атылды. Бяли, мейданча цзяриндян Михаил Александрович барясиндя мцдщиш хябярля инсанлары сарсыдан бяла дальасы ютцб кечди. Кимся еля йериндяжя вурнухмаьа башлайараг, бу дягигя, йериндян тярпянмядян еля бу ан щансыса бир коллектив телеграмыны тяртиб етмяйин вя тяжили олараг ону лазыми цнвана эюндярмяйин зярури олдуьуну баьырараг сюйляди.

Фягят ондан хябяр алмаг лазымдыр, щансы телеграмы вя щарайа эюндярмяк эярякир? Вя ня цчцн? Бир дя щарайа? Вя щал – щазырда йастыланмыш пейсяри прозекторун резин ялжякли ялиндя язилян вя бойнуна профессор тяряфиндян ийня батырылан щямин няфярин телеграма нежя ещтийажы ола биляр ки? О, щялак олуб вя онун щеч бир телеграма да ещтийажы йохдур. Щяр шей битиб, эялин телеграфы гясдян йцклямяйяк.

Бяли, щялак олуб, щялак олуб…Амма биз ки саь - саламатыг!

Бяли, щягигятян дя бяла дальасы алямя йайылды, фягят бир гядяр горуйуб сахланандан сонра дярщал да йавашымаьа башлады, кимся артыг юз масасынын архасына гайытды вя яввялжя – оьрун – оьрун, сонра ися ачыг – ашкар бир шякилдя араьы башына чякди вя щяля онун цзяриндян гялйяналты да етди. Доьрудан да, де – волйай адлы тойуг котлети бада эетмяйяжяк ки? Ахы биз Михаил Александровичя артыг ня жцр кюмяк едя билярик? Аж галмагламы? Ахы биз саь – саламатыг!

Ройалы ачарла килидлядиляр, жаз даьылышды, бир нечя мцхбир ися некролог йазмаг цчцн юз редаксийаларына йолландылар. Бир гядяр сонра ися моргдан Ъелдыбинин эялдийи мялум олду. О, мярщумун йухарыдакы иш отаьына сыьынды вя еля бу мягамда да онун Берлиозун бош галан йерини тутажаьына даир шайия алямя йайылды. Ъелдыбин ресторандан юз йанына он ики няфяр идаря цзвлярини чаьырды вя Берлиозун иш отаьында тяжили олараг тяшкил олунан ижласда, сцтунлу Грибойедов залынын сялигяйя салынмасы, жясядин моргдан бу зала эятирилмяси, буранын эедиш – эялиш цчцн ачыг елан олунмасы вя бу гямли щадися иля баьлы диэяр мясяляляр щаггында тяхирясалынмаз мясялялярин мцзакирясиня башланды. 

Ресторан ися юзцнцн ади эежя щяйатыны сцрмяйя башлады вя чох эцман ки, артыг адяти вязиййятдян тямамиля хариж олан вя ресторанын гонагларыны Берлиоз барясиндя хябярдян даща чох щейрятляндирян бир щадися баш вермясяйди, онун баьланмасына гядяр, йяни, щяля сящяр саат дюрдя гядяр бу щяйатыны сцрмяйя давам едяжякди. Илк юнжя Грибойедов евинин дарвазалары юнцндя нювбя чякян гочаглар тялашландылар. Онлардан биринин бир балажа йериндян галхараг бу кялмяляри гышгырдыьы лап йахшы ешидилирди:



[1] Briq - ikidorlu yelkən gəmisi.


                Тфу! Сиз бир она бахын!

Бу кялмялярин архасынжа ися щардаса, чуьун щасарын йахынлыьында ишыг алышды вя о шцшябяндя доьру йахынлашмаьа башлады. Маса архасында яйляшянляр йерляриндян галхараг, бу ишыьа диггятля бахмаьа башладылар вя бу ишыгла бирликдя ресторана аь рянэли хяйалын аддымладыьынын шащиди олдулар. О, трелйаъа[1] йахынлашандан сонра ися чянэялляриндя чюкя балыьыны сахлайан вя эюзлярини тяяжцбдян бярялдян щяр кяс маса архасында донуб галды. Еля бу мягамда ресторанын палтар асылганынын йанындакы гапыдан папирос чякмяк цчцн щяйятя чыхан  гапычы папиросуну айаьы иля язяряк, ресторана доьру йахынлашан шяхсин ичярийя кечмясиня мане олмаг мягсядиля бу хяйала доьру щярякят ется дя, нядянся буну етмяди вя цзцня эижбясяр бир тябяссцм вермякля айаг сахлады. Вя трелйаъын дялийиндян кечмяйя мцвяффяг олан хяйал манеясиз шцшябяндя айаг басды. Еля бурадажа щамы онун щеч дя хяйал олмадыьыны, мяшщур шаир  – Иван Николайевич Бездомный олдуьуну мцяййян етди. О, яйниня аь рянэли вя синя щиссясиня инэилис санжаьы иля намялум мцгяддясин силинмиш тясвиринин щякк олундуьу каьыз иконанын бяркидилдийи йыртыг толстовканы, айаьына ися аь золаглы алт туманыны эейинмиш босс иди. Ялиндя ися Иван Николайевич йандырылмыш кился шамыны тутмушду. Иван Николайевичин саь йанаьы дидик – дидик олмушду. Шцшябяндя чюкян сцкутун дяринлийини щятта юлчмяк беля чятин иди. офисиантларын биринин ялиндяки яйилмиш тайгулпдан дюшямяйя пийвянин нежя тюкцлдцйц беля щисс олунурду. Шаир шамы башы цзяриня галдырараг, ужадан деди:

                Хош эюрдцк, достлар! – сонра ися йахынлыгдакы масанын алтына бойланды вя кядярля бу кялмяляри гышгырды: - Хейр, о, бурда да йохдур!

Жавабында ики сяс ешидилди. Йоьун киши сяси амансыз бир тярздя диллянди:

                Мялум мясялядир. Гарабасмадыр.

Икинжи, ващимя ичиндя олан гадын сяси ися бу сюзляри сюйляди:

                Ахы нежя олуб ки, милис ону беля бир эюркямдя кцчядя эязиб – долашмаьа имкан вериб? 

Буну Иван Николайевич ешитди вя юз фикрини билдирди.

                Ики дяфя йахаламаьа жящд эюстярибляр, Скатертный вя бурада, Бронный кцчясиндя, мянся чяпярдян ашмалы олдум вя эюрцрсцнцзмц, йанаьымы жыздым! – Бу мягамда Иван Николайевич шамы башы цзяриня галдырды вя баьырды: - Ядиб гардашларым! (онун хырылтылы сяси бяркиди вя даща да гязябли олду). Щяр кяс мяни динлясин! О, пейда олуб! Ону йубанмадан йахалайын, йохса о, бундан да бетяр бялалар тюрядяжяк!

                Ня, ня? Ня дейир? Ким пейда олуб? – дейя щяр тяряфдян сясляр ешидилди.

                Консултант! – дейя Иван сюйляди, - вя щямин о консултант щал – щазырда Патриаршидя Миша Берлиозу гятля йетирди.

Еля бу дямдя залын дяринлийиндян халг шцшябяндя ахышмаьа башлады, Иванын ялиндяки ишыьын ятрафына инсан кцтляси йыьышды.

                Цзр истяйирям, баьышлайын, дягиг дейин эюряк, - Иванын гулаьынын дибиндя сакит вя нязакятли сяс диля эялди, - нежя йяни гятля йетирди? Ким гятля йетирди?

                Яжняби консултант, профессор вя жасус! – дейя Иван ятрафына эюз эяздиряряк диллянди.

                Бяс онун сойады нядир? – дейя йенидян онун гулаьына сакит бир сясля хябяр алдылар.

                Сойады! – дейя Иван щцзнля гышгырды, - яэяр мяня сойады мялум олсайды! Мян онун визит картындакы сойадыны йахшы эюрмядим….Йалныз илк щярфини хатырлайырам. «Ве», сойады «Ве» щярфи иля башлайырды! «Ве» щярфи иля башлайан сойад нежя ола биляр ки? – Иван яли иля алнындан йапышмагла юз – юзцндян сорушду вя бирдян донгулданды: - Ве, ве, ве! Ва….Во….Вашнерми? Вагнерми? Вайнерми? Вегнерми? Винтерми? – Иванын башынын тцкляри эярэинликдян биз – биз олдулар.

                Бялкя Вулф? – дейя щансыса бир гадын йаныглы бир тярздя гышгырды.

Иваны гязяб боьду.

                Сяфещ! – дейя о, нязярляри иля гышгыран гадыны ахтармагла баьырды.  – Вулфун бура ня дяхли? Вулфун щеч бир эцнащы йохдур! Во, во…Йох! Хатырлайа билмирям! Гулаг асын, вятяндашлар: еля индижя милися зянэ едиб, бурайа профессору йахаламаг цчцн беш мотосиклчини пулемйотлары иля бирликдя эюндярмялярини сюйляйин. Йери эялмишкян онлара онун йанында даща ики няфярин олдуьуну да сюйлямяйи унутмайын: щансыса бир узунбойлу, дама – дама шалварлы….эюзлцйц чатлаг….вя гара, пийли пишик. Мянся щялялик Грибойедовда ахтарыш едим…Мян онун бурада олдуьуну щисс едирям!

Иваны наращатчылыг щисси юз аьушуна алды, о, ятрафында олан инсанлары итялямяйя, шамы башынын цзяриндя йеллядяряк, юз цзяриня онун мумуну тюкмяйя вя масанын алтыны нязярдян кечирмяйя башлады. Еля бу мягамда бу кялмя ешидилди: «Щяким чаьырын!» - вя киминся ятли, гырхылмыш вя дольун сифяти, эюзцндя ейняк Иванын юнцндя пейда олду.

                Йолдаш Бездомный, - дейя бу долу сифят тянтяняли бир сясля бяйан етди, - сакит олун! Сиз садяжя бизим севимли Михаил Александрович…хейр, садяжя Миша Берлиозун вяфатындан пяришан олмусунуз. Биз щамымыз бцтцн буну чох йахшы дярк едирик. Сизя динжялмяк лазымдыр. Инди йолдашлар сизи йатаьыныза гядяр ютцрярляр вя сиз щяр шейи унударсыныз.

                Сян, - дейя Иван дишлярини гыжырдатараг, онун сюзцнц йарымчыг кясди, - сян профессору йахаламаьын эярякли олдуьуну анлайырсанмы? Сянся мяни сяфещ сющбятляринля дянэ едирсян! Кямаьыл!

                Йолдаш Бездомный, баьышлайасаныз, - дейя долу сифят киши пюртмякля вя артыг беля бир мясяляйя мцдахиля етдийи цчцн пешманчылыг чякяряк далдалы эетмякля диллянди.

                Йох, кими - кими, амма сяни дягиг баьышламайажаьам, - дейя Иван Николайевич сакит гярязкарлыгла сюйляди. 

Онун бянизини чянэ олма танынмаз щала салды, о, саь ялиндяки шамы сол ялиня кечиртди, голларыны эениш ачды вя гулаьы тяряфиндяки рящмдил цзя зярбя ендирди. Бу мягамда Иванын цзяриня шыьымаьы дцшцндцляр – вя шыьыдылар да. Шам сюндц вя онун цзцндян сычрайыб йеря дцшян ейняк ани бир тярздя айаг алтында тапдаланды. Иван щятта булварда беля ешидилян дящшятли бир дюйцш фярйадыны гопартды вя мцдафия олунмаьа башлады. Масанын цзяриндян дюшямяйя дцшян габ – гажаглар жинэилдяди, гадынлар сяс – сяся вериб чыьырышдылар. Офисиантлар шаири дясмаллар иля сарыдыглары заман сойунма отаьында бригин командири иля гапычы арасында нювбяти сющбят эедирди.

                Сян онун алт палтарда олдуьуну эюрдцнмц? – дейя дянз гулдуру сакит бир сясля хябяр алды.

                Ахы, Арчибалд Арчибалдович, - дейя гапычы горху щисси иля диллянди, - ахы мян онларын МЯДЯБАССО – нун цзвц олдуьуну билярякдян нежя ичярийя бурахмайа билярдим?

                Сян онун алт палтарда олдуьуну эюрдцнмц? – дейя дянз гулдуру суалыны тякрарлады.

                Цзр истяйирям, Арчибалд Арчибалдович, - дейя гапычы гызарды, - ахы мян ня едя билярдим? Мян юзцм дя йахшы баша дцшцрям, шцшябянддя ханымлар яйляширляр.

                Ханымларын бу ишя щеч бир дяхли йохдур, ханымлар цчцн бунун щеч бир фярги йохдур, - дяниз гулдуру гапычыны бахышлары иля йандырыб – йахмагла диллянди, - милис цчцн ися бунун бюйцк фярги вар! Яйниндя аь алт палтары олан шяхс Москванын кцчяляри иля йалныз бир щалда аддымлайа биляр, милисин мцшайияти алтында аддымлайаркян вя йалныз бир йеря – милис шюбясиня! Сянся, яэяр щягигятян дя гапычысанса, беля бир шяхси эюрян кими бир санийя беля йубанмадан фит чалмаьа боржлу олдуьуну билмялисян. Ешидирсянми?

Аьлы башындан чыхан гапычы шцшябянддян эурулту, габ – гажаьын жинэилтиси вя гадын чыьыртыларыны ешитди.

                Буна эюря сянинля ня едя билярик? – дейя дяниз гулдуру сорушду.

Гапычынын бянизинин дяриси йаталаг хястялийиня бянзяр рянэя чалды, эюзляри ися юлэцнляшди. Она еля эялди ки, щал – щазырда таьа айрылмыш гара сачларын цзяри аловлу ипякля юртцлдц. Пластрон[2] иля фрак йоха чыхдылар, гайышын архасында ися тапанчанын сапы пейда олду. Гапычы юзцнц тясяввцрцндя фор – марса – рейада асылмыш бир шякилдя жанландырды. О, юз эюзляри иля юзцнцн байыра чыхараг салланмыш дили иля чийниня доьру яйилмиш жансыз башыны эюрдц вя щятта эямидян кянардакы ляпянин уьултусуну да ешитди. Гапычынын дизляри гатланды. Фягят бу мягамда дяниз гулдурунун она рящми эялди вя о, юзцнцн ити нязярлярини онун цзяриндян чякди.

                Мяня бах, Николай! Бу, сонунжу дяфя олсун. Бизлярин сянин кими гапычылара щеч щавайы да ещтийажымыз йохдур. Сян ян йахшысы килсяйя кешикчи эет. – бу сюзляри сюйлямякля командир дягиг, сялис вя тез бир шякилдя ямр верди: - Буфетдя ишляйян Пантелейи йаныма чаьыр. Милиси дя. Протокол тут. Машын чаьыр. Психиатрийа хястяханасына. – Вя ялавя етди: - Фит чал!

Он беш дягигядян сонра няинки ресторандан, щям дя булварын юзц иля ресторанын баьчасына ачылан пянжярялярдян бойланан сарсылмыш кцтля, Пантелей, гапычы, милис, офисиант вя шаир Рйухинин эялинжик кими гундагланмыш вя эюз йашы ахытмагла Рйухиня цнванландырдыьы тцпцржяйинин мящз она дцшмяси цчцн ялляшян, гящяриндян боьулан вя бу кялмяляри гышгыран эянжи Грибойедовун дарвазаларындан нежя сцрцйцб чыхартдыгларына тамаша едирди.

                Яжлаф!

Гязябли сурятя малик олан йцк машынынын сцрцжцсц ися мцщяррики ишя салырды. Онун йанындакы шух атлы файтончу ися атыны ажыгландырыр, онун саьрысына йасямяни жилов иля вурур вя гышгырырды:

                Мян ися чапараг эетмишям! Рущи хястяханайа апармышам!

Ятрафдакы кцтля ися бу фювгяладя щадисяни мцзакиря етмякля уьулдайырды: бир сюзля, йалныз йцк машынынын Грибойедовун дарвазаларындан заваллы Иван Николайевичи, милиси, Пантелейи вя Рйухини узаглашдырмасындан сонра сона чатан мурдар, ийрянж, ширникляндирижи вя алчаг бир мярякя иди.

    



[1]Цчтяряфли эцзэц.

[2] Чox nişastalanmış yaxalıq.


6 – ЖЫ ФЯСИЛ. ДЕЙИЛДИЙИ КИМИ ШИЗОФРЕНИЙА.

Бу йахынларда Москва алтындакы чайын сащилиндя инша олунмуш мяшщур психиатрик клиниканын гябул отаьына сиври саггалы вя яйниндя аь хяляти олан шяхс дахил оланда эежя саат икинин йарысы иди. Цч няфяр санитар диванын цзяриндя яйляшмиш Иван Николайевичдян бир санийя дя эюзлярини чякмирдиляр. Бурада щяддиндян артыг щяйяжана эялмиш шаир Рйухин дя иштирак едирди. Иван Николайевичин сарынмасы цчцн истифадя олунан дясмаллар ися еля щямин диванын цзяриндя галаг шяклиндя топланмышдылар. Иван Николайевичин ял вя айаглары бу дясмаллардан азад олунмушду. Ичярийя дахил олан шяхси эюрян Рйухинин бянизи аьарды, о, юскцряряк, жясарятсиз бир шякилдя диля эялди:

            Хош эюрдцк, доктор.

Щяким Рйухинин гаршысында тязим етди, лакин тязим едяркян она дейил, Иван Николайевичя нязяр салды. О, тямамиля щярякятсиз, симасында хошаэялмяз бир ифадя вя гашларыны чатмагла яйляшмишди вя щятта щякимин ичярийя дахил олмасы заманы да дирчялмяди.

            Будур, доктор, -  Рйухин Иван Николайевичя цркяк бир тярздя диггят йетирмякля нядянся мцяммалы бир пычылты иля диллянди, - мяшщур шаир Иван Бездомный….будур, билирсинизми…биз гарабасма олдуьундан ещтийатланырыг….

            Чохму ичирди? – дейя щяким додагалты сорушду.

            Хейр, ичирди, амма бир о гядяр йох…

            Мятбяхбюжяйи, сичовул, жинни – яжиння вя йахуд да ора – бура гачышан кюпякляри тутмаг мейли олубму?

            Хейр, - дейя Рйухин тцкляри црпяшяряк диллянди, - мян онунла дцнян дя, еля бу эцн сящяр дя гаршылашмышам. О, тямамиля саьлам иди…

            Бяс ня цчцн алт палтарындадыр? Олмайа еля йатагдан чякиб эятирмисиниз?

            О, доктор, ресторана бу эюркямдя эялмишди…

            Беля, беля, - дейя щяким мямнун бир тярздя сюйлянди, -  бяс ня цчцн сыйрынтылары вар? Киминляся туташыбмы?

            О, дарвазадан йыхылыб, сонра ися ресторанда бирини вуруб…Вя бир няфяри дя щямчинин….

            Беля, беля, - дейя щяким диллянди вя Ивана доьру чевриляряк ялавя етди: - Салам!

            Хош эюрдцк, зийанкар! – дейя Иван гязябля вя ужадан сяслянди.

Рйухин о дяряжядя карыхды ки, нязярлярини щякимя зиллямяйя беля жцрят етмяди. Фягят о, онун бу давранышындан зярряжя гядяр дя олсун инжимяди, хялятинин ятяйини йухары галдырмагла эюзцндяки ейняйини адяти цзря вя чевик бир ъестля чыхарараг, онлары шалварынын арха жибиндя эизлятди, сонра ися Ивандан хябяр алды:

            Сизин нечя йашыныз вар?

            Щамыныз башымдан ачылын! – дейя Иван кобуд бир шякилдя сяслянди вя цзцнц кянара чевирди.

            Ахы сиз ня цчцн беля гязяблянирсиниз? Мяэяр мян сизя няся бир хошаэялмяз сюзмц дедим?

            Мяним ийирми цч йашым вар, - дейя Иван щяйажанла диллянди, - вя мян сизин щяр бириниздян шикайят едяжяйям. Ялялхцсус да сяндян, сиркя! – сюйлямякля о, Рйухиня хцсуси олараг мцражият етди.

            Бяс сиз нядян шикайятчисиниз?

            Мяни, тямамиля саьлам олан бир инсаны йахалайараг, зорла дялиханайа сцрцйцб эятирмякляриндян! – дейя Иван гейзля жаваб верди.

Бу мягамда Рйухин Ивана диггят йетирди вя дящшятя эялди: онун эюзляриндя гяти  олараг чыльынлын яламяти йох иди. Байаг Грибойедовда нязяря чарпан донуг бахышлардан онлар яввялки айдын бахышлара чеврилмишдиляр. «Вай дядям вай! – дейя Рйухин сяксякяли бир шякилдя дцшцндц, - ахы о, щягигятян дя нормал вязиййятдядир? Жяфянэиййата бир бах! Доьрудан да, ахы ня цчцн биз ону бурайа дартыб эятирмишик? Нормал вяизййятдядир, бяли, нормалдыр, йалныз бир балажа сифяти жызылыб…».

            Сиз дялиханада дейил, - дейя щяким дябдябяли айаглыьы олан аь рянэли кятилин цзяриндя яйляшмякля сакит бир тярздя диллянди, - зяруриййят олмадыьы тягдирдя щеч ким тяряфиндян зорла сахланылмайажаьыныз клиникадасыныз.

Иван Николайевич она етимадсыз бир тярздя чяпяки нязяр салды, лакин йеня дя мырылданды:

             Танрыйа шцкцрляр олсун! Нящайят ки, ян биринжиси – зыррама вя кцт Сашка олан бу яблящлярин арасындан щеч олмаса биржя няфяр дя олса нормал адам тапылды!

            Кцт Сашка адландырдыьыныз щямин шяхс кимдир ки? – дейя щяким хябяр алды.

            Будур о, Рйухин! – дейя Иван щякимин суалыны жавабландырды вя чиркли бармаьы иля Рйухиня ишаря етди. О ися щиддятиндян пюртдц. «Бу да бунун мяня– дейя о, ажы – ажы дцшцндц, - онун талейиндя йахындан иштиракым цчцн чох саь олу! Щягигятян дя чох рязил адамдыр!».

            Психолоэийасы бахымындан типик голчомагдыр, - дейя йягин ки, Рйухини ифша етмяк ниййятиндя олан Иван Николайевич диля эялди, - щям дя пролетар тябягяси алтында бюйцк сяйля маскаланан голчомагдыр. Онун йаван гийафясиня нязяр салын вя ону айын бириня щяср етдийи щямин ащянэдар шеирляри иля тутушдурун. Щи – щи – щи…. «Йухары галхын», бир дя «дальаланын»!.... Сизся онун дахилиня нязяр салын – эюрцн бир о, орада ня дцшцнцр….инанын ки, ащ чякярсиниз!  - вя Иван Николайевич мяшум бир тярздя эцлцмсяди. Рйухин ися аьыр – аьыр няфяс алыр, пюртцр вя йалныз бир мясяля барясиндя дцшцнцрдц, о, яфи иланы юз ганады алтына алыб вя сынагдан кин – кцдурятли йаьы кими чыхан инсанын талейинин щяллиндя иштирак едиб. Ян башлыжасы ися артыг щеч ня етмяк мцмкцн дейилдир: даща рущи хястя иля дя савашмайажаг ки?!

            Бяс сизи ня цчцн мящз бизим йанымыза эятирибляр? – дейя щяким Бездомнынын ифшасыны диггятля динлямякля сорушду.

            Аллащ бу сарсаглара лянят етсин! Йахалайыб, щансыса яски – цскц иля ял – голуму баьладылар, сонра да сцрцйя – сцрцйя йцк машынына салдылар!


            Изнинизля, сиздян бир сюз сорушмаг истярдим, бяс сиз ня цчцн ресторана алт палтарында дахил олмусунуз?

            Бурада тяяжцблц щеч бир шей йохдур, - дейя Иван жаваб верди, - мян Москва – чайына чиммяйя эетмишдим, бах, еля орада мяним палтарларымы якишдирдиляр, бу жыр – жындыры ися мяня гойдулар! Мян Москва бойунжа чылпаг шякилдя йеримялийдим? Ялимин алтына дцшяни яйнимя кечиртдим, чцнкц Грибойедовадакы ресторана тялясирдим.

Щяким суал долу нязярлярини Рйухиня тушлады, о ися гашгабаглы бир тярздя донгулданды:

            Ресторанын ады белядир.

            Аща, - щяким сюйляди, - бяс ня сябябдян тялясирдиниз? Щансыса бир ишэцзар эюрцшцнцзмц варды?

            Мян консултанты йахалайырдым, - Иван Николайевич онун бу суалыны мящз бу шякилдя жавабландырды вя щяйажанлы бир шякилдя эерийя бойланды.

            Щансы консултанты?

            Сиз Берлиозу таныйырсынызмы? – дейя Иван чохмяналы шякилдя хябяр алды.

            О…..бястякардырмы?

Иванын овгаты тялх олду.

            Щардан бястякар олду? Ащ йох, ялбяття ки, йох! Бястякар – Миша Берлиозун щямсойадлысыдыр.

Рйухин бир кялмя дя олсун сюйлямяк истямирди, лакин о, изащат вермяйя мяжбур олду.

            МЯДЯБАССО – нун катиби Берлиозу бу эцн ахшам Патриаршидяки трамвай басараг юлдцрцб.

            Сяня мялум олмайан мясяляляри дилиня эятирмя! – дейя Иван Рйухиня ажыгланды, - сян йох, мян щямин щадисядя иштирак етмишям! О, ону гясдян трамвайын алтына дцртцб!

            Итяляйиб?

            «Итялямяйин» бу ишя ня дяхли? – Иван цмуми кцтлцйя щиддятляняряк гышгырды, - белясинин щеч итялямяйя беля ещтийажы йохдур! Онун ялиндян еля ишляр эялир ки, эял эюрясян! Берлиозун да трамвай алтына дцшяжяйи дя она яввялжядян мялум иди!

            Бяс сиздян савайы бу консултанты эюрян олубму?

            Дярд дя бурасындадыр ки, тякжя мян иля Берлиоздан савайы щеч ким эюрмяйиб.

            Беля, беля. Бяс сиз щямин о гатили йахаламаг цчцн щансы тядбирляри щяйата кечирмисиниз? – бу мягамда щяким эерийя ганрылды вя нязярлярини кянардакы масанын архасында яйляшмиш аь хялятли гадына зилляди. О ися юз нювбясиндя вяряги чыхардараг, онун графаларындакы бош йерляри долдурмаьа башлады.

            Нювбяти тядбирляри щяйата кечирдим. Яввялжя мятбяхдян шамы эютцрдцм…

            Бунуму? – дейя щяким гадынын юнцндяки иконанын йахынлыьында, масанын цзяриндя олан сынмыш шама ишаря етмякля хябяр алды.

            Буну вя…

            Бяс икона няйинизя эяряк иди?

            Икона, - дейя Иванын бянизи пюртдц, - еля ону даща чох икона горхузарды, - дейя о, йенидян Рйухиня бармаьы иля ишаря етди, - фягят иш бурасындадыр ки, о, консултантдыр, эялин ачыг данышаг…о,….шейтан иля ялбирдир….вя ону еля -беля йахаламаг мцмкцн дейил.

Санитарлар нядянся голларыны гойунларында чарпаламыш вя нязярлярини бир ан да олсун Ивандан чякмирдиляр.

            Елядир ки, вар, -дейя Иван сющбятиня давам етди, -  шейтан иля ялбирдир! Бу, гяти фактдыр. Щяля о, Понтий Пилат иля шяхсян сющбят дя едиб. Мяня беля тяяжцбля бахмайын! Щаггы дейирям! Щяр шейи юз эюзц иля эюрцб – ейваны да, лап еля палма аьажларыны да. Бир сюзля, Понтий Пилатын йанында олуб, буна замин дурмаьа беля щазырам.

            Йох, жаным….

            Демяли беля, мян иконаны йахама санждым вя гачдым…

Гяфилдян саатлар ики дяфя зянэ чалды.

            Эюр ща! – дейя Иван баьырды вя дивандан галхды, - саат артыг икидир, мянся вахтымы сизинля чяня дюймяйя сярф едирям! Цзр истяйирям, амма сиздя телефон щардадыр?

            Изн верин телефона йахынлашсын, - дейя щяким санитарлара ямр верди.

Иван телефонун дястяйиндян йапышды, гадын ися щямин мягамда Рйухиндян сакитжя хябяр алды:

            Евлидирми?

            Субайдыр, - дейя Рйухин цркяк шякилдя жаваб верди.

            Щямиттифагын цзвцдцр?

            Бяли.

            Милисдирми? – дейя Иван телефон дястяйиня баьырды, -  милисдирми? Йолдаш нювбятчи, еля бу дягигя яжняби консултантын йахаланмасы цчцн беш мотосиклин пулемйотларла бирликдя эюндярилмясиня эюстяриш верин. Ня? Мяним архамжа эялин, мян юзцм сизи орайа ютцрярям….Сизинля дялиханадан данышан шаир Бездомныдыр….Сизин цнваныныз нежядир? – дейя Бездомный яли иля телефон дястяйини баьламагла щякимдян сорушду, - сонра ися йенидян телефон дястяйиня бу кялмяляри гышгырды: - Мяни ешидирсинизми?  Алло!.....Рцсвайчылыгдыр! – дейя Иван гяфилдян чыьырды вя телефон дястяйини дивара чырпды. Сонра ися о, щякимя доьру чеврилди, ялини она тяряф узатды, она сойуг бир тярздя «щялялик» дейяряк, бураны тярк етмяйя щазырлашды.

            Баьышлайын, амма сиз щарайа эетмяк ниййятиндясиниз? – дейя щяким нязярлярини Иванын эюзлярини зиллямякля сорушду, - юзц дя ки эежя йарысы, алт палтарында…. Сиз юзцнцзц пис щисс едирсиниз, йахшысы будур бурда галын!

            Йол верин, - дейя Иван гапынын астанасына мыхланмыш санитарлара мцражият етди. – Мяни бурахажагсыныз, йа йох? – дейя шаир дящшят долу сясля баьырды.

Рйухин тир – тир ясди, гадын ися масанын цзяриндяки дцймяни басды вя онун шцшяли сятщиня парлаг бир гуту иля бу гутуйа йапышдырылмыш ампула чыхды.

            Бяс беля?! – дейя Иван щейрятля вя тягиб олунан тяк ятрафына бойланмагла сюйляди, - ейб етмяз! Ялвида…- дейя о, башы иля пянжярянин пярдясиня тяряф сычрады. Зярбя сяси ешидилди, фягят пярдя архасындакы сынмайан шцшя онун аьырлыьына таб эятирди вя бир ан сонра Иван санитарларын голлары арасында чырпынмаьа башлады. О, хырылдады, онлары дишлямяйя жящд эюстярди вя гышгырды:

            Эюр бир юзцнцзя нежя мющкям шцшя ялдя етмисиниз!....Бурах! Сяня дейирям, бурах!

Щякимин ялиндя ийня парылдады, гадын ися бир ял – голуну биржя дяфя йеллятмякля толстовканын чох кющнялмиш голуну чырмалады вя голдан гадына хас олмайан вар гцввя иля йапышды. Ефирин гохусу алямя йайылды. Иванын бядяни дюрд няфярин голлары арасында сцстляшди вя чевик щяким бу мягамдан истифадя етмякля ийняни Иванын голуна батырды. Иваны щяля бир нечя санийя дя беляжя сахладылар вя йалныз бундан сонра дивана йатыртдылар.

            Гулдурлар! – дейя Иван баьырды вя дивандан сычрамаьа наил олду, лакин йенидян онун цзяриня яйляшдирилди. Ону бурахан кими ися о, йенидян йериндян сычрады, лакин артыг бу дяфя юзц диванын цзяриня йыхылды. О, эюзляриндя вящши бир ифадя ятрафына эюз эяздирмякля сусду, сонра ися гяфилдян ясняди вя гярязли бир тярздя эцлцмсяди.

            Демяли, щеч няйя бахмайараг дустаг едя билдиниз, - дейя о, диллянди, бир даща ясняди вя эюзлянилмядян диванын цзяриня узанды, башыны йастыьын цзяриня, йумруьуну ися йанаьынын алтына гойду вя артыг йухулу, фягят ядавятсиз бир тярздя донгулданды: - Лап яжяб…. Бцтцн бунларын да зярярини еля юзцнцз чякмяли олажагсыныз. Мян сизи хябярдар етдим, инди даща юзцнцз билярсиниз! Мяни ися инди даща чох Понтий Пилат марагландырыр…Пилат…- буну сюйлямякля о, эюзлярини йумду.

            Ванна, йцз он йеддинжи палата вя эюзятчи, - дейя щяким ейняйини эюзцня тахмагла эюстяриш верди. Бу мягамда Рйухинин йенидян тцкляри црпяшди: аь рянэли гапылар сяссиз бир тярздя ачылды, онларын архасындан ися эежянин мави лампалары иля ишыгланмыш дящлиз эюрцндц. Дящлиздян резин тякярлярин цзяриндя щярякят едян тахт эятирилди, онун цзяриня сакитляшмиш Иваны гойдулар вя о, дящлизя чыхарылды, онун архасынжа ися гапылар баьланды.

            Доктор, - дейя сарсылмыш Рйухин пычылты иля сорушду, - демяли о, щягигятян дя хястядирми?

            Шцбщясиз, - дейя щяким диллянди.


            Бяс она ня олуб? – дейя Рйухин жцрятсиз бир шякилдя хябяр алды.

Йорьун щяким Рйухиня нязяр салды вя сцст бир тярздя жаваб верди:

            Щярякят вя нитгиндя ясябилик вар…Сайыгламаны хатырладан тяфсирляр…Эюрцнцр, чох мцряккяб бир вязиййятдир…Зянн едирям ки, шизофренийадыр. Цстялик дя яййашлыг….

Рйухин щякимин сюйлядикляриндян Иван Николайевичин щалынын етщимал ки, пис олмасындан савайы щеч бир шей анламады, ичини чякди вя сорушду:

            Бяс онун щансыса консултант барясиндя дедикляри ня иди?

            Эюрцнцр, онун онсуз да позулмуш тяхяййцлцнц сарсыдан киминляся гаршылашыб. Ола билсин ки, ону гара басыб..

Бир нечя дягигядян сонра йцк машыны Рйухини Москвайа гайтарырды. Дан йери сюкцлцрдц вя машын йолунда сюндцрцлмямиш фянярлярин ишыьына да артыг ещтийаж йох иди вя о инсанда пис тяясцрат ойадырды.  Сцрцжц эежянин щядяр эетдийиндян гейзлянир, машыны вар эцжц иля идаря едир вя дюнэялярдя кянара сычрайырды. Артыг мешя дя щардаса архада галды, чай да щарайаса узаглашды вя йцк машынынын юнцня ян мцхтялиф обйектляр чыхмаьа башлады: гароволчу будкасынын щансыса бир чяпярляри вя одун галаглары,  чох щцндцр дирякляр вя щансыса дорлар, дорларын цзяриндя ися она кечирилмиш чархлар, бир галаг чынгыл вя каналлар иля золагланмыш торпаг – бир сюзля, онун, Москванын бах еля индижя дюнэядян сонра пейда олажаьы, йцк машынына йанашажаьы вя ону юз аьушуна алажаьы сезилирди. Рйухини онун цзяриндя йерляшдийи щансыса бир кютцк парчасы силкяляйир вя саьа – сола туллайырды вя о, бюйцк вяжщля онун цзяриндян сцрцшцб дцшмяйя чалышырды. Бцндан бир гядяр яввял клиникадан троллейбусда эедян милис иля Пантелейин бурайа атдыглары ресторан дясмаллары ися бцтцн платформа бойунжа сцрцшцрдцляр. Рйухин онлары бир йеря йыьмаьа жящд эюстярся дя, нядянся гейзля; «Яшши, жящянням олсун! Щягигятян дя няйя эюря беля сарсаг кими йеримдя щярлянирям?...» сюйлямякля онлары айаьы иля кянара итяляди вя нязярлярини онларын цзяриндян чякди. Йцк машынында эедян шяхсин ящвал  рущиййяси сон дяряжя пис иди. Онун щямин фялакят евиня сяфяринин онун гялбиндя дярин из бурахдыьы айдын олурду. Рйухин ону цзян мясялянин ня олдуьуну анламаьа чалышырды. Онун йаддашына щякк олан мави рянэли лампалы дящлизми? Вя йахуд да щяйатда аьылдан мящрум олмаг гядяр бюйцк бядбяхтлийин мювжуд олмамасы фикрими? Бяли, бяли, сюзсцз ки, бу да. Лакин бу – ахы цмуми бир фикирдир. Буну нежя изащ етмяк олар? Инжиклик. Бяли, бяли, мящз Бездомный тяряфиндян онун дцз цзцня сюйлянилян о ажы кялмяляр. Вя бурада дярд онларын ажы олмасында дейил, онларын щягигят олмасындадыр: шаир артыг ятрафына бойланмыр вя йалныз чиркли силкялянян дюшямяйя бахмагла бурнунун алтында мырылданыр, инилдяйир вя юз – юзцнц эямирирди.

Бяли, шеирляр…Онун – отуз ики йашы вар! Щягигятян дя, бяс бунун сонрасы нежя олажаг? Бундан сонра да о, илдя бир нечя шеир гошажаг. Гожалана гядярми? Бяли, гожалана гядяр. Бяс она бу шеирляр няйи бяхш етмиш олажаг? Шющряти? «Жяфянэиййата бир бах! Бары юз – юзцнц алдатма. Щеч бир заман щеч бир шейя йарамайан шеирляри гялямя алан шяхс шющрят газана билмяз. Бяс ня сябябя онлар щеч бир шейя йарамайандырлар? Щягигяти, щягигяти сюйляди! – дейя Рйухин юз – юзцня рящмсизжясиня мцражият етди, - мян щягигятян дя гялямя алдыгларымын щеч бириня инанмырам!...».

Ясябиййят дальасына мяруз галан шаир сяндяляди вя онун айаьынын алтындакы дюшямянин силкялянмяси ара верди. Рйухин башыны галдырды вя артыг Москвада олдуьуну, бундан савайы щям дя Москванын цзяриндя артыг шяфягин сюкцлдцйцнц, булудларын гызылы рянэя бойандыьыны, онун ичярисиндя эетдийи йцк машынынын булвара дюнян дюнэядя диэяр машынларла йанашы илишиб галмасы сябяби иля щярякят етмядийини вя еляжя дя онун дцз йахынлыьындакы постаментдя бир гядяр башыны яймякля булвара лагейид нязярлярини тушлайан метал адамын дайандыьыны эюрдц.

Еля бу анда нахошлайан шаирин аьлында щансыса гярибя фикирляр долашмаьа башлады. «Ясл уьурлулугдан бир нцмуня….- бу мягамда Рйухин йцк машынынын платформасында дикяляряк, нядянся щеч кимля иши олмайан чуьун адама щцжцм етмякля ялини йухарыйа галдырды, - онун щяйатда атдыьы истянилян аддымындан асылы олмайараг вя онун башына щансы ящвалатларын эялмясиндян асылы олмайараг щяр шей онун хейриня олараг, онун шющрят газанмасына хидмят едиб! Лакин яслиндя о, ня едиб? Баша дцшмцрям….Ялбят бу кялмялярдя ня ися хцсуси бир вурьу вар: «Боран думан тяк…»? Щеч бир шей анламырам!...Бяхти эятириб, бяхти эятириб! – дейя гяфилдян Рйухин ажы – ажы дцшцндц вя онун айагалры алтындакы йцк машынынын нежя щярякятя эялдийини щисс етди, - ону щямин аьгвардийачы атяш ачды, атяш ачды, эцлля онун омбасыны парчалады вя онун юлцмсцзлцйц бяхш етди…».

Йцк машынларынын жярэяси ирялилямяйя башлады. Юзцнц тямамиля азарлы щисс едян вя щятта гожалмыш шаир ики дягигядян сонра артыг Грибойедовун шцшябяндиня айаг басырды. О артыг бомбош иди. Шцшябяндин кцнжцндя щансыса бир компанийа сонунжу ички шцшясини бошалдыр, онун мяркязиндя ися ялиндя «Абрау» иля гядящи вя арагчыны тутмуш таныш конферансйе вурнухурду. Дясмалларла йцклянмиш Рйухин Арчибалд Арчибалдович тяряфиндян  эцляр цзля гаршыланды вя дярщал да бу лянятяэялмиш яски парчаларындан азад олунду. Рйухин клиника иля йцк машынында беля ишэянжяляря мяруз галмасайды, йягин ки, о, мцалижяханада баш верянляри уйдурма тяфяррцатлар иля бязямякля наьыл етмякдян щязз алмыш оларды. Фягят инди о, бцтцн бунларын щайында дейилди, бундан савайы ися Рйухин ня гядяр жцзи мцшащидячилик габилиййятиня малик олса да,  о, - инди, йцк машынында чякдийи мяшяггятлярдян сонра, илк дяфя олараг бу гулдурун симасына сон дяряжя кяскин сурятдя нязяр салмыш олду вя онун Бездомный барясиндя суаллар вермякля «Вай, вай, вай!» кими кялмяляри гышгырмасына бахмайараг ишин мяьзи етибариля Бездомнынын щяйатына тямамиля лагейид олдуьуну вя она зярряжя дя олсун рящми эялмядийини анлады. «Афярин она! Еля ян дцзцнц о, едир!» - дейя Рйухин ядябсиз, юзцнц мящв едижи бядхащлыгла дцшцндц вя шизофренийа барясиндя сющбятини йарымчыг гоймагла хащиш етди:

            Арчибалд Арчибалдович, зящмят олмаса мяня араг…

Гулдур симасына щямдярд ифадя веряряк, пычылдады:

            Баша дцшцрям….бу дягигя…- вя яли иля офисианта ишаря етди.

 Он беш дягигядян сонра ися Рйухин йашадыьы юмрцндя няйися дяйишдирмяйин даща мцмкцнсцз олдуьуну вя йалныз щяр шейи унутмаьын йеэаня чыхыш йолу олдуьуну анламагла там тянщалыгда бир бошгаб гарасол балыьынын башы цзяриндя гыж олмагла отурмуш вя гядящин архасынжа гядящи башына чякирди.

Шаир диэяр ядиблярин кеф чякдикляри эежяни щядяр етмишди вя инди дя артыг няйися эери гайтармаьын намцмкцн олдуьуну анлайырды. Эежянин бирйоллуг итирилдийини анламаг цчцн ися лампайа зиллянмиш эюзляри йухары галдырараг сямайа тушламаг кифайят едирди. Офисиантлар ися тялясик бир тярздя масанын цзяриндяки сцфряляри масадан дартыб чыхарырдылар. Шцшябяндин гяншяриндя орайа – бурайа гачышан пишиклярдя сящяр эюркями варды. Шаирин цзяриня ися йени эцн галанырды.


7 – ЖИ ФЯСИЛ. ПИС МЯНЗИЛ.

Яэяр нювбяти сящяр Стйопа Лиходейевя «Стйопа! Бах, яэяр сян инди айаьа галхмасан, сяни эцлляляйяжякляр!» десяйдиляр, о, чох эцман ки, язэин вя бир гядяр ешидиля билян сясля бу кялмяляри нювбяти шякилдя жавабландырарды: «Эцлляляйин, мянимля истядийинизи един, мян галхан дейилям». Айаьа галхмаг бир кянара – о, цмумиййятля эюзлярини ача билмяйяжяйини зянн едирди, чцнкц яэяр о, буну едярся, онун эюзляри юнцндя илдырым чахажаг вя бу илдырым онун башыны тикяляря парчалайажаг. Бу башын ичярисиндя аьыр зынгыров уьулдайыр, онун эюз алмажыьы иля йумулу эюз гапаглары арасында аловлу – йашыл чянбярли гящвяйи лякяляр пейда олур вя цстялик дя онун цряйи буланырды, нязяря дя алмаг лазымдыр ки, бу црякбулантысы щансыса бир тянэяэятирян патефонун чыхартдыьы сясляр иля ялагялянирди. Стйопа няйися хатырламаьа сяй эюстярди, лакин йалныз бир шейи хатырлады – дейясян дцнян о, щардаса ялиндя салфет иля дайанмыш вя щансыса бир ханымы юпмяйя чалышырды, бунунла беля о, она ертяси эцнцн эцнорта чаьында баш чякяжяйини дя вяд етмишди. Ханым ися бу тяклифдян имтина едяряк дейирди: «Йох, йох, мян евдя олмайажаьам!», Стйопа ися; «Мянся эяляжяйям!» дейя инад едирди.

Бу ханымын кимлийи, щал – щазырда саатын, айын тарихинин вя цмумиййятля щансы айын олмасы – Стйопайа бцтцн бунларын щеч бири мялум дейилди вя щяр шейдян писи дя о, щарада олдуьуну беля анлайа билмирди. О, щеч олмазса сонунжуну айдынлашдырмаг цчцн сол эюзцнцн бир – бириня йапышмыш эюз гапагларыны бири – бириляриндян айырмаьа сяй эюстярди. Йарыгаранлыгда ня ися чох зяиф бир тярздя ишыгланды. Стйопа нящайят ки, бядяннцма айнасыны таныды вя юз чарпайысында, даща доьрусу, кечмиш зярэярин йатаг отаьындакы чарпайыда архасы цстя узандыьыны анлады. Бу мягамда онун башына еля бир зярбя дяйди ки, о, эюзлярини йумараг зарылдады.

Изащ едяк: Варйете театрынын мцдири Стйопа Лиходейев сящяр – сящяр онун Садовый кцчясиндя йерляшян ири алтымяртябяли евдя мярщум Берлиоз иля бирликдя пайлашдыьы щямин о мянзилдя юзцня эялмишди. Гейд етмяк лазымдыр ки, бу – 50 - ли мянзил артыг узун мцддятдир ки, пис дя олмаса, щяр щалда гярибя олан нцфуза малик иди. Щяля ики ил бундан яввял бу евин сащибяси  зярэяр де Фуъеренин дул галмыш арвады иди. Ялли йашында олан чох мющтярям вя ишэцзар гадын олан бу ханым Анна Франтсевна де Фуъере евин беш оьандан цчцнц кирайя вермишди: сойады дейясян Беломут олан бириня вя сойады намялум олан диэяриня. Вя дцз ики ил бундан яввял мянзилдя мцяммалы щадисяляр баш вермяйя башлады: инсанлар бу мянзилдян изсиз – сорагсыз йоха чыхмаьа башладылар. Бир дяфя ися истиращят эцнц мянзилдя милис пейда олду, дящлизя икинжи сакини чаьырды (сойады йох оланы) вя ондан няйинся алтындан имзасыны гоймаг цчцн милис бюлмясиня бир дягигялийя баш чякмяклярини рижа етдиклярини билдирди. Сакин Анфисайа, Анна Франстевнанын сядагятли вя чохданкы ев гуллугчусуна она зянэ етдикляри тягдирдя щямин шяхсляря онун он дягигядян сонра эери гайыдажаьыны сюйлямяйи ямр етди вя ялиндя аь рянэли ялжякляри олан ядябли милисля бирликдя бураны тярк етди. Лакин о, няинки он дягигядян сонра, щеч цмумиййятля эери гайытмады. Щейрят доьуран щал ися бундан ибарят иди ки, онунла бирликдя милис дя йоха чыхмышды. Диндар, щягигятдя ися – мювщуматчы олан Анфиса ися щалы кифайят гядяр пяъмцрдя олмуш Анна Франтсевнайа бунун бир жадуэярлик олдуьуну вя щям сакинин, щям дя ки милисин кимин тяряфиндян зорла йахаландыьынын да она чох йахшы мялум олдуьуну, йалныз ахшамчаьы бу барядя данышмаьын йерсиз олдуьуну бяйан етди. Жадуэярлийин ися мялум олдуьу кими башланмасы кифайят едяр ки, онун даща гаршысыны алмаг мцмкцн олмасын. Икинжи сакин хатырладыьым кими, щяля базар ертяси йоха чыхмышды, чяршянбя эцнц ися Беломут, фягят даща фяргли шяраитдя санки йерин алтына эирмиш олду.  Сящяр чаьы онун архасында адяти цзря олдуьу кими ону ишя апармаг цчцн машын эялди, лакин о ону щеч дя эери гайтармады вя еля юзц дя йоха чыхды. Мадам Беломутун нискили иля ващимясини ди иля ифадя етмяк мцмкцн дейилди. Лакин онун щям нискили, щям дя ващимяси щеч дя узун сцрмяди. Еля щямин ахшам, нядянся тялясик шякилдя баьа йолланан Анна Франтсевна Анфиса иля бирликдя баьдан эери гайыдаркян артыг вятяндаш Беломутун да юз мянзилиндян йоха чыхдыьыны ашкар етмиш олду. Амма бунунла да иш битмяди: яр вя арвад Беломутун йашадыглары щяр ики отаьын гапылары мющцрлянмишди. Чятинликля дя олсун ики эцнц баша вурдулар. Цчцнжц эцн ися бцтцн бу заман ярзиндя йухусузлугдан язиййят чякян Анна Франтсевна йеня дя тялясик бир тярздя баьа йолланмалы олду…Онун да эери гайытмадыьыны сюйлямяйя ещтийаж вармы?! Тякликдя галан вя дойунжа эюз йашы ахыдан Анфиса ися эежя саат икидя йатмаг цчцн йериня эирмиш олду. Онун башына сонрадан няляр эялдийи ися намялумдур, лакин диэяр мянзиллярин сакинляри 50 - ли мянзилдян эуйа ки, бцтцн эежя бойунжа щансыса бир таггылты сясинин эялдийини вя эуйа ки, сящяря гядяр онун пянжяряляриндя електрик ишыьынын йандыьыны сюйляйирдиляр. Сящярся Анифсанын да йоха чыхдыьы мялум олду! Йоха чыхмыш адамлар иля щямин лянятяэялмиш мянзил барясиндя щяля узун мцддят яфсаняляр данышырдылар, мясялян, эуйа ки, щямин о сойуг вя диндар Анфиса юзцнцн гупгуру гурумуш синясиндян асылан замша кисясиндя Анна Франтсевнайа мяхсус олан ийирми беш ядяд ири бриллиант эяздирирмиш. Эуйа ки, Анна Франтсевнанын тялясик шякилдя баш чякдийи щямин баьын одун анбарындан да еля щямин бриллиантлар вя еляжя дя чар зярбиндян чыхмыш гызыл сиккяляр шяклиндя олан щансыса битиб – тцкянмяз хязиня ашкар олунмушду..Вя щямчинин дя бу гябилдян олан диэяр зинйят яшйалары. Бизя дягиг мялум олмайана замин дура билмярик. Щяр нежя дя олса мянзил йалныз бир щяфтя бош вя мющцрлянмиш галды, сонра ися бурайа – мярщум Берлиоз иля арвады вя щямин о Стйопа иля арвады кючцб йерляшдиляр. Тямамиля тябии щалдыр ки, онлар бу мялун мянзиля дцшян кими бурада йенидян гярибяликляр баш вермяйя башлады. Йяни бир ай ярзиндя щяр ики яр – арвад йоха чыхмыш олдулар. Фягят онлар щеч дя изсиз – сорагсыз йоха чыхмамышдылар. Берлиозун арвады барясиндя онун эуйа ки, Харковда щансыса бир балетмейстер иля бирликдя эюрцндцйц, Стйопанын арвады щаггында ися онун Варйетенин мцдиринин юзцнцн сайсыз – щесабсыз танышлыгларындан истифадя етмякля вя йалныз онун Садовый кцчясиндя эюрцнмямяси шяртиля онун цчцн отаг тапдыьы Боъедомкада пейда олдуьу сюйлянилирди….

Беляликля, Стйопа зарылдайырды. О, евин гуллугчусу олан Грунйаны йанына чаьырмагла ондан она пирамидону вермясини тяляб етмяк истйяирди, фягят еля бу мягамда бунун сарсаглыг олдуьуну дярк етмяйи бажарды…Грунйада, сюзсцз ки, щеч бир пирамидон ола билмязди. О, Берлиозу кюмяйя чаьырмаг истяди, ики  дяфя «Миша….Миша…» дейя зарылдады, лакин мялумунуз олдуьу кими щеч бир жаваб алмады. Мянзиля юлц бир сцкут чюкмцшдц. Айаг бармагларыны тярпятмякля Стйопа айаьында жораб йериня эирдийини щисс етди, яйниндя шалварын олуб – олмадыьыны мцяййян етмяк цчцн яли иля омбасына сыьал чякди, фягят щеч няйи мцяййян едя билмяди. Вя нящайят, щамы тяряфиндян атылдыьыны вя тянща олдуьуну, она ися бу вязиййятдя  йардым едяжяк адамын олмадыьыны анлайан Стйопа ня гядяр чятин олса да, айаьа галхмаг гярарына эялди. О, бири – бириня йапышмыш эюз гапагларыны бири – бириндян аралады вя юзцнцн бядяннцма айнасында мцхтялиф истигамятляря доьру выз дурмуш сачлара, шишкин вя гара гыллар иля юртцлмцш симайа, ярийиб ахан эюзляря малик олан, яйниндя йахалыг иля галстуку олан чиркли кюйняк вя алт туманы иля жораб олан инсан эюркяминдя якс олундуьуну сезмиш олду. О, юзцнц бядяннцмада мящз бу эюркямдя эюрмцш олду, айнанын йанында ися яйниндя гара кюйняк вя башында гара берет олан намялум адамын дайандыьыны щисс етди. Стйопа чарпайынын цзяриня яйляшди вя ган тутмуш эюзлярини бу намялум инсанын цзцня зилляди. Арайа чюкмцш сцкуту ися бу намялум адам позараг, аьыр сясля вя яжняби вурьу иля нювбяти кялмяляри сюйлямиш олду:

            Эцнортаныз хейир олсун, севимли Степан Богданович!

Арада фасиля йаранды вя йалныз бундан сонра Стйопа бцтцн гцввясини топламагла диля эялди:

            Сизя ня лазымдыр? – демякля о, юз сясини танымадыьына щейрятлянди. «Ня» кялмясини о, дискант[1], «сизя» кялмясини бас[2], «лазымдыр» кялмясини ися о, тямамиля пясдян сюйляди.

Намялум шяхс достжасына гымышды, гапаьында алмаздан цчбужаг олан ири гызыл саатыны жибиндян чыхартды, онлар он бир дяфя зянэ чалды вя о, деди:

            Он бир! Мян артыг бир саатдыр ки сизин йухудан ойанманызы эюзляйирям, чцнкц сиз мяня саат онда эюрцш тяйин етмисиниз. Бу да мян!

Стйопа чарпайынын йанындакы мизин цзяриндяки шалварыны яли иля ахтарыб тапмагла пычылдады:

            Цзр истяйирям… - дейя о, ону яйниня кечиртди вя хырылтылы сясля хябяр алды: - Зящмят олмаса, сойадынызы дейярдиниз.

О, данышмагда чятинлик чякирди. Щяр кялмяни сюйляйяркян санки кимся онун бейниня ийняни батырараг, она жящянням язабыны чякдирирди.

            Нежя? Йяни сиз мяним сойадымы да унутмусунуз? – бу мягамда намялум шяхс эцлцмсяди.

            Цзр истяйирям…- дейя Стйопа бу хумарлыг щалынын она даща йени – йени симптомлары бяхш етдийини щисс етмякля хырылдады: она еля эялди ки, онун чарпайысынын йанындакы дюшямя онун айаьынын алтындан щарайаса гачыб эетди вя о, бу дягигя тяпяси цстя майаллаг ашараг дцз жящяннямя йолланажаьыны зянн етди.   

            Язиз Степан Богданович, - дейя гонаг бясирятли бир шякилдя эцлцмсямякля диллянди, - сизя щеч пирамидонун да кюмяйи олмайажаг. Гядим мцдриканя адятя риайят един – пазы пазла чыхарарлар. Сизи бу ан щяйата гайтаражаг йеэаня васитя – кяскин вя гайнар гялйяналты иля бирликдя ичиляжяк ики гядящ араг ола биляр.

Стйопа щийляэяр олдуьундан вя нахош олмасына да ряьмян беля бир эюркямдя ашкар олунандан сонра да щяр шейи етираф етмяйин дцзэцн олдуьуну дцшцндц.



[1] Зил ушаг сяси.

[2] Йоьун киши сяси.


            Дцзцнц десям... – дейя о, дили долаша –долаша сющбятя башлады, - дцнян мян бир балажа…

            Артыг кялмяйя ещтийаж йохдур! – дейя гонаг диллянди вя кцрсц иля бирликдя кянара чякилди. Стйопа эюзлярини дюймякля кичик масанын цзяриндя мяжмяйинин гойулдуьуну, онун ичярисиндя ися аь чюряйин доьранмыш тикяляринин, вазада сыхылмыш кцрцнцн, бошгабда аь эюбяляк шорабасынын, газанчада ися няйинся олдуьуну вя ян нящайят зярэяр арвадынын щяжмли графининдяки араьы эюрдц. Ону даща чох графинин сойугдан тярлямяси щейрятляндирди. Лакин бунунла беля буну анламаг да мцмкцн иди – о ичяриси буз иля долу олан жамын ичярисиня йерляшдирилмишди. Бир сюзля, сцфря чох бюйцк бажарыгла вя тямиз бир шякилдя ачылмышды. Намялум Адам Стйопанын щейрятинин хястяляря хас олан тяяжцбя чеврилмясиня имкан вермяди вя она йарыгядящ щяжминдя олан араьы сцздц.

            Бяс сиз? – дейя Стйопа жийилдяди.

            Бюйцк мямуниййятля!

Стйопа щяр дяфя кянара сычрайан ялляри иля гядящи додагларына йахынлашдырды, намялум адам ися гядящини бирняфяся башына чякди. Кцрц тикясини лазымынжа чейняйян Стйопа ися зорла да олса бу сюзляри сюйляди:

            Бяс сиз ня цчцн….гялйаналтысыз?

            Миннятдарам, амма мян щеч бир заман гялйаналты етмирям, - дейя намялум шяхс жаваб верди вя икинжи дяфя гядящиня араг сцздц. Газанчанын гапаьыны ачдылар – онун ичиндя ися помидор ширясиндя олан сосисканы ашкар етдиляр.

Вя будур лянятяэялмиш эюйярти дя эюз юнцндя йох олуб эетди, бир нечя кялмя кясилди вя ян башлыжасы Стйопа няйися хатырламаьа башлады. Йяни, бу разылашма щяля дцнян, скетч мцяллифи олан Хустовун Стйопаны таксидя апардыьы щямин о Сходнадакы баьында ялдя олунмушду. Щятта щямин о таксинин «Метрополун» гаршысында тутулдуьу да йада дцшдц, щямин мягамда онларын йанында даща бир актйор…йох, актйор дейил, чамаданында патефону олан бир няфяр дя варды. Бяли, бяли, бу щягигятян дя баьда олмушду! Щяля бу патефондан итин зинэилти сясинин ешидилдийи дя хатириндя галыб. Йалныз Стйопанын юпмяйя сяй эюстярдийи щямин о ханым мясяляси изащ олунмаз галмышды…онун ким олдуьу бир Аллаща мялумдур..дейясян радиода ишляйир, бялкя дя йох. Беляликля, дцнянки эцн йаваш – йаваш да олса айдынлашмаьа башлады, лакин артыг Стйопаны щал – щазырда бу эцнкц эцн, иллащ да ки, онун йатаг отаьында бу намялум шяхсин, юзц дя ки гялйаналты вя араг иля бирликдя пейда олмасы даща чох марагландырырды. Бах, буну щягигятян дя айдынлашдырмаг пис олмазды!

            Цмид едирям, щеч олмазса инди сиз мяним сойадымы хатырладыныз, дейилми?

Лакин Стйопа йалныз утанжаг бир тярздя эцлцмсяди вя щейрятини билдирди.

            Амма да! Мян сизин арагдан сонра щяля портвейн дя ичдийинизи щисс едирям! Баьышлайасыныз, амма даща бу гядяр дя олмаз!

            Мян сиздян бцтцн бунларын бизим арамызда галмасыны рижа едярдим, - дейя Стйопа кякялямякля диллянди.

             Ащ, ялбяття ки, ялбяття! Амма Хустова  эюря мян шцбщясиз ки, бойун ола билмярям.

            Мяэяр сиз Хустову да таныйырсынызмы?

            Дцнян сизин иш отаьынызда бу фярди беля ютяри эюрдцм, фягят онун симасына эюзяйары нязяр салмаг кифайят едяр ки, онун ня гядяр алчаг, фитнякар, икицзлц вя рийакар олдуьуну анламыш оласан.

«Тямамиля доьрудур!» - дейя Стйопа Хустов барясиндя верилян бу щагглы, дягиг вя гыса хцласяйя щейрят етмякля дцшцндц.

Бяли, дцнянки эцн парчалардан йапылырды, лакин Варйетенин мцдирини бцрцйян щяйяжан щисси дя ону тярк етмяк билмирди ки, билмирди. Иш бурасындадыр ки, бу дцнянки эцндя чох бюйцк олан гара дялик ямяля эялмишди. Ихтийар сизиндир, амма бах башында берети олан бу намялум адамы Стйопа дцнян юз иш отаьында эюрмямишди.

            Гара маэийа цзря профессор Воланд, - дейя эюрцшя эялян шяхс Стйопанын чятинлийини эюрмякля гяти сурятдя диллянди вя баш верянляри юз гайдасы иля наьыл етмяйя башлады.

Дцнян эцнорта чаьы о, харижи дювлятдян Москвайа тяшриф буйурмуш, йубанмадан Стйопанын йанына йолланмыш вя Варйетедя юз гастролларыны кечирмяйи она тяклиф етмишди. Стйопа Москва вилайятинин тамаша цзря комиссийасына зянэ едяряк, бу мясяляйя даир разылыьа эялмиш (Стйопанын бу мягамда бянизи аьарды вя о, эюзлярини дюйдц), профессор Воланд иля йедди чыхыша эюря мцгавиля имзаламыш (Стйопа тяяжцбдян аьзыны аралады) вя Воландын онун йанына бу эцн сящяр саат онда бязи деталлары дягигляшдирмяк цчцн баш чякяжяйини шяртляшмишди….Будур, Воланд артыг онун щцзурундадыр!

 Бурайа эялдикдян сонра ися о, она юзцнцн еля бу саатларда евя гайытдыьыны, Берлиозун евдя олмадыьыны вя тяшриф буйуранын Степан Богдановичи эюрмяк истямяси тягдириндя онун шяхсян онун йатаг отаьына баш чякмясини изащ едян ев гуллугчусу Грунйа тяряфиндян гаршыланмышды. Степан Богданович еля мющкям бир йухуйа эедиб ки, о, ону ойатмаьа беля эиришмир. Степан Богдановичин щалыны эюрян артист ися Грунйаны йахынлыгдакы гастроном маьазасына араг иля гялйаналты вя еляжя дя аптекя буз алмаьа йолламышды вя….

            Изн верин, сизинля щесаблашым, - дейя пяришан олан Стйопа шикайятлянди вя жиб кисясини ахтармаьа башлады.

            Бош шейдир! – дейя гастролчу гышгырды вя бу барядя даща щеч бир шей ешитмяк истямяди.

Беляликля, араг иля гялйаналты анлашылды, лакин Стйопайа црякаьрысыз нязяр салмаг мцмкцн дейилди: о, мцгавиля барясиндя гятиййян щеч бир шей хатырламырды вя бу Воландла да гаршылашмамышды. Бяли, Хустов щягигятян дя мювжуд иди, амма Воланд ясла йох иди.

            Изн верин, мцгавиляни нязярдян кечирим, - дейя Стйопа аста сясля хащиш етди.

            Буйурун, буйурун….

Стйопа каьыза бахды вя йериндяжя донду. Щяр шей юз йериндя иди. Хцсусиля дя Стйопанын йалныз юзцня хас олан дялисов имзасы! Сонра ися малиййямцдири Римскинин артист Воланда она йедди чыхыш цчцн нязярдя тутулан отуз беш мин рубл явязиня он мин рубл мябляьинин юдянилмясиня даир вердийи ижазянин алтындакы яйри гейди. Бундан башга: еля бурадажа Воландын адындан йазылан вя онун артыг бу он мин рублу алмасына даир гябзи дя вар! «Бу нядир беля?!» - дейя заваллы Стйопа дцшцндц вя онун башы эижяллянди. Олмайа йаддашыны итирмяйя башлайыр?! Ялбяття, мцгавилянин тягдим олунмасындан сонра нювбяти щейрят щиссинин ифадя олунмасы артыг йерсиз иди. Стйопа гонагдан бир дягигялийя рцсхят истяди вя айаьындакы жорабларла дящлиздяки телефона тяряф эютцрцлдц. Йолцстц ися о, мятбяхя доьру бу кялмяни гышгырды:

             Грунйа!

Анжаг онун сясиня щай верян олмады. Бу мягамда о, дящлизля цзбяцздя йерляшян Берлиозун отаьына апаран гапыйа нязяр салды вя еля о анда да нежя дейярляр, дюшямяйя мыхланды. Гапынын рязясинин цзяриндя о, ипдян салланан ири сцрьцж мющцрцнц эюрдц. «Хош эюрдцк! – дейя Стйопанын башы цзяриндя кимся баьырды. – Биржя бу чатмырды!». Вя еля бу мягамда Стйопанын фикри артыг ики релсли йол бойунжа, лакин щяр заман гязада олдуьу кими бир истигамятя доьру вя цмумиййятля щарайаса намялум истигамятя доьру пярян – пярян олду. Стйопанын башында тцьйан едян долашыглыьы сюзля ифадя етмяк беля чятин иди. Бурада гара беретли, сойуг су вя аьласыьмаз мцгавиля иля мцямма да мейдана чыхмышды – бцтцн бунлара ялавя олараг ися кюнлцнцз оларса иля гапыдакы мющцр! Йяни кимя Берлиозун ня ися бир пис ямяля йол вердийини дейярсинизся – о, сизя инанмаз, она инанмаз! Лакин мющцр, будур о! Бяли…..Вя еля бу мягамда Стйопанын бейниндя онун Михаил Александровичя бу йахында дярэидя чап олунмаг цчцн ютцрцлян мягаля барясиндя щансыса бир хошаэялмяз фикирляр гайнайырды. Мягалянин юзц дя юз арамызда десяк, сарсаг мягаля иди! Щям  лцзумсуздур, щям дя ки хырда пуллардыр….. Мягаля барясиндя хатирялярин ардынжа ися дярщал апрел айынын ийирми дюрдцндя ахшам чаьы, еля бурадажа, Стйопанын Михаил Александрович иля шам етдийи йемякханада баш верян щансыса бир шцбщяли сющбят барясиндя хатиряляр учуб эялди. Йяни, шцбщясиз ки, бу сющбяти там мянада шцбщяли адландырмаг да олмазды (чцнкц Стйопа беля бир сющбятин алынмасына йол вермязди), лакин бу, щансыса бир эяряксиз мювзу барясиндя олан сющбят иди. Ону ися вятяндашлар, тямамиля сярбяст шякилдя тяшкил етмямяк дя оларды. Мющцрлянмяйя гядяр тябии ки, бу сющбяти бцтцнлцкля жяфянэиййат щесаб етмяк оларды, фягят артыг няшр олунандан сонра…

     "Ащ, Берлиоз, Берлиоз!  - дейя Стйопанын башы гызышды  – Щеч аьлабатан шей дейил!".


Лакин дярд чякмяйя ещтийаж галмады вя Стйопа Варйетенин малиййя мцдири олан Римскинин иш отаьындакы нюмряни йыьды. Стйопанын вязиййяти щягигятян дя инжя мясяля иди: биринжиси, яжняби Стйопанын мцгавилянин она тягдим олунмасындан сонра ону етибар етмямясиндян инжийя билярди, щеч малиййя мцдири иля дя данышмаг фювгяладя шякилдя мцряккяб мясяля иди. Доьрудан да, ахы ондан сорушажагларыны беля бир тярздя хябяр ала билмярсян: «Дейин эюрцм, дцнян мян гара маэийа цзря профессорла отуз беш мин рубл дяйяриндя мцгавиля имзаламышаммы?». Бу жцр сорушмаг щеч бир ишя йарамаз!

            Бяли! – дейя телефон дястяйиндян Римскинин кяскин вя хошаэялмяз сяси ешидилди.

            Хош эюрдцк, Григорий Данилович, - дейя Стйопа пясдян диллянди, - данышан Лиходейевдир. Демяли, мясяля белядир…щымм….щымм….мяним йаныма щямин…..еее….артист Воланд эялиб….Демяли беля….мян бу эцн ахшам кечирилижяк чыхыш барясиндя сорушмаг истяйирдим?....

            Щя, гара магымы дейирсиниз? – дейя Римский телефон дястяйиндян сяслянди, - инди афишалар щазыр олажаг.

            Йахшы, - дейя Стйопа сакит сясля диллянди, - о щалда щялялик…

            Бяс сиз ня заман эяляжяксиниз? – дейя Римский сорушду.

            Йарым саата, - дейя Стйопа жаваб верди вя телефон дястяйини йериня асмагла щярарятли башыны ялляри арасында о ки вар сыхды. Ащ, нежя дя бярбад бир вязиййят алынмышды! Вятандашлар, ахы онун щафизясиня ня олуб? Щя? Лакин дящлиздя узун мцддят йубанмаг ейиб иди вя Стйопа дярщал план гурду: щяр вяжщля юзцнцн аьласыьмаз йаддашсызлыьыны кянар нязярлярдян эизлятмяйя чалышмаг. Инди ися ян биринжи вязифя, яжнябийя гаршы щийляэярлик ишлятмякля ондан Стйопа тяряфиндян она щяваля олунмуш Варойетедя няйи нцмайиш етдиряжяйини хябяр алмагдыр. Бу мягамда Стйопа телефон жищазындан якс истигамятя чеврилди вя дящлиздя йерляшяряк, тянбял Грйуна тяряфиндян артыг узун мцддятдир ки, силинмяйян айнада щансыса бир гярибя субйектин – шцвцл кими узундураз вя эюзцндя эюзлцк олан субйектин (ащ, яэяр бурада Иван Николайевич олсайды, ня гийамят оларды! О, бу субйекти дярщал таныйарды!) яксини эюрдц. О ися айнада якс олунандан дярщал сонра йоха чыхды. Стйопа тялаш ичиндя дящлизя даща да дяриндян нязяр салды вя о, икинжи дяфя йырьаланды, беля ки, айнанын юнцндян зорба бир гара пишик ютцб кечди вя еля о мягамда да йоха чыхды. Стйопа црякгопмасына дцшдц вя о, сяндяляди. «Бу нядир беля? – дейя о, дцшцндц, - бялкя мян щаваланырам? Бу кюлэяляр щардан пейда олур?!» - дейя о, дящлизя нязяр салараг, горхаг бир тярздя баьырды.

            Грунйа! Бу ня пишикдир беля бизим евимиздя вейллянир? О, щардан пейда олуб? Бяс онунла олан о бири кимдир??

            Наращат олмаьа дяймяз, Степан Богданович, - дейя Грунйа дейил, йатаг отаьында олан гонаг онун сясиня сяс верди, - щямин о пишик мянимдир. Ясябляшмяйин. Грунйа ися евдя йохдур, мян ону Воронеъя, доьма йурдуна йолламышам, чцнкц о, мяня артыг чохдандыр ки, она мязуниййят вермямяйиниздян шикайятлянирди.

Бу кялмяляр о гядяр эюзлянилмяз вя аьласыьмаз бир шякилдя сюйлянди ки, Стйопа онлары дцз анламадыьыны дцшцндц. О, бюйцк бир тяшвиш ичиндя лющрям йеришля йатаг отаьына тяряф йцйцрдц вя евин астанасында донуб галды. Онун сачлары щярякятя эялди, онун алнында ися кичик тяр дамжыларынын сяпинтиси мейдана чыхды. Йатаг отаьындакы гонаг артыг тяк дейил, юз танышларынын ящатясиндя иди. Икинжи кцрсцнцн цзяриндя щяля дящлиздя Стйопанын эюзцня эюрцнян щямин тип яйляшмишди. Инди ону ачыг – айдын шякилдя эюрмяк мцмкцн иди: ляляйи хатырладан быьлар, эюзлцйцн шцшяси парылдады, диэяри ися парылдамады. Анжаг йатаг отаьында бцтцн бунлардан да дящшятли бир вязиййят щюкм сцрцрдц: зярэяр арвадынын йумшаг кятилинин цзяриня чякинмяз бир позада щансыса бир цчцнжц варлыг – бир ялиндя бир гядящ араг, о бири ялиндя ися эюбяляк шорбасына батырылан чянэяли сахламыш мцдшищ юлчцдя олан гара пишик сярялянмишди. Йатаг отаьында онсуз да зяиф йанан ишыг Стйопанын эюзц юнцндя ямялли – башлы сюнмяйя башлады: «Бах, беляжя диваняйя чеврилирляр!» - дейя о, дцшцндц вя гапынын цст тириндян йапышды.

            Язиз Степан  Богданович, мянжя сиз бир гядяр тяяжцблянмисиниз? – дейя Воланд дишлярини шаггылдадан Стйопадан хябяр алды, - амма эяряк ки, бурада тяяжцбляняси бир шей йохдур. Бу, мяним мяиййятимдир.

Еля бу мягамда пишик гядящи башына чякди вя Стйопанын яли гапынын тириндян ашаьы сцрцшдц.

            Вя бу мяиййят да галмаьа йер эязир, - дейя Воланд давам етди, - бах еля она эюря дя бу мянзилдя кимся артыгдыр. Вя зяннимжя дя щямин артыг адам – мящз сизсиниз!

            Юзцдцр ки вар, онлардырлар! – дейя Стйопа барясиндя жям шякилдя данышан узун, дама – дама гийафяли шяхс кечинин сясиня бянзяр сясля охуду, - онлар цмумиййятля сон заманлар щяр йери мурдарлайырлар. Яййашлыг едир, юз мювгеляриндян суи – истифадя етмякля гадынларла ялагяйя эирир, щеч бир ишин гулпундан да йапышмырлар, щеч йапышмаьа да гадир дейилляр, чцнкц онлара щяваля олунан ишдян баш чыхармырлар.  Бир сюзля, мцдириййятин эюзцндян пярдя асырлар!

            Дювлятин хязинясини ябяс йеря тар – мар едирляр! – дейя пишик дя эююяляйи чейнямякля хябярчилик етди.

Вя еля бу анда, Стйопанын тямамиля дюшямяйя йыхылараг, тагятдян дцшмцш яли иля гапынын цст тирини жыздыьы мягамда мянзилдя дюрдцнжц, сонунжу щадися баш верди. Бядяннцма айнасындан башында йумру шлйапа вя онсуз да ийрянж олан сифятини даща да чиркин щала салан кюпяк диши аьзындан байыра салланан бястя бойлу, лакин гейри – ади шякилдя енликцряк олан бир тип чыхды. Бунунла беля о щям дя чох кцрян иди.

            Мян, - дейя йени шяхс сющбятя гарышды, - цмумиййятля онун щансы йолларла мцдир олдуьуну анлайа билмирям, - дейя кцрян даща да дяриндян бурнунда данышды, - о да еля мяним тяк архиерий кими мцдирдир!

            Сян ки архиерийя бянзямирсян, Азазелло, - дейя пишик сосискалары бошгаба гоймагла вурьулады.

            Еля мяним дя дедийим будур,- дейя кцрян тын – тын диллянди вя Воланда доьру чевирмякля ещтирамла ялавя етди: - Мессир, изн верин, ону Москвадан дцз жящяннямя йоллайым.

            Пишт!! – дейя пишик тцклярини дик галдырараг гяфилдян баьырды.

Вя еля о мягамда да йатаг отаьы Стйопанын башына фырланды вя о, башы иля гапынын цст тириня зярбя иля дяймякля вя щушуну итирмякля дцшцндц: «Мян юлцрям….». Анжаг о, юлмяди. Эюзлярини йцнэцлжя ачмагла о, юзцнц няся бир даша бянзяр бир яшйанын цзяриндя отурдуьуну эюрдц. Онун ятрафында няся еля щей уьулдайырды. О, эюзлярини йетяринжя ачыдыгдан сонра ися уьулдайанын дяниз олдуьуну вя щятта – онун дальасынын онун дцз айагларынын алтында йырьаландыьыны, гыса десяк, онун бяндин дцз кцнжцндя яйляшдийини, онун алтындан ися мави рянэли парлаг дянизин ахыб кечдийини, архасында ися – даьын цзяриндя фцсункар бир шящярин йерляшдийини эюрдц. Беля шяраитдя нежя давранажаьыны бяляд олмайан Стйопа ясян айаглары цзяриндя дирчяляряк, бяндин цзяри иля сащиля тяряф аддымлады. Бяндин цзяриндя щансыса бир шяхс дайанмыш, папиросунун тцстцсцнц жийярляриня чякяряк, дянизя тцпцрцрдц. Стйопайа о, гярибя бир нязяр салараг, тцпцрмякдян ял чякди. Онда Стйопа беля бир фянд ишлятмяли олду: намялум типин юнцндя диз чюкяряк, диля эялди:

            Йалварырам сизя, йалварырам, дейин эюряк, бу щансы шящярдир?

            Юзцнц эижлийя гойма! – дейя инсафсыз шяхс диллянди.

            Мян сярхош дейилям, - дейя Стйопа батыг сясля диллянди, - мян азарлыйам, мяня ня ися олуб, мян нахошламышам…Мян щардайам? Бу щансы шящярдир? 

            Туталым ки, Йалтадыр….

Стйопа сакитжя няфясини дярди, бюйрц цстя йеря сярилди вя онун башы бяндин исинмиш дашына дяйди.

 


8 – ЖИ ФЯСИЛ. ПРОФЕССОР ИЛЯ ШАИР АРАСЫНДАКЫ ТЯКБЯТЯК МЦБАЩИСЯ.

Стйопанын Йалтада щушуну итирмяси мягамында, йяни, саатын ягрябляринин эцнорта саат он икинин йарысыны эюстярмяси мягамында дярин вя давамлы йухудан айылан Иван Николайевич Бездомнынын щушу юзцня эялди.  Бир мцддят о, онун бу аь диварлы, щансыса бир парлаг рянэли металдан дцзялдилмиш гярибя эежя масалы вя эцняшин дцшдцйц аь рянэли пярдяли бу намялум отаьа нежя дцшдцйцнц дярк етмяйя сяй эюстярмиш олду. О, башыны силкялямякля онун аьрымадыьыны мцяййян етди вя юзцнцн щал – щазырда мцалижяханада олдуьуну хатырлады. Бу дцшцнжя онда Берлиозун щялак олмасына даир хатиряляри бир даща ойатмыш олду, фягят артыг бу эцн бу хатиряляр Иванда щямин эцжлц сарсынтыны мейдана чыхартмады. Йухусуну алдыгдан сонра Иван Николайевич артыг бир гядяр сакитляшмиш вя даща айдын шякилдя дцшцнмяйя башламышды. Бир мцддят тямиз, йумшаг вя ращат олан йайлы чарпайынын цзяриндя узанан вязиййятдя галан Иван юз йанында зянэин басмадцймясини эюрдц. Жисимляря зяруриййят олмадыьы щалларда тохунмаг вярдишиня малик олан Иван ону басды. О, щансыса бир зянэ сясинин сясляняжяйини вя йахуд да дцймяни басдыгдан щямян сонра щансыса бир щадисянин баш веряжяйини эюзляся дя, фяргли щал мейдана чыхды. Иванын йатаьынын айаг тяряфиндя «Ичмяк» кялмясинин щякк олундуьу тутгун рянэли силиндрин ишыьы йанды. Бир гядяр беля вязиййятдя галдыгдан сонра силиндр «Дайя» кялмясинин мейдана чыхмасына гядяр дювря вурмаьа башлады. Тябии ки, бу мящарятля дцзялдилмиш силиндр Иваны ямялли – башлы сарсытмыш олду. «Дайя» йазысы «Щякими чаьырын» йазысы иля явяз олунду.

            Щымм…,- дейя Иван бу силиндр иля ня едяжяйиня бяляд олмамагла диллянди. Лакин бурада онун тясадцфян бяхти эятирди. Иван дцймяни икинжи кяря «Фелдшер» сюзцнцн цзяриндя басды. Силиндр онун щярякятиня жаваб олараг сакитжя жинэилдяди, дайанды, онун ишыьы сюндц вя отаьа яйниндя аь рянэли тямиз хяляти олан долу бядянли хошаэялимли бир гадын дахил олараг Ивана бу кялмялярля мцражият етди:

            Сабащыныз хейир!

Иван онун саламламасына жаваб вермяди, чцнкц ону беля бир шяраитдя йерсиз санды. Щягигятян дя, тямамиля саьлам олан адамы мцалижяханайа дцртцбляр, инди ися юзлярини бунун эярякли олдуьу кими апарырлар! Гадын ися симасындакы мцлайим ифадяни йыьышдырмадан дцймяни бир дяфя басмагла пярдяни йухары галдырды вя узунлуьу дцз дюшямяйя гядяр чатан эенишилэякли вя йцнэцл чякили шябякядян отаьа эцн ишыьы сцзцляряк дцшдц. Шябякянин байыр щиссясиндя ейван варды, ондан о йана ися эиринти – чыхынтылы чайын сащили, онун о бири тайында ися – инсана няшя бяхш едян шам мешя йерляшмишди.

            Буйурун, ванна гябул един, - дейя гадын ону ваннайа дявят етди вя онун ялинин алтындан, ичярисиндя ванна отаьы иля эюзял бир шякилдя тяжщиз олунмуш айагйолунун йерляшдийи дахили дивар ачылды.

Иван гадын иля сющбят етмямяйи гярара алса да, юзцнц сахлайа билмяди вя суйун ваннайа парылдайан крандан эениш шырнагла нежя шырылты иля тюкцлдцйцнц мцшащидя етмякля истещза иля бу кялмяляри сюйляди:

            Эюр ща! Ейнян «Метрополда» олдуьу кимидир!

            Хейр, - дейя гадын мяьрур бир тярздя диллянди, - ондан да йахшыдыр. Беля бир аваданлыьа щеч бир йердя, щятта хариждя дя тясадцф етмярсиниз. Алимляр иля щякимляр бизим клиникайа бахмаг цчцн хцсуси олараг бурайа эялирляр. Бизя демяк олар ки, щяр эцн яжняби туристляр баш чякирляр.

«Яжняби турист» кялмясини ешидян Иван дярщал дцнянки консултанты хатырлады. Онун бейниня дярщал думан чюкдц, о, ажыглы – ажыглы ятрафына нязяр салды вя деди:

            Яжняби туристляр…Сиз бу яжняби туристляря нежя дя мяфтунсунуз! Онларын арасында ися йери эялмишкян, щяр жцряси вар. Мясялян, мян дцнян беляси иля таныш олмушам, рущуму охшайанла!

Вя о, аз гала Понтий Пилат барясиндя бящс едяжякди, лакин гадына бу барядя данышмаьын ябяс олдуьуну вя онун онсуз да она щеч жцр йардым едямяйяжяйини дярк етмякля сусмалы олду. Йуйуб тямизлянмиш Иван Николайевичя еля о анда щяр бир кишийя ванна гябул едяндян сонра эяряк олан щяр шей тягдим олунду: цтцлянмиш кюйняк, алт палтары вя жораб. Лакин бу да аздыр: шкафын гапысыны ачмагла гадын онун ичярисиня ишаря етди вя сорушду:

            Ня эейиняжяксиниз – хялят йохса пиъама? 

 Йени йурда зорла мяскунлашдырылмыш Иван гадынын щяддиндян артыг сярбяст олмасындан аз гала яллярини бири – бириня вурду вя бармаьы иля ал – гырмызы рянэли байкадан щазырланмыш пиъамайа ишаря етди. Бундан сонра ися Иван Николайевичи бош вя сяссиз дящлиз бойунжа апардылар вя ири юлчцлц отаьа салдылар. Иван ися бу мюжцзяли шякилдя тяэщиз олунмуш бинадакы щяр бир шейя кинайя иля мцнасибят бясляйяжяйини гярара алмагла бейниндя бу отаьа «фабрик - мятбях» адыны верди.  Вя бу мянада да чох щагглы иди. Бурайа шкафлар иля ичярисиня парлаг никел алятлярин йерляшдирилдийи  шцшя шкафлар йерляшдирилмишдиляр. Бурада щямчинин гейри – ади мцряккяблийя маилк олан кцрсцляр, алышыб йанан галпаглы щансыса бир гарынлы лампалар, чохсайлы шцшя габлар, газ одлуглары, електрикли нагилляр вя щеч кимя тямамиля мялум олмайан лявазиматлар да вар идиляр.

Отагда Иванла цч няфяр – ики няфяр гадын иля башдан – айаьа гядяр аь рянэли гийафядя олан бир киши мяшьул олмаьа башлады. Иваны ян биринжи кцнжя, ондан няйися хябяр алмаг мягсядиля маса архасына кечирдиляр. Иван дцшдцйц вязиййяти ятрафлы шякилдя эютцр – гой етмяйя башлады. Онун юнцндя цч йол варды. Биринжи йол ися ону фювгяладя бир шякилдя ширникляндирирди: бу лампалар иля бу гялиз яшйаларын цзяриня атылмагла онлары сындырыб, жящяннямя васил етмяк вя бунунла да юзцнцн ябяс йеря тутулмасына эюря юз етиразыны мящз бу шякилдя ифадя етмяк. Лакин бу эцнкц Иван дцнянки Ивандан ящямиййятли шякилдя фярглянирди вя бу биринжи йол онда мцяййян шцбщяляр доьурмаьа башлады: беля олан тягдирдя онлар бир даща онун азьын дяли олдуьуна ямин олажаглар. Мящз еля буна эюря дя Иван биринжи йолу рядд етмиш олду. Икинжи йол да мювжуд иди: йубанмадан консултант иля Понтий Пилат барясиндя ящвалаты наьыл етмяйя башламаг. Лакин дцнянки тяжрцбядян мялум олдуьу кими, бу ящвалата инанмырлар вя йахуд да ону нежяся ейбяжяр бир шякилдя анлайырлар. Мящз еля бу сябябдян дя Иван цчцнжц йолу сечмяйи гярара алмагла бу йолдан да имтина етмиш олду: вцгарлы бир сцкута гярг олмаг. Буну там сурятдя щяйата кечиртмяк мцмкцн олмады вя о, гейри – иради олараг чох зяиф вя гашгабаглы бир тярздя дя олса бир сыра суаллары жавабландырмалы олду. Ивандан онун кечмиш щяйаты барясиндя щяр бир шейи вя щятта онун он беш ил бундан яввял скарлатин хястялийиня нежя вя ня заман йолухдуьуну беля хябяр алдылар. Иван барясиндя бцтюв бир мялуматы ялдя едян щямин шяхсляр бу сящифяни чевирдиляр вя аь гийафяли гадын онун гощумлары щаггында суаллара кечди. Щансыса бир узунчулуг башлады: ким вяфат едиб, ня заман вя нядян, яййашлыг едибми, дяри зющряви хястяликлярдян язиййят чякибми вя буна бянзяр даща ня гядяр суал. Йекунда ися ондан дцнян Патриарши эюлжцйцндя баш верянляр барясиндя данышмаьы рижа етдиляр, лакин она чох да гямиш олмадылар, щеч Понтий Пилат барясиндя мялумат да онларда щейрят доьурмады. Бу мягамда гадын Иваны кишийя ютцрдц вя щямин киши онунла даща фяргли бир шякилдя цнсиййят йаратды вя ону даща щеч бир сорьу – суала тутмады. О, Иванын бядянинин щярарятини юлчдц, нябзини сайды, Иванын эюзляриня бахды вя ону щансыса бир лампа иля ишыгландырды. Сонра ися кишинин дадына айры бир гадын йетишди вя Иванын чийниня инжитмядян няся батырмаьа башладылар, онун синясинин дяриси цзяриндя чякижин гулпу иля щансыса бир ишаряляри чякяряк, онунла онун дизлярини дюйяжлядиляр, бунун тясири алтында ися Иванын айаглары атылыб – дцшмяйя башлады, онун бармаьыны дешяряк, ондан ган эютцрдцляр, дирсяйинин бцкцшцнц ня иляся дяляряк, ялляриня щансыса резин билярзикляри тахдылар…

Иван ися йалныз юз – юзцня ажы – ажы эцлцмсцнцр вя щяр шейин нежя сарсагжасына вя гярибя алынмасы барясиндя дцшцнцрдц. Яжяб ишдир! Щамыны намялум консултантдан эялян тящлцкядян щали етмяк истяйирди, ону йахаламаьа жан атырды, анжаг сонунда Вологдада ички дцшкцнц олан Фйодор дайы щаггында истянилян жяфянэиййаты наьыл етмяк цчцн щансыса бир мцяммалы отаьа дцшмяйя наил олду. Дюзцлмяз дяряжядя ахмаглыгдыр! Нящайят ки, Иваны асудячилийя бурахдылар. О, йенидян бир финжан гящвя, йарыбишмиш ики йумурта вя аь чюряк иля йаь алдыьы отаьына ютцрцлдц. Она тяклиф олунун йемякляри йейиб, ичдикдян сонра Иван бюйцк сябирсизликля бу тясисатын щансыса бир рящбярини вя бу рящбярин диггятини юзцня гаршы жялб едяжяйиня мцвяффяг олажаьыны вя ядалятя наил олажаьыны эюзлямяк гярарына эялди. Вя о, онунла чох тез бир заманда, сящяр йемяйиндян дярщал сонра эюрцшдц. Гяфилдян Иванын отаьынын гапысы ачылды вя орайа яйинляриндя аь хялят олан чохсайлы инсан дахил олду. Щамыдан ирялидя башыны актйорсайаьы гырхмыш вя чох хошаэялимли, лакин чох ити бахышлы вя нязакятли ядалы гырх беш йашлы ирялиляйирди. Бцтцн мяиййят она диггят вя щюрмятля йанашыр вя мящз еля бу сябябдян дя онун отаьа дахил олмасы чох тянтяняли бир шякилдя щяйата кечирилмиш олду. «Ейнян Понтий Пилат кими!» - дейя Иван дцшцндц. Бяли, бу, шцбщясиз ки, ян мцщцм адамлардан бири иди. О, кятилин цзяриня яйляшди, йердя галанлар ися айаг цстя галдылар.

            Доктор Стравинский, - дейя Иванын йанында яйляшмиш шяхс юзцнц тягдим етди вя ону достжасына нязяр салды.

            Буйурун, Александр Николайевич, - дейя сялигяли саггала малик олан щансыса бир няфяр пясдян сюйляди вя башчыйа Иванын бцсбцтцн йазылмыш вярягини тягдим етди.

«Бир алям иш жалайыблар!» - дейя Иван дцшцндц. Башчы ися адяти цзря вяряги нязярдян кечидяряк, «Аща, аща…» дейя бурнунун алтында бу кялмяляри мырылдады. Вя ятрафындакы инсанларла щеч дя щамыйа мялум олмайан дилдя сюйлянилян бир нечя ифадя иля юз ряйини билдирди. «Латынжа да ейнян Пилат кими данышыр…» - дейя Иван гямэин тярздя дцшцндц. Бу ан ону йалныз бир кялмя диксинмяйя вадар етди вя бу кялмя щяля дцнян щямин о мялун яжняби тяряфиндян Патриарши эюлжцйцндя сюйлянилмиш, щал – щазырда ися бурада профессор Стравинский тяряфиндян тякрарланан «шизофренийа» кялмяси иди.  «Буну да билирмиш!» - дейя Иван тялашлы бир сурятдя дцшцндц. Башчы, эюрцнцр, она ящатяси тяряфиндян сюйлянилян щяр шей иля разылашмаг вя щяр шейя шянлянмяк вя еляжя дя бцтцн бунлары «Чох эюзял, чох пакизя…» кялмяляри иля ифадя етмяк вярдишиня малик иди. 

            Чох пакизя! – дейя Стравинский кимяся вяряги гайтармагла диллянди вя Ивана мцражият етди: - Сиз – шаирсинизми?

            Шаирям, - дейя Иван гашгабаглы бир тярздя жаваб верди вя илк дяфя олараг поезийайа гаршы щансыса бир анлашылмаз нифрят щиссини дуйду вя еля щямин мягамда да онун тяряфиндян хатырланан шяхси шеири онда хошаэялмяз бир щисс ойатды. Цз – эюзцнц туршутмагла о да юз нювбясиндя Стравинскидян хябяр алды:

            Сиз – профессорсунузму?

Буна жаваб олараг ися Стравинский нязакятли башыны яйди.

            Вя сиз бурада ян башлыжа адамсыныз? – дейя Иван давам етди. 

Стравинский бу дяфя дя башыны йырьалады.

            Мян сизинля сющбят етмялийям, - дейя Иван Николайевич мяналы – мяналы диллянди.

            Мян дя мящз еля буна эюря бурдайам, - дейя Стравинский жаваб верди.

            Иш бурасындадыр ки, - дейя Иван онун заманынын йетишдийини щисс етмякля сющбятя башлады, - мяни дяли кими эейиндириб - кечиндирибляр, мяни щятта щеч ким ешитмяк беля истямир!

            Хейр, биз сизи чох диггятля динляйяжяйик, - дейя Стравинский чох жидди вя сакит бир тярздя диллянди, - вя сизин дя дяли кими эейиндирилиб – кечиндирилмяйинизя дя изн вермяйяжяйик.


            О щалда динляйин: дцнян ахшам мян Патриарши эюлжцйцндя бир мцяммалы шяхсля, Берлиозун щялак олажаьы щаггында яввялжядян хябярдар олан вя Понтий Пилатла шяхсян эюрцшян яжняби иля гаршылашмышам.

Мяиййят сакитжя вя гымылданмадан шаиря диггят кясилмишди.

            Пилат? Пилат – Иса Мясищин дюврцндя йашайан Пилатдырмы?  - дейя Стравинский эюзлярини гыймагла Ивандан хябяр алды.

            Юзцдцр ки, вар.

            Аща, - дейя Стравинский сюйляди, - о Берлиоз ися трамвай алтында щялак оландыр, елями?

            Бах, еля мящз ону мяним эюзцмцн юнцндя Патриарши эюлжцйцндя трамвай язиб юлдцрдц, щям дя нязяря алмаг лазымдыр ки, щямин о мцяммалы вятяндаш…

            Понтий Пилатын танышы, елями? – дейя йягин ки, анлашыглыьы иля фярглянян Стравинский сорушду.

            Юзцдцр ки вар, - дейя Иван Стравинскини  диггятля нязярдян кечирмякля онун сюйлядиклярини тясдигляди, - демяли о, яввялжядян Аннушканын йеря эцнябахан йаьыны даьыдажаьыны хябяр вермишди…О ися мящз щямин йердя сцрцшцб йыхылды! Бах, буна сюзцнцз нядир? – дейя Иван бу кялмяляри иля щякимдя бюйцк тяясцрат ойадажаьына цмид бяслямякля хябяр алды. Лакин тяясцрат о гядяр дя эцжлц олмады вя Стравинский она нювбяти суал иля мцражият етди:

            Бяс щямин о Аннушка кимдир?

Бу суал Иванын овгатыны бир гядяр тялх етди вя онун сифяти дартынды.

            Аннушка бу мясялядя тямамиля ящямиййятсиз адамдыр, - дейя о, ясябляшмякля сюйляди, - Аллащ билир, о кимдир. Садовойа кцчясиндян олан щансыса бир сяфещ. Бурада ясас мясяля, онун эцнябахан йаьындан яввялжядян щали олмасындадыр! Сиз мяни анлайырсынызмы?

            Чох йахшы анлайырам, - дейя Стравинский жидди бир сурятдя жаваб верди вя шаирин дизиня тохунмагла бу кялмяляри ялавя етди: - Щяйажанланмайын вя давам един.

            Давам едирям, - дейя Иван Стравинскинин тонуна уйьун ланышмаьа жящд эюстярмякля вя ажы тяжрцбяйя эюря она йалныз бу мягамда сакитлийин файда веряжяйини дцшцнмякля диллянди, - демяли беля, щямин о дящшятли адам, - о ися консултант олдуьуну сюйлямякля йалан данышыр, - щансыса бир гейри – тябии гцввяйя маликдир…Мясялян, ону тягиб етмяйя чалышырсан, ону ися йетишмяк мцмкцн дейил. Онун йанында щяля ики няфяр дя вар, онлар да бир безин гыраьыдырлар: эюзцндя гырыг эюзлцйц олан щансыса бир узундураз вя трамвайда сярбяст шякилдя эедян аьласыьмаз юлчцлц пишик. Бундан савайы, - щеч ким тяряфиндян сюзц йарымчыг кясилмяйян Иван эет – эедя даща да гызышыр вя даща бюйцк яминликля данышырды, - о, шяхсян Понтий Пилатын ейванында олуб, буна шцбщя беля ола билмяз. Ахы бу нядир, щя? Ону тяжили щябс етмяк лазымдыр, якс тягдирдя о, тярифя эялмяз бир дяряжядя фялакят тюрядяжяк.

            Демяли, сиз онун щябся алынмасына мцвяффяг олмаьа чалышырсыныз, еля дейилми? Мян сизи дцзмц баша дцшдцм? – дейя Стравинский хябяр алды.

«О, аьыллыдыр, - дейя Иван дцшцндц, - етираф етмяк лазымдыр ки, зийалылар арасында да надир щалларда да олса зякалы инсанлара тясадцф етмяк мцмкцндцр. Буну инкар етмяк олмаз!» - вя онун суалыны нювбяти шякилдя жавабландырды:

            Тямамиля дцз буйурурсунуз!  Бир юзцнцз дцшцнцн, ахы нежя дя мцвяффяг олмаьа чалышмайасан?! Щалбуки мяни зорла бурада сахламаьа чалышыр, эюзцмя лампаны дцртцр, ваннада чимиздирир, Федйа дайы щаггында сорьу – суала тутурлар!...О ися артыг чохдандыр ки, дцнйасыны дяйишиб! Мян дярщал азадлыьа бурахылмаьымы тяляб едирям.

            Нейняк, чох эюзял, чох пакизя! – дейя Стравинский юз мцлащизясини билдирди, - будур, щяр шей айдынлашды. Щягигятян дя, мцалижяханада тямамиля саьлам инсаны дустаг етмяк няйя эярякдир? Йахшы – ы. Яэяр сиз мяня нормал адам олдуьунузу сюйляйярсинизся, мян сизи дярщал евя йазмаьа щазырам. Сцбут етмяйя ещтийаж йохдур, садяжя сюйляйин. Беляликля, сиз нормалсынызмы?

Бу мягамда щяр йер лал сцкута гярг олду вя сящяр Ивана гуллуг едян шишман гадын щякимя бюйцк ещтирамла нязяр салды, Иван ися бир даща дцшцндц: «Тямамиля фящмлидир!». Профессорун тяклифи онун щяддиндян зийадя хошуна эялди, анжаг жаваб вермяздян яввял алныны бцзцшдцрмякля дяриндян дцшцндц вя гятиййятля бу кялмяляри бяйан етди:

            Мян нормалам.

            О щалда чох эюзял, чох пакизя,- дейя  Стравинский ращат няфяс алмагла ужадан сяслянди, - беля олан тягдирдя ися эялин мянтигя уйьун шякилдя дцшцняк. Яввялжя сизин дцнянки эцнцнцзя нязяр салаг, - бу мягамда о, эерийя бойланды вя она йубанмадан Иванын вярягини тягдим етдиляр. –Юзцнц Понтий Пилатын танышы кими тягдим едян намялум инсанын ахтарышы зямининдя сиз дцнян нювбяти ямялляря йол вермисиниз, - бу анда Стравинский эащ юнцндяки вярягя, эащ да ки Ивана нязяр салмагла узун бармагларыны гатламаьа башлады, - синяниздян иконаны асмысыныз. Беля шей олубму?

            Олуб, - дейя Иван гашгабаглы бир тярздя разылашды.

            Чяпярдян атланыб, цзцнцзц жырмысыныз, елями? Ресторанда ялиниздя йанан шам, яйниниздя алт палтары пейда олуб, орда бир няфяри язишдирмисиниз. Сизи бурайа ял – голунуз баьлы бир шякилдя эятирибляр. Бурайа эятирилдикдян сонра ися сиз милися зянэ едиб, бурайа пулемйот йолламаларыны хащиш етмисиниз. Сонра ися пянжярядян тулланмаьа жящд эюстярмисиниз. Еля дейилми? Изн верин хябяр алым: беля бир ямяля йол вермякля, кимися йахаламаг вя йахуд да щябс етмяк мцмкцндцрмц? Вя яэяр сиз нормал адамсынызса, о щалда бу суалы беля жавабландыражагсыныз: щеч бир вяжщля. Сиз бураны тярк етмяк истяйирсиниз, дейилми? Йахшы, гой сиз дейян олсун. Амма беля олан тягдирдя изн верин, сорушум: сиз бурадан бирбаша щарайа йолланажагсыныз?

            Ялбяття ки, милися, - дейя Иван артыг щямин яминликля дейил вя профессорун нязярляри алтындан язилмякля диллянди.

            Бирбаша орайа, елями?

            Аща.

            Бяс юз мянзилинизя баш чякмяйяжяксиниз? – дейя Стравинский жялд бир тярздя хябяр алды.

            Орайа баш чякмяйя вахт йохдур! Мян мянзилимя баш чякяня гядяр о, арадан сивишиб гачар!

            Демяли, беля. Бяс сиз милися илк нювбядя ня барядя дейяжяксиниз?

            Понтий Пилат барясиндя, - дейя Иван Николайевич диллянди вя онун эюзцня зяиф думан чюкдц.

            Бах, бу лап яла олду! – дейя рам олмуш Стравинский ужадан сюйляди вя саггалы адама мцражият едяряк ямр верди: - Фйодор Василйевич, зящмят олмаса, йолдаш Бездомныны евя йазын. Анжаг бу отаьы мяшьул етмяйин, щеч йатаг дястини дя дяйишмяйя ещтийаж йохдур. Ики саатдан сонра вятяндаш Бездомный йенидян бурайа гайыдажаг. Беля – беля ишляр, - дейя о, шаиря мцражият етди, - мян сизя мцвяфягиййят арзуламайажаьам, чцнкц бу мцвяфягиййятя зярряжя гядяр дя олсун инанмырам. Эюрцшянядяк! – вя о, айаьа галхды, онун мяиййяти ися щярякятя эялди.

            Ахы мян щансы ясасла бурайа гайытмалы олажам? – дейя Иван тялаш ичярисиндя хябяр алды.

Стравинский санки бу суалы эюзляйирмиш кими дярщал йериня яйляшди вя диля эялди:

            О ясасларла ки, сиз яйниниздя алт палтары милисдя пейда олан вя онлара Понтий Пилаты шяхсян таныйан шяхсля гаршылашдыьынызы бяйан едян кими сизи еля о андажа бурайа эятиряжяк вя сиз йенидян бу отагда пейда олажагсыныз.

            Ахы алт палтарынын бурайа ня дяхли вар? – дейя Иван юзцнц итирмиш щалда ятрафына бойланмагла сорушду.

            Ясас етибариля, Понтий Пилатын дяхли вар. Еля алт палтарынын да щямчинин.  Ахы биз сизин яйниниздяки хястяхана палтарыны яйниниздян чыхартмалы олажаьыг вя сизя юз палтарларынызы гайтармалы олажаьыг. Сизи ися бизим йанымыза алт палтарында эятирибляр. Щям дя сиз юз мянзилинизя баш чякмяйя щазырлашмырсыныз, щалбуки, мян сизя бу барядя ишаря етмишдим. Сонра ися Пилат…Вя иш, нежя дейярляр, щазырдыр!

Вя еля бу мягамда Иван Николайевичин башына  гярибя иш эялди. Онун ирадяси санки гырылды вя о, зяиф олдуьуну вя мяслящятя ещтийаж дуйдуьуну щисс етди.

            Бяс инди ня едим? – дейя о, бу дяфя цркяк бир шякилдя хябяр алды.

            Бах, бу башга мясяля! – дейя Стравинский онун сясиня щай верди, - бу, артыг мянтигли суалдыр. Инди мян сизя яслиндя няйин баш вердийини баша салмаьа чалышажаьам. Дцнян сизи кимся горхудараг, сизин овгатынызы Понтий Пилат вя диэяр мясяляляр барясиндя ящвалатлар иля тялх едиб. Вя сиз, ясябляшиб вя сарсынты кечириб, Понтий Пилат барясиндя наьыл данышмагла, шящярдя эязиб – долашмаьа башламысыныз. Щяр кясин сизи дяли зянн етмяси дя тямамиля тябии щалдыр. Сизин щал – щазырда хиласыныз йалныз бунда – там динжликдядир. Вя сиз мцтляг бурда галмалысыныз.

            Лакин ону йахаламаг лазымдыр! – дейя Иван бу дяфя йалварыш долу сясля гышгырды.

            Йахшы –ы, бяс юзцнцзцн ора – бурайа гачмаьыныза ня лцзум вар? Каьызда бу инсан барясиндяки бцтцн шцбщяляриниз иля иттищамларынызы ифадя един. Сизин бяйанатынызы эярякли йеря эюндярмякдян садя щеч ня йохдур вя яэяр сиз бизим жинайяткарла ялагядя олдуьумузу тяхмин едирсинизся, о щалда бцтцн бунлар тез бир заманда бялли олажаг. Йалныз бир шяртим вар: аьлынызы чох эцжя салмайын вя Понтий Пилат барясиндя дя аз дцшцнмяйя сяй эюстярин. Чох да ки дейир! Щяр дейиляня инанмаг олмаз. 

            Анладым! – дейя Иван гятиййятля бяйан етди, - мяня каьыз иля гялям вермяйинизи рижа едирям.

            Она каьыз иля ужу гыса гялям верин, - дейя Стравинский долу бядянли гадына сярянжам верди, Ивана ися бу сюзляри сюйляди: - Амма бу эцн йазмаьы тювсиййя етмирям.

            Йох, йох, еля бу эцн йазмалыйам, мцтляг бу эцн, - дейя Иван тялашлы бир тярздя гышгырды.

            Йахшы, олсун. Йетяр ки, чох эцжя дцшмяйясиниз. Бу эцн баш тутмарса, сабащ алынар.

            О, гачыб йахасыны гуртаражаг!

            Хейр, - дейя Стравинский яминликля тякид етди, - сизи ямин едирям ки, щеч бир йеря гачмайажаг. Вя унутмайын ки, бурада, биздя сизя щяр васитя иля йардым едяжякляр, бунсуз ися сиздя щеч бир шей алынмаз. Сиз мяни ешидирсинизми? – дейя Стравинский мяналы – мяналы сорушду вя Иван Николайевичин щяр ики ялиндян йапышды. Онлары ялиня алмагла о, нязярлярини узун мцддят вя йахындан Иванын эюзляриндян чякмяйяряк, бу сюзляри тякрар етди: - Сизя бурада йардым едяжякляр…Сиз юзцнцздя йцнэцллцк щисс едяжяксиниз. Бурада щяр йердя сакитчиликдир, щяр йердя сяссизликдир. Бурада сизя йардым едяжякляр.

Иван Николайевич гяфилдян ясняди вя онун цзцндяки ифадя хейли йумшалды.

            Бяли, бяли, - дейя о, пясдян диллянди.

            Чох эюзял, чох пакизя! – дейя Стравинский вярдиш етдийими кими сющбяти тамамлады вя айаьа галхды, - худащафиз! – дейя о, Иванын ялини сыхды вя отагдан чыхаркян саггалы адама доьру чеврилмякля деди: - Бяли, амма оксиэени гябул един….ваннаны да щямчинин.

Бир нечя андан сонра Иванын юнцндя ня Стравинский, ня дя ки онун мяиййяти йох иди. Пянжярядяки торун архасында ися, чайын о бири сащилиндя ися эцнорта эцняшинин шцалары алтында црякачан вя йаз шамы нязяря чарпыр, йахынлыгда ися чай бярг вурурду.


9 – ЖУ ФЯСИЛ. КОРОВЙЕВИН ЩОГГАЛАРЫ.

Мярщум Берлиозун йашадыьы Москва шящяринин Садовый кцчясиндяки бис - 302 сайлы мянзил йолдашлыьынын сядри Никанор Иванович Босой чяршянбя эцнцнцн яввялки эежясиндян башламагла жцмя ахшамына гядяр сон дяряжя бюйцк гайьыларла йашайырды. Бизя мялум олдуьу кими, эежяйарысы евя тяркибиндя Ъелдыбинин дя иштирак етдийи комиссийа тяшриф буйурмуш, Никанор Ивановичи бурайа чаьырмыш, она Берлиозун щялак олмасы щаггында мялумат вермиш вя онунла бирликдя 50 сайлы мянзиля йолланмышды. Бурада ися мярщумун яшйалары иля ялйазмаларынын мющцрлянмяси щяйата кечирилмишди. Щямин мягамда ня ев гуллугчусу олан Грунйа, ня дя ки йцнэцлбейин Степан Богдановичя мянзилдя тясадцф етмяк мцмкцн олмамышды. Комиссийа ися Никанор Ивановичя мярщумун ялйазмаларынын онлар тяряфиндян арашдырылма мягсядиля мцсадиря олунажаьыны, мярщумун йашадыьы мянзилин, йяни онун тутдуьу цч отаьын (зярэяр арвадынын кечмиш иш, гонаг вя йемяк отаьы) мянзил йолдашлыьынын щимайяси алтына кечяжяйини, мярщумун яшйаларынын ися онун варисляринин мейдана чыхажаьына гядяр щямин бу мянзил сащясиндя горунуб сахланылажаьыны бяйан етмишди. Берлиозун щялак олмасы щаггында хябярляр ися бцтцн бинайа щансыса бир фювгялтябии сцрят иля йайылмышды вя жцмя ахшамынын сящяр саат йеддисиндян етибарян Босойа телефон зянэляри дахил олмаьа башлады, сонра ися мярщумун йашадыьы мянзил сащясиня гаршы йюнялмиш иддиаларын юз яксини тапдыьы яризяляр она шяхсян тягдим олунмаьа башланды. Вя ики саат ярзиндя Никанор Иванович беля яризялярин отуз икисини гябул етмиш олду. Бу яризяляр йалварышлар, щядя – горхулар, шяр – бющтанлар, чуьуллар, тямири юз щесабына щяйата кечиряжяйиня даир вядляр вя щямчинин дя гулдурларла бирликдя бир мянзилдя йашамаьын мцмкцнсцзлцйц иля дюзцлмяз даражаглыьа даир шикайятлярдян ибарят иди. Бцтцн бу яризялярля йанашы, юзцнцн бядии тясвири етибариля ясрарянэиз олан пенжяйин билаваситя олараг жибиня гойулмуш пелменлярин 31 сайлы мянзилдя оьурланмасы, щяйатына суи – гясд иля сон гоймайа даир ики вяд вя мяхфи щамилялик барясиндя етираф да нязяря чарпырды.  Никанор Ивановичи онун мянзилинин дящлизиня чаьырыр, онун кюйняйинин голундан йапышыр, она ня ися пычылдайыр, эюз вурур вя она боржлу галмайажагларыны вяд едирдиляр.  Бу мяшяггят эцнорта саат биря гядяр, йяни Никанор Ивановичин юз мянзилиндян дарвазаларын йанында йерляшян идаря бинасына тяряф йцйцрмяси, лакин орда да инсанларын топлашдыьыны эюрцнжя орадан да кянара гачмасына гядяр давам етмиш олду. Ону асфалт дюшянмиш щяйят бойунжа избяиз тягиб едянлярдян зор - зцлмля жаныны гуртаран Никанор Иванович нящайят ки, алтынжы кцчя гапысында эизлянмяйя мцвяффяг олараг, щямин о лянятяэялмиш 50 сайлы мянзилин йерляшдийи бешинжи мяртябяйя галхды. Мянзилин юнцндяки мейданчада няфясини дярян тосгун Никанор Иванович гапынын зянэини басса да, она жаваб верян олмады. О, нечя дяфялярля зянэи басды вя дейинмяйя башламагла, пясдян сюйцш сюймяйя башлады. Фягят щеч бунун да бир файдасы олмады. Щямин мягамда Никанор Ивановичин артыг сябр касасы дашды вя о, жибиндян ев идарясиня мяхсус олан ачар сурятляринин баьыны чыхармагла щюкмлц яли иля гапыны ачараг, ичярийя кечди.  

            Ещей, гуллугчу! - дейя Никанор Иванович йарымгаранлыг дящлиздя ужадан баьырды.  – Адын ня иди сянин? Грунйадыр, елями? Евдя йохсан?

Лакин онун сясиня сяс верян олмады. О щалда Никанор Иванович отаьын гапысынын мющцрцнц ачараг, чантасындан анбар метрясини чыхартмагла, отаьа дахил олду. Дахил олмаьына дахил олду, йалныз щейрятдян еля гапыдажа донуб галды вя щятта тцкляри дя црпяшди. Мярщумун масасынын архасында яйниндя дама – дама пенжяк, башында ъокейляря хас шапка, эюзцндя ися эюзлцк олан намялум, арыг вя узун гамятли вятяндаш ….бир сюзля, щямин о шяхс яйляшмишди.

            Сиз кимсиниз, вятяндаш? – дейя Никанор Иванович сяксякяли бир сурятдя хябяр алды.

            Пащо! Никанор Иванович, - дейя гяфилдян пейда олан вятяндаш жинэилдяйян тенор сяси иля баьырды вя йериндян сычрамагла сядри мяжбури вя гяфил ял сыхмасы иля саламлады. Анжаг бу саламлама Никанор Ивановичи щеч дя шад етмяди.

            Цзр истяйирям, - дейя о, она шцбщяли нязяр салмагла диллянди, - ахы сиз кимсиниз? Рясми шяхссинизми?

             Ещ, Никанор Иванович! – дейя намялум шяхс сямими гялбдян сюйляди. – Рясми вя йахуд да гейри – рясми шяхс ня демякдир ахы? Бцтцн бунларын щамысы истянилян бир жисмя щансы нюгтейи – нязярдян бахмагдан асылыдыр, бцтцн бу дедикляриниз, Никанор Иванович, шярти вя мцтяряддид мясялялярдир. Бу эцн мян гейри – рясми шяхсям, сабащ ися бахыб эюрярсиниз ки, рясмийям! Бунун яксиня дя олур, Никанор Иванович. Юзц дя нежя олур!

Фягят бу мцлащизяляр евляр идарясинин сядрини гятиййян гане етмяди. Тябияти етибариля цмумиййятля щяр шейдян шцбщялянян шяхс олан Никанор Иванович гаршысында нагаллыг едян бу вятяндашын – мящз гейри – рясми шяхс, ян доьрусу ися вейил адам олдуьу гянаятиня эялди. 

            Ахы сиз кимсиниз? Сойадыныз нядир?  - дейя сядр бу шяхси даща да сярт бир шякилдя сорьу – суала тутмаьа вя щятта бу намялум шяхсин цзяриня дя йеримяйя башлады.

            Мяним сойадым, - дейя вятяндаш ону сяртлийиндян гятиййян тяшвишя дцшмямякля диллянди, - дейяк ки, Коровйевдир. Гялйаналты етмяк истямирсинизми, Никанор Иванович? Тяшрифатсыз!

            Баьышлайасыныз, - дейя Никанор Иванович гейзлянмякля диля эялди, - щеч гялйаналтынын йеридирми?! (Етираф етмялийик ки, Никанор Иванович хасиййятиня эюря бир гядяр кобуд адам иди). – Мярщумун бир заманлар йашадыьы мянзиля дахил олмаг гяти гадаьандыр! Ахы сизин бурда ня ишиниз вар?

            Йахшысы будур, яйляшин, Никанор Иванович, - дейя вятяндаш юзцнц ясла итирмядян баьырды вя сядря кцрсцдя яйляшмяйи тяклиф етмякля йериндя вурнухмаьа башлады. Тямамиля юзцндян чыхан Никанор Иванович ися онун тяклифини рядд едяряк, вар эцжц иля чыьырды.

            Ахы сиз кимсиниз?!

            Мян, изнинизля юзцмц тягдим едим, бу мянзилдя игяматэащы олан яжняби бир няфярин тяржцмячисийям, - дейя юзцнц Коровйев адландыран шяхс юзцнц юнцндяки сядря тягдим етмякля, бозармыш кирли чякмялярини шаггылдатды.

Никанор Иванович щейрятдян аьзыны аралады. Щансыса бир яжнябинин, юзц дя ки тяржцмячиси олан яжнябинин бу мянзилдя йашамасы онун цчцн тямамиля бюйцк бир сцрприз олмушду вя о, дярщал изащат тяляб етди. Тяржцмячи ися бюйцк щявясля изащат вермяйя башлады. Яжняби артистр, жянаб Воланд Варйетенин мцдири Степан Богданович Лиходейев тяряфиндян юз гастролларыны тягрибян бир щяфтя ярзиндя бурада кечирмяк цчцн онун мянзилиня дявят олунмуш, о ися юз нювбясиндя Никанор Ивановичя щяля дцнян онун Йалтайа сяфяр етмяси иля ялагядар олараг яжнябини бу мянзилдя гейдиййатдан кечирмяси хащиши иля мцражият етмишдир.

            О, мяня щеч бир мцражият етмяйиб, - дейя сядр щейрятля жаваб верди.

            Сиз ян йахшысы чантанызы ешяляйин, Никанор Иванович, - дейя Коровйев ширин бир бялаьятля тяклифини иряли сцрдц.

Никанор Иванович чийинлярини чякиб, чанатсыны ачды вя орада Лиходейевин мяктубуну ашкар етди.

            Бяс нежя олуб ки, мян бу барядя унутмушам? – дейя Никанор Иванович ачылмыш зярфя кцт бир бахышла нязяр салмагла мырылданды.

            Олан шейдир, Никанор Иванович, олан шейдир! – дейя Коровйев жырылдады, - фикри даьыныглыг, щушсузлуг вя щяддиндян артыг тагятдян дцшмя вя бир дя артан ган тязйиги, язизимиз Никанор Иванович! Мян еля юзцм дя чох щушсузам. Бир дяфя, сизи бир гядящ араьа гонаг етмякля сизя юз тяржцмейи – щалымдан бир нечя факты наьыл едярям, инанын ки, эцлмякдян гяшш едяжяксиниз!  

            Бяс Лиходейев Йалтайа ня заман эедяжяк?!

            О, артыг эедиб, эедиб! – дейя тяржцмячи ужадан бу кялмяляри сюйляди, - билирсинизми, инди о, дийирляня – дийирляня щярякят едир! – вя бу мягамда тяржцмячи голларыны дяйирманын пярляри кими йеллятди. Никанор Иванович ися яжнябини шяхсян эюрмяк истядийини билдирди, лакин бу анда тяржцмячидян рядд жавабы алды: щеч жцр мцмкцн дейил. Мяшьулдур. Пишийи тялим едир.

            Пишийи, яэяр эяряк варса, ону сизя эюстяря билярям, - дейя Коровйев тяклифини билдирди.

Бу тяклифдян ися юз нювбясиндя Никанор Иванович имтина етди вя тяржцмячи сядря гяфил, лакин кифайят гядяр мараглы бир тяклифля чыхыш етди. Жянаб Воландын щеч бир вяжщля мещманханада йашамаг истямядийини вя онун эениш отагда йашамаьа вярдиш етдийини нязяря алсаг, беля олан тягдирдя Никанор Иванович бцтцн бу мянзили, йяни, еля мярщумун да отаглары дахил олмагла бцтцн бу мянзили Воландын Москвадакы гастролларынын давам едяжяйи бирщяфтял бойунжа кирайя вермяйя разылыг вермязми?

            Ахы мярщум цчцн артыг бунун щеч бир ящямиййяти йохдур, - дейя Коровйев пычылты иля фысылдады, - онун инди, юзцнцз дя разылашарсыныз ки, Никанор Иванович, бу мянзиля ещтийажы йохдур, дейилми? 

Никанор Иванович бир гядяр карыхмыш бир тярздя яжнябилярин щеч дя шяхси мянзиллярдя дейил, мящз «Метрополда» йашамасынын эярякли олдуьуну сюйлямякля она юз етиразыны билдирмяйя чалышды.


            Мян ки сизя дейирям, шейтан кими дяйишкяндир! – дейя Коровйев пычылдады, - истямир! О, мещманханалары бяйянмир! Ащ, бу яжняби туристляр, лап боьазажан йыьыблар мяни! – дейя Коровйев бармаьыны юзцнцн дамарлары эюрцнян бойнуна тохундурмагла эилейлянди, - инанмарсыныз, амма ялляриндян жана доймушам! Эяляжяк…йа ит оьлу кими сюз эяздириб, хябярчилик етмяйя, йа да ки юз шылтаглыьы иля бцтцн ясяблярими тарыма чякмяйя: ня буну бяйянир, ня дя о бирисини!...Сизин мянзил йолдашлыьыныза ися, Никанор Иванович, бунун там файдасы вя мялум мянфяяти вар. Пулда да симижлик етмяз, - Коровйев ятрафына бойланды, сонра ися сядрин гулаьына бу кялмяляри пычылдады: - Милйончудур!

Тяржцмячинин тяклифи айдын тяжрцби мащиййятя малик иди, бу тяклиф санбаллы иди, лакин щям тяржцмячинин данышыг тярзиндя, щям эейиминдя, щям дя онун щеч бир шейя йарамайан мурдар эюзлцйцндя ня ися щейрятамиз бир тутарсызлыг щюкм сцрцрдц.  Бунун нятижяси кими ися сядрин гялбиндя ня ися анлашылмаз бир щисс бяргярар олмушду, фягят бцтцн бунлара бахмайараг о, бу тяклифи гябул етмяк гярарына эялди. Иш бурасындадыр ки, мянзилйолдашлыьында, яфсуслар олсун ки, ямялли – башлы чатышмамазлыг варды. Пайыз айы цчцн бухарла иситмя цчцн нефт алмаг эярякирди, фягят буну ня щесабына едяжякляри – мялум дейилди. Яжняби турситин пуллары иля ися йягин ки, бу вязиййятдян йаха гуртармаг олар. Фягят чалышган вя ещтийатлы олан Никанор Иванович онун бу мясяляни илк нювбядя яжняби туристляринин бцросу иля щялл едяжяйинин эярякли олдуьуну бяйан етди.

            Мян сизи лап йахшы анлайырам, - дейя Коровйев щяйажанла сюйляди, -ялагя сахламадан тябии ки, олмаз, важиб мясялядир. Бу да сизин цчцн телефон, Никанор Иванович, тяжили олараг ялагя йарадын. Пул мясялясиня эюря ися утанмайын, - дейя о, сядри дящлиздяки телефона тяряф дартмагла пычылты иля ялавя етди, - ондан да эютцрмясяниз, даща кимдян эютцряжяксиниз! Сиз онун Нитсадакы вилласыны эюряйдиниз! Эялян йай, харижя йолланан кими гясдян ону эюрмяйя эялин – щейрятдян ащ чякяжяксиниз! 

Яжняби турист бцросу иля иш телефон васитясиля, сядри щейрятя эятирян гейри – ади бир чевикликля щялл едилмиш олду. Мялум олду ки, орада артыг жянаб Воландын Лиходейевин шяхси мянзилиндя йашамасы ниййятиндя олмасы барясиндя щяр шейи билирляр вя буна гаршы зяряжжя гядяр дя олсун етиразлары йохдур.

            Бу лап яла олду! – дейя Кроровйев баьырды.

Онун чярян – пяряниндян бир гядяр сарсылмыш сядр мянзил йолдашлыьынын 50сайлы мянзили бир щяфтялийя артист Воланда …гиймятя вермяйя разы олдугларыны бяйан етди. Никанор Иванович бир гядяр дурухдугдан сонра ялавя етди:

            Эцндя беш йцз рубл олмаг шяртиля.

Бу мягамда ися Коровйев сядри даща да мат гойду. Аьыр пишийин йумшаг тулланты сясляринин ешидилдийи йатаг отаьына оьрун – оьрун эюз вурмагла о, бу кялмяляри фысылдады:

            Бир щяфтяйя бу эяряк ки, цч мин беш йцз олур, дейилми? 

Никанор Иванович Коровйевин бу кялмяляря «Йаман иштащаныз вар а, Никанор Иванович!» дейя ялавя едяжяйини эюзляся дя, о, тямамиля фяргли сюзляри сюйлямиш олду.

            Беля дя мябляь олар! Беш мин истяйин, о, веряжяк.

Карыхмыш бир тярздя эцлцмсяйян Никанор Иванович, Коровйевин бюйцк бир жялдлик вя дирибашлыг иля ики нцсхядя олан мцгавиляни она имзалатдыьы йазы масасынын архасында нежя пейда олдуьуну беля щисс етмяди. Бундан сонра о, щямин мцгавиля иля йатаг отаьына тяряф эютцрцлдц вя эери гайытды, йери эялмишкян, щяр ики  нцсхя яжняби тяряфиндян эениня – болуна имзаланмыш олду. Сядр дя щямчинин мцгавиляни имзалады. Бу анда Коровйев онда беш мин мябляьин гейд олундуьу гябзи она тягдим етмясини рижа етди.

            Ял йазысы иля, ял йазысы иля, Никанор Иванович!...Мин рубл, - вя ишя щеч бир дяхлиййаты олмайан: - Ейн, тсвей, дрей! – кялмялярини сюйлямякля сядря беш йени банк баьламасыны тягдим етди.

Сонра ися Коровйевин зарафатлары вя «пул - пулу чякяр», «пул эюзяйары юлчцляр» вя буна бянзяр зярби – мясялляри иля мцшайият олунан щесабламалар щяйата кечирилмиш олду. Мябляьи сайдыгдан сонра сядр Коровйевдян мцвяггяти гейдиййата алынмаг цчцн яжнябинин паспортуну алараг, ону, мцгавиляни вя пуллары чантасына гойду вя юз щиссляриня щаким кясиля билмяйяряк утанжаг бир тярздя ондан контрмарканы рижа етди.....

            Бу ня сюздцр! – дейя Коровйев нярилдяди, - сизя ня гядяр билет лазымдыр ки, Никанор Иванович, он икими, он бешми? 

Карыхмыш сядр она котрмаркаларын йалныз икисинин эярякли олдуьуну, онун вя онун щяйат йолдашы Пелаэейа Антоновна цчцн эярякли олдуьуну изащ етди. Коровйев дярщал блакноту чыхартмагла Никанор Ивановичя биринжи жярэядяки ики няфяр цчцн контрмарканы йазмыш олду. Вя бу контрмарканы тяржцмячи соля ли иля Никанор ивановичя тягдим етди, саь яли иляся сядрин о бири ялиня галын хырчылдайан пачкасыны гойду. Она нязяр салмагла Никанор Иванович ямялли – башлы пюртдц вя ону юзцндян узаглашдырмаьа сяй эюстярди. 

            Ихтийарым чатмыр…- дейя о, донгулданды.

            Етиразынызы ешитмяк беля истямирям, - дейя Коровйев дцз онун гулаьына фысылдады, - бизим ихтийарымыз йохдур, амма яжнябиляринки вар. Сиз ону хятриня дяймиш оларсыныз, Никанор Иванович, бу ися ейибдир. Ахы сиз зящмят чякмисиниз…

            Жидди шякилдя излянилир, - дейя сядр сакитжя пычылдады вя ятрафына бойланды.

            Бяс щаны шащидляр? – дейя коровйев онун диэяр гулаьына бу кялмяляри пычылдады, - сиздян сорушурам, онлар щардадыр? Беля йарамаз.

Вя еля бу мягамда, сонрадан сядрин вурьуладыьы кими мюжцзя баш верди: пул дясти юзц онун чантасына эирди. Сонра ися бир гядяр тагятдян дцшмцш вя щятта язэин олан сядр юзцнц пиллякяндя эюрдц. Онун бейниндя фикир бурульаны фырланырды. Бурада щям Нитсадакы вилла, щям тялим кечмиш пишик, щям шащидлярин щягигятян дя олмамасы, щям дя Пелаэейа Антоновнанын щягигятян дя контрамарканы эюржяк нежя севиняжяйи дцшцнжяси фырланырды. Бунлар бири – бири иля ялагяси олмайан, лакин цмумиликдя хошаэялян олан фикирляр иди. Лакин бцтцн бунлара бахмайараг сядринин щардаса гялбинин дяринлийиня щансыса бир ийня санжылырды. Бу, наращатчылыг санжысы иди. Бундан савайы, бурада, пиллякянин башында сядри нювбяти фикир зярбя кими дяйди: «Бяс щямин тяржцмячи гапыда мющцрцн олдуьу бир мягамда орайа нежя дцшмцш ола биляр?! Вя о, Никанор Иванович, нежя олду ки, буну ондан хябяр алмады?». Бир мцддят сядр гойун тяк пиллякянин пилляляриня нязяр салды, лакин сонра бцтцн бунлара тцпцрмякля юзцнц беля бир мцяммалы суаллар иля язиййят вермямяйи гярара алды. Сядр мянзили тярк едян кими ися йатаг отаьындан сяс эялди:

            Мянся бу Никанор Ивановичи щеч бяйянмядим. О, фырылдагчы вя кялякбаздыр. Еля етмяк олармы ки, бир дя о, бурайа эялмясин?

            Мессир, бунун цчцн сизин бир ямриниз кифайятдир! - дейя Коровйев щарданса, лакин жинэилдямяйян, чох тямиз вя эур сясля диллянди.

Вя дярщал да мялун тяржцмячи дящлиздя пейда олараг, орадакы нюмряни йыьды вя нядянся телефон дястяйиня чох аьламсынмыш бир тярздя бу кялмяляри сюйляди:

            Алло! Сизи Садовый кцчясиндя йерляшян отуз ики сайлы бис евинин мянзилйолдашлыьынын сядри олан Никанор Иванович Босойун валйута иля мющтякирлик етмясиня даир мялуматландырмаьы юзцмя борж билирям. Щал – щазырда онун отуз бешинжи нюмряли мянзилинин айагйолунда, вентилйасийада, гязет каьызынын арасында дюрд йцз доллар эизлядилмишдир. Сизинля данышан щямин бинанын он бир нюмряли мянзилинин сакини Тимофей Квастсовдур. Йалныз рижа едярдим, мяним адымы хялвяти сахлайасыныз. Чцнкц щямин адычякилян сядрин мяндян гисас алмасындан горхурам.

Вя мялун телефон дястяйини йериня асды. Сонра 50сайлы мянзилдя нялярин баш вердийи артыг мялум дейил, йалныз Никанор Ивановичин мянзилиндя баш верянляр мялумдур. Юз айагйолунда гапыны архадан жяфтя иля баьлайан Никанор Иванович чантасындан тяржцмяси тяряфиндян она эцжля тягдим олунан пачканы чыхардараг, орада олан мябляьин дюрд йцз рубл олдуьуна ямин олду. Бу баьламаны Никанор Иванович гязет парчасына бцкяряк, ону вентилйасийа йолуна сохду. Беш дягигядян сонра ися сядр артыг юзцнцн кичик йемяк отаьындакы маса архасында яйляшмишди. Арвады она мятбяхдян цзяри йашыл соьанла бязядилмиш вя сялигя иля доьранмыш сийяняк балыьыны эятирди. Никанор Иванович лафити[1] гядящиня сцздц, ону башына чякди, икинжисини сцздц, ону да башына чякди, чянэялиня цч тикя сийяняк балыьыны эютцрдц…вя еля бу мягамда онун гапысыны дюйдцляр, Палеэейа Антоновна ися еля илк бахышдан ичярисиндя дцнйада ян ляззятли тяам олан – бейин илийинин олдуьунун щисс едилдийи бибярли боршун тцстцлянян газанчасыны отаьа эятирди. Тцпцржяйини удан Никанор Иванович кюпяк кими зинэилдяди:

            Жящяннямя васил олсунлар! Йемяйя дя имкан вермирляр. Щеч кими ичярийя бурахма, мян йохам, йохам. Мянзил барясиндя эялмиш оларларса, онлара бош – бош эялиб эетмякдян ял чякмялярини сюйля. Бир щяфтядян сонра ижлас кечириляжяк. 

Щяйат йолдашы дящлизя эютцрцлдц, Никанор Иванович ися чюмчя иля бу даь эюлжцкдян онун узунуна чатламыш сцмцйцнц чыхартды. Вя еля бу мягамда йемяк отаьына ики вятяндаш, онунла бирликдя ися нядянся рянэи солмуш Пелаэейа Антоновна дахил олдулар. Вятяндашлара нязяр йетирян Никанор Ивановичин дя бянизи аьарды вя о, айаьа галхды.  

            Сиздя айагйолу щардадыр? – дейя яйниндя аь йанйаха рянэли кюйняк олан биринжи шяхс фикирли щалда хябяр алды. 

Нащар йемяйи масасында ня ися таггылдады (Никанор Иванович ялиндяки гашыьы мцшямбянин цзяриня гойду).

            Бурададыр, бурада, - дейя Пелаэейа Антоновна жялд диллянди.

Вя тяшриф буйуранлар дярщал дящлизя йюнялдиляр.

            Ня олуб ки? - дейя Никанор Иванович тяшриф буйуранларын архасынжа аддымламагла сакитжя хябяр алды. – бизим мянзилимиздя еля бир шей ола билмяз…Бяс сизин сянядляриниз…цзр истяйирям…

Биринжи шяхс сянядлярини йолцстц Никанор Ивановичя эюстярди, икинжи шяхс ися еля щямин дягигядя айагйолундакы кятилин цзяриня дырмашмагла, ялини вентилйасийа йолуна сохду. Никанор Ивановичин эюзляриня гаранлыг чюкдц, гязетляри дартыб чыхартдылар, лакин онун бцкцлдцйц баьламадан рубллар дейил, она намялум олан щансыса бир гожанын яксинин тясвир олундуьу мави вя йахуд да йашыл пуллар чыхды. Щалбуки бцтцн бунлары Никанор Иванович айдын шякилдя эюрмяди, беля ки, онун эюзляринин юнцндя щансыса лякяляр пейда олмушду.



[1] Гырмызы шяраб нювц.


            Вентилйасийа йолунда долларлар, - дейя биринжи шяхс фикирли тярздя бу кялмяляри сюйляди вя Никанор Ивановичдян мцлайим вя няжиб бир шякилдя хябяр алды: - Баьлама сизиндирми?

            Хейр! – дейя Никанор Иванович щейбятли бир сясля диллянди, - дцшмянлярим эизлижя гойублар.

            Олан шейдир, - дейя о, разылашды, фягят йеня дя бу сюзляри щялим бир шякилдя ялавя етди: - Амма нейняк, йердя галаныны да тяслим етмяк эярякир.

            Мяндя йохдур! Йохдур, аллаща анд ичярям ки, ялим биржя дяфя дя олсун беля пуллара дяймяйиб! – дейя сядр вар гцввясиля гышгырды.

О, сийиртмяли палтар шкафына доьру жумду, эурулту иля онун ичярисиндян йешийи, онун ичярисиндян ися нювбяти рабитясиз кялмяляри сюйлямякля чантасыны чыхартды:

            Будур, мцгавиля…о нажинс тяржцмячи эизлижя арасына гойуб….Коровйев….эюзцндя эюзлцк олар!

О, чантасыны ачды, онун ичярисиня бахды, сонра ися ялини онун ичярисиня сохду, онун цзц эюмэюй эюйярди вя о, чантасыны ялиндян дцз боршун ичярисиня салды. Чантада щеч бир шей йох иди: ня Стйопанын мяктубу, ня мцгавиля, ня яжнябинин паспорту, ня пуллар, ня дя ки контрмаркалар. Бир чюзля, анбар метрясиндян савайы щеч ня йох иди.

            Йолдашлар! – дейя сядр гейзля баьырды, - йахалайын онлары! Бизим евимиздя жин – шейтан пейда олуб!

Вя еля бу мягамда Пелаэейа Ивановнанын хяйалына ня эялдися, о, яллярини бири – бириня вурмагла ужадан бу сюзляри деди:

            Тягсирини етираф ет, Иваныч! Ишини азалдарлар!

Эюзляриня ган долмуш бахышларыны арвадына зилляйян Никанор Иванович хырылдамагла йумруьуну онун башына сыхды.

            Ещ, лянятяэялмиш сяфещ!

Бу мягамда о, сцстляшди вя санки  ону эюзляйян агибятя бойун яймяк гярарына эялибмиш кими мизин цзяриня чюкдц.

Бу анда ися артыг Тимофей Кондратйевич Квастсов пиллякянин мейданчасында дайанмагла она ишэянжя верян мараг щиссиндян ишэянжя чякмякля эащ гулаьы, эащ да ки эюзцнц сядрин мянзилинин гапысындакы килид дялийиня дирямишди.

Беш дягигя сонра ися щяйятдя олан ев сакинляри сядрин даща ики няфярин мцшайияти алтында дцз бинанын дарвазасына гядяр аддымладыьынын шащиди олдулар. Наьыл едиляня эюря, Никанор Ивановичин бянизи аьаппаг аьармыш, о, йериндя сярхош тяк сяндяляйир вя бурнунун алтында щансыса кялмяляри донгулдайырды. Бир саатдан сонра ися, Тимофей Кондратйевичин сядри нежя арадан эютцрмякляри барядя ящвалаты диэяр сакинляря бюйцк зювгля наьыл етмяси мягамында бир нюмряли мянзилдя щансыса бир намялум вятяндаш пейда олду, о, Тимофей Кондратйевичи мятбяхдян бармаьынын ишаряси иля юзцня тяряф сяслямякля она ня ися сюйляди вя онунла бирликдя дя гейбя чякилди.

 

10 – ЖУ ФЯСИЛ. ЙАЛТАДАН ХЯБЯРЛЯР.

Бядбяхтлийин Никанор Ивановичи щаггладыьы мягамда, 302 – бис сайлы евин йахынлыьындакы еля щямин Садовый кцчясиндя, Варйетенин малиййя мцдири олан Римскинин иш отаьында ики адам яйляшмишди: Римскинин юзц вя Варйетенин админстратору Варенуха. Театрын икинжи мяртябясиндяки бюйцк иш отаьынын ики пянжяряси дцз Садовый кцчясиня чыхырды, онун бири ися мящз еля щямин анда йазы масасынын архасында яйляшмиш малиййямцдириндян эеридя олан сяринляшдирижи ичкилярин сатылдыьы буфет,  тир вя ачыг щава алтында естрада сящняси ися Варйетенин йай баьчасына ачылырды. Иш отаьындакы сялигя – сящман, йазы масасындан савайы, щям дя дивардан асылмыш кющня афишалардан, кичик маса цзяриндяки бир су графининдян, дюрд кцрсцдян вя еляжя дя щансыса бир ижмалын кющня вя тозланмыш макетинин йерляшдирилдийи кцнждяки алтлыгдан тяшкил олунмушду. Сюзсцз ки, бундан да савайы иш отаьында щямчинин Римскинин сол тяряфиндя йерляшян йазы масасынын йахынлыьында гурашдырылмыш кичик юлчцлц, дашынан вя цст габыьы сойулмуш дямир касса да нязяря чарпырды. Маса архасында яйляшмиш Римский сящярдян етибарян пис ящвал – рущиййядя иди, Варенуха ися она зидд олараг щяддиндян артыг жанланмыш вя нядянся наращат бир шякилдя ишэцзар иди. Щярчянд ки, бурада онун енеръисинин харижя чыхмасы мцшащидя олунмурду. Варенуха щал – щазырда онун щяйатыны, хцсусиля дя програма фасиля верилян эцнлярдя зящярляйян контрмаркалылардан малиййя мцдиринин иш отаьында эизлянмяйя чалышырды. Телефон зянэи чалынан кими Варенуха дястяйи галдырыр вя она нювбяти йаланы данышырды:

            Кими? Варенуханымы? Хейр, о, йохдур. Театры тярк едиб.

            Зящмят олмаса, Лиходейевя бир дяфя зянэ ет, - дейя Римский ясяби бир тярздя сюйляди.

            Евдя дейил. Мян щятта Карпову да онун йанына эюндярмишям. Мянзилдя щеч ким йохдур.

            Ким билир ня баш верир, - дейя Римский щесаблама машыныны таггылдатмагла фысылдады.

Гапы ачылды вя капелдинер[1] еля бу дягигя дярж олунмуш ялавя афишаларын галын баьлысыны чыхартды. Йашыл рянэли вярягялярдя гырмызы щярфлярля нювбяти мялумат гейд олунмушду:

БУ ЭЦНДЯН ЕТИБАРЯН ВЯ ЩЯР ЭЦН ВАРЙЕТЕ ТЕАТРЫНДА ПРОГРАМДАН КЯНАР ЧЫХЫШ ЕДИР:

ПРОФЕССОР ВОЛАНД.

ГАРА МАЭИЙА ВЯ ОНУН ТАМ ШЯКИЛДЯ ИФША ОЛУНМАСЫ СЕАНСЫ.

Онун тяряфиндян макети гурулан афишадан бир гядяр узаглашан Варенуха она кянардан нязяр салды вя капелдинеря бцтцн нцсхяляри йапышдырмаларыны ямр етди.

            Яладыр, нязяри жялб едир, - дейя Варенуха капелдинерин отаьы тярк етмясиндян сонра хцсуси олараг вурьулады.

            Амма мяним бцтцн бу щянэамядян щеч эюзцм су ичмир, - дейя афишайа эюзлцкляриндян гязябля бахан Римский донгулданды, - цмумиййятля мян онун бу сящняни тяшкил етмясиня нежя изн вердикляриня беля щейрят едирям!

            Хейр, Григорий Данилович, сящвин вар, бу, чох инжя тяшяббцсдцр. Бу мясялянин дузу ися еля онун ифша олунмасындадыр.

            Билмирям, билмирям, мянжя бу ишин щеч бир дузу йохдур, о да щямишя еля беля ейбяжяр шейляри дцшцнцб тапар! Бары щямин сещрбазы бизимля таныш едяйди. Щеч олмазса сян ону эюрмцсянми? Ким билир, о, ону щарадан газыйыб чыхардыб.

Еля бу мягамда Варенуханын да ейнян Римский кими щямин сещрбазы эюрмямяси мялум олду. Дцнян Стйопа (Римскинин ифадясиня эюря «ейнян диваняляр кими») малиййя мцдиринин йанына артыг гаралама шяклиндя тяртиб олунмуш мцгавиля иля гачараг эялмиш, дярщал онун кючцрцлмясини тяляб етмиш вя пулларын верилмясини ямр етмишди. Щямин сещрбаз да якилмишди вя ону Стйопанын юзцндян савайы щеч ким эюрмямишди. Римский саатыны чыхарараг, онун ягрябляринин артыг цчя беш дягигя ишлямиши эюстярдийини эюрдц вя тямамиля гудуза дюндц. Щягигятян дя! Ахы Лиходейев тягрибян саат он бирдя зянэ едиб, тягрибян йарым саатдан сонра эяляжяйини сюйлямишди, фягят инди няинки эялмямиш, щям дя мянзилдян йоха чыхмышды!

            Ахы мяним ишим дайаныб! – дейя Римский артыг бармагларыны имзаланмамыш каьыз йыьынынын цзяриндя шаггылдатмагла мырылдады.

            Бялкя о да Берлиоз кими трамвайын алтына дцшцб? – дейя Варенуха галын, давамлы вя тямамиля цмидсиз сигналларын сясляндийи дястяйи гулаьында сахламагла диллянди.

            Амма ня оларды….- дейя Римский дишляри арасындан эцжля ешидиляжяк бир сясля сюйляди.

Еля щямин мягамда иш отаьына яйниндя бичимли эюдякчя, гара ятяк, башында фураъка, айаьында ися нялейин олан гадын дахил олду. Щямин гадын гайышындан асылмыш кичик чантадан аь квадрат шяклиндя олан вяряг иля дяфтярчясини чыхартды вя сорушду:

            Бурада Варенуха кимдир? Сизя тяжили телеграм вар. Имзалайын.

Варенуха гадынын дяфтярчясиндя яйри – црйц хяттля няся йазды вя онун архасынжа гапыны юртмясиндян сонра квадрат вяряги ачды. Телеграмы нязярдян кечирдикдян сонра о, эюзляри дюйдц вя квадрат шяклиндя олан вяряги Римскийя ютцрдц. Телеграмда нювбяти кялмяляр гейд олунмушду: «Йалтадан Москвайа, Варйетейя бу эцн эцнорта саат он икинин йарысында жинайят ахтарыш бюлмясиня яйниндя эежя кюйняйи вяшалвар олан чякмясиз хурмайы сачлы рцщи хястя мцражият етмишдир кими юзцнц Варйетенин мцдири Лиходейев адландырыр Йалтанын ахтарыш бюлмясиня жаваб йазын мцдир Лиходейев щардадыр».

            Хош эюрдцк, мян сизин халанызам! – дейя римский ужадан баьырды вя ялавя етди: - Ал, бу да бир сцрприз!

            СахтаДмитрий, - дейя Варенуха диллянди вя телефон дястяйиня бу сюзляри сюйляди: - телеграфдырмы? Варйетенин щесабына. Телеграмы гябул един….Ешидирсинизми? «Йалта, жинахтарыш бюлмясиня…Лиходейев Москвададыр малиййямцдири Римский»…

Йалта фырылдагчысы барясиндя мялумата бахмайараг Варенуха йеня дя телефон иля Стйопаны щяр йердя ахтармаьа башлады вя ону щеч бир йердя тапа билмяди. Варенуханын ялиндя телефон дястяйи, даща щарайа зянэ едяжяйини дцшцнян мягамда биринжи телеграмы эятирян щямин гадын йенидян отаьа дахил олду вя Варенухайа йени зярфи тягдим етди. Жялд ону ачан Варенуха дярж олунмуш вяряги охуду вя фит чалды.

            Йеня ня олуб? – дейя Римский ясяби щалда эюзцнц гырпмагла хябяр алды.

Варенуха сцкут ичиндя она телеграмы тягдим етди вя малиййямцдири орада бу кялмяляри эюрдц: «Йалварырам мяня инанын Йалтайа Воландын щипнозу сайясиндя дцшмцшям жинахтарыш бюлмясиня мяним шяхсиййятими тясдигляйян телеграм эюндярин Лиходейев». Римский иля Варенуха башларыны бири – бириляриня дирямякля телеграмы сонуна гядяр охудулар, охудугдан сонра ися сцкут ичиндя бири – бириляринин цзцня бахдылар.

            Вятяндашлар! – дейя гадын гяфилдян гейзлянди, - имзалайын, сонра дойунжа сусарсыныз! Ахы мян тяжили телеграмлары юз цнванларына чатдырмалыйам.



[1] Teatrlarda: bilet yoxlayan işчi; kontrolyor.


Варенуха эюзцнц телеграмдан чякмямякля гадынын дяфтярчясиня яйри – цйрц имза атды вя гадын йоха чыхды.

            Сян ки онунла он икийя ишлямиш телефонда данышмысан? – дейя администратор там чашгынлыгла диля эялди.

            Бу барядя бящс етмяк беля эцлцнждцр! – дейя Римский бяркдян чыьырды, - данышмышам йа да данышмамышам, узун сюзц гысасы, о, щал – щазырда Йалтада ола билмяз! Бу, эцлцнждцр!

            О, сярхошдур…- дейя Варенуха диллянди.

            Кимдир сярхош? – дейя Римский сорушду вя онлар йенидян нязярлярини бири – бириляриня тушладылар. Йалтадан щансыса бир фырылдагчанын вя йахуд да ки сярсяринин телеграф эюндярмясиня щеч бир шцбщя ола билмязди, лакин бурада бир гярибя щал да варды: ахы Йалтадан телергам вуран бу щийлябаз щяля дцнян Москвайа тяшриф буйурмуш Воланды щарадан танымыш ола биляр? Ахы о, Лиходейев иля Воланд арасында мювжуд олан ялагядян нежя щали ола биляр?

            Щипноз васитясиля, - дейя Варенуха телеграмда гейд олунмуш кялмяляри тякрар етди, - ахы она айры жцр Воланд барясиндя нежя мялум ола биляр? – о, эюзлярини гырпдыгдан сонра гяфилдян вя гятиййятля бу кялмяляри баьырды: - Йох яшши, жяфянэиййатдыр, бош шейдир!

            Лянят эялясян, ахы щямин о Воланд щарда галыр? – дейя Римский хябяр алды. Варенуха дярщал яжняби туристлярин бцросу иля ялагя йаратды вя Римскинин там щейрятиня сябяб олмагла она Воландын Лиходейевин мянзилиндя галдыьыны сюйлямиш олду. Йалныз бундан сонра Лиходейевин мянзилинин телефон нюмрясини йыьан Варенуха щяля узун мцддят дястяйин нежя уьулдадыьына гулаг кясилмиш олду. Бу уьулту сяси арасындан узагдан нювбяти няьмяни зцмзцмя едян аьыр вя кядярли «…мяним сыьынажаьым олан гайалар…» кялмяси ешидилди вя Варенуха щарданса радиотеатрдан телефон шябякясиня сясин дцшдцйцнц тяхмин етди.

            Мянзилдян телефона жаваб верян йохдур, - дейя Варенуха дястяйи йериня асмагла диллянди, - биржя кяря дя зянэ етмяйя жящд эюстяря билярям…

О, сюзцнц тамамлайа билмяди. Гапыда еля байагкы гадын пейда олду вя онларын щяр икиси, щям Римский, щям дя ки Варенуха йерляриндян сычрадылар, гадын ися чантасындан артыг аь дейил, щансыса бир гара рянэли зярфи чыхартды.

            Бу артыг эет – эедя даща да бюйцк мараг кясб етмяйя башлайыр, - дейя Варенуха бахышы иля отаьы тярк едян гадыны излямякля диля эялди. Вяряги биринжи Римский ялиня алды. Рясм каьызынын гаранлыг фонунда айдын шякилдя гара сятирляр нязяря чарпырдылар.

«Сцбут мяним хяттим мяним имзамдыр мяним шяхсийятими тясдиг етдийинизя даир тяжили телеграм эюндярин Воланды мяхфи олараг тягиб един Лиходейев».

Театрларда фяалиййят эюстярдийи ийирми ил ярзиндя Варенуха мцхтялиф щалларла растлашмышды, фягят инди о, аьлынын думанландыьыны щисс етмяйя башлады вя мяишятдя истифадя олунан вя тямамиля мянасыз олан нювбяти ибарядян савайы айры кялмяни тяляффцз едя билмяди:

            Бу, мцмкцн дейил!

Римский ися фяргли шякилдя давранды. О, айаьа галхараг гапыны ачды вя кятилин цзяриндя яйляшмиш курйер гадынын цстцня баьырды:

            Почталйонлардан башга щеч кими ичярийя бурахмайын! – вя иш отаьынын гапысыны килидляди.

Сонра ися о, йазы масасындан бир йыьын каьызы чыхарараг, фотограмда юз яксини тапмыш сол тяряфя яйилмиш йаьлы хятти Стйопанын гятнамялярдяки щярфляри вя еляжя дя онун долама шякилли яйри йазы тярзиня малик олан имзасы иля мцгайися етмяйя башлады. Масанын цзяриня йыхылмыш Варенуха исти няфясинин Римскинин сифятини верирди. 

            Бу, онун имзасыдыр, - дейя нящайят ки, малиййя мцдири гятиййятля билдирди, Варенуханын сяси ися бу мягамда санки якс –сяда верди:

            Онундур.

Римскинин симасына диггятля нязяр салан админстратор онун бянизиндя йаранан дяйишиклийя щейрят етди. Онсуз да жылыз олан малиййя мцдири санки бир гядяр дя арыгламыш вя щятта гожалмышды да, онун ейняйин ичиндя олан эюзляри ися юзцнцн ади итилийини итирмиш вя онларда няинки тяшвиш, щятта гямэинлик дя пейда олмаьа башламышды. Варенуха щяр бир инсанын тяяжцблянмяси заман едилмяси нязярдя тутулан щяр шейи етмиш олду. О, иш отаьы бойунжа йцйцряряк, ики дяфя яллярини чармыха чякилмиш инсан тяк йухары галдырды, графиндяки сары суйу башына чякди вя щятта бу кялмяляри беля баьырды:

            Баша дцшмцрям! Дцш – мц – рям!

Римский ися пянжяряйя бахыр вя бюйцк эярэинликля няся барядя дцшцнцрдц. Малиййя мцдиринин вязиййяти чох мцряккяб иди. Еля бу мягамда, йериндян тярпянмядян бу гейри – ади тязащцрлярин ади изащыны кяшф етмяк тяляб олунурду. Эюзлярини гыймагла малиййя мцдири Стйопаны, эежя кюйняйиндя вя айаьында чякмяси олмадан бу эцн тяхминян он икинин йарысында щансыса бир фювгяладя сцрятли тяйарряйя дырмашан бир шякилдя, даща сонра ися йеня дя еля щямин Стйопаны саат тягрибян он икинин йарысында Йалтанын аеродромунда  айаьында жораб дайандыьыны тясяввцрцндя жанландырмаьа чалышды…. щеч шейтан да баш чыхармаз! Бялкя онунда бу эцн юз мянзилиндян телефонла данышан да щеч Стйопа дейилмиш? Йох, бу Стйопанын еля юзц иди! Стйопанын сясиня ондан башга щеч ким беля бяляд ола билмяз! Бу эцн онунла данышанын Сйтопа олмамасы тягдириндя беля дцнян ахшам  юз отаьындан бу отаьа бу ахмаг мцгавиля иля кечян вя малиййя мцдирини юз йцнэцлбейинлийи иля гейзляндирян ки Стйопа иди. Ахы о, театрда щеч кимя бир кялмя беля сюйлямядян нежя йола чыха вя йахуд да ки учараг эедя биляр? О, щятта дцнян ахшам шящярдян чыхыб эетсяйди беля бу эцн эцнорта чятин ки лазыми мянзиля йетишмиш ола билярди. Бялкя йетишмиш ола биляр?

            Йалтайа гядяр йол нечя километр олар? – дейя Римский хябяр алды. Варенуха йцйцрмяйиня фасиля вермякля чыьырды:

            Бу барядя дцшцнмцшям! Артыг дцшцнмцшям! Севастопола гядяр дямирйолу иля тяхминян беш йцз мин километрдир. Орадан Йалтайа гядяр ися бунун цзяриня бир сяксян километр дя ялавя ет. Щава йолу иля ися шцбщясиз ки, бир гядяр аздыр.

Щымм…Бяли….Щеч бир сяфярдян сющбят беля эедя билмяз. Бяс онда бу нядир? Гырыжы тяййаря? Сйтопаны чякмясиз щансы гырыжы тяййаря вя тяййарячи юзцня йахын бурахар? Вя ян ясасы ня цчцн? Бялкя о, Йалтайа дцшян кими айаьындакы чякмяляри сойунуб? Йеня дя щямин суал мейдана чыхыр: ахы ня цчцн? Щеч ону айаьында чякмя иля дя олса гырыжы тяййаряйя бурахмазлар! Щеч гырыжы тяййарянин бу мясяляйя дяхлиййаты да йохдур. Ахы онун жинахтарыш бюлмясиня эцнорта саат он икинин йарысында эялдийи ачыг –ашкар шякилдя гейд олунмушдур, о ися онунла …..ижазянизля….бу мягамда Римскинин эюзляри юнцндя онун саатынын сиферблаты жанланды…О, саатын ягрябляринин щарада олдуьуну хатырлады. Дящшятдир! Саатын ягрябляри он икийя ийирми дягигя ишлямиши эюстярирди. О щалда щансы гянаятя эялмяк олар? Яэяр Стйопанын онунла сющбятдян дярщал сонра аеродрома жуммасыны вя орайа дейяк ки, йери эялмишкян щеч дя аьлабатан олмайан беш дягигяйя йетишмясини нязяря алсаг, онда еля гянаятя эялмяк олар ки, бурадан щавайа галхан тяййаря беш дягигяйя мин километрдян чох мясафяни гят едиб? Бурадан ися беля бир нятижяйя эялмяк мцмкцндцр ки, о бир саат ярзиндя он ики мин километри гят едибмиш!!! Лакин бу ола билмяз вя мящз еля она эюря дя о, Йалтада дейил. Бяс онда йердя ня галыр? Щинпоз? Инсана минлярля километр мясафяни гят етдиряжяк беля бир щипноз щеч бир йердя мювжуд дейил! Ещтимал ки, Йалтада олмасы онун садяжя эюзцня эюрцнцр! Онун эюзцня эюрцнмцш ола биляр, бяс Йалта жинахтарыш бюлмясинин нежя, онундамы эюзцня эюрцнцр? Цзр истяйирям, амма беля шей ола билмяз!...Амма ахы онлар мящз орадан телеграф эюндярибляр?  Малиййямцдиринин цзцндя дящшятли бир ифадя варды. Щямин анда ися отаьын гулпуну артыг байырдан бурараг, дартырдылар вя щятта гапы архасында дайанан курйер гадынын вар гцввяси иля бу кялмяляри баьырдыьы да ешидилирди:

            Олмаз! Бураха билмярям! Башымы кяссяниз дя бурахмарам!! Ижласдыр!

Римский бажардыьы гядяр юз щиссяляриня щаким кясилди, телефон дястяйини ялиня алды вя бу кялмяляри сюйляди:

            Мяни тяжили олараг Йалта иля жалашдырын.

«Аьыллы щярякятдир!» - дейя Варенуха хяйалян диллянди.

            Бяхтимиздян хятт дя сырадан чыхыб.


Телефон хяттинин сырадан чыхмасынын онун кефини нядянся чох эцжлц бир шякилдя поздуьу вя щятта бир гядяр фикря далмаьа вадар етдийи эюрцнцрдц. Бир гядяр дцшцндцкдян сонра о, йеня дя бир ялиня телефон дястяйини алды, диэяри иля ися дястякдя сюйлядийи кялмяляри гейд етмяйя башлады.

             Тяжили телеграмы гябул едир. Варйете. Бяли. Йалта. Жинахтарыш бюлмяси. Бяли. «Бу эцн эцнорта тягрибян саат он икинин йарысында Лиходейев мянимля Москвадан телефонла данышыб, нюгтя. Бундан сонра ися ишя чыхмайыб вя биз ону телефон васитясиля ахтарыб тапа билмирик. Хяттини тясдиг едирям, нюгтя. Ады садаланан артистля баьлы мцшащидя тядбирлярини щяйата кечирирям. Малиййямцдири Римский».

«Аьыллы щярякятдир!» - дейя Варенуха дцшцнмяйя мажал тапмамыш онун бейниндян бу фикирляр кечди: «Сяфещликдир! О, Йалтада ола билмяз!». Римский ися бу мягамда нювбяти щярякяти етди: ялдя етдийи бцтцн телеграмлар иля юзцндя олан сянядлярин сурятлярини бир баьлама шяклиндя бцкдц, баьламаны зярфин ичярисиня салды, онун аьзыны йапышдырды, онун цзяриндя бир нечя кялмяни гейд едяряк, нювбяти сюзляри сюйлямякля ону Варенухайа тягдим етди.

             Еля индижя, Иван Савелйевич, шяхсян чатдыр. Гой юзляри орада щяр шейи айырд етсинляр.

«Бах, бу ися щягигятян дя аьыллы щярякятдир!» - дейя варенуха дцшцндц вя зярфи юз чантасынын ичярисиня гойду. Сонра ися о, щяр ещтимала гаршы телефонда Стйопанын мянзилинин телефон нюмрясини йыьды, она диггят кясилди, сонра ися шян вя мцяммалы бир тярздя эюз вурмагла цз – эюзцнц бцзцшдцрдц. Римский бойнуну ирялийя дартды.

            Артист Воланды телефона чаьыра билярсинизми? – дейя Варенуха ширин бир тярздя хябяр алды.

            Онлар мяшьулдурлар, - дейя телефон дястяйиндян жинэилтили сяс ешидилди, - кимдир ки ону сорушан?

            Варйетенин администратору Варенуха.

            Иван  Василйевичдир, елями?   - дейя телефон дястяйиндян шян бир тярздя сясляндиляр, - сизин сясинизи ешитмяйя еля шадам ки! Нежясиниз?

            Мерси, - дейя Варенха щейрят ичиндя диллянди, - бяс мянимля данышан кимдир?

            Кюмякчи, онун кюмякчиси вя тяржцмячиси Коровйев, - дейя телефон дястяйиндян эялян сяс дилбоьаза гоймады. - сизин гуллуьунузда щазырам, язиз Иван Савелйевич! Мяня цряйиниз истяйян гядяр эюстяриш веря билярсиниз. Белялиликля?

            Цзр истяйирям, Степан Богданович Лиходейев евдя дейилми?

            Яфсуслар олсун ки, йохдур! Йохдур! – дейя телефон дястяйиндян гышгырдылар, - эедиб.

            Бяс щара эедиб?

            Шящярдян кянара, машынла эязишмяйя.

            Нн – нежя? Эя…эя….эязишмяйями? Бяс о, ня вахт гайыдажаг?

            Дедийиня эюря, щавасыны дяйишян кими гайыдажаг!

            ….Беля- беля ишляр…- дейя Варенуха юзцнц итирмиш бир щалда диллянди, - мерси. Лцтфян Мцсйю Воланда чыхышынын бу эцн цчцнжц шюбядя кечиряляжяйини чатдырын.

             Баш цстя. Ялбяття ки, чатдырарам. Айры жцр ола да билмяз. Мцтляг. Чатдырарам. – вя телефон дястяйи гырыг – гырыг таггылдады.

            Эцля – эцля, - дейя Варенуха щейрятлянмякля диллянди.

            Лцтфян сиз дя мяним ян ян сямими, ян дярин салам вя диляклярими гябул един! Сизя уьурлар! Мцвяфягиййятляр! Црякдолусу сяадят. Саь олун, саламат галын!

            Ялбяття! Ахы мян дейирдим! – дейя администратор жуша эялмякля чыьырды, - о, Йалтайа дейил, шящярдян кянара йолланыб!

            Яэяр бу щягигятян дя белядирся, - дейя малмцдиринин бянизи гязябдян солду, - о щалда артыг бу ясл нажинсликдир, буну айры жцр адландырмаг беля олмаз!

Бу мягамда админстратор йериндян дик атылараг еля бир шякилдя баьырды ки, Римский диксинди.

            Хатырладым! Хатырладым! Пушкинода «Йалта» адлы чибярякхана ачылыб! Щяр шей айдындыр! Орайа эедиб, орада дойунжа кефляниб, инди дя орадан телеграф эюндярир!

            Йох, бу лап аь олду, - дейя Римский цзцнц дартмагла диллянди вя онун эюзцндя ясл кинин ишартысы парылдады, - о щалда бу эязинти она чох баща баша эяляжяк, - вя еля бу мягамда да о, гяфилдян дурухду вя гятиййятсиз бир тярздя бу кялмяляри ялавя етди: - Бяс ахы жинайят ахтарыш бюлмяси….

            Уйдурмадыр! Онун мянасыз зарафатларыдар, - дейя щяддиндян артыг жошьун олан админстратор онун сюзцнц йарымчыг кясди вя нювбяти кялмяляри сюйляди: - Баьламаны нежя, апарыммы?

            Мцтляг, - дейя Римский жаваб верди. 

Вя йенидян гапы ачылды вя щямин….дахил олду. «Йеня дя одур!» - дейя Римский нядянся гцссяли бир шякилдя дцшцндц. Вя онларын щяр икиси почталйон гадыны гаршыладылар. Бу дяфя телеграмда бу сюзляр гейд олунмушду:

«Тясдиглядийинизя эюря чох саь олун мяня тяжили беш йцз эюндярин сабащ Москвайа гайыдырам Лиходейев».

            О, аьлыны итириб…. – дейя Варенуха зяиф бир тярздя диллянди. Римский ися ачарыны жинэилдятмякля дямир кассанын гутусунун ичярисиндян пуллары чыхартды, беш йцз рублу сайды, зянэ етди, курйеря пуллары тягдим етди вя ону телеграфа йоллады.

            Баьышлайын, Григорий Данилович, - дейя Варенуха эюзляриня инанмадан диллянди, - мянжя сиз ябяс йеря пуллары она эюндярирсиниз.

            Онлар эерийя гайыдажаг, - дейя Римский пясдян сюйляди, - о ися бу пикникя эюря жаваб вермяли олажаг, - вя Варенуханын чантасына ишаря етмякля ялавя етди: - Йола дцш, Иван Савелйевич, йубанма.

Вя Варенуха чантасы иля бирликдя отагдан гачараг чыхды. О, ашаьы мяртябяйя дцшдцкдян сонра кассанын юнцндя узун нювбяни эюрдц, кассир гадындан артыг бир саат сонра аншлаг олажаьына даир фикирлярини динляди, беля ки, тамашачы кцтлясинин ялавя афишаны эюрян кими арды – арасы кясилмяк билмир. Варенуха кассир гадына лоъа иля партердяки ян йахшы отуз йери сатмамаьы тапшырмагла кассадан чыхды, еля айагцстя гарайаха контрмаркачыларын ялиндян йахасыны гуртармагла кепкасыны юзц иля эютцрмяк цчцн юз отаьында эюздян итди.  Еля щямин мягамда да телефон жырылдамаьа башлады. 

            Ешидирям! – дейяВаренуха чыьырды.

            Иван  Савелйевич? – дейя телефон дястяйиндян мурдар бир сяс ешидилди.

            О, театрда йохдур! –Варенуха бу кялмяляри баьырса да, дястякдян эялян сяс онун сюзцнц йарымчыг гойду.

            Юзцнцзц эижлийя гоймайын, Иван Савелйевич, ян йахшысы дедиклярими динляйин….Бу телеграмлары щеч бир йеря апарыб, щеч кимя эюстярмяйин.

            Данышан кимдир? – дейя Варенуха нярилдяди, - вятяндаш, бу ахмаг – ахмаг зарафатларынызы кянара бурахын! Сизи еля индижя ашкар едяжякляр! Сизин нюмряниз нечядир?

            Варенуха, - дейя еля щямин идбар сяс диля эялди, - сян рус дилини баша дцшцрсянми? Телеграмлары щеч бир йеря апарма.

            Демяли сиз щеч жцря сакитляшмяк билмирсиниз, елями? – дейя админстратор гязябля баьырды, - Юзцнцз билярсиниз! Сиз бцтцн бунлара эюря жаваб вермяли олажагсыныз, - о, йеня дя щансыса бир щядя – горху эялди, лакин телефон дястяйиндян ону динляйянин олмадыьыны щисс етжяк сусду.

Бу отаьа нядянся сцрятля гаранлыг чюкмяйя башлады. Варенуха отаьын гапысыны архасынжа чырпмагла байыра чыхды вя йан йолла йай баьчасына тяряф эютцрцлдц. Админстратор щярякятя эялмиш вя онун бядяни енеръи иля долмушду. Бу щяйасыз зянэдян сонра о, щансыса бир дялядуз дястясинин ня ися бир ийрянж щярякятляря йол вердийиня вя бу щярякятлярин дя Лиходейевин йоха чыхмасы иля билаваситя ялагяли олдуьуна шубщя беля етмирди. Йарамазлары ифша етмяк арзусу админстротора ращатлыг вермир вя гярибя дя олса онда бу мягамда ня ися бир хош вязиййятдян щязз алма щисси ойанды. Диггят мяркязиндя олмаьа сяй эюстяряркян вя щарайаса сенсасийа долу бир мялуматы йетирмяйя чалышаркян инсан мящз бу кими дуйьуларла йашамаьа башлайыр. Баьчада админстраторун цзцня кцляйин йели дяйди вя санки онун йолуна сядд чякирмиш вя ону нядянся горуйурмуш тяк тоз – торпаьы онун дцз эюзцня долдурду. Икинжи мяртябядяки пянжярянин чярчивяси еля бир шякилдя чырпылды ки, онун шцшяси аз гала сынараг ятрафа сяпяляняжякди вя щятта аьжагайын иля жюкя аьажларынын зирвяси дя уьулдады, щяр йеря зцлмят чюкдц вя щяр йер сяринляшди. Админстратор эюзлярини овушдурду вя сарымтыл ятякли гара булудларын Москванын цзяриня чюкдцйцнц эюрдц. Щараданса узагдан донгулту сяси эялди. Варенуханын тялясмясиня бахмайараг дяфолунмаз бир истяк ону ютяри олараг монтйорун тора лампаны тахыб – тахмадыьыны йохламагла бир санийялийя баьча айагйолусуна баш чякмяйя вадар етмиш олду.  Тирин йанындан ютцб кечян Варенуха айагйолунун мави бинасынын йерляшдийи сых йасямян коллуьуна эирди. Монтйор щягигятян дя сялигяли адам имиш, киши бюлмясинин дам юртцйцнцн алтындакы лампа артыг метал тор иля дартылмышды, лакин админстратору щятта зцлмят ичиндя олан диварын кюмцр вя карандашла башдан – айаьа гядяр жызма – гара едилмяси мяйус едирди.


            Бу ня зящримардыр беля!... – дейя админстратор сюзцня давам етмяйя жящд эюстярмямиш гяфилдян архасындан бу кялмяляри мырылдайан сяси ешитди:

            Бу, сизсинизми, Иван Савелйевич?

Варенуха диксинди, эерийя ганрылды вя архасында щансыса бир пишик гийафяли кюк варлыьын дайандыьыны эюрдц.

            Туталым ки, мяням, - дейя Варенуха гярязли бир шякилдя диллянди.

            Чох эюзял, чох пакизя, - дейя пишийябянзяр шишман адам жыр сясля сяслянди вя дюнмякля Варенуханын гулаьынын алтына еля бир зярбя ендирди ки, админстраторун башындакы кепка кянара сычрады вя отуражаьын дялийиндя йоха чыхды. Шишманын зярбясинин тясириндян бцтцн айагйолу бир анлыг да олса титряк ишыгла ишыгланды вя сямада да илдырым чахды. Сонра йенидян илдырым чахды вя админстраторун юнцндя икинжи няфяр – бястябой, лакин пящляван гамятли, алов кими кцрян, эюзцнцн бири титядян, аьзы ися кюпяк дишляриндян ибарят олан бир кяс пейда олду. Йягин ки, солахай олан бу икинжи шяхс админстраторун о бири гулаьынын дибиня зярбя ендирди. Буна жаваб олараг ися йенидян сямада илдырым чахды вя айагйолунун аьаждан дцзялдилмиш дам юртцйцня лейсан йаьышы йаьды.

            ….Бу ня демякдир, йолда… - дейя аьлы башындан чыхан админстратор бу кялмяляри пычылдадыгдан сонра еля щямин мягамда «йолдаш» сюзцнцн инсанын цзяриня ижтимаи айагйолунда щцжум чякян бу гулдурлара щеч дя мцнасиб олмадыьыны дцшцнмякля нювбяти кялмяляри хырылтылы сясля сюйляди: - вятянд…- вя дярщал да бу адларын да онлара лайиг олмадыьыны анлады вя цчцнжц дящшятли зярбяни дя бу ики няфярдян щансы бирисиндянся еля бир шякилдя алды ки, онун бурнундан сел кими сцзцлян ган онун толстовкасынын цзяриня сычрады.

            Сянин чантандакы нядир еля, мцфтяхор? – дейя пишийя бянзяр олан варлыг бяркдян баьырды, - олмайа телеграмдыр? Сяня ки телефонда онлары щеч бир йеря апармамаьыны хябярдар етмишдиляр, еля дейилми? Хябярдар етмишдиляр йа йох?

            Хябярдар етмишдиляр…етмишдиляр…. – дейя админстратор няфяси кясилмякля диллянди.

            Амма сян йеня дя онлары чатдырмаг цчцн тялясдин. Чантаны бяри вер, мцзцр!  - дейя икинжи шяхс телефонда гышгырдыьы еля щямин тын сясля чыьырды вя чантаны Варенуханын титряйян ялляриндян дартды. Вя онларын щяр икиси админстраторун голтуьунун алтындан йапышмагла ону баьдан сцрцйяряк чыхартдылар вя онунла бирликдя Садовый кцчясиндя гачараг дювря вурдулар. Туфан вар гцввяси иля тцьйан едир, су эурулту вя выйылты иля канализасийа дялийиня тюкцлцр, щяр йердя дальалар кюпцкляняряк габарыр, дам юртцкляриндян ися боруларын йанынжа, гапы атлыгларындан кюпцклц сел шырылты иля сцзцлцб йеря ахырды.  Садовый кцчясиндя щеч бир инс – жинс эюзя дяймир вя мящз еля бу сябябдян дя Иван Савелйевичи дя хилас едян йох иди. Буланыг чай суйунун цзяриндян тулланмагла вя илдырымын шюляси алтында ишыг сачмагла гулдурлар бир санийя ярзиндя йарыжанлы админстратору 302 – бис сайлы евя сцрцйяряк эятирдиляр вя онунла бирликдя юз чякмяляри иля жорабларыны ялляриндя сахлайан ики айагйалын гадынын сюйкяндийи диварын йанындакы дарвазадан ичярийя кечдиляр. Сонра ися онлар алтынжы кцчя гапысына доьру жумдулар вя аьлыны итирмяк дяряжясиня чатан Варенуха бешинжи мяртябяйя галдырылараг, онун йахшы бяляд олдуьу Стйопа Лиходейевин мянзилинин йарымгаранлыг дящлизинин дюшямясиня атылды. Еля бу мягамда щяр ики гулдур йоха чыхды, онларын явязиня ися дящлиздя тямамиля чылпаг бир гыз – фосфор тяк алышыб йанан эюзляря малик олан кцрян гыз пейда олду. Варенуха ися онун башына эялянлярдян ян дящшятлисинин мящз бу олдуьуну дярк етмякля инилдяйяряк дивара тяряф сычрады. Гыз ися админстратора мющкямжя йапышмагла ялляринин овуж щиссясини онун чийниня диряди. Варенуханын тцкляри биз – биз олду, чцнкц о, яйниндяки толстовканын сойуг суйа щопмуш парчасындан беля онун овужларынын чох сойуг олдуьуну вя щятта буз кими сойуг олдуьуну щисс етди.

            Эял сяни юпцм, - дейя щямин гыз риггятля бу кялмяляри сюйляди вя онун эюзляри парылдады. Бу мягамда ися Варенуха артыг щушуну итирди вя юпцшц щисс етмяди.

 

11 – ЖИ ФЯСИЛ. ИВАНЫН ШЯХСИЙЙЯТИНИН ЩАЧАЛАНМАСЫ.

Щяля бир саат бундан яввял май эцняши иля ишыгланмыш чай сащили иля цзбяцздяки ийняйарпаглы мешя санки донуглашды, йайылды вя яриди. Пянжяря архасындан су пярдя кими ахырды. Сямада дайанмадан сапаохшар илдырымлар алышыб йаныр, эюйцзц бу илдырымын тясириндян сюкцлцр, хястянин отаьына ися титряк вя мцдщиш бир ишыг йаьырды. Иван чарпайынын цзяриндя отурмагла вя кюпцкляняряк буланан чайа нязяр салмагла пясдян эюз йашы ахыдырды. Илдырымын щяр дяфя чахмасы заманы о, йаныглы бир тярздя чыьырмагла цзцнц ялляри иля юртцрдц. Иван тяряфиндян йазылыб долдурулмуш вярягляр дюшямяйя тюкцлмцш вя гасырьадан яввял отаьа сохулан кцляк онлары ятрафа сяпялямишди. Шаирин горхунж консултант барясиндя яризя йазмаг жящдляри боша чыхмышды. О, Прасковйа Фйодоровна адлы шишман фелдшер гадындан карандаш парчасы иля каьызы алан кими яллярини ишэузар бир тярздя бири – бириляриня сцртмцш вя тялясик бир тярздя маса архасына кечмишди. О, яризянин яввялини кифайят гядяр жцряти кялмялярля башламышды: «Милися. МЯДЯБАССО цзвц Иван Николайевич бездомный тяряфиндян. Яризя. Дцнян ахшам мян мярщум М.А. Берлиоз иля Патриарши эюлжцйцня баш чякмишдим…». Вя дярщал да, ясас етибариля дя «мярщум» кялмясиня эюря шаирин фикри долашды. Ямялли -  башлы жяфянэиййат алынырды: нежя йяни – мярщум иля баш чякмишдим? Ахы мярщумлар йеримирляр! Щягигятян дя бундан ня хейир эюзляйясян, дярщал дяли щесаб едяжякляр! Бцтцн бунлары эютцр – гой етмякля Иван Николайевич йаздыгларында дцзялиш етмяйя башлады. Нятижядя нювбяти мязмунлу яризя алынды: «…сонрадан мярщум олмуш Берлиоз иля…». Фягят бу да мцяллифи Гане етмяди. Яризяни цчцнжц дяфя редакятя етмяк лазым эялди, о ися яввялкилярдян дя пис алынды: «…трамвайын алтына дцшмцш Берлиоз иля…» - еля бу мягамда о, щеч ким тяряфиндян танынмайан ейнисойадлы – бястякары хатырлады вя яризяйя бу сюзляри ялавя етди: «…бястякар олмайан иля…». Щямин ики Берлиоза эюря ямялли башлы ялдян дцшмцш Иван йаздыьы щяр бир кялмянин цзяриндян хятт чякди вя охужунун диггятини жялб етмяк цчцн дярщал щадисянин ян эцжлц тяряфиндян башламаьы гярара алараг, яввялжя пишийин трамвайа яйляшмясини гейд етди, сонра ися кясилмиш баш иля баьлы епизода гайытды.  Баш иля консултантын юнэюрмяси она Понтий Пилат барясиндя дцшцнжяляря эятириб чыхартды вя даща эцжлц яминлик йаратмаг наминя Иван прокуратор щаггында бцтцн ящвалаты, онун астары ган кими ал – гырмызы олан аь йаьмурлугла залымлар сарайынын сцтунларына тяряф чыхмасы мягамындан башлайараг там шякилдя шярщ етмяйи гярара алды. Иван бюйцк сяйля ишляйир вя йаздыгларыны тямамиля гараламагла йени сюзляри ялавя едир вя щятта Понтий Пилат иля арха айаглары цзяриндя дайанан пишийин рясмини чякмяйя дя жящд эюстярирди. Лакин щеч рясмлярин дя она кюмяйи олмур вя о, ня гядяр дяриня варырдыса, онун яризяси дя бир о гядяр долашыг вя анлашылмаз алынырды. Тцстцлянян ятякли ващимяли булудун узагдан пейда олараг ийняйарпаглы мешяни юз аьушуна алмасы вя кцляйин ясмяси мягамында Иван артыг тагятдян дцшдцйцнц вя яризяни йаза билмяйяжяйини анлады вя о, ятрафда учушан вярягляри йердян галдырмамагла пясдян вя ажы – ажы аьламаьа башлады. Рящмдил фелдшер Прасковйа Фйодоровна туфанын гопмасы заманы шаиря баш чякди, онун аьладыьыны эюрян кими тялашланды, илдырымын хястяни ващимяляндирмямяси цчцн пярдяни баьлады, даща сонра ися вярягляри дюшямядян галдырмагла онларла бирликдя щякимин йанына гачды. Бир гядяр сонра о, пейда олду, Иванын голуна ийня вурду вя ону бир даща аьламайажаьына, артыг щяр шейин архада галдыьына, щяр шейин дяйишдийиня вя щяр шейин унудулажаьына ямин етди. Щяким щагглы чыхды. Тезликля чайын о бири сащилиндяки ийняйарпаглы мешя яввялки щалына дюндц. О яввялки мавилийиня гайыдан сяма алтында сонунжу аьажына гядяр эюрцнян олду, чай да сакитляшди. Гцсся Иваны ийнядян дярщал сонра тярк етмяйя башлады вя инди шаир ращатжа узанмагла нязярлярини сяма бойунжа йайылан эюйгуршаьына зилляди.  Бу щал ахшама гядяр давам етди вя о, щятта эюй гуршаьынын нежя яридийини, сяманын нежя бозардыьыны вя ийняйарпаглы мешяйя дя нежя бир зцлмятин чюкдцйцнц дя щисс етди. Дойунжа исти сцддян ичян Иван йенидян йериня узанды вя дцшцнжяляринин дяйишмяси онун юзцн дя щейрят доьурду. Мялун яжиння пишийин суряти онун щафизясиндя бир гядяр йумшалды, кясилмиш баш артыг онда горху щиссини ойатмады вя бу барядя фикирляри кянара гоймагла Иван ишин мащиййяти етибариля мцалижяханада вязиййятин щеч дя пис олмадыьыны, Стравинскинин аьыллы вя мяшщур бир адам олдуьуну вя онунла да цнсиййятдя олмаьын хош олдуьуну дцшцнмяйя башлады. Ахшам щавасы, хцсусиля дя туфандан сонра щям тямиз, щям дя ки ляззятли олур. Хястяханада йатмаг сааты йетишмишди. Сцкут ичиндя олан дящлиздя тутгун аь рянэли лампалар сюнмяйя башлады вя онларын явязиня низам – интизам гайдаларына мцвафиг олараг зяиф мави эежя лампалары ишыгланды, гапыларын архасындан ися фелдшер гадынларын дящлизин резин пайяндазы бойунжа щярякят едян ещмаллы аддым сясляри даща  аз – аз ешидилмяйя башлады. Инди Иван хош бир язэинлик щисс едир вя эащ тавандан ишыьын зяифлямиш шюлясини кечирян абаъур алтындакы лампайа, эащ да ки зцлмятя гярг олмуш ийняйарпаглы мешянин аьажлары арасындан эюрцнян айа бахараг, юз – юзц иля данышырды.


            Ахы мян ня цчцн Берлиозун трамвай алтына дцшмясиндян беля щяйажанланмышам? – дейя шаир мцщакимя йцрцтмяйя башлады. – Сон нятижядя гой жящянням олсун! Мян ки онун хач атасы вя йахуд да гудасы дейилям. Щярэащ бу мясяляни  лазымынжа мцзакиря етсяк, онда еля бир гянаятя эялмяк олар ки, мащиййяти етибариля мян мярщумла щеч ямялли – башлы таныш да олмамышам. Доьрудан да, ахы мяня онун барясиндя ня мялум олуб? Онун дазбаш вя дящшятли бир тярздя бялаьятли олмасындан савайы щеч бир шей. Бир дя, вятяндашлар, - дейя Иван кимяся мцражият етмякля юз нитгиня давам етди, - эялин бир шейи дя айырд едяк: изащ един эюрцм, ахы мян ня сябябя щямин о мянасыз бахышлы вя гара эюзлц мцяммалы консултант, сещрбаз вя профессора беля жинляшмишям? Онун архасынжа алт палтары вя ялимдя шам бош – бошуна гачмаьыма, сонра да ресторанда Петрушкайа гаршы етдийим о вящшилийя ня лцзум вар иди?

            Ахы – ахы – ахы, - дейя яввялки Иван йенижя пейда олмуш Иванын йа гулаьынын дибиндя, йа да ки онун дахилиндя диля эяляряк сярт бир шякилдя бу кялмяляри сюйляди, - ахы о, Берлиозун башынын кясиляжяйиндян яввялжядян щали иди? Бяс беля олан тягдирдя нежя тялашланмайасан?

            Сиз ня данышырсыныз, йолдашлар?! – дейя йени Иван кющня, яввялки Ивана етиразыны билдирди, - буи шин бир яммасынын олдуьу щятта чаьайа беля мялумдур. О, йцз фаиз гейри – ади вя мцяммалы варлыгдыр. Амма еля ян мараглысы да бундадыр! Щямин шяхс Понтий Пилат иля шяхсян таныш олубмуш, бундан да мараглы ня ола биляр ки? Вя Патриарши эюлжцйцндя сяфещ мярякя гопармагданса, ондан Пилат вя щямин о мящбус Га – Нотсринин сонрадан башына нялярин эялдийини нязакятли бир тярздя сорушмаг эярякмяздими?

«Мянся эюр бир ня иля мяшьул олмушам! Яслиндя ян важиб мясяля баш верян щадисядир – дярэинин редакторуну трамвай иля басыблар! Буна эюря дярэиними баьлайажаглар? Ня етмяли: инсан щягигятян дя юлцмя мящкумдур вя щагглы олараг сюйлянилян кими, гяфилдян юлмяйя мящкумдур. Ня дейяк, Аллащ рящмят елясин! Онун йериня ися айры бир редактору вя ола билсин ки, ондан да бялаьятлисини тяйин едяжякляр».

Бир гядяр мцрэцлядикдян сонра йени Иван кющня Ивандан истещза иля бунлары хябяр алды:

            Беля олан тягдирдя мяни нежя адландырмаг олар?

            Сяфещ! – дейя Иванлардан щеч бириня мяхсус олмайан вя даща чох консултантын йоьун сясиня фювгяладя бир бянзярлийи олан сяс айдын шякилдя бу кялмяляри сюйляди. Нядянся «сяфещ» кялмясиндян инжимяйян Иван ися щятта бу кялмяни хош бир щейрят щисси иля гаршыламагла гымышды вя йарыйухулу бир щалда сакитляшди. Йуху йаваш – йаваш Иваны юз аьушуна алмаьа башламышды, онун эюзцня бу мягамда палма аьажы эюрцндц, щямин пишик дя – йалныз бу дяфя щеч дя горхунж дейил, шян олан пишик дя онун йанындан ютцб кечди вя Иваны там йуху басмамыш онун бармаглыьы гяфилдян вя сяссиз бир шякилдя кянара чякилди, ейванда ися айын шюлясиндян эизлянян мцяммалы бир шяхсин фигуру пейда олараг она сусмаьы ишаря етди. Цряйиндя щеч бир горху щисси кечирмяйян Иван чарпайыда дикялди вя ейванда бир кишинин дайандыьыны эюрдц. Вя бу киши бармаьыны додагларына йахынлашдырмагда бу кялмяни пычылдады:

            Ссс!

12 – ЖИ ФЯСИЛ. ГАРА МАЭИЙА ВЯ ОНУН ИФША ОЛУНМАСЫ.

Башында дяликли сары рянэли котелок[1], яйниндя дама – дама шалвар, айаьында ися парлаг чякмя олан армудшякилли, моругу рянэли бурунлу бястябой адам  Варйетенин сящнясиндя ади икитякярли велисопеддя пейда олду. О, фокстротун[2] сядалары алтында сящнядя дювря вурараг, зяфяр фярйадыны гопартды вя бунун тясириндян дя велисопед шащя галхды. Сящня бойунжа йалныз бир арха тякяри цстцндя щярякят едян шяхс айагларыны йухарыйы галдырды, йолцстц велисопедин юн тякяринин винтини ачмагла ону пярдя архасына эюндярмяйя наил олду, сонра ися педаллары яли иля фырлатмагла йолуна бир тякярля давам етди. Йухары щиссясиндя йящяри олан вя бир тякярли щцндцр метал диряйин цзяриндя сящняйя, яйниндя эцмцшц улдузларын щякк олундуьу ятяк вя панталону олан шишман гадын чыхды вя дювря вурмаьа башлады. Онунла гаршылашан шяхс ону саламлайан тяк сясляр чыхарыр вя айаьы иля башындакы котелоку чыхарырды. Вя нящайят сящняйя гожалара хас симайа малик олан сяккиз йашлы бала чыхды вя цзяриня ири автомобил фитинин бяркидилдийи кичик икитякярли велисопеди иля бюйцкляр арасындан орайа – бурайа чапмаьа башлады. Бир нечя дювря вурдугдан сонра бцтцн компанийа оркетрдян эялян тябиллярин титряк сядалары алтында сящнянин лап кянар щиссясиня дийирлянди вя биринжи сырада яйляшмиш тамашачылар ащ чякмякля эерийя чякилдиляр, беля ки, онлар бцтцн бу цчлцйцн юз машынлары иля бирликдя оркестрин цзяриня йыхылажаьындан ващимяляндиляр. Лакин велисопедляр юн тякярлярин мусигичилярин башы цзяриндяки бошлуьа сцрцшмяси мягамында дайандылар. Велисопедчиляр ужадан «Ап!» сюйлямякля машынлардын дцшяряк тамашачыларын юнцндя баш яйдиляр, сарышын гадын кцтляйя щава иля юпцш эюндярир, бала ися юз фитиндя эцлцнж сигналлар верирди. Алгышлардан бина лярзяйя дцшдц, щяр ики тяряфдян мави пярдя сящняни юртдц вя велисопедчиляри онун архасында гойду, гапыдакы «чыхыш» йазысынын щякк олундуьу йашыл ишыг сюндц вя эцнбязин цзяриндяки трапесийадаки аь рянэли кцряляр эцняш тяк ишыгландылар. Сонунжу бюлмядян яввялки фасиля елан олунду.

Жулли аилясинин велисопед техникасы мюжцзяляринин мараг доьурмадыьы йеэаня адам Григорий Данилович Римский иди. О, юз иш отаьында тянщалыг ичиндя отурмагла назик додагларыны дишляри иля эямирир, онун симасындан ися дайанмадан титряйиш кечирди. Лиходейевин гейри – ади бир шякилдя йоха чыхмасы щадисясиня админстратор Варенуханын тямамиля эюзлянилмяз бир шякилдя йоха чыхмасы да ялавя олунмушду. Римскийя онун щарайа йолландыьы мялум иди, фягят о, эетмиш ….анжаг эерийя гайытмамышды! Римский чийинлярини чякмякля юз – юзцня бу сюзляри пычылдады:

            Ахы няйя эюря?!

Вя щягигятян дя мараглы ишдир: малмцдири кими ишэцзар бир Адами цчцн Варенуханын йолландыьы йеря зянэ едяряк, онун башына щансы ящвалатын эялдийини айдынлашдырмаг ялбяття ки, чятинлик тяшкил етмирди, лакин о, ахшам саат она гядяр юзцнц буну етмяйя сювг етмяйи бажармады.  Саат онда ися юзцня эцж эялмякля Римский дястяйи жищаздан галдырды вя телефонуна юлц сцкут чюкдцйцня ямин олду. Курйер бинадакы диэяр жищазларын да ишляк вязиййятдя олмадыьыны мярузя етди. Бу хошаэялмяз, лакин фювгяладя олмайан бу щадися малмцдирини нядянся бцтцнлцкля сарсытды, щярчянд ейни заманда да шад етмиш олду: кимяся зянэ етмяк зяруриййяти арадан галдырылмышды. Малмцдиринин башы цзяриндяки гырмызы лампанын фасилянин башланмасындан хябяр верян ишыьы йанаркян вя сяйрийяркян отаьа курйер дахил олду вя яжняби артистин пейда олдуьуну билдирди. Малмцдир нядянся црпяшди вя булуд кими тутулмагла гастролчуну гаршыламаг цчцн пярдянин архасына йолланды, чцнки, ону гябул едян айры бир кимся йох иди. Сигнал сясляринин эялдийи дящлиздян бюйцк туалет отаьына[3] артыг мцхтялиф сябяблярля щяр шейля марагланан шяхсляр бойланырдылар. Бурада парлаг рянэли хялят иля башларында чалма олан фокусчулар, яйниндя аь рянэли тохунмуш эюдякчя олан конки сцрян, цзцндяки киршандан бянизи солмуш щекайячи вя грим устасы да варды. Тяшриф буйуран мяшщур шяхс щамыны, юзцнцн ясрарянэиз бичими олан чох узун фракы вя цзцндяки гара йарыммаска иля чох щейран етмишди. Щярчянд ки, гара магын ики йолдашы даща бюйцк тяяжцб доьурурдулар: эюзцндя сынмыш эюзлцйц олан дама – дама шалварлы узун гамятли шяхс вя еляжя дя туалет отаьына арха айаглары цстя дахил олмагла тямамиля сярбяст шякилдя диванын цзяриндя яйляшяряк, эюзлярини ачыг грим лампионларына зилляйян гара кюк пишик. Римский цзцндя эцлцшц ифадя етмяйя сяй эюстярся дя, онун симасы чох гашгабаглы вя гязябли бир ифадя алды вя о, дивандакы пишийин йанында яйляшмиш динмяз маг иля саламлашды. Ял сыхыб эюрцшмя алынмады. Лакин бцтцн бунлара бахмайараг, ядябсиз дама – дама шяхс, юзцнц малмцдириня «онларын кюмякчиси» кими тягдим етди. Бу вязиййят малмцдирини чох тяяжцбляндирди вя о, юзцнц чох пис щисс етди: мцгавилядя кюмякчи барясиндя щеч бир шей гейд олунмамышды. Григорий Данилович бу эюйдяндцшмя дама – дамалыдан кифайят гядяр сцни вя гуру шякилдя артистин апаратураларынын щарда олмасыны хябяр алды.

            Бизим илащи лял – жяващиратымыз, бизим язизимиз олан жянаб директор, - дейя магын кюмякчиси жинэилтили сясля диллянди, - бизим  апаратурамыз щяр заман бизимлядир. Будур о! Ейн, тсвей, дрей! – вя Римскинин эюзляри юнцндя дцйцн кими бцкцлмцш бармаьыны йеллятмякля гяфилдян пишийин гулаьынын дибиндян, индийя гядяр малмцдиринин дцймялянмиш пенжяйинин алтындакы ъилетинин жибиндя олан вя зянжирля илэякя кечирилмиш зянжирли гызыл сааты чыхартды. Римский гейри – иради олараг икиялли гарнындан йапышды, бурада иштирак едян щяр кяс ащ чякди, гапыдан бойланан грим устасы ися разы бир шякилдя ваггылдады. – Сизин саатыныздыр, дейилми? Буйурун, - дейя дама – дамалы ядябсизжясиня эцлцмсямякля диллянди вя чиркли овужунун ичиндя юзцнц итирмиш Римскийя онун яшйасыны гайтарды.

            Белясиндян трамвайда узаг дур, - дейя щекайячи грим устасына сакит вя шян бир тярздя бу кялмяляри пычылдады.

Лакин пишик йад адамын саатынын тапылмасындан да даща йахшы олан нюмряни нцмайиш етдирди. Гяфилдян дивандан галхмагла о, арха айаглары цстя айнаалты масайа йахынлашды, юн пянжяси иля тыхажы графиндян чыхартды, суйу стякана тюкдц, ону ичди, тыхажы юз йериня тахды вя грим яскиси иля быьларыны гурулады. Бу мягамда щеч ким щятта ащ да чякмяди, йалныз аьзыны ачды, грим устасы ися: 

 


[1] təpəsi yumru şlyapa.

[2] mцasir rəqslərdən birinin adı.

[3] teatrda artistlərin geyindiyi otaq.


            Ащ, нежя дя йцксяк дяряжяли нюмрядир!

Бу мягамда цчцнжц дяфя зянэ чалынды вя мараглы нюмряни сейр етмякдя мараглы олан щяр кяс туалет отаьындан сящня архасына ахышмаьа башладылар. Бир нечя дягигядян сонра тамашачы залында кцряляр сюндц, рампа алышараг пярдянин ашаьы щиссясини гырмызымтыл рянэя бойады вя пярдянин ишыгланмыш дялийиндян кцтля юнцня кюк вя ушаг кими шян олан, яйниндя язик фракы вя сольун алт палтары олан цзцгырхыг шяхс чыхды. Бу, бцтцн Москвада щяр кясин йахшы таныдыьы конферансйе Ъоръ Бенгалский иди.

            Беляликля, вятяндашлар, - дейя Бенгалский ушаглара хас тябяссцм иля эцлцмсямякля диллянди, - инди сизин гаршынызда чыхыш едяжяк…- бу анда Бенгалский юзц юз сюзцнц йарымчыг гойду вя диэяр тяляффцз иля данышды: - Мян кцтлянин сайынын цчцнжц щиссядя даща да артдыьыны эюрцрям. Бизя бу эцн шящярин йарысы тяшриф буйуруб! Бу эцнлярдя мян бир танышыма тясадцф едяряк, ондан сорушдум: «Ахы сян ня цчцн бизя баш чякмирсян? Дцнян бизя шящярин йарысы тяшриф буйурмушду». О ися мяня дейир: «Мян ки шящярин о бири йарысында йашайырам!». – Бенгалский онун бу кялмяляринин эцлцш доьуражаьыны эюзлямякля сюзцня фасиля верди, лакин щеч кимин эцлмядийини эюржяк сющбятиня давам етди: - ….Беляликля, сизин гаршынызда юзцнцн гара маэийа сеансы иля чыхыш едир мяшщур яжняби артист мцсйю Воланд! Бизя ки сизинля чох йахшы мялумдур ки, - дейя Бенгалский мцдриканя бир тярздя гымышды, - щяйатда гара маэийа йохдур вя о мювщуматчылыгдан савайы бир шей дейил, маестро Воланд ися садяжя олараг фокусу йцксяк сявиййядя мянимсямишдир вя сиз дя бу сящнянин ян мараглы йериндя, йяни бу техниканын ифша олунмасында бунун бариз шащидиня чевриляжяксиниз. Бизся щям бу техника, щям дя ки онун ифша олунмасына тяряф олдуьумуз цчцн жянаб Воланддан бцтцн бунлары бизя эюстярмяйини рижа едяк!

Бцтцн бу жяфянэиййаты тялляффцз едян Бенгалский щяр ики ялинин овужуну бири – бириня йапышдырды вя онлары пярдянин дялийиня доьру Воланды саламлайырмыш тяк йеллятди. Бу щярякятдян сакитжя сяс вермякля ачылды. Магын онун узундураз кюмякчиси вя арха айаглары цстя сящняйя гядям гойан пишик иля чыхышы кцтля тяряфиндян чох бяйянилди.

            Мяня кцрсц верин, - дейя Воланд сакитжя диллянди вя еля о мягамда да щарданса вя нежяся сящнядя онун цзяриня яйляшдийи кцрсц пейда олду. – Мяня де эюрцм, лцтфкар Фагот, - дейя Воланд «Коровйевдян» башга йягин ки, диэяр ады дашыйан дама – дама ойунбаздан сорушду, - сянжя, москванын ящалиси хейли дяйишиб, елями? 

Сещрбаз кцрсцнцн сящнядя пейда олмасындан щейрятляняряк сакитляшян кцтляйя нязяр салды.

            Елядир ки вар, мессир, - дейя Фагот – Коровйев пясдян жаваб верди.

            Сян щагглысан. Шящяр жамааты йаман дяйишиб, мян эюркямлярини нязярдя тутурам, йери эялмишкян, еля шящяр дя щямчинин. Костйум барясиндя инди данышмаьа беля дяймяз, амма айры шейляр дя пейда олмаьа башлайыб…щямин…о….трамвайлар, автомобилляр….

            Автобуслар, - дейя Фагот ещтирамла йериндян сюйляди.

Кцтля щямин бу сющбятин сещрли фокуслара мцггяддимя олдуьуну эцман етмякля она диггят кясилмишди. Пярдянин архасы артистляр вя сящнядя ишляйян фящляляр иля долмушду, онларын сималары арасындан ися Римскинин эярэин вя сольун бянизи дя нязяря чарпырды. Сящнянин кцнжцня гысылан Бенгалскинин симасы ися артыг чашгынлыьы ифадя едирди….О, гашларыны бир гядяр йухары галдырмагла вя фасилядян истифадя етмякля диллянди:

            Яжняби артист техники жящятдян инкишаф етмиш Москва вя еляжя дя москвалылардан щейранлыьыны изщар едир, - бу мягамда Бенгалский яввялжя партеря, сонра ися галерейайа ики дяфя эцлцмсяди. Воланд, Фагот вя пишик башларыны конферансйейя доьру чевирдиляр.

            Мяэяр мян щейранлыьымы изщар етдим? – дейя сещрбаз Фаготдан хябяр алды.

            Щеч дя йох, мессир, сиз щеч дя щейранлыьынызы изщар етмядиниз, - дейя о, диллянди.

            Бяс онда бу адамын дедикляри нядир?

            О, садяжя йалан сюйляйир! – дейя дама – дамалы кюмякчи жинэилтили сясля вя бцтцн театрын ешидяжяйи бир тярздя диллянди, сонра ися Бенгалскийя мцражият едяряк ялавя етди: - Вятяндаш, сизи уйдурманыза эюря тябрик едирям!     

Жярэядян эцлцш сяси ятрафа йайылды, Бенгалский ися диксинмякля эюзлярини бярялтди.

            Лакин мяндя, ялбяття ки, мараг доьурмур ня автобуслар, ня телефонлар вя ня дя ки, диэяр…

            Апаратура! – дейя дама – дамалы она йавашжа пычылдады.

            Тямамиля доьрудур, тяшяккцр едирям, - дейя сещрбаз аьыр вя йоьун сясля арамла диллянди, - мяни даща чох марагландыран мцщцм бир мясяля вар: бу шящярлиляр дахилян дя дяйишиблярми?

            Бяли, бу щягигятян дя мцщцм мясялядир, жянаб.

Пярдя архасында инсанлар бири – бириня бойланараг чийинлярини чякмяйя башладылар, Бенгалский пюртдц, Римскинин ися бянизи аьаппаг аьарды. Лакин щяйяжан щиссинин баш галдырдыьыны сезян сещрбаз деди:

            Амма биз сющбятя далмышыг, язизим Фагот, кцтля ися артыг дарыхмаьа башлайыр. Башланьыж цчцн ня ися садя бир шей эюстяр.

Тамашачы кцтляси йцнэцлляшмиш тяк йериндя гымылданды. Фагот иля пишик ися рампа бойунжа мцхтялиф тяряфляря айрылдылар. Фагот бармаьы иля чыртма вурараг дялисов бир тярздя бу кялмяляри гышгырды:

            Цч, дюрд! – дейя о, щавадан карт дястини гапды, ону гарышдырды вя лент шяклиндя пишийин цзяриня йюнялтди. Пишик ися лентдян йапышараг, ону якс истигамятя йюнялтди. Атлаздан олан илан чымхырды, Фагот гуш кими аьзыны аралады вя бир – бир картлары удмаьа башлады. Бундан сонра пишик саь арха пянжяси иля шаппылдатмагла тязим етди вя онун бу щярякяти тамашачыларда фювгяладя бир алгыш доьурду.

            Яла, яла! – дейя пярдя архасындан сясляр эялди.

Фагот ися бармаьы иля партеря тохунду вя елан етди:

            Бу карт дясти щал - щазырда, щюрмятли вятяндашлар, йеддинжи сырада яйляшмиш вятяндаш Парчевскинин жибиндя, дцз цчрубуллуг яскиназ иля вятяндаш Зелковайа алиментин юдянилмяси иши цзря мящкямя чаьырышынын арасындадыр.

Партердя щярякятя эялдиляр, йерляриндян бир балажа галхдылар вя ян нящайят, дягиг сурятдя ады Парчевский олан вя тяяжцбдян тямамиля ал – гырмызы рянэ алмыш щансыса бир вятяндаш жиб кисясиндян карт дястини чыхарараг, онунла ня едяжяйини билмядян ону щавайа батырмаьа башлады.

            Гой сиздя бир хатиря кими галсын! – дейя Фагот ужадан сюйляди: - Сиз ки дцнян шам йемяйи масасы архасында сизин Москвадакы щяйатынызын покер ойуну олмадан тямамиля дюзцлмяз олдуьуну ябяс йеря демямисиниз.

            Кющня фянддир, - дейя жярэядян сяс ешидилди, - партердяки щямин адам да онларла ялбирдир.

            Беля эцман едирсиниз? – дейя Фагот эюзлярини гыйараг жярэяляря нязяр салмагла ужадан диллянди, -  беля олан тягдирдя сиз дя бизимля ейни дястядянсиниз, чцнки о сизин жибиниздядир!

Жярэя дальаланды вя шян бир сяс бу кялмяляри баьырды:

            Юзцдцр ки вар! Ондадыр! Бурдадыр, бурдадыр…Дайан эюрцм! Бунлар ки червондур[1]!     

Партердя яйляшмиш инсанлар башларыны щямин истигамятя доьру чевирдиляр. Жярэялярдян бириндя яйляшмиш щансыса бир тялаш ичиндя олан вятяндаш жибиндян банк цсулу васитясиля сарынмыш вя цз щиссясиндя: «Мин рубл» йазысынын щякк олундуьу пул дястясини ашкар етди. Гоншулар онун цзяриня жумдулар, о ися щейрят щисси иля бу червонларын щягигятян дя ясл вя йахуд да ки тилсимли олдуьуну мцяййян етмяйя сяй эюстярмякля онун цзлцйцнц дырнаьы иля дидмяйя башлады.

            Аллаща анд олсун ки, халис червондур! – дейя жярэялярдян гышгырышмаьа башладылар.

            Мянимля дя бу карт дясти ойунуну ойнайын, - дейя партерин мяркязи щиссясиндя яйляшмиш щансыса бир кюк киши шян бир тярздя рижа етди.

            Авек плезир! – дейя Фагот она щай верди, - бяс ня цчцн тякжя сизинля? Щяр кяс бу ойунда иштирак етсин! – вя ямр етди: - Зящмят олмаса, йухарыйа бахын!...Бир! – вя онун ялиндя тапанча пейда олду, о, гышгырды: - Ики! – Тапанча йухарыйа дартылды. О, йенидян гышгырды: - Цч! – вя бу мягамда няся ишылдады, эумбулдады вя дярщал да эцнбязлярин алтындан, трапесийанын арасындан кечмякля зала аь рянэли каьызлар тюкцлмяйя башлады. Онлар йерляриндя дювря вурур, алямя сяпялянир, жярэялярин арасына дцшцр, оркестрин цзяриня вя сящняйя ахырды.  Бир нечя санийя сонра ися пул йаьышы эет – эедя сыхлашмагла кцрсцлярин цзяриня чатды вя тамашачылар онлары тутмаьа башладылар. Йцзлярля ял щавайа галхды, тамашачылар каьызларын арасындан ишыгланмыш сящняйя эюз йетирмяйя вя бурада тямиз су нишанларыны[2] эюрмяйя башладылар. Гоху да артыг щеч бир шцбщя доьурмурду: бу, жазибясиня эюря щеч бир шейля мцгайися олунмайажаг йенижя чап едилмиш пулларын гохусу иди. Бцтцн театры яввялжя шянлик, сонра ися щейрят щисси бцрцдц. Щяр йердян «червон, червон» кялмяляри уьулдайыр, «ащ, ащ!» гышгырыглары иля шян эцлцш сясляри ешидилирди. Кимся артыг кцрсцнцн алтында ешялянмякля кечиддя сцрцнцрдц. Бир чохлары ися гярарсыз вя шылтаг каьызлары яля кечирмяйя чалышмагла отуражагларда яйляшмишдиляр. Милисин симасында ися жцзи дя олса чашгынлыг ифадяси пейда олмуш, артистляр ися защири ядяб гайдаларына риаят етмядян пярдянин архасындан бойланмаьа башламышдылар. Икинжи мяртябядяки лоъалардан бир сяс: «Сян нядян йапышырсан? Бу, мянимдир! Мяня тяряф учурду!» кялмяляри вя диэяр сяс: «Итялямя мяни, йохса сяни юзцм беляжя итяляйярям!» кялмяляри ешидилди. Вя гяфилдян шапалаг сяси эялди. Еля щямин мягамда да лоъада милисин шлеми эюзя чарпды вя лоъадан кимися апардылар. Цмумиййятля ися щяйяжан эет – эедя артырды вя яэяр бу дямдя Фагот гяфилдян щавайа цфлямякля пул йаьышына сон гоймасайды, аллащ билир бун я иля нятижяляняжякди. Чохмяналы шян бахышла бири – бириня бахан ики эянж йерляриндян галхараг дцз буфетя йолландылар. Театрда уьулту щюкм сцрцрдц, бцтцн тамашачыларын эюзляри ися тялаш ичиндя парылдайырды. Бенгалский юзцндя гцввя тапыб йериндян тярпянмясяйди, мялум дейил бцтцн бунлар ня иля нятижяляняжякди. Юзцнц мющкямжя яля алмаьа чалышан Бенгалский адяти цзря яллярини бири – бириня сцртдц вя даща бюйцк жинэилтили сясля бу кялмяляри сюйляди:



[1] SSRİ-də 22-47-ci illərdə onmanatlıq kağız pul, onluq.

[2] bəzi kağız nюvlərində, xцsusən дя, pul kağızlarınы işığa tutduqda онларда gюrцnən nişan.


            Эюрцрсцнцзмц, вятяндашлар, биз сизинля кцтляви щипноз щалынын шащидиня чеврилдик. Нежя дейярляр, щяйатда щеч бир мюжцзя иля сещрбазлыьын мювжуд олмамасыны бир даща тясдиг едян тямиз елми тяжрцбя. Инди ися эялин маестро Воланддан бу тяжрцбяни ифша етмясини рижа едяк. Щал – щазырда, вятяндашлар, сиз щямин о эуйа ки, пул каьызларынын пейда олдуьу кими дя йоха чыхдыьыны эюряжяксиниз.

Бу мягамда о, там тякликдя юз – юзцнц алгышлады вя бу заман онун бянизиня яминликля долу олан тябяссцм йайылды, щярчянд ки, онун эюзляриндя щеч дя щямин тябяссцм мейдана чыхмамышды, онларда даща чох йалварыш ифадяси варды. Бенгалскинин нитги кцтля тяряфиндян бяйянилмяди. Нятижядя ися арайа дама – дамалы Фагот тяряфиндян позулан сцкут чюкдц.

            Бу йеня дя йалан сюйлямяк щалыдыр, – дейя о, ужа кечинин сясиня бянзяр сясля бяйан етди, - яскиназлар, йолдашлар, халисдирляр!

            Мин йаша! – дейя  щцндцрлцкдя яйляшмиш йоьун киши сяси баьырды.

            Йери эялмишкян, бу, - дейя Фагот Бенгалскийя ишаря етди, - мяни лап тянэя эятириб. Бош – бошуна арада вурнухур, сеансы да йалныш мязяммятляри иля зай едир! Биз онунла ян йахшысы ня едяк?

            Башыны бядяниндян цзцн! – дейя кимся жярэядян сярт бир шякилдя диллянди.

            Нежя дединиз? Щя? – дейя Фагот бу рцсвайчы тяклифя щай верди, - башынымы цзяк?  Бах, бу идейадыр! Беэемот! – дейя о, пишийи сяслянди, - ижра ет! Ейн, тсвей, дрей!

Вя эюзлянилмяз бир щадися баш верди. Гара пишийин цзяриндяки тцкляри биз – биз олду вя о дящшятли бир тярздя мийолдады. Сонра ися йумаг кими йыьылыб, пантер тяк дцз Бенгалскинин синясиня атылды, сонра ися онун башына дырмашды. Мырылдамагла пишик коппуш пянжяси иля конферансйенин зяиф эур сачларындан йапышды вя вящши бир тярздя уламагла онун башыны ики дяфя дюндяряряк бядяниндян айырды. Театрда олан ики мин йарым няфяр бираьыздан гышгырышдылар. Ган бойун нащийясиндяки жырылмыш артерийалардан фявваря кими йухарыйа сычрайыр вя Бенгалскинин щям дюшлцйц, щям дя ки фракыны булайырды. Башсыз эювдянин айагалры авар чякирмиш кими эязишди вя дюшямяйя яйляшди. Залда гадынларын истерик баьыртылары ешидилди. Пишик башы Фагота тягдим етди, о ися башын сачларындан йапышмагла ону йухарыйа галдырараг кцтляйя эюстярди вя бу баш бцтцн театра мяйус бир тярздя сяслянди:

            Щяким чаьырын!

            Сян бундан сонра да жяфянэиййат данышажагсан? – дейя Фагот аьлайан башдан гейзля хябяр алды.

            Бир дя елямярям! – дейя баш хырылдады.

            Аллащ хатириня, она язиййят вермяйин! – дейя гяфилдян щай – кцйц батырмагла лоъадан гадын сяси сяслянди вя сещрбаз бу сяся цзцнц чевирди.

            Онда нейляйяк, вятяндашлар, ону баьышлайагмы? – дейя Фагот зала мцражият етмякля сорушду.

            Баьышлайын! Баьышлайын! – дейя яввялжя айры – айры вя ясас етибариля гадын сясляри ешидилди, сонра ися онлар киши сяси иля гарышараг хору ямяля эятирдиляр.

            Ня буйуражагсыныз, мессир? – дейя Фагот маскада олан няфярдян хябяр алды.

            Нейлямяли, - дейя щямин шяхс гямэин бир тярздя ряйини билдирди, - онлар - инсан кими инсандырлар. Пулу севирляр, лакин бу щямишя беля олуб…Инсанлар пулу хошлайырлар, онун нядян, дяридян, каьыздан, эцмцшдян вя йахуд да ки, гызылдан дцзялмясиня бахмайараг она вурьундурлар. Йцнэцлбейиндирляр,……бяли….фягят онларын да гялб евинин гапысыны бязян мярщямят  щисси дюйцр…ади инсанлардырлар….цмумиликдя….яввялки инсанлары хатырладырлар….йалныз онлары мянзилля баьлы мясяляляр йаман зай едиб…- вя ужадан ямр етди: - Башыны йериня тахын.

Башы сялигяли шякилдя нишана алан пишик ону бойна тахды вя о санки щеч бир заман ондан айрылмайыбмыш тяк йериня отурду. Ян ясасы ися онда щятта чапыг йери беля галмады. Пишик пянжяляри иля Бенгалскинин фракы иля пластронуну чырпыб тямизляди вя онун цзяриндяки ган изляри йоха чыхды. Фагот яйляшмиш Бенгалскини айаг цстя галдырды, онун фракынын жибиня бир баьлы червон сохду вя ону сящнядян нювбяти кялмялярля говду:

            Итилин бурдан! Сизсиз даща шяник.

Мянасыз бир сурятдя ятрафына бойланан вя сяндяляйян конферансйе йалныз йаньын мянтягясиня йетишя билди вя еля о анда онун щалы дюндц. О, йаныглы бир тярздя бу кялмяляри баьырды:

            Башым, мяним башым!

Диэярляри иля бирликдя онун цстцня Римский дя шыьыды. Конферансйе эюз йашы ахыдыр, няйися щавада тутмаьа чалышыр вя донгулданырды:

            Мяним башымы гайтарын! Башымы гайтарын! Мянзилими, рясмлярими алын, амма башымы гайтарын!

Курйер щякимин архасынжа эетди. Бенгалскини ися айагйолундакы диванын цзяриня узатмаьа жящд эюстярдиляр, фягят о, онларын ялиндян жаныны гуртармаьа чалышмагла даща да азьынлашды. Карети чаьырмаг лазым эялди. Заваллы конфрансйени апаран кими Римский йенидян сящняйя тяряф эютцрцлдц вя орада йени мюжцзялярин баш вердийинин шащиди олду. Бяли, йери эялмишкян, щямин мягамда вя йахуд да бир гядяр эеж заманда сещрбаз рянэи бозармыш кцрсцсц иля бирликдя йоха чыхды, лакин гейд етмяк дя йериня дцшяр ки, кцтля Фаготун сящнядя тюрятдийи щейрятамиз нюмряляря алудя олдуьу цчцн буну тямамиля сезмяди. Фагот ися зярярчякмиш конферансйени говдугдан сонра тамашачылара нювбяти нюмряни елан етди:

            Инди ися, бу зящяндяни рядд етдикдян сонра эялин ханымлар цчцн маьаза ачаг!

Вя дярщал да сящнянин йары щиссяси фарс халчалары иля дюшянмиш олду, бурада кянарлардан йашылы боружуглар иля ишыгланмыш ириюлчцлц айналар, айналарын арасында ися витринляр мейдана чыхды вя тамашачылар да бурада шян щейрят ичиндя парисин ян мцхтялиф рянэли вя бичимли гадын палтарларыны эюрдцляр. Бир вя йа диэяр витринлярдя йцзлярля ляляксиз вя лялякли, тоггалы вя тоггасыз ханым шлйапалары вя еляжя дя йцзлярля гара, аь, сары, дяри, атлаз, замшалы, кямяржикли вя даш – гашлы чякмяляр пейда олду. Чякмялярин арасында ися футлйарлар мейдана чыхды вя бурада бцллур флаконларын парлаг кянарлары ишыгланды. Гязал дяриси, замша, ипякдян олан чанта галаьы, онларын арасында ися – додаг помадасынын йерляшдийи гызылы узун футлйарларын бцтюв бир йыьыны да варды. Щарданса яйниндя гара рянэли эежя палтарында пейда олан кцрян гыз, щярэащ ону бойнундакы чапыг йери онун эюзяллийини кюлэядя гоймаса иди, щяр шейи иля фцсункар олан бу гыз витринин йахынлыьында аьайана бир тябяссцмля эцлцмсямяйя башлады. Фагот ися ширин – ширин гымышмагла фирманын тямамиля тяманнасыз бир шякилдя кющня гадын палтарларыны вя чякмяляри Парис моделиндя олан палтар вя айаггабылар иля явяз етдийини бяйан етди. О, щямчинин чанта, яти рвя йердя галан яшйалар барясиндя дя ейни сюзляри сюйляди. Пишик юн вя арха пянжялярини шаппылдатмагла гапыны ачан гапычылара хас олан щансыса бир ъестляри йериня йетирмяйя башлады. Гыз ися хырылтылы сясля дя олса анлашылмаз, фягят партердяки гадынларын сималарындакы ифадядян эюрцндцйц кими чох жязбедижи олан бир няьмяни «р» вя «ы» щярфлярини дцзэцн тяляффцз етмямякля зцмзцмя етди:

            Герлен, шанел нюмря беш, митсуко, нарсис нуар, эежя ялбисяляри, коктейл эейимляри…

Фагот йалтаглыг едир, пишик тязим едир, гыз ися шцшя витринляри бир – бир ачырды.

            Буйурун! – дейя Фагот ужадан баьырды, - утанжаглыг иля сыхынтыларынызы кянара бурахын! 

Кцтля бюйцк бир щяйяжан ичиндя олса да, щяля ки щеч ким сящняйя галхмаьа жцрят етмирди. Лакин нящайят ки, щансыса бир гара сачлы гадын партерин онунжу сырасындан чыхмагла вя бцтцн бунларын онун цчцн гяти бир сцрятдя фярги олмадыьы вя  цмумиййятля ижтимаи ряйин онун цчцн ящямиййятсиз олдуьуну билдирян тяк эцлцмсямякля  йан пиллякянлярля дцз сящняйя галхды.


            Браво! – дейя Фагот гышгырды, - илк мцштярини саламлайырам! Беэемот, кцрсцнц бяри вер! Мадам, изн верин яввялжя чякмялярдян башлайаг.

Гара сач гадын кцрсцнцн цзяриня яйляшди вя еля щямин мягамда да Фагот онун юнцндяки халчанын цзяриня бир йыьын чякмяни тюкдц. Гара сач гадын юзцнцн саь айаьындакы чякмясини чыхартмагла йасямяни рянэли чякмяни айаьына кечиртди, айаьыны йеря дюйдц вя чякмянин дабанына нязяр салды.

            О мяним айаьымы сыхмаз ки? – дейя о, дальын бир сурятдя хябяр алды.

 Онун бу кялмясини ешидян Фагот инжик тярздя бу кялмяляри баьырды:

            О ня сюздцр, ялбяття ки, йох!  - вя бу дям пишик дя инжикликдян мийолдады.

            Мцсйю, мян бунун жцтцнц эютцрцрям,  - дейя гара сач гадын икинжи чякмяни дя айаьына кечиртмякля мяьрур бир шякилдя диллянди.

Гара сач гадынын кющня чякмяляри пярдянин архасына тулланды вя еля онун юзц дя кцрян гадын иля чийинляриндя бир нечя модел палтары дашыйан Фаготун мцшайияти алтында орайа кечди. Пишик йериндя вурнухду, онлара кюмяк етди вя даща артыг ящямиййятлилик хатириня бойнуна сантиметри асды. Бир дягигядян сонра гара сач гадын еля бир гийафядя тамашачылар гаршысында пейда олду ки, бцтцн партер щейранлыгдан ичини чякди. Жясур вя щейрятамиз бир шякилдя эюзялляшмиш гадын айнанын юнцндя дайанды, ачыг галмыш чийинлярини ойнатды, пейсяриндя топланмыш сачына тохунду вя архасына бахмаьа жящд эюстярмякля яйилди.

            Фирма сиздян буну бир щядийя кими гябул етмяйинизи рижа едир, - дейя Фагот диллянди вя гара сач гадына ачыг гутуда ятир шцшясини тягдим етди.

            Мерси, - дейя гара сач гадын юткям бир тярздя юз тяшяккцрцнц билдирди вя пиллякянлярля партеря енди. Онун тамашачыларын юнцндян ютцб кечмяси заманы онлар йерляриндян сычрамагла гутуйа тохунмаьа чалышырдылар. Бах, еля бу дямдя онлар лап тябдян чыхдылар вя щяр тяряфдян сящняйя гадынлар ахышмаьа башлады. Нятижядя ися ясяби тяляффцзля, эцлцшля вя кюкс ютцрмя иля мцшайият олунан кишилярин «Мян сяня имкан вермяйяжям!» кими кялмяляри вя гадынларын «Залым вя мешшан адам, голуму дартышдырмайын!» кими кялмяляри ешидилмяйя башлады. Гадынлар пярдя архасында йоха чыхыр, орада юз кющня палтарларыны гоймагла орадан йени гийафядя чыхырдылар. Гызылы айаглары олан кятилин цзяриндя, айагларына йенижя эейинилмиш айаггабыларыны йеря чырпан бцтюв бир сыра гадын яйляшмишди. Фагот диз чюкмякля дабанчякянля силащланмыш, бир йыьын чанта иля чякмялярин алтында щалдан дцшян пишик витринлярдян кятиля тяряф, орадан ися эерийя сцрцнцр, бойнунда чапыг олан гыз ися эащ йоха чыхыр, эащ да ки пейда олур вя сонда еля бир вязиййятя йаранды ки, о, франсыз дилиндя бцлбцл кими ютмяйя башлады, бурада ян щейрятамизи дя о бу иди ки, ону йарымифадядян артыг бцтцн гадынлар, щятта биржя дяня дя олсун франсыз кялмяси билмяйян гадынлар анламаьа башламышдылар. Юзцнц сящняйя дцртцшдцрян киши ися даща бюйцк тяяжцб доьурду. О, онун арвадынын грипя йолухдуьуну бяйан етди вя мящз еля бу сябябдян дя она сырф арвады цчцн гийафяни тягдим етмялярини рижа етди. Вятяндашын щягигятян дя евли олмасыны сцбута йетирян бир амил кими ися о, юз паспортуну тягдим етмяйя щазыр иди. Гайьыкеш ярин яризяси гящгящя иля гаршыланды, Фагот ися она паспортсуз да юзц кими инандыьыны баьырды вя вятяндаша ики жцт ипяк жорабы тягдим етди, пишик ися юз тяряфиндян она помада гутусуну щядиййя етди. Эеридя галмыш гадынлар сящняйя жумур, сящнядян ися бал гийафяси, цзяриндя яъдаща тясвиринин щякк олундуьу йатаг кюйняйи, жидди визит костйуму вя гашын цзяриня доьру яйилмиш шлйапа иля бязянмиш инсанлар чыхырдылар.  Буну эюрян Фагот маьазанын эеж саатлар олдуьу цчцн дцз бир дягигядян сонра сабащкы ахшама гядяр баьланажаьыны бяйан етди вя сящнядя аьласыьмаз бир мярякя гопду. Гадынлар тезликля, щеч бир яйнини юлчмя олмадан чякмяляри гапышдырырдылар. Онлардан бири гасырьа тяк пярдянин архасына сохулду, яйниндяки костйумуну яйниндян сойунараг кянара атды вя ялиня дцшян илк гийафяни – ири юлчцлц эцл дястясинин тясвиринин жанландыьы ипяк хяляти яйниня кечиртди вя бундан савайы ики ятир гутусуну да чырпышдырмаьа мажал тапды.  Тягрибян бир дягигядян сонра тапанчадан атяш ачылды, айналар йоха чыхды, витринляр иля кятилляр щарайаса йерин алтына эирди, халча иля пярдя ися эюз юнцндя еля щавадажа гейбя чякилди. Ян сонунжу олараг ися кющня палтарлар иля чякмялярин чох щцндцр йыьыны эюздян итди вя сящня йенидян яввялки тяк жидди, бош вя йалын эюркямини алды. Бах, еля бу мягамда да ишя йени шяхс мцдахиля етди. 2Н лоъадан хошаэялимли бир шякилдя жинэилтили олан вя чох исрарлы бир баритон сяс ешидилди:

            Щяр щалда, вятяндаш артист, сизин тамашачыйа юз фокусларынызын, ялялхцсус да пул яскиназлары иля баьлы фокусларынызын техникасыны йубанмадан ашкара чыхартмаьыныз арзуолунан оларды. Щямчинин конферансйенин дя сящняйя гайтарылмасы эярякир. Онун талейи тамашачылары йаман наращат едир.

Бу баритон сяс Москва театрларынын акустика комиссийасынын сядри вя буэцнкц эежянин ян мющтярям гонаьы олан Аркадий Аполлонович Семплейарова мяхсус иди. Аркадий Аполлонович ики ханым: биринжиси, йашлы, бащалы вя дябля айаглашан гийафяли, икинжиси ися даща садя эейимдя олан эянж вя фцсункар бир гадын иля ейни лоъада яйляшмишди. Онлардан бири, сонрадан протоколун тяртиб олунмасы заманы айырд едилян кими Аркадий Аполлоновичин щяйат йолдашы, диэяри ися – Саратовдан тяшриф буйурмагла Аркадий Аполлонович иля онун арвадынын мянзилиндя йашайан вя еляжя дя эяляжякдя цмидверижи бир актрисайа чевриляжяк Аркадий Аполлоновичин узаг гощуму иди.

            Пардон! – дейя Фагот сяслянди, - цзр истяйирям, амма бурада ашкара чыхарыласы бир шей йохдур, щяр шей эцн кими айдындыр.

            Хейр, йалнышыныз вар! Ашкара чыхартмаг тямамиля важибдир. Бунсуз сизин парлаг чыхышыныз инсанларда аьыр тяясцрат ойатмыш ола биляр. Тамашачы кцтляси бцтцн бунларын изащыны тяляб едир.

            Тамашачы кцтляси, - дейя арсыз ойунбаз Семплейаровун сюзцнц йарымчыг кясди, - зянинмжя беля бир бяйанатла чыхыш етмяйиб! Лакин сизин чох мющтярям  арзунузу нязяря алмагла, Аркадий Апполонович, мян, гой сиз истяйян кими олсун, щяр шейи ашкара чыхартмаьа щазырам.  Фягят бунун цчцн ижазя верярсинизся, даща бир кичик нюмряни диггятинизя чатдырардым.

            Нийя дя олмасын, - дейя Аркадий Апполонович табе олмуш тярздя диллянди, - анжаг мцтляг ашкара чыхармаг шяртиля!

            Ямринизя мцнтязирям. Беляликля, изн верин сиздян хябяр алым, дцнян ахшам сиз щарда олмусунуз, Аркадий Апполонович?

Бу йерсиз вя щятта ядябсиз суалы динляйяркян Аркадий Апполоновичин симасында бир ядйишиклик, щятта бюйцк бир дяйишиклик пейда олду.

            Аркадий Апполонович дцнян ахшам акустика комиссийасынын ижласында иди, - дейя Аркадий Апполоновичин щяйат йолдашы чох тякяббцрля бир сурятдя бяйан етди, - щярчянд ки, мян бцтцн бунларын сещрбазлыгла ня ялагяси олдуьуну анламырам.

            Ащ, мадам! – дейя Фагот онун сюйлядиклярини тясдигляди, - сиз тябии ки, щеч ня анламырсыныз. Ижлас барясиндя ися тямамиля йалныш фикирдясиниз. Ады чякилян, лакин, сюзэялиши буну да вурьуламаьы юзцмя борж билирям ки, яслиндя щеч дцняня тяйин олунмайан ижласа йолланан Аркадий Апполонович юз сцрцжцсцнц Чистый Прудда йерляшян акустика комиссийасынын бинасынын йанында евя бурахмагла (бу мягамда бцтцн театра сцкут чюкдц) автобуса миниб, дцз Йелохов кцчясиня, сяййар район театрынын актирсасы Милиса Андрейевна Покабатконун йанына гонаг эялмиш вя орада дюрд саат кечирмишдир.

            Вай – вай! – дейя кимся там сцкут ичярисиндян изтираб долу сясля сяслянди.

Аркадий Апполоновичин эянж гощуму ися гяфилдян чох инжя вя мцдщиш бир эцлцшля гяшш етди.

            Щяр шей айдындыр! – дейя о, ужадан гышгырды, - еля мян дя артыг чохдандыр ки, бундан шцбщялянирдим. Инди ися мяня щямин бу фярсизин ня цчцн Луиза ролуну ялдя етмяси мялум олду!

Вя эюзлянилмядян гыса вя галын бянювшяйи чятири ишя салмагла о, Аркадий Апполоновичин башына зярбя ендирди. Рязил Фагот, ейни заманда Коровйев ися бу кялмяляри ужадан сюйляди:

            Буйурун, мющтярям вятяндашлар, бу да Аркадий Апполоновичин беля тякидля мцвяффяг олмаг цчцн дяридян – габыгдан чыхдыьы щямин ашкара чыхарма щалларындан бири!

            Алчаг гадын, сян ня жцрятля Аркадий Аппалоновичя тохунурсан? – дейя лоъада бцтцн щцндцр гамяти бойунжа дикялян Аркадий Апполоновичин щяйат йолдашы гязябля сорушду. Эянж гадыны йенидян икинжи беля иблисаня гящгящя чульалады.

            Кимин дя олмаса, - дейя о, бяркдян эцлмякля диллянди, - мяним буна там ихтийарым чатыр! – вя артыг икинжи дяфя Аркадий Апполоновичин башынын цзяриндян эерийя сычрайан чятирин гуру жырылтылы сяси ешидилди.

            Милис! Ону йахалайын! – дейя Семплейаровун щяйат йолдашы еля бир горхунж сясля баьырды ки, бир чохларынын бу сясдян црякляри гопду. Бу дямдя ися пишик рампанын цзяриня атылмагла бцтцн театра инсани сясля бу кялмяляри баьырды:

            Сеанс битди! Маестро! Маршы эиллядин эялсин!!!

Вя аьлы башындан чыхан дириъор ня етдийини беля билмядян чубуьуну щавада йеллятди вя оркестр щансыса бир фювгяладя вя юз ащянэиня эюря щеч дя марша бянзяри олмайан бир мусигини ифа етмяди, щятта эурулдатмады, щеч эумбулдатмады да, ейнян пишийин мянфур ифадясиня ясасланмагла эиллятди. Бир анлыг да олса ня заманса жянубдан, йаныб – сюнян улдузларын алтындан, кафешантандан бу маршын щансыса анлашыгсыз, фягят жясур кялмяляринин сядасы эялди:

Жянаб ялащязрят,

Ев гушларын севярди,

Эюйчяк арвадлара да,

Щавадарлыг едярди!!!

Бялкя дя яслиндя бу сюзляр сяслянмирди, бунун явязиндя ися щямин бу мусигийя гошулмуш щансыса щяддиндян артыг ядябсиз бир кялмяляр сяслянирди. Щеч бунун артыг ящямиййяти дя йох иди, бурада ян мцщцм мясяля бундан сонра Варйетедя ня ися бабил мяшщяриня бянзяр мярякянин гопмасында иди. Семплейаровун яйляшдийи лоъайа тяряф милис гачышыр, алчаг диварлара щяр шейля щяддиндян зийадя марагланан шяхсляр дырмашыр, жящянням эурултусуну хатырладан гящгящя сясляри вя оркестрдяки синжлярин жинэилтиси алтында батан дящшятли гышгырыг сясляри ешидилирди. Вя бу заман сящнянин гяфилдян бошалдыьынын, кялякбаз Фаготун ися щяйасыз пишик Беэемот иля бирликдя, байаг рянэи бозармыш кцрсцнцн цзяриндя яйляшмиш сещрбаз тяк щавада гейб олдуьунун да шащиди олмаг мцмкцн иди.


13 – ЖЦ ФЯСИЛ. ГЯЩРЯМАНЫН ТЯЗАЩЦРЦ.

Беляликля, намялум адам Ивана бармаьы иля щядялямякля бу сюзляри пычылдады: «Ссс!». Иван ися айагларыны йатагдан йеря салламагла она диггят йетирди. Ейвандан отаьа йашы тягрибян отуз сяккиз олан, цзц гырхылмыш, ити бурунлу, наращат бахышлы вя алнына бир чянэя сачын тюкцлдцйц шяхс эюз эяздирирди. Иванын тяк олдуьуна ямин олдугдан вя бир гядяр ятрафа гулаг вердикдян сонра бу мцяммалы гонаг бир гядяр жцрятлянди вя отаьа кечди. Бу мягамда Иван тяшриф буйуранын хястяхана палтарында олдуьуну эюрдц. Онун яйниндя алт палтары, йалын айагларында чякмя вар иди, чийинляриня ися гонур рянэли хялят салынмышды. Намялум Ивана эюз вурдугдан сонра ачар дястясини жибиндя эизлятди вя пычылты иля бунлары хябяр алды: «Яйляшмяк олармы?!» - вя мцсбят жаваб алдыгдан дярщал сонра кцрсцнцн цзяриня яйляшди.

            Сиз бурайа нежя дцшя билдиниз? – дейя гуру, щядяляйижи бармаьа итаят етмякля Иван пычылтылы сясля хябяр алды, - ахы ейванын бармаглыьы килидлидир?

            Бармаглыг килидли олмаьына килидлидир, - дейя гонаг онун сюйлядиклярини тясдиг етди, - фягят Прасковйа Фйодоровна – севимли гадын олса да, дальын инсандыр. Мян онун жибиндян бир ай бундан яввял ачар дястини чырпышдырмышам вя бунунла да цмуми ейвана чыхмаг имканыны ялдя етмишям, о ися бцтцн мяртябяляр бойунжа узаныр вя беляликля дя, бязян гоншуларыма баш чякмяк фцрсятим вар.

            Бир щалда ки, сиз ейвана чыха билирсиниз, демяли, асанлыгла бурадан якиля дя билярсиниз. Бялкя чох щцндцрдцр? – дейя Иван марагланды.

            Хейр, - дейя гонаг язмкарлыгла диллянди, - мян бурадан щцндцрдя олдуьум цчцн дейил, цз тутасы йеримин олмадыьы цчцн якилмирям. – Вя бир нечя санийялик фасилядян сонра ялавя етди: - Демяли, отуруруг, елями?

            Отуруруг, - дейя Иван гонаьын гонур вя чох наращат эюзляриня бахмагла сюйляди.

            Бяли…- бу мягамда гонаг тяшвишя дцшдц, - амма мян цмид едирям ки, сиз азьын дейилсиниз, елями? Чцнкц мян, баша дцшцрсцнцзмц, сяс – кцйя, чарпышмайа, зоракылыьа вя буна бянзяр ямялляря таб эятиря билмирям. Иллащ да ки, инсанларын чыьыртысы, онун мяшяггят, гязяб вя йахуд да ки диэяр гябилдян доьан чыьырты олмасындан асылы олмайараг, о мяндя нифрят ойадыр. Мяни архайын един, дейин эюряк, сиз азьын дейилсиниз ки?

            Дцнян ресторанда мян бир типин чянясиня илишдирмишям, - дейя симасындакы ифадяни дяйишдирян шаир жясарятля етираф етди.

            Сябяби? – дейя гонаг жидди тярздя хябяр алды.

            Етираф етмялийям ки, сябябсиз, - дейя Иван хяжалят чякмякля билдирди.

            Рцсвайчылыгдыр, - дейя гонаг Иваны мязяммят етди вя ялавя етди: - Бундан савайы ахы ня цчцн «чянясиня илишдирмишям» кими кялмяни ишлядирсиниз? Ахы инсанын сурятиндя мящз няйин олдуьу, чянянин йохса ки, сифятин олдуьу мялум дейил. Чох эцман ки, сифятдир. Бах еля она эюря дя йумругла….Йох, сиз йахшысы будур буну бир кянара бурахын, юзц дя ки щямишялик..

Иваны беляжя данламагла гонаг она айры бир суалла мцражият етди:

            Ихтисасыныз?

            Шаирям, - дейя Иван нядянся щявяссиз бир шякилдя етираф етди.

Гонаьын овгаты йаманжа тялх олду.

            Ащ, нежя дя бяхтим эятирмир! – дейя о, гышгырса да, сонра юзцнц яля алды, цзр истяди вя сорушду: - Бяс сизин сойадыныз нядир?

            Бездомный.

            Ещ, яфсуслар олсун…- дейя гонаг цз – эюзцнц туршутмагла диллянди.

            Нядир ки, сиз мяним шеирлярими бяйянмирсинизми? – дейя Иван марагла хябяр алды.

            Гятиййян бяйянмирям.

            Сиз онлардан щансыларыны охумусунуз?

            Мян сизин шеирляриниздян щеч бирини охумамышам! – дейя гонаг ясяби тярздя вя ужадан сюйляди.

            Бяс онда нежя олур ки, онлар барясиндя беля данышырсыныз?

            Бурда ня вар ки, - дейя гонаг жаваб верди, - мяэяр мян диэяр шеирляри охумамышам? Щалбуки…орада ня ися мюжцзяли бир шей вармы? Йахшы, мян сизя сцбутсуз инанмаьа щазырам. Инди ися юзцнцз сюйляйин, сизин шеирляриниз щягигятян дя йахшыдырмы?

            Дящшятлидир! – дейя Иван гяфилдян вя сямими бир тярздя бяйан етди.

            Онда бундан сонра йазмайын! – дейя гонаг йалварыжы бир шякилдя рижа етди.

            Сюз верирям, щям дя анд ичирям! – дейя Иван тянтяняли сурятдя бяйан етди.

Анды бири – бириляринин яллярини сыхмагла мющкямляндирдиляр вя еля бу мягамда дящлиздян йумшаг аддым сясляри иля сясляр ешидилди.

            Ссс, - дейя гонаг пычылдады вя ейвана адламагла шябякяни архасынжа баьлады.

     Она баш чякян Прасковйа Фйодоровна иди, о, Ивандан юзцнц нежя щисс етдийини вя гаранлыгда йохса ки ишыгда йатажаьыны хябяр алды. Иван ондан ишыьы сюндцрмямясини рижа етди вя Прасковйа Фйодоровна хястяйя ширин йуху арзуламагла отаьы тярк етди. Щяр йер сцкута гярг оландан дярщал сонра ися гонаг эерийя гайытды. О, пычылты иля Ивана, 119 – жу отаьа йени бир хястянин, бцтцн эцнц бурнунун алтында вентилйасийада щансыса валйутанын олдуьуну вя онун йашадыьы Садовый кцчясиндя мянфур гцввянин пейда олдуьуну донгулдайан щансыса бир ал гырмызы бянизли шишман бир кишинин эятирилдийини сюйляди.

            Пушкини сюйцб, биабыр едир вя щяр дяфя дя бу кялмяляри баьырыр: «Куролесов, бир даща, бир даща!» - дейя гонаг тялаш ичиндя дартынмагла сюйляди. Бир гядяр сакитляшдикдян сонра ися яйляшяряк ялавя етди: - йеня дя, юзц билсин, аллащы билсин, - вя Иванла сющбятиня давам етди: - Беляликля, сиз няйя эюря бурайа дцшмцсцнцз?

            Понтий Пилата эюря, - дейя Иван дюшямяйя гашгабаглы бир тярздя нязяр салмагда диллянди.

            Нежя? – дейя гонаг ещтийаты ялдян веряряк гышгырды вя юзц юз аьзыны яли иля сыхды, - тясадцфя бир бах! Йалварырам, мяня щяр шейи наьыл един!

Нядянся бу намялум шяхся етибар едян Иван яввялжя дили долашмагла вя чякинмякля, сонра ися жясарятя эялмякля она Патриарши эюлжцйцндя дцнян баш верян щадисяни наьыл етмяйя башлады. Бяли, Иван Николайевич ачар дястини якишдирян бу мцяммалы инсанын симасында гядир билян бир динляйижини газанды! Гонаг Иваны диваня шяклиня салмады, онун наьыл етдикляриня гаршы бюйцк марагла йанашды вя нящайятиндя бу щекайядя баш верян щадисялярин инкишаф хяттиня щейран олду. О, Иванын сющбятини дурмадан бу кялмялярля йарымчыг кясирди:

            Беля, беля! Ардыны данышын, йалварырам сизя, ардыны данышын. Лакин Аллащ хатириня, щеч няйи ютцрмяйин! 

Иван онсуз да щеч няйи ютцрмцрдц, онун юзц цчцн дя бу барядя данышмаг асан иди вя о, тядрижян яйниндя ал гырмызы астарлы аь мантийанын олдуьу Понтий Пилатын ейвана чыхмасы сящнясиня йетишди. Еля бу анда гонаг яллярини дуа едирмиш кими чарпазлады вя бу кялмяляри пычылдады:

            Ащ, мян нежя дя щяр шейи дцзэцн тапмышам! Ащ, нежя дя дцзэцн тапмышам!

Берлиозун дящшятли юлцм сящнясини динляйижи мцяммалы бир мязяммятля ютцрдц вя бу заман онун эюзляриндя ядавятли бир ифадя мейдана чыхды.

            Бир шейя тяясцфлянирям, щямин о Берлиозун йериндя эяряк йа тянгидчи Латунский, йа да ки ядиб Мстислав Лаврович олайды, - вя о, кцт бир шякилдя, лакин сяссиз бир тярздя бу кялмяляри баьырды: - Бяс сонра?!

Кондуктор гадына йол щаггыны юдяйян пишик гонаьы фювгяладя бир шякилдя яйляндирди вя о, юз щекайясинин беля бир мцвяфягиййят доьурмасындан щяйажана эялмиш Иванын чюмялмиш бир шякилдя йериндя нежя сакитжя тулланмагла быьларынын йанында ики шащынын олдуьу пишийи тясвир етмясиндян дя пясдян гяшш етди. 

            Бах, беляжя, - дейя Иван Грибойедовда баш вермиш щадисяни наьыл етмякля, гямлянмякля вя тутгунлашмагла сющбятини тамамлады: - мян бурада пейда олдум. 

Гонаг шяфгятля ялини заваллы шаирин чийниня гойду вя деди:

            Заваллы шаир! Лакин, жаным – эюзцм, сиз щяр шейдя юзцнцз мцгяссирсиниз. Юзцнцзц онунла беля сярбяст вя щятта ядябсиз шякилдя апармаг олмазды. Бах, еля буна эюря дя бунун жязасыны чякмисиниз. Вя щяля бунун сизя мцгайисяли шякилдя ужуз баша эялдийиня эюря дя она миннятдар олмалысыныз.

            Ахы о, кимдир? – дейя Иван ясяби бир тярздя йумруьуну щавада йеллятмякля сорушду.

Гонаг Ивана диггятля нязяр салды вя онун суалыны суал иля жавабландырды:

            Сиз тяшвишя дцшмярсиниз ки? Ахы биз щамымыз бурада цмидсиз инсанларыг. Щякимин чаьрылмасына, ийнянин йеридилмясиня вя бу кими башаьрысына ещтийаж олмайажаг ки?

            Хейр, хейр! – дейя Иван чыьырды, - биржя дейин эюрцм, о, кимдир?

            Йахшы, олсун, - дейя гонаг гяти сурятдя вя ялащиддя диллянди: - Дцнян Патриарши эюлжцйцндя сиз иблисля гаршылашмысыныз.

Иван вяд етдийи тяк тяшвишя дцшмяди, анжаг бцтцн бунлара бахмайараг чох шиддятли бир тярздя карыхмыш олду.

            Ола билмяз! Ахы о, мювжуд дейил.

            Баьышлайасыныз! Амма кимя дя олмаса, сизя бу йахшы мялум олмалыдыр. Сиз, эюрцнцр, онун ялиндян зяряр чякян инсанлардан биринжиси олмусунуз.  Юзцнцз дя эюрдцйцнцз кими, онун ялиндян рущи хястяханада отурмусунуз, анжаг йеня дя онун мювжуд олмадыьыны сюйляйирсиниз. Бу щягигятян дя чох гярибядир!

Бу сюзлярдян карыхмыш Иван сусду.

            Сиз ону тясвир етмяйя башлайан кими, - дейя гонаг сюзцня давам етди, - мян артыг дцнян сизин киминля сющбят етмяк шяряфиня наил олдуьунузу анладым. Дцзц, мян Берлиоза да щейрят едирям! Сиз ялбяття ки, мясум эянжсиниз, - бу мягамда гонаг йенидян цзр истяди, - амма о, мяним ешитдийимя эюря, чох мцталия едян инсан олуб! Щямин профессорун илк нитги мяним бцтцн шцбщялярими йох етди. Ону танымамаг мцмкцн дейил, достум! Бунунла беля сиз…сиздян бир даща цзр истяйирям, зяннимжя сиз эяряк ки, жащил оласыныз?

            Шцбщясиз, - дейя танынмаз бир эюркям алан Иван разылашды.



            Шцбщясиз, - дейя танынмаз бир эюркям алан Иван разылашды.

            Бах, эюрцрцсцнцзмц…амма сизин тясвир етдийиниз…..мцхтялиф эюз рянэи, гаш! Цзр истяйирям, чох ещтимал ки,…йери эялмишкян, сиз щеч «Фауст» операсы барясиндя дя ешитмямисиниз?

Иван нядянся дящшятли бир тярздя пярт олду вя бурнунун алтында Йалтадакы санаторийайа щансыса сяфяр барясиндя ня ися донгулданды….

            Бах, эюрцрсцнцзмц, эюрцрсцнцзмц…щеч дя тяяжцблц дейил! Амма Берлиоз мяни щягигятян дя щейрятляндирир. О, няинки мялуматлы, щям дя чох щийляэяр адамдыр. Фягят онун мцдафиясиня галхараг буну да дейя билярям ки, Воланд шцбщясиз ки, ондан да щийляэяр адамлары щярифлямяйя гадирдир.

            Нежя, нежя?! – дейя Иван юзцнц сахлайа билмяйяряе баьырды.

            Сакит олун!

 Иван голайланараг яли иля алныны дюйяжляди вя ажыглы данышды:

             Анлайырам, анлайырам. Онун ки визит картынын цзяриндя «В» щярфи варды. Вай, вай, яжяб ишдир! – о, нязярлярини шябякядян байырда сцзян айа тушламагла бир нечя мцддят тялаш ичиндя сусду вя йалныз бундан сонра диля эялди: - Демяли о, щягигятян дя Понтий Пилата баш чякмиш ола билярди? Ахы о, щяля о заманлар дцнйайа эялибмиш? Мяни ися дяли адландырырлар! – дейя Иван гапыйа ишаря етмякля ялавя етди. Гонаьын додаьынын йанында ися ажы бир бцкцш эюрцндц.

            Эялин чякинмядян щягигятин дцз эюзцнцн ичиня бахаг, - вя бунлары сюйлямякля гонаг цзцнц булудун ичярисиндян эюрцнян эежя фитилиня доьру дюндярди. – Сиз дя, еля мян дя дялийик, артыг буну данмаьа беля ещтийаж йохдур! Эюрдцйцнцз кими о, сизи сарсыдыб – вя сиз аьлынызы итирмисиниз, чцнкц сиздя бунун цчцн мцнасиб бир ясас вар. Амма сизин наьыл етдикляриниз шцбщясиз ки, реаллыгда мювжуд олуб. Лакин бу о гядяр гейри – ади бир щадисядир ки, щятта дащи психиатр олан Стравинский дя сизя тябии ки, инанмады. О, сизи мцайиня едибми? (Иван башыны йырьалады). Сизин щямсющбятиниз Пилата баш чякибмиш, сящяр йемяйиндя Канта дяйибмиш, инди ися о, Москвайа тяшриф буйуруб.

            Ахы о, бурада бир аллащ билир няляр тюрядяжяк! Ону нежяся йахаламаг лазымдыр, йа йох? – дейя тямамиля яминликля дя олмаса йени Иванын симасында кющня Иван, щяля дя гятиййятли бир шякилдя ахыры йетишмямиш Иван башыны галдырды.

            Сиз артыг бунун цчцн тяшяббцс эюстярмисиниз вя артыг йетяр, - дейя гонаг кинайяли бир тярздя диллянди, - щеч галан адамлара да беля бир тяшяббцс эюстярмялярини тювсиййя етмяздим. Онун ися мцтляг ня ися тюрядяжяйиня архайын ола билярсиниз. Ащ, ащ! Амма мян онун мящз мянимля дейил, сизинля эюрцшмяйиндян еля тяясцфлянирям ки! Щяр шейин йанараг кцлцнцн артыг чохдан бяри эюйя соврулмасына бахмайараг, мян, анд ичирям ки, мян бу эюрцш хатириня Прасковйа Фйодоровнанын ачар дястиндян кечмяйя беля щазыр идим, беля ки, мяним бундан савайы она веряси щеч няйим йохдур. Мян фягирям!

            Ахы о, сизин няйиня лазымдыр?

Гонаг узун мцддят гцссялянди вя дартынды, сонра ися бу кялмяляри сюйляди:

            Билирсинизми, мясяля бурасындадыр ки, мян бурайа ейнян сизин бурайа дцшмянизин сябяби иля, еля щямин Понтий Пилата эюря дцшмцшям, - бу дямдя гонаг горхаг бир тярздя ятрафына бойланды вя ялавя етди: - иш бурасындадыр ки, мян дцз бир ил бундан яввял Пилат барясиндя роман йазмышдым.

            Сиз – йазычысыныз? – дейя шаир марагла хябяр алды. Гонаг бу суалдан тутулду вя о, Ивана йумруьу иля щядя – горху эялмякля бу кялмяляри деди:

            Мян – устадам, - онун симасы сярт бир ифадя алды вя о, хялятинин жибиндян цзяриндя сары ипяк парча иля «М» щярфинин йазылдыьы вя тямамиля йаьа буланмыш гара рянэли шапканы чыхартды. О, бу шапканы башына кечиртди вя Ивана онун щягигятян дя – устад олдуьуну сцбута йетирмяк цчцн юзцнц она щям йандан, щям дя ки ирялидян эюстярди. Сонра ися о: – О, мяня буну юз ялляри иля тикиб, - демякля мцяммалы бир шякилдя ялавя етди.

            Бяс сизин сойадыныз нядир?

            Мяним артыг сойадым йохдур, - дейя гярибя гонаг гямэин нифрят щисси иля диллянди, - мян ондан щяйатымдакы щяр шейдян имтина етдийим тяк имтина етмишям. Эялин ону хатырламайаг.

            Бары романыныз барясиндя данышын, - дейя Иван ядябля рижа етди.

            Гой сиз дейян олсун. Мяним ящвалатым щягигятян дя ади бир ящвалат дейил, - дейя гонаг сющбятя башлады…Савадына эюря тарихчи олан гонаг щяля ики ил бундан яввял Москва музейляринин бириндя чалышмыш вя бундан савайы да тяржцмячиликля мяшьул олмушду.

            Щансы дилдян щансы диля? – дейя Иван марагла сорушду.

            Мян доьма дилимдян савайы даща беш дил билирям, - дейя гонаг онун суалыны мящз бу жцр жавабландырды, - инэилис, франсыз, алман, латын вя йунан. Щяля бир гядяр дя италйан дилиндя мцталия едирям.

            Ишя бир бах! – дейя Иван гибтя щисси иля пычылдады.

Тарихчи щеч бир йердя доьмасы вя Москвада да демяк олар ки, танышларынын олмадыьы цчцн тякликдя юмцр сцрцрдц. Вя тясяввцр един ки, бир хош эцндя о, йцз мин рубл удур.

            Мяним щейрятими хяйалынызда жанландырын, - дейя башында гара шапга олан гонаг пычылты иля бу кялмяляри сюйляди, - ялими чиркли чамашырларын йыьылдыьы сябятя салырам вя гязетдя олан ейни нюмряни орада ашкар едирям! Истигразы, - дейя о, ялавя олараг изащ етди, - мяня музейдя вермишдиляр.

Иванын йцз мин рублу газанан мцяммалы гонаты беля бир шякилдя давранды: чохлу китаб алараг, юзцнцн Мйаснитский кцчясиндяки мянзилини тярк едир…

            Ащ, лянятяэялмиш далдабужаг! – дейя гонаг нярилдяди.

….вя бяннадан Арбат кцчясинин йахынлыьындакы дюнэядя йерляшян мянзили алды.

            Сиз бянналарын ким олдуьуну билирсинизми? – дейя гонаг Ивандан хябяр алды вя еля о дямдя дя щямин сюзцн изащыны верди: - Бу, Москвада щансыса бир мюжцзя нятижясиндя саь галмыш азсайлы лоту дястясидир.

Беляликля, бяннадан баьчада йерляшян кичик евин зирзямисиндяки ики отаглы мянзили алды. Музейдяки ишини кянара атараг, Понтий Пилат барясиндя романы гялямя алмаьа башлады.

            Ащ, щямин яййамлар гызыл яср яйййамы иди, - дейя ящвалаты наьыл едян шяхс эюзлярини ишылдатмагла пычылдады, - тямамиля айры бир мянзил вя бир дя дящлиз, онун ичярисиндя ися су краны иля чанаг, - дейя о, нядянся бу кялмяляри тяшяххцслц бир шякилдя  вурьулады, - доггаздан узанан кцчя сякисинин цзяриндя кичик бир пянжяря. Онунла цзбяцздя ися, дюрд аддым кянарда, чяпярин алтында йасямян, жюкя вя аьжагайын битирди. Ащ, ащ! Гыш мювсцмцндя мян юз пянжярямин юнцндя чох надир щалларда киминся айагларыны эюрцр вя онларын цзяриня гядям гойдуглары гарын хышылтысыны ешидирдим. Печдя дя мяндя щяр заман алов йанарды! Фягят гяфилдян йаз эялди вя тутгун шцшядян мян, яввялжя йалын, сонра ися отлугда итиб – батан йасямян коллуьуну эюрдцм. Вя еля щямин анда да ютцб кечмиш йаз айында йцз мин рублун газанылмасындан да жялбедижи бир щадися баш верди. Бу ися, эяряк ки, разылашасыныз, щеч дя балажа мябляь дейил!

            Щагглысыныз, - дейя ону диггятля динляйян Иван етираф етди.

            Мян пянжярялярими тайбатай ачмыш вя икинжи, тямамиля кичик отаьымда отурмушдум, - дейя гонаг ял – голуну юлчдц, - бах, беля…диван бурда иди, онун гяншяриндя диэяр бир диван варды, онларын арасында маса, онун цзяриндя ися эюзял бир эежя лампасы, пянжяринин йахынлыьында китаблар, о тяряфдя ися кичик йазы масасы, биринжи отагда ися – узунлуьу он дюрд метр олан ири отаг, - китаблар, йеня дя китаблар вя печ. Ащ, мяним евимдяки шяраит нежя дя фцсункар иди! Йасямянин ясрарянэиз гохусу алямя йайылыб! Мяним дя башым йорьунлугдан йцнэцлляшиб, Пилат да тамамланмаг цзрядир.

            Гырмызы астарлы аь мантийа! Янтигядир! – дейя Иван ужадан баьырды.

            Мящз еля о жцр! Пилат сона йетишмякдядир, тамамланмагдадыр вя мяня романын сонунжу кялмяляринин бу жцр олажаьы да мялумдур: «….Йящудилярин бешинжи прокуратору, атлы Понтий Пилат». Мян тябиидир ки, эязиб – долашмаьа чыхырам. Йцз мин – бюйцк мябляьдир вя мяним яйнимдя дя эюзял бир боз рянэли костйум вар. Дейясян щансыса бир ужуз ресторанда нащар етмяйя йолланырам. Арбат кцчясиндя ежазкар бир ресторан варды, билмирям, щал – щазырда о фяалиййят эюстярир, йа йох.

Бу мягамда гонаьын эюзляри эениш ачылды вя о, айа нязяр салмагла бу кялмяляри пычылдамаьа башлады:

            Онун ялиндя ийрянж вя инсанда ващимя щисси ойадан сары чичякляр варды. Онларын адынын ня олдуьу бир Аллаща мялумдур, фягят онлар нядянся илк олараг Москвада пейда олурлар. Вя бу чичякляр онун гара рянэли йаз гийафясиндян йаманжа фярглянирдиляр. Онун ялиндя сары чичякляр варды! Щеч дя хошаэялимли рянэ дейил. О, Тверской кцчясинин дюнэясиня бурулан кими эерийя ганрылды.  Йягин ки, сиз Тверскойа йахшы бяляд оларсыныз? Тверской кцчяси бойунжа минлярля инсан аддымлайырды, лакин мян сизи ямин едя билярям ки, онун эюзц бу гядяр инсанларын арасындан биржя мяни сечди вя о, мяня тялаш ичиндя дейил, санки мяшяггят долу бахышларыны зилляди. Вя мяни бу анда онун фцсункарлыьы дейил, онун эюзляриндяки гейри – ади бир шякилдя тязащцр едян вя щеч кимин сезмядийи о тянщалыг ифадяси щейран етди! Щямин бу сары нишаняйя итаят етмякля, мян дя дюнэяни бурулдум вя онун ардынжа йеридим. Биз яйри, дарыхдырыжы даланла сцкут ичиндя, мян бир сяки, о ися диэяр сяки бойунжа аддымлайырдыг. Вя бу даланда, тясяввцр един ки, биржя дяня дя олсун инсан эюзя дяймирди. Мян изтираб чякирдим, чцнкц еля хяйал едирдим ки, онунла сющбят етмяк эярякир вя ейни заманда да мяним бир кялмя беля сюйлямядийими эюржяк онун мяни тярк едяжяйиндян вя мяним бир даща онунла растлашмайажаьымдан да тяшвишя дцшцрдцм. Вя еля бу дямдя о, гяфилдян диля эяляряк сорушду: «Сиз мяним чичяклярими бяйянирсинизми?». Мян онун сясинин нежя сясляндийини йахшы хатырлайырам, кифайят гядяр пясдян, фягят кясик – кясик вя бунун нежя аьласыьмаз эюрцнмясиня бахмайараг, щямин бу сяс далана дяймякля сары чикрли диварда якс – сяда верди. Мян жялд бир шякилдя онун йеридийи сякийя кечдим вя ону йахынлашмагла бу сюзляри сюйлядим: «Хейр». О, мяня щейрятля нязяр салды, мян ися эюзлянилмядян вя тямамиля гяфилдян бцтцн юмрцм бойу йалныз бу гадыны севдийими анладым! Ишя бир бах. Сиз ялбяття ки, мяни дяли адландыражагсыныз, дейилми?

            Мян беля бир сюз демядим, - дейя Иван ужадан сюйляди вя ялавя етди: - Йалварырам сизя, ардыны наьыл един!

Вя гонаг сющбятиня давам етди:

            Бяли, о, мяня щейрятля нязяр салды, сонра ися мяня эюз эяздирмякля сорушду: «Сиз цмумиййятля чичякляри бяйянмирсиниз, елями?». Онун сясиндя, мяня еля эялди ки, бир гярязкарлыг щюкм сцрцрдц. Мян онунла бирэя аддымламаьа сяй эюстярмякля йолума давам едир вя ня гядяр тяяжцблц олса да, гятиййян сыхылмырдым: «Хейр, мян чичякляри севирям, амма белялярини йох» - дейя мян жаваб вердим. «Бяс щансыларыны севирсиниз?». «Гызылэцлц». Бу мягамда мян бунлары сюйлядийим цчцн чох пешман олдум, чцнкц о, мцгяссирйаня бир тярздя эцлцмсямякля чичякляри хяндяйя атды. Бир гядяр карыхмагла мян онлары йердян галдырдым вя она тяряф узатдым, фягят о, гымышмагла чичякляри эерийя итяляди вя мян онлары ялимдя апармалы олдум. Биз бир нечя мцддят сцкут ичиндя, онун мяним ялимдян чичякляри гопарараг, кцчянин дцз ортасына атмасына гядяр беляжя аддымладыг, сонра ися о, аьзы эен олан гара ялжякли яллярини мяним ялимя кечиртди вя биз йанбайан йеридик.

            Бяс сонра, - дейя Иван диллянди, - лцтфян, рижа едирям, щеч няйи ютцрмяйин.

            Сонрамы? – дейя гонаг йенидян сорушду, - сонрасыны сиз юзцнцз дя анламыш ола билярдиниз. – О, гяфилдян саь яли иля эюзцндян ахан йашы силди вя давам етди: - Мящяббят дюнэядян сянин цзяриня атланан гатил тяк йерин дибиндян дцз бизим цзяримизя шыьыды вя бизим щяр икимизи юз аьушуна алды! Илдырым тяк, бейбут тяк! О ися, йери эялмишкян, сонралар бунун беля олмадыьыны исрар едир, бизим бири – биримизя чохдан бяри, бири – биримизи танымадан, бири – биримизи биржя дяфя дя олсун эюрмядян ашиг олдуьумузу, онун башга бир адамла, еля мяним дя башга бир адамла йашадыьымызы сюйляйирди, ахы мян о заманлар щягигятян дя онунла…ады ня иди онун…

            Киминля? – дейя Бездомный хябяр алды.

            Онунла да …о…- дейя гонаг чыртма вурмагла диллянди.

            Сиз евли идиниз?


            Щя дя, евли идим, бах, еля она эюря дя чыртма чалырам….щямин о….Варенка, Манечка…йох, Варенка иля евли идим…щяля золаглы палтары да вар иди….музей….амма бунунла беля мян йеня дя щеч няйи хатырламырам. Беляликля о, щямин эцн ялиндя чичяк кцчяйя мяним нящайят ки, ону ахтарыб тапмаьым цчцн чыхмышды вя яэяр бу щадися баш вермясяйди, онда о, чох эцман ки, юзцнц зящярляйиб щяйатына сон гойажагды, чцнкц онун щяйаты дяйярсиз иди.  Бяли, мящяббят бизи бир анын ичиндя йаман сарсытды. Мян еля щямин эцн, бир саатдан сонра бизим шящяри архада гоймагла сащил кцчясиндяки Кремл диварларынын йанында пейда олдуьумуз заман бир даща буна ямин олдум. Биз бири – биримизля санки дцнян бири – биримиздян айрылдыьымыз тяк вя бири – биримизи дя артыг узун иллярдир ки, таныйырмышыг кими сющбят едирдик. Ертяси эцн биз еля орадажа, Москва – чайынын сащилиндя эюрцшяжяйимизи шяртляшдик вя эюрцшдцк.  Май эцняшинин шяфяги бизя нур сачырды. Вя тезликля, тез бир заманда щямин гадын мяним эизли арвадым олду. О, щяр эцн мяним йаныма эялярди, мян ися онун йолуну сящяр еркяндян эюзляйярдим. Бу интизар мяним масанын цзяриня предметляри дцзмяйимдя юз яксини тапмыш олурду. Мян он дягигя бойунжа кичик пянжярянин гяншяриндя яйляшир вя кющнялиб чцрцмцш чяпярин таггылтысына гулаг кясилирдим. Вя чох мязяли бир щал йаранмышды: мяним онунла растлашмаьымдан яввял мяним щяйятимя чох аз адам баш чякярди, дцзцнц десяк, щеч ким бурайа баш чякмирди, инди ися мяня еля эялирди ки, бцтцн шящяр ящли мящз бурайа цз тутмагдадыр. Чяпярин таггылтысы ешидилян кими мяним гялбим дя бир щимя бянд имиш тяк дюйцнцрдц вя тясяввцр един ки, бу заман мяним гяншяримдя мцтляг киминся палчыглы чякмяляри пейда олурду. Бычагитилийянин. Ахы бизим бинамызда кимин бычагитиляйяня ещтийажа ола биляр? Няйи итилямяк эярякир? Бычаьымы? О, чяпярдян ичряийя жями биржя дяфя дахил олурду, мянся гялбимин дюйцнтцсцнц он кяря ешитмяли олурдум. Щягиги сюзцмдцр. Сонра ися онун пейда олма заманы йетишяндя вя саатын ягрябляри эцнорта саатларыны эюстяряндя гялбим щеч дя дюйцнтцсцня ара вермир вя бу дюйцнтц таггылтысыз, демяк олар ки, тямамиля сяссиз – сямирсиз бир шякилдя эцмцшц тогганын бяркидилдийи гара рянэли замша бяндли бантла бязядилмиш туфлинин  пянжяринин юнцндя пейда олмасына гядяр дя давам етмиш олурду. Бязи щалларда о, дяжяллик едяр, икинжи пянжяринин гаршысында бир гядяр йубанмагла чякмянин бурун щиссяси иля пянжяряни таггылдадарды. Мян еля щямин анда пянжяринин юнцнц кясдиряр, фягят бу заман туфли дя, эцн ишыьынын юнцндя дайанмагла ону евя дцшмясиня шяраит йаратмайан гара ипяк парча да эюзцмцн гаршысындан гейбя чякиляр вя мян гапыны ачмаг цчцн онун гаршысына йцйцрярдим. Щеч ким бизим цлфятимиздян щали дейилди, буна эюря мян сизя зяманят вермяйя беля щазырам, бахмайараг ки, беля шейя зяманят вермяк намцмкцндцр. Онун яри, онун танышлары бцтцн бунлардан щали дейилдиляр. Мяня мяхсус олан зирзяминин йерляшдийи кющня евдя ися мяним йаныма щансыса бир гадынын эялдийини эюрцрдцляр, бундан хябярдар идиляр, лакин онун ады щеч кимя бялли дейилди.

            Бяс о, кимдир? – дейя бу мящяббят тарихчясиндян щяддиндян зийадя щяйажана эялмиш  Иван сорушду.

Гонаг щеч кимя бу барядя бир кялмя демяйяжяйини билдирян бир ъести етдикдян сонра юз ящвалатына давам етди. Беляликля, Ивана устад иля намялум гадынын бири – бириляриня тямамиля айрылмаз бир шякилдя мющкямжя ашиг олдуглары мялум олду. Иван йасямян коллуглары иля чяпярин ужбатындан щяр заман алагаранлыг шяраитин щюкм сцрдцйц евин зирзямисиндяки ики отаьы хяйалында артыг чох айдын шякилдя жанлындырырды. Гырмызы рянэли кющня мебел, йазы масасы, онун цзяриндяки щяр йарымсаатдан бир жинэилдяйян саат вя бойанмыш дюшямядян щис басмыш тавана гядяр галаг – галаг йыьылан китаблар иля печ. Иван щямчинин онун гонаьы иля онун эизли арвадынын ялагя гурдуьу еля илк эцндян етибарян онлары Тверской кцчясинин дюнэясиндя щансы бир щиссин тоггушдурдуьу вя еляжя дя бу дюнэянин талейин щядиййяси олараг, онларын да бири – бириляри цчцн йарандыглары барядя гянаятя эялдикляриндян хябярдар олду. Иван гонаьын наьыл етдикляриндян севэилилярин эцнлярини нежя кечиртдиклярини дя мцяййян етмиш олду. О, бурайа эяляр вя илк нювбядя юнлцйц яйниня тахмагла, нядянся заваллы хястянин фяхр щисси иля хатырладыьы щямин чанаьын йерляшдийи дар дящлиздяки тахта масанын цзяриндяки нефт лампасыны йандырдыгдан сонра сящяр йемяйини щазырлайар вя ону биринжи отагдакы йумуртавари масанын цзяриня дцзярди. Май айыны хас олан туфан гопан вя пянжярянин юнцндян дарвазанын алтына суларын сонунжу сыьынажаьы юз аьушуна алмасы иля щядяляйян тяк ахмасы заманы ися ашигляр печи галайар вя орада картоф  биширярдиляр. Картофдан бухар чыхар, картофун гаралмыш габыьы ися онларын бармагларыны кирлядярди. Зирзямидян эцлцш сяси ешидиляр, баьчадакы аьажлар ися йаьышдан сонра юз цзярляриндян гырылмыш будаглары кянара атардылар. Туфанын баша чатмасындан вя бцркцлц йай айынын йетишмясиндян сонра ися вазада щясряти чякилян вя онларын щяр икиси тяряфиндян севилян гызылэцлляр пейда олурду. Юзц устад адландыран щямин бу шяхс дайанмадан ишляйяр, о ися сачларына ити йонулмуш дырнаьы олан бармагларыны дирямякля онун гялямя алдыгларыны охуйарды, охуйуб гуртардыгдан сонра ися о, онун цчцн мящз бу шапканы тикмишди. Бязян о, ашаьы ряфлярин юнцндя чюмяляряк отурар вя ялиндяки яски парчасы иля йцзлярля чичяйин тозлу кюкляринин тозуну аларды. О, она шан – шющрят газанажаьыны вяд едир, ону ясяри битирмяйя тялясдирир вя ону устад адландырырды. О, бяйяндийи айры – айры ибаряляри ужадан тякрарламагла йящудилярин бешинжи прокуратору барясиндяки вяд олунмуш сонунжу кялмялярин тамамланмасыны эюзляйир вя онун бцтцн юмрцнцн бу романдан асылы олдуьуну сюйляйирди. О, август айында гялямя алыныб гуртарды, щансыса бир танынмайан макиначыйа йыьылмаг цчцн верилди вя о, ону беш нцсхя шяклиндя кючцртдц. Вя нящайят, хялвяти сыьынажаьы тярк етмякля цзя чыхмаг заманы йетишди.

            Вя мян ону ялимдя тутмагла цзя чыхдым, бах, еля о мягамда мяним щяйатым сонна чатды, - дейя устад дилляняряк, башыны ашаьы салды вя онун ялиндяки сары рянэли «У» щярфинин щякк олундуьу гямэин гара папаг щяля узун мцддят щавада йырьаланды. О, щекайясиня давам ется дя, бу щекайя артыг бир гядяр рабитясиз алынды. Бурадан йалныз бир шейи дярк етмяк мцмкцн иди, о заманлар Иванын гонаьы щансыса бир фажия иля цзляшмишди. – Мян илк дяфя олараг ядябиййат аляминя дцшдцм, лакин инди, артыг бцтцн бунларын архада галдыьы вя мяним мящвимин лабцд олдуьу бир мягамда буну дящшят щисси иля хатырлайырам! – дейя устад тянтяняли тярздя бяйан етди вя ялини щавайа галдырды. – Бяли, о, мяни фювгяладя бир шякилдя сарсытды, юзц дя ки нежя сарсытды!

            Ким? – дейя Иван щяйажанланмыш щекайячинин сюзцнц йарымчыг кясмякдян ещтийат етмякля чох хяфиф бир шякилдя пычылдады.

            Ялбяття ки, редактор, мян ки дедим, редактор. Бяли, о ону охуду. Сонра ися мяня еля бир шякилдя нязяр салды ки, санки мяним йанаьымда флцс мейдана эялмишди, бир гядяр кцнжя чяпяки бахды вя щятта пярт бир шякилдя иришди дя. О, щеч бир лцзум олмадан манускрипти[1] бцзцшдцрдц вя гаггылдады. Онун мяня вердийи суаллар мяня сон дяряжя аьласыьмаз эюрцндц. Романын мащиййяти етибариля бир кялмя дя олсун сюйлямяйян редактор мяним кимлийим, щарадан пейда олдуьум, артыг нечя замандыр ки, йаздыьым вя ня цчцн мяним барямдя щеч кимин хябярдар олмадыьы иля марагланырды вя щятта мяня зяннимжя чох сарсаг бир суалла да мцражият етди: беля бир гярибя мювзуйа даир романы гялямя алмаьы мяня ким тювсиййя едиб? Нящайятиндя о, мяни лап тянэя эятирди вя мян ондан бирбаша мяним романнымын дярж олунуб олунмайажаьыны хябяр алдым. Бу мягамда о, вурнухмаьа башлады, бурнунун алтында ня ися ням – нцм етди вя бу мясялянин онун тяряфиндян шяхсян щялл олунмаьын намцмкцн олдуьуну, мяним ясярим иля ися редаксийа щейятинин диэяр цзвляринин дя, ялялщцсус да тянгидчи Латунский вя Ариман иля ядиб Мстислав Лавровичин таныш олмасынын да зярури олдуьуну бяйан етди. О, мяндян бурайа ики щяфтядян сонра баш чякмяйими рижа етди. Мян ики щяфтядян сонра орда пейда олдум вя щяр заман йалан данышдыьы цчцн эюзляри бурнуна битишмиш щансыса бир гыз тяряфиндян гябул едилдим.

            Бу, Лапшенниковадыр, редаксийанын катиби, - дейя гонаьын беля бир гязябли тярздя тясвир етдийи алямя бяляд олан Иван гымышды.

            Ола биляр, - дейя о, онун аьзындан вурду, - беляжя мян ондан артыг кифайят гядяр йаьа булашмыш вя язишдирилиб – бцзцшдцрцлмцш романымы алдым. Бахышларыны мяним эюзляримдян йайындырмаьа жящд эюстярян Лапшенникова мяня редаксийанын материаллар иля ики ил яввялжядян тямин олундуьуну вя мящз еля буна эюря дя мяним романымын дярж олунмасы иля баьлы мясялянин гцввядян дцшдцйцнц билдирди. Бундан сонра мян бир шей хатырлайыраммы? - дейя устад эижэащыны овушдурмагла донгулданды, - бяли, хатырлайырам, титул вярягинин цзяриня сяпилмиш гырмызы рянэли эцл лячякляри иля мяним щяйат йолдашымын эюзляри. Бяли, бу эюзляри мян йахшы хатырлайырам.

Иванын гонаьынын щекайяси эет – эедя даща да гарышыр, даща да щансыса бир цстцюртцлц фикирлярля дольунлашырды. О, щансыса бир чяпяки йаьан йаьыш, зирзямидяки сыьынажагда мейдана эялян мяйуслуг вя онун даща щараларса йолланмасы барясиндя ня ися сюйляйирди. Пычылты иля ону мцбаризяйя сясляйян щямин гадыны зярряжя гядяр дя олсун мцгяссир щесаб етмядийини, хейр, щеч бир шейдя эцнащландырмадыьыны баьырырды.

            Хатырлайырам, гязетдяки щямин о лянятяэялмиш ялавя вяряги хатырлайырам, - дейя гонаг ялинин ики бармаьы иля щавада гязет вярягини жанландырмагла бурнунун алтында донгулданды вя Иван нювбяти гармагарышыг ибарялярдян, щансыса бир диэяр редакторун юзцнц устад адландыран щямин шяхсин романындан бир парчасыны юз гязетиндя чап етдирдийини анлады. Онун сюйлядикляриня ясасян ися щеч ики эцн кечмямиш щансыса бир диэяр гязетдя тянгидчи Ариманын, Иванын гонаьынын редакторун сящлянкарлыьындан вя онун авамлыьындан истифадя етмякля няшриййата Иса Мясищин мядщиййясини чякиб эятирмяк жящдини щяйата кечирмясиня даир «Редакторун ганады алтына сыьанан дцшмян» адлы мягаля пейда олду.

            Щя, хатиримдядир, хатиримдядир! – дейя Иван баьырды. – Фягят мян унутмушам, сизин сойадыныз ня иди?

            Эялин, тякрар едирям, мяним сойадымы бир кянара бурахаг, - дейя гонаг диллянди. – Онун бу мятлябя щеч бир дяхлиййаты йохдур. бир эцн сонра диэяр бир гязетдя, Мстислав Лавровичин имзасы алтында диэяр бир мягаля пейда олду, бурада да мцяллиф Пилатчылыг иля бу йазыны няшриййата чякиб эятирян (йеня дя щямин мялун кялмя!) щямин иконачякяня зярбя ендирмяйи, юзц дя мющкям бир зярбя ендирмяйи фярз едирди. Щямин о «Пилатчылыг» кялмясиндян донуб галмагла мян цчцнжц гязетя нязяр салдым. Бурада ики  мягаля варды: бири – Латунскинин, диэяри ися – «Н.Е.» имзасы иля гялямя алынмыш мягаля иди. Сизи ямин едя билярям ки, Ариман иля Лавровичин ясярляри Латунскинин ясярляри иля мцгайисядя бир мязщякя иди. Бунун цчцн сизя Латунскинин гялямя алдыьы мягалянин адынын «Дюйцшкян кющня тяригятчи» олдуьуну сюйлямяк кифайятдир. Мян юзцм барядя мягалялярин охунмасына еля бир шякилдя алудя олмушдум ки, онун ялиндя йаш чятир вя ням гязетлярля мяним гаршымда пейда олмасыны (мян гапыны юртмяйи унутмушдум) беля сезмядим. Онун эюзляри алов сачыр, ялляри титряйир вя буз кими олмушду. Яввялжя о, мяним цзяримя атланараг мяни юпмяйя башлады, сонра ися хырылтылы сясля вя ялини масайа вурмагла Латунскини зящярляйяжяйини билдирди.



[1] qədim əl yazısı.


1-50 51-100 101-128
BÜTÜN HÜQUQLAR QORUNUB