Главная | Мой профиль | Регистрация | Выход | Вход | RSS Воскресенье, 19.05.2024, 16:08
Вы вошли как Гость | Группа "Гости"Приветствую Вас Гость

ƏDƏBİ TƏRCÜMƏLƏR

Главная » FAQ [ Добавить вопрос ]


Иван нежяся бир сыхылмыш шякилдя ныггылдады, лакин щеч бир сюз сюйлямяди.

            Тямамиля севинжсиз бир эцнлярим башлады. Роман артыг гялямя алынмышды, артыг эерийя йол йох иди вя биз печин йахынлыьындакы дюшямядяки хялчянин цзяриня яйляшиб, алова тамаша етмякля эцзаранымызы кечирирдик. Йери эялмишкян, биз артыг яввялляр олдуьу тяк эюрцшцб айрылмырдыг. О, эязиб – долашмаьа чыхырды. Мянимся башыма ориъинал бир щадися эялмишди, мяним щяйатымда тез - тез баш вермяйян щадися…мян гяфилдян юзцмя бир няфяр дост газандым.  Бяли, бяли, цмумиййятля мян инсанларла цнсиййят гурмаьа ясла мейлли дейилям, иблисаня бир гярибялийим вар: инсанларла чятинликля цнсиййят гурурам, щеч кяся цряк гыздырмырам, щяр шейдян шцбщялийям. Вя тясяввцрцнцзя эятирин, бу заман мяним гялбимя мцтляг щансыса бир гяфил, эюзлянилмяз вя харижи эюрцнцшц етибариля тямамиля эюркямсиз олан бир няфяр эирир вя мян ону щамыдан чох бяйянирям. Демяли беля, щямин о лянятяэялмиш яййамда бизим баьчанын чяпяри ачылыр, йахшы хатырлайырам, о заман эцн дя чох хошаэялимли иди вя байырда пайыз щавасы варды. О, евдя йох иди. вя чяпярдян баьчайа бир няфяр дахил олду. О, мяним бяннамын йанына щансыса бир иш цчцн кечди, сонра ися баьчайа чыхмагла мянимля чох асанлыгла танышлыг гурду. О, юзцнц мяня мцхбир кими тягдим етди. О, мяним о гядяр цряйимя йатмышды ки, мян ону индийя гядяр дя хатырлайыр вя онун хиффятини чякирям. Эцнляр бири – бирини явяз етдикжя о, даща тез – тез мяня баш чякмяйя башлады. Мян онун субай олдуьуну, тягрибян мяним йашадыьым мянзилин йахынлыьында йашадыьыны вя онун евинин чох дарсыгал олдуьуну юйряндим. О, нядянся мяни юз евиня гонаг чаьырмазды. Мяним арвадым ися ону гятиййян бяйянмямишди. Амма мян ону мцдафиясиня галхмышдым. О ися дейирди: «Юзцн билян мяслящятдир, лакин сяня хябярдарлыг едирям, бу шяхс мяндя чох ийрянж бир тяясцрат йарадыр». Мян ися эцлцмсядим. Бяли, амма о, мяни щягигятян дя няйи иля беля жялб етмишди? Иш бурасындадыр ки, дахилиндя щансыса бир совгат гутусуна малик олмайан инсан марагсыз инсандыр. Алоизей (бяли, мян щяля сизя йени танышымын адынын Алоизий Могарыч олдуьуну демяйи унутмушам) ися дахилиндя мящз беля бир совгат гутусуна малик олан кяс иди. Мян щямин мягама гядяр Алоизинин малик олдуьу дярракяйя малик олан айры бир шяхся раст эялмямишдим вя бундан сонра да эялмяйяжяйимя яминям. Мяним гязетдяки щяр щансы бир ряйин мащиййятини дярк етмядийим тягдирдя  Алоизий ону мяня бир санийянин ичиндя баша саларды, беля ки, бу изащат цчцн о, щеч бир зящмятя дцшмцрдц. Щяйатла баьлы тязащцрляр вя онунла баьлы суалларын изащы иля дя щямчинин ейни щал щюкм сцрцрдц. Лакин мяни бу инсанда гане едян тякжя бу дейилди. Алоизий мяни ядябиййата олан щядсиз мараьы иля валещ етмишди. О, мяндян юз романымы йалварыб башдан – айаьадяк охумаьымы йола эятиряня гядяр ял чякмяди, бунунла беля о, мяним романнымын тярифиня эюйя галдырмагдан да чякинмяди, лакин редакторун бу роман барясиндя олан ряйини дя, санки онун йанында бу заман иштирак едибмиш кими фювгяладя бир дягиглийи иля ифадя етмиш олду. О, бу ряйи йцзя йцз тякрар етди. Бундан савайы о, мяня романымын няшр олунмама сябяблярини, ейнян мяним дярк етдийим тяк тямамиля дягиг бир сурятдя анлатды. О, ачыгжасына етираф едирди: беля бир фясил ишя йарамыр…Мягалялярин арды – арасы кясилмирди. Онлардан илкини мян мясхяряйя гойурдум. Фягят онларын сайы артдыгжа мяним дя онлара гаршы мцнасибятим дяйиширди. Икинжи мярщяля тяяжцблянмя мярщяляси олду. Бу мягалялярин щядяляйижи вя язмкар тонуна бахмайараг, онларын щяр бир сятриндя няся бир сахта вя мцтярряддид бир нюгтейи – нязяр щюкм сцрцрдц. Мяня еля эялирди ки, - вя мян бундан щеч жцр жан гуртара билмирдим, - бу мягалялярин мцяллифляри щеч дя сюйлямяк истядиклярини дилляриня эятирмирляр вя онлар мящз еля бу сябябдян дя гязяблянирляр.  Сонра ися, тясяввцр едирсинизми, цчцнжц мярщяля – горху мярщяляси мейдана чыхды. Хейр, бу, мягалялярдян доьан горху дейилди, бу, бу мягаляляря вя йахуд да ки, романа щеч бир дяхлиййаты олмайан бир горху иди. Мясялян, мян зцлмятдян горхмаьа башламышдым. Бир сюзля, рущи хястялик мярщялясиня гядям гоймушдум. Йатмаздан яввял кичик отаьымдакы лампаны сюндцрян кими мяня еля эялирди ки, пянжярядян, онун баьлы олмасына бахмайараг, щансыса бир узун вя сойуг буйнузлу спрут[1] чыхараг мяним цзяримя эялмякдядир. Вя мян атяши сюндцрмядян йатмаг мяжбуриййятиндя галдым. Мяним истякли дилбярим чох дяйишмишди (мян ялбяття ки, она спрут барясиндя бир кялмя дя олсун демямишдим. Лакин о, мяним башымда бир янэялин олдуьуну щисс едирди), арыгламыш вя бянизи солмушду, онун цзцндяки тябяссцм беля йоха чыхмышды вя о, дурмадан мяндян щямин ясярин бир щиссясини няшр етдирмяйи тювсиййя етдийи цчцн цзр истяйирди. О, мяндян щяр шейи бир кянара атмагла Гара дянизин сащилляриня йолланмаьымы вя бунун цчцн йердя галан бцтцн йцз мин мябляьи сярф етмяйими рижа едирди. О, чох тякид едирди вя мян онунла мцбащися етмямяк цчцн (щансыса бир щисс мяня Гара дяниз сащилляриня йолланмайажаьымы тялгин едирди) бу йахынларда мцтляг еля беля дя едяжяйимя сюз вердим. Лакин о, шяхсян юзцнцн билет алажаьыны сюйляди. Беля олан тягдирдя мян бцтцн пулларымы, йяни, он мин рубла йахын мябляьи чыхартдым вя онлары она вердим. «Бу гядяр пул няйимя эярякдир?» - дейя о, щейрятлянди. Бу заман мян она оьрулардан горхдуьуму сюйлядим вя щямин пуллары мяним цчцн сяфяря чыхмаьыма гядяр горуйуб сахламаьыны рижа етдим. О, онлары мяндян алды, онлары чантасына гойду, мяни юпцшляря гярг етди вя мяни беля бир вязиййятдя тярк етмякдян  юлмяйин даща асан олдуьуну, лакин онун йолуну эюзляйянин олдуьуну, онун зяруриййятя бойун яймяк мяжбуриййятиндя галдыьыны вя мцтляг сабащ мяня баш чякяжяйини сюйлямяйя башлады. О, мяня щеч нядян горхмамаьым цчцн йалварыб – йахарырды. Бу алаторанлыгда, октйабрын ортасында баш вермишди. Вя о, мяни тярк етди. Мян ися дивана узанараг, лампалары йандармадан йухуйа эетдим. Бир гядяр сонра спрутун йенидян бурада пейда олмасы щисси иля йухудан ойандым. Гаранлыг отагда ешялянмякля зор – зцлмля дя олса лампаны йандыра билдим. Жиб саатымын ягрябляри эежя саат икини эюстярирди. Мян нахошламыш адам тяк йухуйа эетдим, амма хястя кими йухудан айылдым. Мяня гяфилдян еля эялди ки, пайызын зцлмят гаранлыьы еля бу дягигя шцшяляри басыб язяжяк, отаьа дахил олажаг вя мян онун ичярисиндя мцряккябдя боьулан тяк боьулажаьам. Мян артыг юзцнц яля алмаьы бажармайан бир инсана чеврилмишдим. Мян баьырдым вя мяндя санки киминся йанына гачмаг, щеч олмазса йухарыда йашайан бяннанын йанына гачмаг фикри мейдана эялди. Мян юзцмля диваня тяк мцбаризя апармаьа башладым. Мяним тагятим печя йетишяряк, орадакы одунлары алышдырмаьа чатды. Онларын шаггылдамасындан вя еля бу мягамда гапынын таггылдамасындан сонра мян санки бир гядяр йцнэцлляшдим. Мян юзцмц дящлизя атдым вя оранын ишыьыны йандырдым, орадан аь шяраб шцшясини тапараг, онун аьзыны ачдым вя ону башыма чякдим. Бу щярякятимдян сонра ващимя йаваш – йаваш зяифлямяйя башлады, щяр щалда мян бяннанын йанына гачмадым вя печин йанына гайытдым. Мян гапыны араладым, беля ки, истилик артыг мяним сифятим иля яллярими йандырмаьа башламышды вя бу сюзляри пычылдадым: Я открыл дверцу, так  что жар начал обжигать мне лицо и руки, и шептал: «Мяним дарда олдуьум сяня яйан олсун. Йаныма эял, йаныма эял, эял!». Лакин щеч ким эялмирди. Печин алову эурулдайыр, пянжяряйя ися йаьыш дамжылары дяйирди. Еля о дямдя сонунжу щадися баш верди. Мян масанын ряфиндян романын галын сящифялярини вя гараламаларымы чыхардараг, онлары атяшя атмаьа башладым. Буну язиййятля едирсян, чцнкц йазылмыш каьызлар кюнцлсцз алышырлар. Дырнагларымы сындырмагла мян дяфтярчялярими жырыб – парчалайыр, онлары одун парчаларынын арасына сохушдурур вя вярягляри атяшкешля даща да дярин йерляря дцртцшдцрцрдцм. Онларын кцлц заман кечдикжя мяни ялдян салыр, алову сянэидир, лакин мян онун ялейщиня вар эцжцмля мцбаризя апарырдым вя роман мяня тякидля мцгавимят эюстярся дя, йаваш – йаваш тяляф олурду. Мяним эюзляримин юнцндя йахшы бяляд олдуьум кялмяляр сайрышыр, сары аловун дилляри вярягляри йухарыдан – ашаьыйа юз аьушуна алыр, фягят сюзляр йеня дя онун арасындан нязяря чарпырдылар. Онлар йалныз каьызын гаралмасындан сонра эюздян итир вя мян атяшкешля онларын амансызжасына ахырына чыхырдым. Бу дям кимся отаьын пянжярялярини сакитжя жызмаьа башлады. Мяним цряйим кюксцмдя чырпынды вя мян сонунжу дяфтяри дя аловун ичиня атмагла гапыйа тяряф сычрадым. Кярпиж пилляляр зирзямидян щяйятин гапысына доьру узанырды. Бцдрямякля мян она йахынлашдым вя пясдян сорушдум: «Кимдир?». Вя сяс, онун сяси мяня щай верди: «Бу, мяням». Мяним зянжир вя ачарын нежя ющдясиндян эялмяйим хатиримдя беля дейил. О, ичярийя дахил олан кими йаьышдан ням олмуш бянизи вя бурулмуш сачлары иля титряк бир шякилдя мяним кюксцмя сыхылды. Мян йалныз бу кялмяляри сюйляйя билдим: «Сян….сянсянми?» - вя мяним сясим гырылды, вя биз бирликдя ашаьы дцшдцк. О, дящлиздя палтосуну яйниндян чыхартды вя биз тялясик бир шякилдя биринжи отаьа дахил олдуг. Сакитжя чыьырмагла о, йалын ялляри иля печдя йанан сонунжу вярягляри дюшямяйя атды. Тцстц дярщал отаьы башына эютцрдц. Мян айаьымла алову сюндцрдцм, о ися дивана чюкмякля дайанмадан вя тяшвишля щюнкцрдц. О, сакитляшяндян сонра ися мян бунлары сюйлядим: «Мян бу романа нифрят едирям вя мян горхурам. Мян хястяйям. Мяни ващимя басыр». О, айаьа галхараг диля эялди: «Илащи, сян нежя дя хястясян. Ахы нийя, ня цчцн? Амма мян сяни хилас едяжяйям, мян сяни хилас едяжяйям. Бу ня бяладыр, илащи, ня мцсибятдир?». Мян онун тцстцдян вя эюз йашы ахытмагдан шишимиш эюрцр вя онун сойуг ялляринин мяним алнымы нежя сыьалладыьыны щисс едирдим. «Мян сяни саьалдажам, саьалдажам, - дейя о, мяним чийнимя дирянмякля мырылдайырды, - сян яввялки щалына гайадажагсан. Ахы ня цчцн, нийя мян юзцмдя онун бир нцсхясини горуйуб сахламадым!». О, гязябдян дишлярини бири – бириня сыхды вя анлашылмайан бир тярздя ня ися деди. Сонра ися додагларыны бири – бириня гысмагла йаныб кцл олмуш вярягляри йердян йыьмагла онлары щамарламаьа башлады. Бу, романын ортасындакы щансыса бир фясил иди, щеч щансы олдуьуну да хатырламырам. О, гарсаланмыш вярягляри сялигя иля жямляди, онлары каьыза бцкдц вя лентля сарыды. Онун бцтцн давранышы онун язмкар олдуьуну вя тямамиля юзцнц яля алдыьыны бирузя верирди. О, мяндян шяраб тяляб етди вя о, ичдикдян сонра сакитжя бу кялмяляри сюйляди: «Йалана эюря бах беля щесаблашмалы олуруг, - дейя о, диллянди, - вя мян артыг йалан данышмаг да истямирям. Мян еля инди дя сянин йанында галардым, фягят мян буну бу шякилдя етмяк истямяздим. Мян онун мяни ону эежя йарысы тярк едян бириси кими хатырламасыны истямяздим. Онун мяня щеч бир заман щеч бир пислийи дяймяйиб. Ону гяфилдян ишя чаьырдылар, онларын заводунда йаньын баш вериб. Лакин о, тезликля евя гайыдажаг. Мян она сабащ сящяр щяр шейи изащ едяжяйям, она айрысыны севдийими сюйляйяжяйям вя мян щямишялик сянин йанына гайыдажаьам. Диллянсяня, бялкя сян щеч буну арзуламырсан?». «Заваллым мяним, заваллым, - дейя мян она сюйлядим, - мян сянин буну етмяйиня изн веря билмярям. Мяним сонум щеч дя хош олмайажаг вя мян сянин дя мянимля бирликдя мящвя дцчар олмаьыны истямирям». «Сябяб йалныз будурму? – дейя о, диллянди вя эюзлярини мяним эюзляримя йахынлашдырды». «Йалныз будур». О, дящшятли бир тярздя жана эялди, мяним бойнума сарылмагла кюксцмя сыхылды вя деди: «Мян онсуз да сянинля бирликдя щялак олурам. Сабащ сящяр мян сянин йанына эяляжяйям». Вя будур, мяним сонунжу дяфя хатырладыьым шей, мяним дящлизимдян ичярийя дцшян ишыг золаьы, онун берети вя онун гятиййятлилик ифадяси иля долу олан эюзляри. Бир дя чюл гапынын астанасындакы гара силует иля аь баьламаны хатырлайырам. «Мян сяни ютцрярдим, фягят мян артыг эери гайытмаг игтидарында дейилям, мяни ващимя басыр». «Горхма. Бир нечя саат да сябир ет. Сабащ сящяр мян артыг сянин йанында олажаьам». Бу, онун сонунжу кялмяляри иди. Сссс! – дейя хястя юзц юз сюзцнц йарымчыг кясмякля бармаьыны йухары галдырды, - бу эцн наращат айлы эежядир.



[1] Başıayaqlılar sinfindən səkkiz ayağı olan dəniz heyvanı.


О, ейванда эюздян итди. Иван дящлиздя чархын нежя фырландыьыны ешитди, кимся зяиф бир шякилдя ичини чякди вя гышгырды. Арайа сцкут чюкяндян сонра ися гонаг йенидян эери гайытды вя 120 – жи отаьа йени сакинин эятирилдийини бяйан етди. Она башынын эери гайтарылмасыны тяляб едян бирисини эятирмишдиляр. Щяр ики щямсющбят тяшвиш ичиндя сусдулар, лакин тез бир заманда да сакитляшиб йарымчыг галмыш сющбятя гайытдылар. Гонаг аьзыны ачмаьа мажал тапмамышды ки, эежяни щягигятян дя наращатлыг сарды. Дящлиздя щяля дя сясляр ешидилирди вя гонаг Иванын гулаьына сакитжя еля бир кялмяляри пычылдамаьа башлады ки, онун наьыл етдикляри йалныз яввялки ибаряни истисна етмякля тякжя шаиря бялли олду:

            Онун мяни тярк етмясиндян он беш дягигя сонра мяним пянжярями дюйяжлядиляр.

Хястянин шаирин гулаьына наьыл етдикляри ону чох эцман ки, йаман щяйажанландырмышды. Онун цзц дайанмадан црпяширди. Онун эюзляриндя ися горху иля гязяб ифадяси вурнухурду. Наьыл едян шяхс яли иля артыг чохдан ейвандан узаглашан айа ишаря едирди. Йалныз ичяридя сяслянян сяслярин ара вермясиндян сонра гонаг Ивандан кянарлашды вя ужадан диля эялди:

            Бяли, беляжя, йанвар айынын орталарында, эежя йарысы, яйнимдя еля щямин, фягят дцймяляри гырылмыш палто, мян сойугдан юз щяйятимин диварына гысылмышдым. Мяним архамда йасямян колуну эюздян итирян гар комасы, мяндян ирялидя вя ашаьыда ися – зяиф бир шякилдя ишыгланмыш вя пярдялянмиш пянжярялярим варды, мян онлардан биринин гаршысында диз чюкяряк она гулаг вердим – мяним отаьымдан патефон сяси эялирди. Мяним ешитдийим еля бу иди. фягят мян онун ичярисини эюря билмирдим. Онун юнцндя бир гядяр дайандыгдан сонра мян чяпярдян дюнэяйя чыхдым. Бурада да човьун ясирди. Мяним айагларыма тяряф сычрайан кюпяк мяни йаманжа горхутду вя мян о бири тайа гачмалы олдум. Мяним сонунжу йол йолдашымы чеврилмиш сойуг вя ващимя щисси мяни тябдян чыхарырды. Мяним цз тутасы йерим йох иди вя беля бир вязиййятдя ян йахшысы, мяним щяйятимин ачылдыьы даландакы кцчядян кечян трамвайын алтына атылмаг иди. Мян узагдан бу ишыьын цзяриня дцшдцйц, буз баьламыш гутулары эюрцр вя онларын шахтадан нежя гыжырдадыьыны ешидирдим. Лакин, мяним язиз гоншум, бурада ян ясас мясяля, ващимя щиссинин мяним илийимя ишлямясиндя иди. Вя мян мящз чюлдя долашан кюпякляр тяк трамвайдан горхмаьа башламышдым. Бяли, бу мцалижяханада мяним азарымдан даща горхулу азар йохдур, сизи ямин едирям.

            Ахы сиз она хябяр эюндяря билярдиниз, - дейя Иван заваллы хястяйя жаныйананлыг етмякля диллянди, - бундан савайы, ахы онда сизин пулларыныз вар иди? Ахы о, онлары шцбщясиз ки, юзцндя горуйуб сахламышды?

            Буна шцбщяниз беля олмасын, ялбяття ки, горуйуб сахламышды. Лакин сиз, эцман ки, мяни анламырсыныз? Вя йахуд да, дцзцнц десям, мян яввялляр мяня хас няйися тясвир етмяк габилиййятими итирмишям. Йери эялмишкян, буна эюря мян зярряжя гядяр дя олсун тяясцфлянмирям, чцнкц бундан сонра она даща щеч бир ещтийажым йохдур. Онун гаршысында ися, - дейя гонаг эежянин зцлмят гаранлыьына диггят кясилди, - дялиханадан мяктуб пейда олажагды. Мяэяр беля бир цнвандан кимяся мяктуб эюндярмяк олармы? Рущи хястя? Достум, сиз мянимля яйлянирсиниз! Ону бядбяхтми едим? Хейр, мян буна гадир дейилям.

Иван бцтцн бунлара етираз едя билмяди, лакин гарадинмяз Иванын гонаьа цряйи йанды, о, онун щалына ажыды. О ися хатирялярдян чякдийи мяшяггят щиссиндян цзяриня гара папаьы тахдыьы башыны йырьалады вя бу сюзляри сюйляди:

            Заваллы гадын. Амма бунунла беля мян цмид едирям ки, о, мяни унудуб!

            Фягят сиз саьала билярсиниз…- дейя Иван жясарятсиз бир тярздя диллянди.

            Мян саьалмаз хястяйям, - дейя гонаг сакитжя сюйляди, - щятта Стравинский мяни щяйата гайтаражаьыны вяд ется беля мян она инанмырам. О, щуманист адамдыр вя мяня йалныз тяскинлик верир. Бунунла беля юзцмц инди хейли йахшы щисс етдийими дя данмырам. Мян щарда галмышдым? Шахта вя щямин о сцрятли трамвайлар. Мян артыг бу мцалижяхананын ачылмасындан щали идим вя бурайа бцтцн шящяр бойунжа пайи - пийада эялмяйя беля щазыр идим. Чыльынлыгдыр! Шящярдян кянарда мяни йягин ки, дон вурарды, лакин мян хош бир тясадцф нятижясиндя саь галдым. Бир йцк машынын няйися хараб олмушду, мян сцрцжцйя йахынлашдым, о, гаровулчуханадан дюрд километр о йанда дайанмышды вя онун гярибя дя олса мяня рящми эялди. Машын бурайа эялирди. Вя о, мяни бурайа эятирди. Мян сол айаьымдакы бармагларымы дондурмагла ютцшдцм. Лакин ону да бурада мцалижя етдиляр. Вя мян артыг дюрд айдыр ки, бурдайам. Мяня еля эялир ки, бура чох да пис дейил. Дцзц, язиз гоншум, бурада бюйцк планлар гурмаьа дяймяз! Мясялян, мян бир заманлар бцтцн йер кцрясини долашмаг истяйирдим. Амма сян демя, гисмят дейилмиш. Мян йалныз бу йер кцрясинин кичик бир щиссясини эюрцрям. Зяннимжя, бу онун щеч дя ян йахшы щиссяси дейил, лакин тякрар едирям, бура щеч дя пис йер дейил. Бах, гаршыда йай эялир, Прасковйа Фйодоронанын вяд етдийи кими, ейваны сармашыг бцрцйяжяк. Ачарлар ися мяним имканларымы бир гядяр дя эенишляндириб. Эежяляр эюй цзцндя ай пейда олажаг. Ащ, о ки артыг булудлар архасында эизляниб! Щава да хейли сяринляйиб. Эежя дя дцшцр. Эетмяк заманыдыр.

            Дейин эюряк, бяс Иешуа иля Пилатын сону нежя олду, - дейя Иван рижа етди, - йалварырам, мян бу ящвалатын сонуну билмяк истяийрям.

            Йох, йох, - дейя гонаг изтирабла дартынды, - мян юз романымы хатырлайанда жаныма вижвижя дцшцр. Сизин Патриаршидян олан танышыныз бунун ющдясиндян даща йахшы эялярди. Мяни динлядийиниз цчцн тяшяккцрляр. Худащафиз.

Вя Иван эюзцнц гырпмаьа мажал тапмамыш шябякя сакит бир жинэилти иля баьланды вя гонаг эюздян итди.

 

14 – ЖЦ ФЯСИЛ. ХОРУЗА ЕШГ ОЛСУН!

     Ясябляр, нежя дейярляр, бцтцн бунлара таб эятиря билмяди вя Римский протоколун тяртиб олунмасынын тамамланмасыны эюзлямядян юз иш отаьына йцйцрдц. О, маса архасында отурмагла гызармыш эюзлярини юнцндя олан овсунлу червонлара зиллямишди. Малдиректрорунун аьлы чашмаг дяряжясиндя иди. Байырдан ися ряван уьулту сяси эялирди. Тамашачылар Варйетенин бинасындан кцтляви шякилдя кцчяйя ахышырдылар. Вя еля бу дямдя малдиректорунун фювгяладя бир шякилдя аьырлашмыш гулаьына сялис милис зянэулясинин сяси дяйди. Мялум мясяля иди ки, о щеч бир хош щадисянин баш вермяйяжяйини вяд едирди. Онун йенидян тякрарланмасы вя бу сяся икинжи бир сясин, даща амираня вя давамлы бир сяс иля ачыг – айдын шякилдя ешидилян гящгящянин вя щятта щансыса бир щайламанын да гошулмасы заманы ися малдиректору дярщал кцчядя ня ися жянжял вя мцрдар бир щадисянин баш вердийини анлады. Вя бу баш верян щадися дя, онун бцтцн бу щадисяляри башдан елямяк истяйиндя олмасынв бахмайараг, гара маг вя онун кюмякчиляри тяряфиндян тяшкил олунан бу рязил сеансла сых ялагядядир. Щяссас малдиректору зярряжя гядяр дя олсун йанылмырды. О, Садовайа кцчясиня чыхан пянжяряйя бойланан кими онун цзц яйилди вя о, пычылдамады, гязябиндян боьула – боьула бу кялмяляри сюйляди: 

            Мян еля беля дя билирдим!


Эюзгамашдыран кцчя фянярляринин парлаг ишыгында о, пянжярянин ашаьысындакы сякидя, яйниндя йалныз кюйняк иля бянювшяйи рянэли алт палтарын олдуьу ханымы эюрдц. Доьрудур, ханымын башында шлйапа вя ялиндя ися чятир вар иди. Тялаш ичиндя олан, эащ йеря чюкян, эащ да ки щарайаса гачмаьа жан атан бу ханымын ятрафына ися, малдиректорунун тцклярини онун жанындан кечян цшяртидян биз – биз олмаьа вадар едян щямин гящгящя сясини чыхардан кцтля топлашмышды.  Ханымын ятрафында щямчинин яйниндян йай палтосуну чыхартмагла щяйажандан ялинин илишдийи палтонун гол щиссяси иля ялляшян щансыса бир  вятяндаш дайанмышды. Гышгырыг вя уьулдайан гящгящя сяси ися диэяр бир йюндян – сол кцчя гапысындан да эялирди вя башыны щямин истигамятя доьру чевирмякля Григорий Данилович яйниндя чящрайы алт палтары олан диэяр бир ханымы эюрдц. О, кцчя гапысынын архасында эизлянмяйя жящд эюстярмякля кцчянин дюшянмиш щиссясиндян дцз кцчя сякисиня атланды, фягят бурайа ахышан кцтля онун йолуну кясди вя юз йцнэцлбейинлийи иля эейимляря олан алудячилийи ужбатындан мялун Фаготун ширкятинин кяляйиня мяруз галан заваллы гурбан бу мягамда йалныз бир шейи арзулайырды – йерин алтына эирмяйи.  Милис фитинин сясиня эцж веряряк, заваллыйа тяряф эютцрцлдц, милисин архасынжа ися щямин йеря башларында кепка олан щансыса бир шян эянж оьланлар ахышдылар. Щямин гящгящя иля щайлама сясини дя мящз онлар чыхарырдылар. Быьлы, арыг гочаг биринжи сойунмуш гадына йахынлашмагла, бир зярбяйя сцмцкляри бюйрцндян салланан язэин атыны дцз онун гяншяриндя сахлады. Быьлы гочаьын цзцндя шян бир тябяссцм варды. Римский башына йумруьу иля зярбя ендирмякля кянара тцпцрдц вя пянжярядян узаглашды. О, бир мцддят кцчяйя гулаг кясилмякля масанын архасында яйляшмиш вязиййятдя галды. Кцчянин ян мцхтялиф нюгтяляриндян эялян фит сяси юзцнцн ян шиддятли щяддиня чатандан сонра зяифлямяйя башлады. Галмагал, Римскинин щейрятиня сябяб олса да, чох тезликля арадан галдырылмыш олду. Артыг фяалиййят эюстярмяк заманы йетишмишди, бцтцн бунлара эюря жаваб вермяк лазым иди. Телефон апаратлары цчцнжц шюбянин чыхышы заманы саз вязиййятя эятирилмишди, зянэ едяряк, баш верянляр барясиндя мялумат вермяк, йардым истямяк, бир тящяр вязиййятдян йайынмаг, щяр шейи Лиходейеыин цзяриня йыхмаг, юз – юзцнц тямизя чыхартмаг вя.с. щяйата кечиртмяк эярякирди. Лянят шейтана! Дилхор вязиййятдя олан директор ики дяфя ялини телефонун дястяйиня атды вя ики дяфя ону ялиня алды. Вя гяфилдян иш отаьына чюкмцш юлц сцкутун ичярисиндян апаратын юзц малдиректорунун дцз цзцня ачылды вя о, диксинмякля дящшятя эялди. «Амма мяним дя ясяблярим йаман эярэинляшиб» - дейя о, дцшцнмякля телефон дястяйини ялиня алды. Дярщал да кянара сычрады вя онун сифяти каьыз тяк аьаппаг аьарды. Сакит, ейни заманда да гылыглы вя позьун гадын сяси телефон дястяйиня бу кялмяляри пычылдады:

            Щеч бир йеря зянэ етмя, Римский, йохса щалын пис олар.

Дястяйи дярщал да йериня асдылар. Бядяниня вижвижя дцшдцйцнц щисс едян малдиректору дястяйи йериня гойду вя ня цчцнся архасындакы пянжяряйя тяряф бойланды. О, сейряк вя щяля йашыллыьа йахшыжа бцрцнмямиш аьжагайын аьажынын будаглары арасындан шяффаф булудларын арасында щярякят едян айа бахды. Нядянся Римский эюзлярини будагдан чякмир вя онлара ня гядяр чох бахырдыса, ващимя щисси дя ону даща эцжлц бир шякилдя бцрцйцрдц. Юзцнц яля алмаьа чалышмагла малдиректору нящайят ки, эюзлярини айлы пянжярядян чякяряк, айаьа галхды. Кимяся зянэ етмякдян артыг сющбят беля эедя билмязди вя щал – щазырда малдиректору йалныз бир мясяля барясиндя дцшцнцрдц – театры имкан дахилиндя тез тярк етмяк. О, байырдан эялян сясляря диггят кясилди: театрын бинасы сцкута гярг олмушду. Римский артыг узун мцддятдир ки, икинжи мяртябядя тяк олдуьуну анлады вя ону ушаглара хас олан дяфедилмяз дящшят щисси бцрцдц. О, инди онун бу бош дящлиздян тякликдя ютцб кечмяйя вя пиллякянлярля ашаьыйа дцшмяйя вадар олажаьы барядя црпяшмясиз дцшцня билмирди. О,  масанын цзяриндян щипнозедижи червонлары гапышдырмагла онлары чантасында эизлятди вя юзцнц бир гядяр яля алмаг цчцн юскцрдц. Юскцряк хырылтылы вя зяиф сяслянди. Вя еля бу мягамда она еля эялди ки, иш отаьынын гапысынын алтындан гяфилдян кифли ням гохусу эялди. Малдиректорун жанына лярзя дцшдц. Бу дям гяфилдян саат эежяйарысыны эюстярмякля вурмаьа башлады. Вя щятта бу зярбя беля малдиректорун жанына вижвижя салды.  Лакин онун цряк – эюбяйи гяти сурятдя, онун гапынын килидиндяки инэилис ачарынын нежя сакитжя бурулдуьуну ешитмяси иля  дцшдц. Чантадан ням, сойуг ялляри иля бярк – бярк йапышан малдиректору гапы дялийиндяки бу хышылтынын бир гядяр дя давам етмяси тягдириндя бцтцн бунлара таб эятиря билмяйяжяйини вя ужадан чыьыражаьыны щисс етди. Нящайят ки, гапы киминся сяйиня бойун яйди, ачылды вя отаьа сакитжя Варенуха дахил олду. Римский кцрсцдян галхан кими онун цзяриня чюкдц, беля ки, онун айаглары гатланды. Щаваны жийярляриня чякмякля о, йалтагжасына эцлямсяди вя пясдян бу кялмяляри сюйляди:

            Илащи, мяни нежя дя горхутдун!

Бяли, бу гяфил эялиш кими олса дящшятя эятирярди, лакин бцтцн бунларла йанашы о бу вязиййятдя ян бюйцк севинжя бярабяр иди. Бу гарышыг ишдя нящайят ки, биржя дяня дя олсун ишыг ужу эюрцнмяйя башламышды.

            Няйи эюзляйирсян, даныш! Даныш!– дейя Римский бу ишыг ужундан йапышмагла хырылтылы сясля диллянди, - даныш эюрцм, бцтцн бунлар ня демякдир?

            Сян аллащ, баьышла, - дейя ичярийя дахил олан кяс гапыны баьламагла боьуг сясля диля эялди, - мян сянин артыг бураны тярк етдийини дцшцнцрдцм.

Вя Варенуха кепкасыны башындан чыхартмамагла кцрсцйя тяряф аддымлады вя масанын о бири тяряфиндя отурду. Гейд етмяк лазымдыр ки, Варенуханын жавабында, щяссаслыьында дцнйанын ян йахшы стансийаларынын истянилян сейсмографы иля мяржя эирмяйя гадир олан малдиректорунун гулагларыны шяклямясиня сябяб олан щансыса бир гярибялик щюкм сцрцрдц. Бу нежя ишдир беля? Ахы ня цчцн Варенуха малдиректорунун иш отаьында олмадыьыны тяхмин ется беля бурайа йолланмаьы гярара алыб? Ахы онун юзцнцн иш отаьы вар. Бу – бир. Икинжиси: Варенуханын бинайа щансы эиришдян дахил олмасына бахмайараг о, мцтляг эежя нювбятчиляриндян бири иля растлашмыш ола билярди вя бунунла да она Григорий Даниловичин бир мцддят дя юз иш отаьында йубанажаьыны сюйлямиш ола билярдиляр. Лакин малдиректору бу гярибялик барясиндя узун мцддят дцшцнмяли олмады. О щалда дейилди.

            Ахы сян ня цчцн мяня зянэ етмядин? Йалта иля олан бцтцн бу щоггабазлыг ня демякдир?

            Еля ясл мян дейяндир, - дейя админстратор санки аьрыйа дишинин ону наращат етмяси кими аьзыны марчылдатды, - ону Пушкинодакы трактирдя ашкар едибляр.

            Нежя йяни, Пушкинода?! О эяряк ки, Москва алтындадыр, елями? Телеграм ки Йалтадандыр?

            Йалтанын бура ня дяхли! Пушкинонун телеграфчысыны ичирдиб кефляндириб вя икиси дя шулуглуг салмаьа, о жцмлядян дя «Йалта» нишанлы телеграмлары йолламаьа башлайыблар.

            Аща…Аща…Йахшы, йахшы…- дейя Римский санки данышмады, няьмя охуду. Онун эюзляри сары ишыг кими парылдады. Башында ися Стйопанын ишдян азад олунмасы барядя тямтяраглы бир тясвир жанланды. Азад олунмаг! Малдиректорунун Лиходейевин симасында олан бу фялакятдян нящайят ки, азад олунмасы! Бялкя Степан Богданович азад олунмагдан да писиня наил олажаг….- Тяффярцаты иля даныш! – дейя Римский басманы масайа вурмагла диллянди. Вя Варенуха щяр шейи тяффярцаты иля тясвир етмяйя башлады. О, малдиректор тяряфиндян йолландыьы йеря йетишян кими ону дярщал гябул етмиш вя ону диггятля динлямишдиляр. Ялбяття ки, щеч ким Стйопанын Йалтада ола билмяси фикрини аьлындан беля кечиря билмязди. Щяр кяс дярщал Варенуханын, Лиходейевин чох эцман ки, Пушкинонун «Йалта» сында олмасы барядя мцлащизялярини разылыгла гаршыламышды.

            Бяс инди о, щардадыр? – дейя щяйажана эялмиш малдиректору админстраторун сюзцнц йарымчыг кясди.

            Щарда оласыдыр ки, - дейя админстратор чяпяки бир тярздя гымышмагла жаваб верди, - тябии ки, айылтма мянтягясиндя.

            Бяс беля де! Ай чох саь ол!


Варенуха ися щекайясиня давам етди. Вя о, ня гядяр узун наьыл едирдися, малдиректорун эюзляри юнцндя дя Лиходейевя хас олан ганмазлыг вя бичимсизлик даща габарыг шякилдя жанланырды вя бу зянжирдяки истянилян щисся яввялкиндян дя пис иди.  Щансыса бир вейил щормониканын сядалары алтында пушкинский кцчясиндяки телеграфын юнцндяки эюлмячя цзяриндя телеграфчы иля гол – бойун олараг, сярхош тяк рягс етмяйин юзц щяр няйя десян дяйярди! Дящшят щиссиндян жийилдяйян щансыса бир вятяндаш гадынлары тягиб етмя! «Йалта» нын юзцндяки буфетчи иля свашмаг жящди! Йашыл соьанын еля щямин «Йалта» нын дюшямясиня тулазланмасы. Аь, гуру «Ай - Данилйа» шярабынын сяккиз бутулкасынын дармадаьын едилмяси. Стйопанын машынына минмясиня изн вермяйян такси сцрцжцсцнцн сайьажынын сындырылмасы. Стйопанын рязил давранышынын гаршысыны алмаьа сяй эюстярян вятяндашлары щябс етдиряжяйи иля щядя горху эялмяк. Бир сюзля, дящшят. Стйопа Москванын театр даиряляриндя чох бюйцк шющрят газанмышды вя щяр кяс бу шяхсин – щядиййя олмадыьыны билирди. Лакин бцтцн бунлара бахмайараг, админстраторун она наьыл етдикляри щятта Стйопанын юзц цчцн беля ифратчылыг иди. Бяли, ифратчылыг иди…. щятта чох бюйцк ифратчылыг иди….Римскинин кяскин бахышлары масадан дцз админстраторун цзцня зиллянмишди вя о, ня гядяр чох наьыл едирдися, бу бахышлар да бир о гядяр тутгунлашырды.  Админстраторун юз повестини бязядийи щямин о ийрянж тяффярцатлар ня гядяр щяйати вя ифадяли олурдуса….малдиректору она даща аз инанмаьа башлайырды. Варенуха, Стйопанын ону Москвайа гайтармаг цчцн архасынжа эялянляря мцгавимят эюстяряжяк гядяр азьынлашдыьыны сюйляйяркян ися малдиректору артыг дягиг билирди ки, эежяйарысы бурайа тяшриф буйуран админстраторун наьыл етдикляринин щамысы – йаландыр! Башдан – айаьа гядяр йаландыр. Варенуха щеч дя Пушкинойа йолланмамышды, еля Стйопанын юзц дя Пушкинода дейилди. Ня сярхош телергафчы, ня дя ки трактирдяки сынмыш шцшя мювжуд дейилди, Стйопанын юзцнц дя ипин кюмяйи иля йахаламамышдылар…- бцтцн бунлар уйдурма иди. малдиректору админстраторун она йалан данышдыьыны мцяййян едян кими ващимя щисси онун айаьындан башламагла бцтцн бядянини чульалады вя малдиректора йеня дя ики дяфя еля эялди ки, дюшямядян кифли малйарийа хястялийиня хас рцтубят гохусу эялир. Кцрсцдя гярибя бир тярздя гыврылан, щяр дягигя дя масацстц лампанын мави кюлэясиндян йайынмамаьа чалышмагла, лампанын она мане олан ишыьындан юзцнц гязет васитясиля горумаьа сяй эюстярян админстратордан бир анлыг да олсун эюзцнц чякмяйян малдиректору йалныз бир мясяля барясиндя дцшцнцрдц, бцтцн бунлар ня демякдир? Ахы ня цчцн щяддиндян артыг эеж бир заманда эери гайытмыш админстратор бу бош вя хялвяти бинада она беля щяйасызжасына йалан данышыр? Вя еля бу дямдя дя тящлцкянин, фягят чох щейбятли бир тящлцкянин мейдана эялмяси фикри малдиректорунун жаныны цзмяйя башлады. Админстраторун фяндляриня вя онун гязет иля олан фокусларына диггят йетирмядийини эюстярян малдиректору, Варенуханын сурятини, онун щансы жяфянэиййаты данышмасына мящял гоймадан диггятля нязярдян кечирмяйя чалышырды. Пушкинодакы мяжаралар барясиндя нядян ютрцся уйдурулмуш ифтира долу щекайя иля мцгайисядя даща чох щеч бир изаща вармайан ня ися мювжуд иди вя щямин бу ня ися админстраторун харижи эюрцнцшц иля онун давранышында юзцнц даща габарыг шякилдя бирузя верирди. Онун башындакы кепкасынын юрдяйя бянзяр эцнлцйцнц сифятиня кюлэя салмаг наминя эюзцня доьру яймясиня вя гязет вярягини  эюзцнцн юнцндя щярлямясиня бахмайараг, - онун дцз бурнунун йанындакы цзцнцн саь тяряфиндя эюзя дяйян ири ганчыр малдиректорун диггятиндян йайынмады. Бундан савайы ади щалларда сифятиня ган даман админстраторун цзцндя нахошлара хас сольунлуг мювжуд иди, онун бойнуна ися бу боьанаг эежядя нядянся тахдыьы кющня золаглы шярф доланмышды. Яэяр бу хцсусиййятляря админстраторун бурада олмадыьы заман ярзиндя онда пейда олан бурнуну чякмяк вя аьзыны марчылдатмаг ядасыны, боьуг вя кобуд сяслянян кяскин сяс дяйишкянлийи вя эюзляриндя нязяря чарпан оьрунлуг вя цркяклик ифадясини дя ялавя етсяк, - жясарятля вурьуламаг оларды ки, Иван Савелйевич Варенуха танынмаз бир щала дцшмцшдц. Малдиректоруну бундан ялавя йеня ня ися йаман наращат едирди, лакин онун гызьын бейниня эцж вермясиня вя Варенухайа нежя диггят йетирмясиня бахмайараг, о, бунун ня олдуьуну щеч жцр дярк едя билмирди. О, йалныз админстраторун ону йахшыжа таныш олан кцрсц иля ейни вящдят тяшкил етмясиндя ня ися бир мисли эюрцнмямиш вя гейри – ади щалын мювжуд олмасыны иддиа едя билярди.

            Нящайят ки, ющдясиндян эялиб, зорла да олса машына салдыг, - дейя Варенуха вярягин архасындан бойланмагла вя овжу иля цзцндяки ганчыры эизлятмяйя чалышмагла жинэилдяди. Римский гяфилдян ялини ирялийя доьру узатмагла, гейри – иради бир тярздя овжу иля, ейни заманда да бармагларыны масанын цзяриндя таггылдатмагла електрикли зянэин дцймясини басды. Бош бинада мцтляг кяскин сигнал сяси ешидилмялийди. Лакин онун сяси эялмяди вя зянэин дцймяси йенидян масанын лювщясиня басылды. Дцймядян сяс чыхмыр, зянэ ися насаз вязиййятди иди. Малдиректорунун щийляэяр ямяли дартынараг ондан бу щярякятин сябябини хябяр алан вя эюзляриндя ачыг – ашкар бир гязяб ишартыларынын парылдадыьы Варенуханын диггятиндян йайынмады: - Сян щара зянэ едирсян?

            Гейри – иради алынды, - дейя малдиректору сакитжя диллянди, ялини дартыб дцймядян узаглашдырды вя пясдян сорушду: - Бяс сянин цзцндяки нядир еля?

            Машын йанымдан ютцб кечяндя олуб, гапысынын гулпуна дяймишям, - дейя Варенуха нязярлярини йайындырмагла диллянди. «Йалан дейир!» - дейя малдиректору хяйалян гышгырды. Вя еля бу дямдя дя онун эюзляри бярялди вя тямамиля диваня бир ифадя алды, о, нязярлярини кцрсцнцн сюйкяняжяйиня зилляди. Кцрсцнцн архасында, дюшямянин цзяриндя ики чарпазлашмыш кюлэя, бири даща сых вя гара, диэяри ися зяиф вя боз рянэли кюлэя пейда олду. Дюшямядя кцрсцнцн  сюйкяняжяйинин кюлэяси ачыг –ашкар сцрятдя нязяря чарпырды, фягят дюшямядя Варенуханын кцрсцнцн сюйкяняжяйинин цзяриндяки башынын кюлэяси эюзя дяймирди, щабеля дя онун ашаьы щиссясиндя админстраторун айаглары эюрцнмяз олмушду.  «Онун кюлэяси йохдур!» - дейя Римский фикрян мяйус бир тярздя баьырды. Вя еля о анда да ону ясмяжя тутду. Варенуха ися оьрун – оьрун Римскинин диванянин бахышларыны хатырладан нязярляринин йюнялдийи сямтя, йяни, кцрсцнцн сюйкяняжяйиня тяряф бойланды вя дярщал да ифша олундуьуну анлады. О, кцрсцдян айаьа галхды (малдиректору да щямчинин ейни щярякяти етди) вя ялиндяки чантасындан бярк – бярк йапышыб, ону сыхмагла масадан бир аддым эери чякилди. – Демяли, щяр шейи анладын, мялун! Щямишя беля фящмли олмусан, - дейя Варенуха гяфилдян кцрсцдян гапыйа тяряф атланмагла вя малдиректорунун цзцня гязябли бир тярздя гымышмагла диллянди вя гапыдакы инэилис килидинин дцймяжийини ашаьыйа доьру дартды. Малдиректору ися баьа апаран пянжяряйя тяряф эерилямякля нацмцд щалда ятрафына бойланды вя ай ишыьынын дцшдцйц щямин бу пянжярянин архасында шцшяйя гысылан чылпаг бир гызын цзцну вя онун няфяслийя салмагла ашаьы сийиртмяси ачмаьа сяй эюстярян чылпаг ялини эюрдц. Йухары сийиртмя артыг ачылмышды. Римскийя еля эялди ки, масацстц лампадакы ишыг сюнмяк цзрядир вя йазы масасы артыг йана яйилмяйя башлайыр. Римскинин санки жанындан цшярти кечди, лакин хошбяхтликдян о, бу щисся цстцн эялди вя дюшямяйя йыхылмады. Онун йердя галан гцввяси ися бу кялмяляри гышгырмаьа дейил, пычылдамаьа кифайят етмиш олду:

            Кюмяк един...

Гапынын юнцндя кешик чякян Варенуха ися узун мцддят щавадан асылмагла вя орада йеллянмякля онун юнцндя атылыб – дцшцрдц. О, юзцнцн чянэ олмуш бармаглары иля Римскийя ял едир вя пянжярядя эюрцнян гыза эюз вурмагла фышылдайараг, аьзыны марчылдадырды. Бу дямдя о, тялясди, кцрян сачлы башыны няфясликдян ичяри дцртдц, ялини бажардыьы гядяр ичярийя салды вя дырнаглары иля ашаьы сцрэцнц жырмагламагла, чярчивяни силкялямяйя башлады. Онун яли резин тяк узанмаьа башлады вя онун цзяри жямдяйин ялиня бянзяр эюй дяри иля юртцлдц. Нящайят ки, юлцнцн йашымтыл бармаглары сцрэцнцн башлыьындан мющкямжя йапышды вя ону чевирди, нятижядя чярчивя ачылмаьа башлады. Римский зяиф бир сясля чыьырды, дивара гысылды вя чантасыны сипяр кими ирялийя верди. О, сонунун йетишдийини анлайырды. Пянжярянин чярчивяси тайбатай ачылды, лакин эежянин тяравятли щавасы иля жюкянин райищясинин явязиня отаьа зирзяминин гохусу долду. Юлц айаьыны пянжяря алтлыьына гойду. Римский онун синясиндяки чцрцмя яламятини ачыг – айдын шякилдя эюрцрдц. Вя еля бу мягамда да баьчадан, нишанэащ бинасынын архасындакы програмда иштирак едян гушларын сахланылдыьы алчаг бинадан хорузун шян бан сяси эялди. Эурсясли,тялим едилмиш хоруз, Москвайа шяргдян шяфягин щярякят етдийини алямя жар чякди. Гызын цзцнц вяшщи бир гязяб щисси ейбяжяр щала салды, о, хырылтылы сясля сюйцш сюйдц, гапынын юнцндя дайанмыш Варенуха ися зинэилдямякля юзцнц щавадан дюшямяйя чырпды. Хорузун бан сяси йенидян тякрарланды, гыз дишлярини бири – бириня сыхды вя онун кцрян сачлары биз – биз олду. Хорузун цчцнжц бан сясиндян сонра ися о, чевриляряк, бурадан байыра учду. Онун архасынжа ися, учан купидону хатырладан тяк йериндя атылыб - дцшмякля вя щавада цфиги шякилдя дартынмагла, лянэ бир сцрятдя йазы масасынын цзяриндян пянжяряйя Варенуха пярвазланды. Бир нечя мцддят бундан яввял сачлары гапгара шявя кими олан, инди ися башы гар кими аьаппаг аьаран Римский гапыйа тяряф йцйцрдц, дцймяжийи басараг гапыны ачды вя зцлмят ичиндя олан дящлиз бойунжа гачмаьа башлады. Пиллякяня адламамышдан яввял ися о, ону бцрцйян ващимя щиссиндян ащ – зар етмякля електрик ачарыны яли иля ахтарыб тапды вя пиллякяни ишыгландырды. Пиллякяндя ясим – ясим ясян вя титряйян гожа йыхылды, беля ки, о, щарданса йухарыдан онун цстцня Варенуханын йыхылдыьыны зянн етди. Ашаьыйа дцшмякля Римский вестибцлдяки хязинянин юнцндяки мизин цзяриндя йухуйа эетмиш нювбятчини эюрдц. Римский онун йанындан бармагларынын ужунда ютцб кечди вя ясас гапыйа сцрцшцб дцшдц. Кцчядя о, бир гядяр юзцня эялди. О, юзцну о гядяр яля алды ки, башындан йапышмагла шлйапасынын иш отаьында галдыьыны беля гаврамаьа гадир олду. Шцбщясиз ки, о, онун архасынжа эери гайытмады, йалныз тянэяняфяс олмагла эениш кцчядян гырмызымтыл сольун ишыьын эюрцндцйц кинотеатрын якс тининя йцйцряряк кечди. Бир дягигядян сонра о, артыг дцз онун гяншяриндя иди. Щеч ким машыны тутуб сахламаьа мажал тапмады.  

            Жялд Ленингрдаскийя апар, бяхшиш веряжям, - дейя гожа аьыр – аьыр няфяс алмагла вя кюксцндян йапышмагла диллянди.

            Мян гараъа эедирям, - дейя сцрцжц нифрят долу ифадя иля диля эялди вя цзцнц йана чевирди.

О анда Римский чантасынын дцймясини ачды, орадан ялли рубл чыхартды вя онлары сцрцжцнцн ачыг юн пянжярясиня дцртцшдцрдц. Бир андан сонра артыг жинэилтили сяс чыхаран машын ейнян гасырьа кими Садовайа кцчясиндян ютцб кечди. Отуражаг сярнишин силкяляйир вя Римский сцрцжцнцн башы цзяриндян асылмыш айнанын бир парчасында эащ сцрцжцнцн шян нязярлярини, эащ да ки юзцнцн диваня бахышларыны эюрцрдц. Ваьзал бинасынын юнцндя машындан сычрайыб чыхан Римский яйниндя аь юнлцк иля пиляки олан илк гаршысына чыхан шяхся бу кялмяляри сюйляди:

            Мяня биринжи дяряжяли вагонда йер эютцр, бир, отуз верярям, - дейя о, язиб – бцзцшдцрмякля чантасындан червонлары чыхартды, - йох, биринжидя йох, икинжидя, яэяр о да олмаса – сярт вагондан эютцр.

Пилякли адам Римскинин голунда пар – пар йанан саата нязяр салмагла онун ялиндян червонлары гапышдырырды. Беш дягигядян сонра ися ваьзалын шцшяли эцнбязинин алтында курйер эюздян итди вя зцлмят гаранлыгда эюрцнмяз олду. Римский дя онунла бирликдя йоха чыхды.


15 – ЖИ ФЯСИЛ. НИКАНОР ИВАНОВИЧИН ЙУХУСУ.

     Клиникадакы 119 сайлы отагда йерляшдирилян тцнд гырмызы бянизли шишманын Никанор Иванович Босой олдуьуну айырд етмяк бир о гядяр дя чятин дейилди. Лакин о, профессор Стравинскинин йанына дярщал дейил, диэяр йеря баш чякдикдян сонра дцшмцшдц. Никанор Ивановичдя диэяр мякандан чох аз хатиря галмышды. О, йалныз йазы масасы, шкаф вя диваны хатырлайырды. Ганын онун бейниня ишлямяси вя рущи наращатчылыг бахымындан эюзляри алажаланан Никанор Ивановичля орада сющбят етмяйя чалышмышдылар, лакин бу сющбят нядянся чох гярибя вя долашыг алынмышды, дцзцнц десяк, тямамиля алынмамышды. Никанор Ивановичя верилян илк суал беля сяслянмишди:

            Сиз Садовойа кцчясиндяки цчйцз ики – бис нюмряли евкомун сядри Никанор Ивановоч Босойсунузму?

Бу суалы Никанор Иванович ващимя долу бир эцлцшля гаршыламагла беля бир шякилдя жавабландырмышды:

            Мян Никанорам, ялбяття ки, Никанорам! Амма мяндян дя щеч сядр чыхар!

            Нежя йяни? – дейя эюзлярини гырпмагла Никанор Ивановичдян хябяр алдылар.

            Еляжя, - дейя о, диллянди, - яэяр мян щягигятян дя сядр олсайдым, о щалда бунун шейтан ямяли олдуьуну дярщал айырд етмялийдим! Йохса буна даща ня ад вермяк олар? Эюзлцйц чатламышды…яйни – башы да жыр – жындыр ичиндя иди…Щеч ондан да яжнябинин тяржцмячиси чыхар!

            Кимин барясиндя данышырсыныз? – дейя Никанор Ивановичдян хябяр алдылар.

            Коровйев! – дейя Никанор Иванович баьырды, - бизим яллинжи мянзилимиздя илишиб галыб! Йазын: Коровйев. Ону йубанмадан йахаламаг лазымдыр! Гейд един: алтынжы гапы, о, ордадыр.

            Валйутаны щардан ялдя етмисян? – дейя Никанор Ивановичдян сямими тярздя сорушдулар.

            Танры юзц шащиддир, Аллащ гадир аллащдыр, - дейя Никанор Иванович диля эялди, - она щяр шей мялумдур, юз жязамдыр, чякирям. Биржя дяфя дя олсун ялимдя тутмамышам, щеч валйутанын ня олдуьундан беля хябярдар дейилдим! Аллащ- тяала мяни бу нюгсанлы ямялимя эюря жязаландырыр, - дейя Никанор Иванович эащ кюйняйинин дцймясини ачмагла, эащ баьламагла, жащ да ки хач чевирмякля сющбятиня давам етди, - эютцрмцшям! Эютцрмцшям, амма юзцмцзцн совет пуллары иля эютцрмцшям! Мцяййян мябляьин мцгабилиндя гейдиййатдан кечирмишям, бойнума алырам, беля эцнащларым да олуб. Бизим катибимиз Пролеънов да ейни безин гыраьыдыр, юзц дя нежя! Ачыг данышажаьам, евляр идарясиндя щамы оьрудур. Анжаг валйутаны мян эютцрмямишям!

Юзцнц эижлийя гоймамагла, долларларын вентилйасийайа нежя дцшдцйцнц изащ етмякля баьлы хащишя жаваб олараг ися Никанор Иванович онларын юнцндя диз чюкдц вя санки аьаж парчасыны удмаьа сяй эюстярирмиш кими аьзыны араламагла йериндя йырьаланды.

            Истяйирсинизми, - дейя о, бюйцрдц, - эютцрмядийими сцбута йетирмяк цчцн торпаьы йейим? Коровйев ися – иблисдир.

Щяр сябрин бир щядди вар вя маса архасында яйляшянляр сяслярини галдырмагла, Никанор Ивановичя инсан дилиндя данышмаг заманынын йетишдийи барядя ейщам вурдулар. Щямин о диванын йерляшдирилдийи щямин отаьа йердян сычрайараг айаьа галхан Никанор Ивановичин вящши баьыртысы йайылды.

            Будур о! Будур, шкафын архасындадыр! Будур, гымышыр! Бу да онун эюзлцйц…Тутун ону! Отаьа да дуа охунмуш си чиляйин!

Никанор Ивановичин цзцня ган сызды, о, тир – тир ясмякля щавада хач чевирди, гапыйа доьру вя орадан ися якс истигамятя доьру атылды, щансыса бир дуаны ужадан охуду вя нящайят, жяфянэ сюзляри чярянлямяйя башлады. Еля бу мягамда да Никанор Ивановичин щеч бир сющбят цчцн йарарлы олмадыьы айдынлашды. Ону бурадан апардылар вя бир гядяр сакитляшдикдян сонра дуа едяряк, ичини чякмяйя башладыьы айры бир отаьа йерляшдирдиляр. Садовайа кцчясиня ялбяття ки йолландылар вя 50 сайлы мянзиля дя баш чякдиляр. Фягят орада щеч бир Коровйеви ашкар етмядиляр вя ону бинада «эюрдцм»  дейян олмады. Явялляр мярщум Берлиозун йашадыьы вя Йалтайа йолланан Лиходейевин мяскунлашдыьы мянзил тямамиля бош иди вя иш отаьындакы шкафларда да щеч ким тяряфиндян хятяр тохунулмайан сурьуж мющцрц асылмышды. Садовайадан мящз беля бир ящвал – рущиййядя араландылар вя ораны тярк едянлярин сырасына евляр идарясинин карыхмыш вя дилхор олмуш катиби Пролеънев дя гошулмуш олду. Ахшам ися Никанор Ивановичи Стравинскинин клиникасына эятирдиляр. Орада да о, юзцнц еля бир наращат шякилдя апарды ки, она Стравинскинин ресептиня ясасян ийня вурмаг лазым эялди вя йалныз эежя йарыдан кечяндян сонра Никанор Иванович щярдян аьыр мяшяггят долу бюйцрмя сясини вермякля 119 – жу отагда йухуйа эетди. Лакин ня гядяр узун мцддят кечирдися, онун йухусу да бир о гядяр йцнэцлляширди. О, гымылданмасына вя зарылдамасына ара верди, йцнэцлжя вя мцнтязям няфяс алды вя ону тяк бурахдылар. Йалныз онда Никанор Иванович ясасында онун бу эцнкц тялашынын олдуьу йухуну эюрмяйя башлады. Бу йухуэюрмя просеси ися ондан башлады ки, Никанор Иванович онун тямтяраглы бир шякилдя, ялляриндя гызыл кярянай тутан щансыса бир инсанларын ону ири парлаг гапыйа доьру апармасыны эюрдц. Бу гапыларын юнцндя онун йол йолдашлары онун цчцн санки бир гыса тябрик мусигисини чалдылар, сонра ися сямадан эялян уьултулу, йоьун сяс бу кялмяляри сюйляди:

            Хош эялиб, сяфалар эятирмисиниз, Никанор Иванович! Валйутаны бизя тягдим един.

Щяддиндян зийадя тяяжцблянян Никанор Иванович башынын цзяриндя гара рянэли сясужалдан жищазы эюрдц. Сонра ися о, нядянся гызылы рянэли тавандан бцллур чилчыраьын салландыьы, диварда ися кенкетлярин асылдыьы театр залында пейда олду. Щяр шей эярякян кими, юлчцсцня эюря бир о гядяр дя ири олмайан, лакин зянэин театрларда олдуьу кими иди. Бурада мяхмяри пярдянин чякилдийи, тцнд албалы рянэли фон бойунжа улдузжуглар тяк гызылы онлугларын тясвири иля юртцлян сящня, суфлйор будкасы вя щятта тамашачы кцтляси дя варды. Бу кцтлянин ися бцтцнлцкля ейни жинсдян – киши жинсиндян, юзц дя саггалы кишилярдян ибарят олмасы Никанор Ивановичдя щейрят доьурду. Бундан савайы, театрын залында мизлярин эюзя дяймямяси вя бцтцн бу кцтлянин йахшыжа силиниб тямизлянмиш, сцрцшкян дюшямянин цзяриндя яйляшмяси дя онун тяяжцбцня сябяб олду. Йени вя бюйцк бир жямиййят арасында карыхмыш Никанор Иванович бир гядяр тяряддцд етдикдян сонра цмуми нцмуняйя риайят етди вя дюшямянин цзяриндя тцрксайаьы бардаш гурмагла, щансыса бир саггалы кцрян иля диэяр, рянэи гачмыш вя цз – эюзцнц сач – саггал басмыш вятяндашын арасында яйляшди. Бурада яйляшянлярдян щеч бириси йенижя тяшриф буйурмуш тамашачыйа диггят беля йетирмядиляр. Щямин анда зынгыровун мцлайим жинэилтили сяси ешидилди, залын ишыглары сюндц, пярдяляр ачылды вя кцрсцлц, гызылы зынгыровун гойулдуьу масалы вя гара мяхмяри архалы ишыгландырылмыш сящня нязяря чарпды. Сящнянин архасындан яйниндя смокинг, цзц щамар шякилдя гырхылмыш вя сачында таь айрылмыш эянж вя чох хошаэялимли цз жизэиляриня малик олан артист чыхды. Залдакы кцтля жана эялди вя сящняйя доьру чеврилди. Артист  ися будкайа йахынлашмагла яллярини овушдурду.

            Отурмусунузму? – дейя о, мцлайим баритон сясля хябяр алды вя эцлцмсяди.

            Отурмушуг, отурмушуг, - дейя залдан эялян тенор вя бас сясляри хорла жаваб вердиляр.

            Щымм…- дейя артист фикирли щалда диллянди, - баша дцшмцрям, нежя дя бундан безмирсиниз? Бцтцн адамлар ади адамлар кимидирляр, щал – щазырда кцчяляри эязиб – долашмагла, бащар эцняши иля йаз щавасындан зювг алырлар, сизся буранын бцркцлц залында отурмусунуз! Олмайа програм щягигятян дя мараглыдыр? Йери эялмишкян, бу кимин нядян хошланмасындан асылыдыр, - дейя артист сюзцнц философжасына тамамлады. Сонра ися о, сясинин тембри иля интонасийасыны дяйишмякля ужа сясля бяйан етди: - Беляликля, бизим програмымызын нювбяти нюмряси – евкомитясинин сядри вя пящриз йемякханасынын мцдири Никанор Иванович Босойдур. Никанор Ивановичдян бурайа тяшриф буйурмасыны рижа едяк!

Артистин тяклифини арамсыз олараг алгышладылар. Щейрятлянмиш Никанор Иванович эюзлярини дюйдц, рампанын[1] ишыьындан юзцнц яли иля горуйан конферансйе ися ону яйляшянлярин арасындан нязярляри иля ахтарыб тапды вя ону бармаьынын ишаряси иля сящняйя чаьырды. Вя Никанор Иванович, юзц дя бцтцн бунларын нежя баш вердийини билмядян сящнядя пейда олду. Онун эюзцня йухарыдан вя ашаьыдан рянэли лампаларын ишыьы дцшдц вя бунун нятижяси олараг кцтля санки дярщал зцлмятя гярг олду.

            Беляликля, Никанор Иванович, бизляря бир нцмуня эюстярин, - дейя эянж артист диля эялди, - бизя валйутаны тящвил верин.

Арайа сцкут чюкдц. Никанор Иванович няфясини дярдикдян сонра пясдян бу кялмяляри сюйляди:

            Аллаща анд олсун ки,….

Фягят о, бу сюзляри демяйя мажал тапмамыш бцтцн зал гейзлянди. Никанор Иванович ися карыхараг, сясини кясди.

            Мяним анладыьым гядяр, - дейя програмын апарыжысы диллянди, - сиз валйутанын сиздя олмамасына даир аллаща анд ичмяк истяйирдиниз, елями? – вя о, нязярлярини шяфгятля Никанор Ивановичя зилляди.

            Елядир ки вар, йохдур, - дейя Никанор Иванович онун суалыны жавабландырды.

            Беля, беля, - дейя артист диля эялди, - нязакятсизлийимя эюря сиздян цзр истяйирям: бяс беля олан тягдирдя сизин вя сизин арвадынызын йеэаня сакини олдуьу щямин мянзилин айагйолусунда ашкар олунмуш дюрд йцз долларын щарадан пейда олдуьуну нежя изащ едя билярсиниз?



[1] Səhnəni işıqlandıran lampaları və s. cihazları tamaşaчılardan gizlədən uzun sipər.


            Тилсимли пуллардыр! – дейя кимся гаранлыг залдан сяслянди.

            Елядир ки вар, тилсимлидир, - дейя Никанор Иванович гейри – мцяййян бир цнвана, йа артистя, йа да ки, зцлмят ичиндя олан зала сяслянди вя изащ етмяйя башлады: - Шейтан ямялидир, мяня онлары дама – дамалы тяржцмячи эизлижя сохушдуруб.

Вя зал йенидян щиддятли бир тярздя эурулдады. Арайа сцкут чюкяндян сонра ися артист бц кялмяляри сюйляди:

            Мян Лафонтенин щансыса бир уйдурмасыны бах беляжя динлямяли олурам! Дюрд йцз доллары эизлижя сохушдурублар! Бах сиз: сизин щяр бириниз бурада валйута мющтякирисиниз! Сизя мцтяхяссисляр кими мцражият етмяк истярдим, - бу, аьлабатан ишдирми?

            Биз валйута мющтякири дейилик, - дейя залдан инжик сясяляр ешидилди, - лакин бу щеч дя аьлабатан иш дейил.

            Сизинля бцтцнлцкля шярикям, - дейя артист язмкарлыгла диллянди, - вя сиздян буну сорушмаг истяйирям: инсана адятян няйи эизлижя сохушдурмаг мцмкцндцр?

            Ушаьы! – дейя кимся залдан бу кялмяляри гышгырды.

            Тямамиля щагглысыныз, - дейя програмын апарыжысы онун сюзлярини тясдигляди, - ушаьы, аноним мяктубу, прокламасийаны, жящянням машыныны[1], даща няляри, лакин дюрд йцз доллары щеч ким щеч кимя эизлижя сохушдурмаз, чцнкц щяйатда щеч бир йердя беля бир яблящя раст эялмярсян, - вя Никанор Ивановичя мцражият етмякля артист тяня ил явя мящзун бир щалда ялавя етди: - Сиз мяни йаман мяйус етдиниз, Никанор Иванович! Мянся сизя цмид бясляйирдим. Беляликля, бизим нюмрямиз алынмады.

Залда Никанор Ивановичин цнванына фит чалынды.

            О, валйута мющтякиридир! – дейя залдан гышгырмаьа башладылар, - бах, еля беляляринин ужбатындан биз эцнащсыз олараг щяр язиййятя гатлашмалы олуруг!

            Ону данламайын, - дейя конферансйе йумшаг тярздя диллянди, - о, щяля пешман олажаг. – Вя Никанор Ивановичя эюз йашы иля долу мави эюзлярини зиллямякля бунлары ялавя етди: - Йахшы, Никанор Иванович юз йеринизя гайыдын!

Бундан сонра ися артист зынгырову сясляндирди вя ужадан бяйан етди:

            Антракт елан олунур, рязилляр!

Гяфилдян щансыса бир театр програмынын иштиракчысына чеврилян вя щейрятдян сарсылмыш Никанор Иванович йенидян юзцнцн дюшямядяки йериндя пейда олду. Бурада ися о, залын зцлмятя гярг олдуьуну, диварда ися гырмызы щярфлярля йазылмыш бу сюзлярин пейда олдуьуну эюрдц: «Валйутаны тящвил верин!». Сонра йенидян пярдя ачылды вя конферансйе айры бир шяхси дявят етди:

            Инди ися изнинизля сящняйя Серэей Щерардович Дунчили дявят едяк.

Дунчил хошсурятли, лакин бярбад эюркямдя олан ялли йашлы киши иди.

            Серэей Щерардович, - дейя конферансйе она мцражият етди, - артыг йарым айдыр ки, сиз бурада, сиздя галан валйутаны, бцтцн юлкянин она ещтийаж дуймасына бахмайараг, бизя тящвил вермякдян инадкар бир тярздя имтина етмякля отурмусунуз. Ахы о, сизин цчцн бир о гядяр дя эярякли дейил, амма сиз йеня дя сябат эюстярирсиниз. Сиз ки – зийалы адамсыныз, сиз юзцнцз дя буну чох эюзял баша дцшцрсцнцз, фягят йеня дя мяня эцзяштя эетмяк истямирсиниз. 

            Яфсуслар олсун ки, ялимдян щеч бир шей эялмир, чцнкц мяндя артыг валйута йохдур, - дейя Дунчил сакит бир тярздя диллянди.

            Бядайагда щеч бриллиантлар да йохдурму? – дейя артист хябяр алды.

            Щеч бриллиантлар да йохдур.

Артист башыны ашаьы салды вя хяйала далды, сонра ися чяпки чалды. Сящнянин архасындан сящняйя дябя уйьун эейинмиш, йяни, яйниндя йахалыгсыз палто, башында ися кичик шлйапа олан орта йашлы гадын чыхды. Ханым тяшвиш ичиндя иди, Дунчил ися гымылданмадан она нязяр салды.

            Бу ханым кимдир? – дейя програмын апарыжсы Дунчилдян хябяр алды.

            Бу, мяним арвадымдыр, - дейя Дунчил ляйагят щисси иля диллянди вя ханымын узун бойнуна бир гядяр нифрятля бахды.

            Биз сизи нювбяти мясяляйя эюря наращат етмяли олдуг, мадам Дунчил, - дейя конферансйе ханыма мцражият етди, - биз сиздян сорушмаг истярдик, сизин щяйат йолдашынызда валйута вармы?

            О, онлары тящвил вериб, - дейя мадам Дунчил тялаш кечирмякля диллянди.

            Беля, беля, - дейя артист диля эялди, - нейняк, эюрцнцр щягигятян дя белядир. Яэяр щамысыны тящвил верибся, онда ня етмяли, биз йубанмадан Серэей Щерардовичля саьоллашмалы олажаьыг! Ихтийар сиздядир, Серэей Щерардович, театры тярк едя билярсиниз, - вя артист шащаня бир ъест етди. Дунчил ися сакитжя вя щейсиййятини горумагла чеврилиб сящня архасына кечди.

            Бир дягигя! – дейя конферансйе ону йолундан сахлады, - изн верин, саьоллашмадан юнжя сизя програмымыздан даща бир нюмряни нцмайиш етдиряк, - дейя о, йенидян чяпик чалды. Архадакы гара пярдя ачылды, сящняйя ися ялиндя конфет ленти иля сарынмыш галын бцкцлцнцн вя бярг вурараг, ятрафа мави, сары вя гырмызы ишыг сачан брилйант бойунбаьынын гойулдуьу гызыл мяжмяйини тутан аь палтарлы эянж бир гадын айаг басды. Дунчил бир аддым эериляди вя онун цзц аьаппаг аьарды. Зал ися юлц сцкута гярг олду. – Он сяккиз мин доллары вя дяйяри йцз мин олан бойунбаьыны, - дейя артист тянтяняли шякилдя бяйан етди, - Серэей Щерардович Харков шящяриндя, бизлярин щал – щазырда эюрмяк шяряфиня лайиг эюрцлдцйцмцз вя бизя бу дяйярсиз, лакин фярди шяхсин ялиндя файдасыз олан хязиняни ашкар етмякдя йардымчы олан мяшугяси Ида Щеркулановна Ворсун мянзилиндя эизлятмишдир. Ида Щеркулановна, сизя тяшяккцрляр.

Фцсункар гадын эцлцмсямякля дишлярини аьартды вя онун сых киприкляри титряди.

        Амма бах, сизин зянэин мянлийинизин алтында, - дейя артист Дунчиля мцражият етди, - щярис щюрцмчяк вя чох йаман бир йаланчы эизлянир. Сиз щамыны бу алты ай ярзиндя юзцнцзцн кцт тярслийиниз иля жана эятирмишдиниз. Инди ися евинизя эедин вя гойун сизин щяйат йолдашынызын мяхсусян сизин цчцн щазырладыьы о жящянням сизя лайигли жяза олсун.

Дунчил йериндя йырьаланды вя дейясян, йыхылмаг истяди, лакин киминся рящмли ялляри буна имкан вермяди. Еля бу мягамда юндяки пярдя юртцлдц вя сящнядя олан инсанларын щяр бирини пярдя архасында гойду. Сон дяряжя шиддятли олан алгышлар ися залы еля бир шякилдя силкяляди ки, Никанор Иванович чилчырагларда атяшин санки атылыб – дцшдцйцнц щисс етди. Юндяки гара пярдя ачыландан сонра ися артыг сящнядя тянща артистдян савайы щеч ким эюзя дяймирди. О, икинжи дяфя алгышланды, тамашачыларын гаршысында тязим етди вя диллянди:

            Щямин бу Дунчилин гисминдя бизим програмда сизин гаршынызда типик бир улаг иштирак етмиш олду. Ахы мян дцнян дя сизя демишдим ки, валйутанын эизли шякилдя сахланылмасы жяфянэиййатдан башга бир шей дейил. Сизи ямин едирям ки, ондан щеч ким  щеч бир шяраитдя истифадя едя билмяз. Эялин еля бу Дунчиля нязяр салаг. О, йахшы мяважиб алыр вя онун щеч бир шейя ещтийажы йохдур. Онун йарашыглы мянзили, арвады вя фцсункар мяшугяси вар. Лакин йох, сакит  щяйат тярзи иля вя ямин –аманлыгда, щеч бир хошаэялмяз щаллара йол вермядян юмцр сцрмяк явязиня бу ажэюз ганмаз валйута иля лял – жяващираты тящвил вермясиня бахмайараг, щяр кясин эюзц юнцндя ифша олунмаьа наил олду вя цстялик мязя кими дя юзцня бюйцк аиля галмагалыны да газанды. Беляликля, сизлярдян ким валйутаны тящвил вермяк истяйир? Беля бир арзуда оланлар вармы? Беля олан тягдирдя бизим програмын нювбяти нюмряси – хцсуси олараг бурайа дявят олунмуш мяшщур драматик истедад вя артист Куролесов Савва Потапович сизляря шаир Пушкинин «Хясис жянэавяр» ясяриндян бир парча охуйажаг. Тамашачылара вяд олунмуш Куролесов сящнядя йубанмадан пейда олду вя кцтляйя яйниндя фрак иля аь галстук олан бой – бухунлу, ятли вя цзц гырхылмыш киши тяясцратыны баьышлады. Щеч бир юн сюзц сюйлямядян о, сурятиня гямэин бир ифадя верди, гашларыны чатды вя гызыл зынгырова чяпяки бахмагла гейри – тябии сясля бу кялмяляри сюйляди:



[1] Təyin edilmiş vaxtda partlaması цчцн saat mexanizmi olan bomba.


            Эянж авара щансыса бир яхлагсыз вя мякрли гадынын эюрцшцня нежя тялясирди… 

Вя Куролесов юзц барясиндя чохлу хошаэялмяз щадисяляри наьыл етди. Никанор Иванович ися Куролесовун, щансыса бир заваллы дул гадынын йаьышын алтында онун гаршысында диз чюкмясиня, лакин онун бу щярякятинин артистин мякрли гялбиня зярряжя гядяр дя олсун тохунмамасына даир етирафыны динляйирди. О, бу йухунун эюрмяздян яввял шаир Пушкинин ясярляри иля тямамиля таныш олмаса да, онун юзцня йахшы бяляд иди вя эцндя бир нечя дяфя буна бянзяр ифадяляри тяляффцз едирди: «Бяс мянзилин пулуну Пушкинми юдяйяжяк?», «Онда еля чыхыр ки, пиллякянин башындакы лампаны Пушкин чыхарыб?», вя йахуд да ки, «Онда нефти Пушкин алмалы олажаг, елями?». Инди, онун ясярляриндян бири иля таныш олан Никанор Иванович гям дярйасына батды, онун эюзляри юнцндя йаьыш алтында диз чюкмцш гадынын тясвири жанланды вя о, дцшцндц: «Бу Куролесов йаман тип имиш!». О ися сясини дайанмадан галдырмагла тювбя етмякдя давам етди вя Никанор Ивановичи гяти бир шякилдя карыхдырды, беля ки, гяфилдян сящнядя олмайан кимляряся мцражият етмяйя вя юзц дя юзцнц жавабландырмаьа башлады, йери эялмишкян, бу заман о, юзцнц эащ «падшащ», эащ «барон», эащ «ата», эащ «оьул», эащ «сиз», эащ да ки «сян» адландырмаьа башлады. Никанор Иванович ися йалныз бир шейи анлады, артист «Ачарларым! Мяним ачарларым!» гышгырмагла гяддар юлцмля кечинди вя хырылдайыб, боьазындан галстукуну ещтийатла ачмагла дюшямяйя йыхылды. Вяфат етдикдян сонра Куролесов дикялди, фракла шалварынын тозуну чырпды, сахта тябясцмля эцлцмсямякля тязим етди вя давамсыз алгышларын алтында сящняни тярк етди. Конферансйе ися бу кялмяляри сюйляди:

            Биз сизинля бирликдя Савва Потаповичин эюзял ифасында «Хясис жянэавяр» и динлядик. Бу жянэавяр шух пярилярин дярщал онун башына топлашажаьына вя буна бянзяр бир чох хошаэялян щалларын баш веряжяйиня цмид бясляйирди. Лакин эюрдцйцнцз кими, щеч дя беля олмады, пяриляр дя онун ятрафына топлашараг, онун илщам мянбяйини зярряжя гядяр дя олсун гиймятляндирмядиляр, о ися щеч бир имарятляри ужалтмады, яксиня, юз щекайясини щяддиндян зийадя пис бир сонлугла тамамлады - валйута вя зиннят яшйаларынын гойулдуьу сандыьын цзяриндя зярбяйя мяруз галмагла  вяфат етди. Сизя хябярдарлыг етмяйи юзцмя борж билирям, яэяр сиз дя валйутаны тящвил вермясяниз, сизи бундан да йаман щал эюзляйир!

Пушкинин поезийасынданмы йохса ки, конферансйенин прозаик нитгиндянми мялум дейил, лакин гяфилдян залдан утанжаг бир сясля бир няфяр диллянди: 

            Мян валйутаны тящвил верирям.

            Буйурун сящняйя! – дейя конферансйе зцлмят ичиндя олан зала нязяр салмагла щямин шяхси сящняйя дявят етди. Вя сящнядя эюркяминя эюря чох ещтимал ки, цч щяфтя бойунжа цзцнц гырхмайан бястя бойлу, сарышын вятяндаш пейда олду.

            Цзр истяйирям, амма сизин сойадыныз нядир? – дейя конферансйе щямин шяхсин сойадыны хябяр алды.

            Канавкин Николай, - дейя о, утанжаг бир тярздя бяйан етди.

            Беля де! Танышлыьымыздан чох мямнунам, вятяндаш Канавкин, беляликля?

            Тящвил верирям, - дейя Канавкин пясдян сяслянди.

            Ня гядяр?

            Мин доллар вя ийирми гызыл онлуг.

            Браво! Еля бу гядярми?

Програмын апарыжысы дцз Канавкинин эюзцнцн ичиня бахды вя Никанор Ивановичя щятта еля эялди ки, бу эюзлярдян Канавкинин цзяриня онун илийиня гядяр ишляйян рентэен шцаларына бянзяр шцалар йаьмаьа башлады. Залда няфяс дярмяйя беля жцрят етмядиляр.

            Инанырам! – дейя артист нящайят ки, бу сюзляри баьырды вя нязярлярини Канавкиндян чякди, - инанырам! Бу эюзляр йалан дейя билмяз! Ахы мян сизя дяфялярля, сизин башлыжа сящвинизин, инсанларын эюзляриндяки ифадяни дцзэцн гиймятляндирмямяйиниздян ибарят олдуьуну сюйлямишям. Эяряк ки баша дцшясиниз, дил щягигяти эизлятмяйя гадирдир, фягят эюзляр – ясла! Сизя гяфил суалла мцражият едирляр, сизин ися щятта тцкцнцз дя тярпянмир, сиз бир анын ичиндя юзцнцзц яля алыр вя щягигяти эизлятмяк наминя няйи сюйлямяйин лазымлы олдуьуну билирсиниз, чох да инамлы данышырсыныз, щеч цзцнцздя биржя дяня дя олсун яза йериндян гымылданмыр, лакин яфсуслар олсун ки, верилян суалдан щяйажана эялмиш щягигят сизин гялбинизин дяринлийиндян бир анлыьа да олса сизин эюзляринизя сычрайыр вя щяр шей битир. Сизин йаланыныз артыг ифша олунуб, сизся йахаланмысыныз! – Бу яминликля долу олан нитги бюйцк бир жошьу иля сюйляйян артист Канавкиндян мещрибанжасына сорушду: - Щарда эизлятмисиниз? 

            Халамын, Пороховникованын евиндя, Пречистенкдя....

            Аща! Дайанын эюрцм….бу…бу Клавдийа Илйиничнадыр, елями?

            Бяли.

            Щя, щя! Худмани бир евдир, елями? Щяля гяншяриндя баьча да вар? Ялбяття ки, таныйырам, таныйырам! Бяс сиз онлары орада щарайа дцртмцсцнцз?

            Зирзямийя, Ейнемин алтындакы гутуйа…

Артист щейрятдян яллярини бири – бириня вурду.

             Юмрцнцздя буна бянзяр бир шей ешитдинизми? – дейя о, мяйус щалда гышгырды. – Онлар ки орада киф атыб, ням чякярляр! Щеч беля адамлара да валйутаны етибар етмяк олармы? Олармы? Валлащ лап кюрпя ушаг кимидир!

Канавкин юзц дя гябащятли иш эюрдцйцнц анлайырды вя мящз еля бу сябябдян дя кякилли башыны ашаьы салмалы олду.

            Пуллар, - дейя артист моизясиня давам етди, - сичовулларына завалына эяляжяк щансыса бир халанын зирзямисиндя дейил, дювлят банкында, хцсуси гуру вя йахшыжа мцщафизя олунан отагларда сахланылмалыдырлар! Валлащ, сизя эюря лап хяжалят чякирям, Канавкин! Ахы сиз ушаг дейилсиниз.

Канавкин артыг ня дейяжяйини билмир вя йалныз бармаьы иля юз пенжяйинин кянарыны дидишдирирди.

            Йахшы, йахшы, - дейя артист бир гядяр йумшалды, - олан – олуб, кечян дя кечиб…- Вя гяфилдян ялавя етди: - Йери эялмишкян; бирдяфялик машыны ябяс йеря ора – бура сцрмямяк цчцн….ахы эяряк ки, сизин халанызда да машын олайды? Еля дейилми?

Ишин беля бир истигамят алажаьыны щеч жцр аьлына сыьышдырмайан Канавкин диксинди вя театр да сцкута гярг олду.

             Ещ, Канавкин, Канавкин, - дейя конферансйе мцлайим бир тярздя вя тяня иля диллянди, - мянся сизи тярифляйирдим! Одур ща, щеч нядян йолуну азмысан! Бу аьласыьмаз бир щалдыр, Канавкин! Ахы мян бир аз бундан яввял эюзлярдян дян вурурдум. Сизин халанызда ися вар. Ахы сиз ня цчцн бизи нащаг йеря беляжя ишэянжя верирсиниз?

            Вар! – дейя Канавкин гочаг бир тярздя баьырды.

            Браво! – дейя конферансйе гышгырды.

            Браво! – дейя зал да дящшятли бир сясля чыьырды.

Арайа сцкут чюкяндян сонра ися конферансйе Канавкини тябрик етди, онун ялини сыхды, она щямин машында ону шящяря апармасыны тяклиф етди вя сящня архасында олан кимяся еля щямин машынла халанын архасынжа йолланмаьы вя ондан гадын театрында кечирилян програма тяшриф буйурмасыны рижа етмяйи ямр етди.

            Бир дя мян бир шейи сорушмаг истяйирдим, - сизин халаныз юзцнкцляри дя щарада эизлятдийиндян бящс етмямишдими? – дейя конферансйе Канавкиня нязакятли бир тярздя папирос иля йандырылмыш кибрити тягдим етмякля хябяр алды. О ися папиросу чякмякля гямэин бир тярздя гымышды: - Инанырам, инанырам, - дейя артист ичини чякмякля диллянди, - бу симиж бажысы оьлу бир йана галсын, щеч иблисин юзцня дя щеч няйи етираф етмяз. Ня етмяли, онда инсани мязиййятляри ойатмаьа жящд едярик. Цмид едяк ки, онун мцамилячи гялбиндя щеч дя бцтцн телляр чцрцмяйиб. Эцля – эцля, Канавкин!

Вя юзцнц бяхтийар щисс едян Канавкин сящняни тярк етди. Артист ися кцтлядян валйутаны тящвил вермяк арзусунда оланларын мювжуд олуб – олмадыьыны хябяр алды, фягят буна жаваб олараг йалныз сцкутун чюкдцйцня шащид олду.

            Валлащ, яжайиб адамсыныз! – дейя артист чийинлярини чякмякля диллянди вя пярдянин архасында эюздян итди. Лампалар сюндц, бир мцддят зала зцлмят чюкдц вя бурадан, узагдан бу няьмяни охуйан ясяби бир тенор сяси ешидилди: «Орада бир йыьын гызыл вар вя онларын щамысы мяня мяхсусдур!». Сонра ися щараданса узагдан ики дяфя алгыш сяси ешидилди.

            Гадын театрында щансыса бир ханым валйутаны тящвил верир, - дейя Никанор Ивановичин кцрян саггалы гоншусу гяфилдян диллянди вя ащ чякмякля бунлары ялавя етди: -  Ещ, мяним газларым олмасайды! Мяним, эюзял инсан, Лианозовда дюйцшкян газларым вар. Горхурам ки, онлар мянсиз эябярмиш олалар. Гушда ки ня гушдур, дюйцшкяндир, зярифдир, юзцня гаршы гуллуг тяляб едир….Ещ, биржя газларым олмасайды! Йохса мяни Пушкинля щейрятляндирмязсян, - вя о, йенидян щейифслянди. Бу дям зал парлаг бир ишыгла ишыгланды вя Никанор Ивановичя еля эялди ки, гапыдан онун цзяриня башында аь галпаг, ялиндя ися майетюкцжц гашыг олан ашпазлар ахышмаьа башладылар. Бу ашпазлар зала шорбанын олдуьу чяни вя еляжя дя гара чюряк тикяляринин гойулдуьу табаьы дашыдылар. Тамашачылар дярщал жана эялдиляр. Шян ашпазлар театр щявяскарлары арасындан кечир, онларын касаларына шорба тюкцр вя онлара чюряк пайлайырдылар.


            Нащар един, ушаглар, - дейя ашпазлар гышгырырдылар, - валйутаны да тящвил верин! Нийя ябяс йеря бурада вахтынызы итирирсиниз? Бу хоррраны йемякдян хошунуз эялир? Онданса евя эедин, йахшыжа ичин, цстцндян гялйаналты един, бах, буна дейярям йахшы!

            Бах, мясялян, сян, атам, бурада нийя отуруб галмысан? – дейя хоррада кялям йарпаьынын цздцйц касаны Никанор Ивановичя доьру узадан вя моругу рянэли бойуна малик олан шишман ашпаз  она мцражият етди. 

            Йохумдур! Валлащ йохумдур! – дейя Никанор Иванович дящшят доьуран бир сясля баьырды, - баша дцшцрсянми, йохумдур!

            Йохдур, елями? – дейя ашпаз зящмли сясля баьырды, - йохдур? – дейя о, бу дяфя дя гадын сяси иля сорушду, - йохдур, йохдур, - дейя о, фелдшер Прасковйа Фйодоровнайа чеврилмякля мырылданды. О, йухуда зарылдайан Никанор Ивановичи чийнини силкялямякля ойатмаьа чалышырды. Еля о мягамда ашпазлар иля пярдяли театр йоха чыхды. Никанор Иванович эюз йашы ичиндя мцалижяханадакы отаьы иля яйниня аь хялят эейинмиш ики няфяри, лакин чох эцман ки, адамлара мяслящят верян щямин арсыз ашпазлары дейил, щяким иля ялиндя касаны йох, цзяри тянзиф иля юртцлмцш вя ичиндя ийня олан нимчяни тутан щямин о Прасковйа Фйодоровнаны эюздян кечиртди.

            Бу ня олан ишдир беля, - дейя Никанор Иванович она ийня вурулан мягамда ажы тяясцф щисси иля диллянди, - ахы мяндя щягигятян дя йохдур! Гой Пушкин онлара юз валйутасыны тящвил версин. Валлащ йохумдур!

            Йохундур, йохундур, - дейя рящмдил Прасковйа Фйодоровна ону сакитляшдирмяйя чалышырды, олмайан шейя эюря ися мцщакимя етмирляр.

Никанор Иванович ийнянин онун бядяниня йеридилмясиндян сонра юзцнц хейли йахшы щисс етди вя щеч бир рюйа эюрмядян йухуйа эетди. Лакин онун байагкы чыьыртылары сайясиндя онун щяйажаны, йухудан айылараг кюкцндян гопарылмыш башыны ахтармаьа башлайан хястянин йатдыьы 120 – жи отаг иля айа нязяр салмагла, щяйатындакы сонунжу гямэин пайыз ахшамыны, зирзямисиндяки гапысынын алтындан ичярийя дцшян ишыг золаьыны вя йаьышдан бурулан сачлары хатырлайараг, хиффятдян яллярини гаран намялум устадын тяшвиш щиссиня гапылдыьы 118 – жи отаьа ютцрцлдц. 118 – жи отагдан ися щямин бу щяйажан ейван васитясиля Ивана доьру эютцрцлдц вя о, йухудан ойанмагла аьламаьа башлады. Лакин щяким изтираб чякян вя гцссяйя дцшян  бцтцн хястяляри сакитляшдирмяйя наил олду вя онлар йенидян йухуйа эетдиляр. Щамыдан эеж ися Иван, чайын цзяриня сцбщ шяфягинин йайылдыьы заман йатды. Онун бядяниня йайылан дярманын тясириндян сонра онун бцтцн варлыьына санки бир дальа тяк щцзн чюкдц. Онун бядяни сцстляшди, башында ися санки сакитлик йели ойнады. О, йухуйа эетди вя онун сонунжу дяфя, айыг вязиййятдя ешитдийи сяс, мешядя дан йери сюкцляндян яввял баш галдыран гушларын жящ - жящи олду. Лакин онларын да тезликля жиээилтиси кясилди вя о, йухуда Даз Даьын архасындакы эцняшин гцруб етдийини вя бу даьын икили дюврялямя иля ящатя олундуьуну эюрдц…

 

16 – ЖЫ ФЯСИЛ. ЕДАМ.

Эцняш артыг Даз Даьын архасында гцруб етмишди вя бу даь икили дюврялямя иля ящатя олунмушду. Прокураторун йолуну эцнорта чаьына йахын кясян щямин о сцвари дястяси шящярин Хевровск дарвазаларына чапараг чыхды. Онун цчцн йол артыг щазыр вязиййятя эятирилмишди. Каппадокийа когортасынын пийада дястяси инсан кцтлясини, гатыр вя дявяляри кянара чякирди, онларын йанындан ютцб кечмякля аь тоз сцтунуну эюйя галдыран сцвари дястяси ися жянубдан Вифлейем, шимали – гярбдян ися  Йаффайа апаран йолун бири – бириндян айрылдыьы дюрд йол аьзына чыхды. Дястя шимали – гярби истигамятя йайылмаьа башлады. Еля щямин капподокийалылар йолун кянарлары бойунжа ятрафа сяпяляндиляр вя Йярушялимдяки байрамы гейд етмяк цчцн бурайа цз тутан бцтцн карванлары вахтында йолдан кянарлашдырмаьа мцвяффяг олдулар. Диндар кцтля ися дцз отларын цзяриндя гурашдырылмыш золаглы чадырларыны тярк етмякля капподокийаларын архасында юзляриня йер етмиш олду. Бир километря гядяр олан мясафяни гят етмякля сцвари дястяси илдырым сцрятли леэионун икинжи когортасыны архада гойду вя даща бир километр мясафяни гят етдикдян сонра Даз Даьын ятяйиня йахынлашды. Бурада ися онлар атдан дцшдцляр. Командир дястяни взводлара айырды вя онлар йалныз Йаффа йолундан йохуша галхан щиссяни бош гоймагла, бу чох да щцндцр олмайан тяпянин бцтцн ятяклярини щяр тяряфдян дюврялядиляр. Бир мцддят кечдикдян сонра ися дястянин ардынжа тяпяйя икинжи кагорта да йахынлашды, бир лай йухары галхды вя тяпяни щалга кими дювряляди. Нящайят бурайа Сичовулгыран Маркын рящбярлик етдийи кентурийа да йахынлашды. О икили силсиляни хатырлатмагла йолун кянарлары бойунжа ирялиляйир, бу силсилялярин арасындан ися, эизли кешикчи дястясинин мцшайияти алтында арабада, щяр биринин цзяриндя арамей вя йунан дилиндя «Гулдур вя гийамчы» кялмясинин щякк олундуьу аь лювщяни бойнуна тахан цч мятящщим эятирилирди. Мцтящщимлярин арабасынын архасынжа ися диэяр кцтля, йенижя ряндялянмиш диряклярля, иплярля, беллярля, ведрялярля вя балталарла йцклянмиш кцтля щярякят едирди. Бу арабада алты жяллад да эедирди. Онларын архасынжа ися кентурион Марк, Йярушялимдяки мябяд кешикчиляринин ряиси вя Пилатын сарайдакы гаранлыг отагда ютяри олараг мяслящят – мяшвярят етдийи щямин о башлыглы шяхс ирялиляйирди. Кцтляви йериши ися ясэярлярин жярэяси тамамлайырды, онларын архасынжа ися эюйдян йаьан бу жящянням одундан щеч дя ещтийатланмайараг, бу мараглы тамашаны йахындан сейр етмяк арзусунда олан ики миня йахын кцтля аддымлайырды. Бу кцтляйя ися артыг шящярдян манеясиз шякилдя мярасимин башына кечмяйя мцвяффяг олан диндарлар да гошулмушдулар. Бу кцтля дястяни мцшайият етмякля, Пилатын эцнорта чаьына йахын гышгырдыьы кялмяляри сюйляйян жарчыларын чыьыртысы алтында даз даьа тяряф ирялиляйирди. Сцвари дястя щамыны икинжи йаруса бурахса да, икинжи кентурийа йалныз едама билаваситя олараг дяхлиййаты олан шяхсляри йухары йарусда йерляшдирди, сонра ися сцрятля маневр етмякля кцтляни бцтцн тяпя бойунжа ятрафа сяпяляди, мящз еля бу сябябдян дя кцтля йухарыдан пийада дюврялямя, ашаьыдан ися сцвари дюврялямянин арасында галмыш олду. Инди о едама пийадаларын о гядяр дя сых олмайан жярэясинин архасындан сейр етмяли олурду. Беляликля, кцтлянин тяпяйя дырмашмасындан цч саат вахт кечмишди вя эцняш артыг Даз даьын архасында эизлянмяйя башламышды, фягят бцтцн бунлара бахмайараг, бурада дюзцлмяз бцркц щюкм сцрцрдц вя щяр ики дюврялямядя иштирак едян ясэярляр ондан язиййят чякир, дарыхдыгларындан жанлары цзцлцр вя онларын щяр бири юз црякляриндя бу цч гулдура лянят йаьдырараг, онлара сямими олараг юлцм арзулайырдылар. Исланмыш алынлы вя ачыг йохушлу тяпянин ашаьы щиссясиндя юзцня йер етмякля яйниндяки аь кюйняйи тярдян гапгара гаралмыш дястянин бясбойлу командири дайанмадан биринжи взводун ялиндя тутдуьу дяри ведряйя йахынлашараг, орадан боллужа су ичир вя юз чалмасыны да исладырды. Беля бир вязиййятдян бир гядяр юзцндя йцнэцллцк щисс едян командир бу мякандан узаглашмагла йенидян йохуша апаран тозлу йол бойунжа вар – эял едирди. Онун узун гылынжы онун дяридян тикилмиш чякмясиня дяйяряк таггылдайырды. Бунунла да командир юз сцвари дястясиня дюзцмлцлцк нцмунясини вермяк истяся дя, сонра ясэярляриня рящм етмякля онлара торпаьа санжылмыш шиш тяпясиндян пирамидалар дцзялтмякля орайа аь йаьмурлугларыны сярмяйя изн вермиш олду. Мящз еля бу чадырларын алтында да сурийалылар эцняшин гызмар шцасындан горунмуш олурдулар. Ведряляр тез – тез бошалыр вя мцхтялиф взводлардан олан сцвариляр нювбя иля назик тут аьажларынын кюлэяси алтында юз сон эцнлярини йашайан буланыг сулу булаьын мювжуд олдуьу даь алтындакы гобудан бурайа су дашымалы олурдулар. Бурада щямчинин давамлы олмайан кюлэяйя сыьынараг, рам олунмуш атларынын цзянэисиндян йапышан атабахан ясэярляр дя дайанмышдалыр. Ясэярлярин йорьунлуьу иля онларын гулдурларын цнванына лянят йаьдырмасы чох тябии вя анлашылан бир щал иди. Прокураторун едам заманы онун нифрятля йанашдыьы Йярушялим шящяриндя баш галдыражаг низам – интизамсызлыьа даир горхусу, хошбяхтликдян юз тясдигини тапмады. Вя едамын дюрдцнжц саатынын тамамында, ики дюврялямя, йохушдакы пийада иля ашаьы ятякдяки сцвари дястясинин арасындакы икили дюврялямянин йахынлыьында бцтцн мцлащизялярин яксиня олараг биржя няфяр дя олсун адам галмамышды. Эцняшин гызмар шцасы кцтляни ямялли – башлы ялдян салмыш вя онун Йярушялимя чякилмясиня сябяб олмушду. Ики рома кентурийаларынын дюврялямяси арасында ися йалныз кимя мяхсус олдуьу билинмяйян вя нядянся тяпядя пейда олан кюпякляр галмышдылар. Лакин онлары да бцркц тагятдян салмышды вя онлар аьыр – аьыр няфяс алмагла вя еляжя дя эцняшин гызмар бцркцсцндян горхмайараг бярк кюзярмиш дашлар иля торпагда сармашан щансыса бир  ири тиканлы биткилярин арасында орайа – бурайа сцрцнян йеэаня варлыглар олан йашылархалы кцртянкяляляря диггят йетирмямякля диллярини чюля чыхармагла йеря узанмышдылар. Кцтля арасындан ися щеч ким ня Йярушялимин юзцндя, ня дя ки бурада, дюврялянмиш тяпядя гошунун ялиндян мцтящщимляри алмаг жящдини эюстярмямиш вя шящяря цз тутмушду, беля ки, бу едамда хцсуси мараг кясб едяжяк щеч бир шей йох иди, орада, шящярдя ися артыг ахшам тяшкил олунажаг бюйцк пасха байрамына гызьын щазырлыглар эедирди. Икинжи йарусда йерляшмиш Рома ордусунун пийада дястяси ися сцвари дястясиндян даща чох язиййят чякирди. Кентурион Сичовулгыранын юз ясэярляриня изн вердийи йеэаня щярякят – онларын дябилгялярини юз башларындан чыхартмагла су иля исладылмыш аь сарьы иля башларыны сарымасындан ибарят иди, фягят онлар бу заман да ялляриндян низялярини кянара гоймамагла йерляриндян гымылданмамалы идиляр. Онун юзц дя башында сарьы, фягят исланмамыш сарьы иля жяллад дястясинин йахынлыьында аддымлайырды вя бу заман о, щятта юз кюйняйиня санжылмыш эцмцш Аслан сурятини, айаг сипярини, гылынжыны вя бычаьыны беля яйниндян чыхартмамышды. Эцняшин гызмар шцасы дцз кентурионун башына дюшяйир, амма она зярряжя гядяр дя олсун зяряр йетирмирди, онун цзяриндяки Аслан сурятляриня дя бахмаг гейри – мцмкцн иди, эцмцшцн цзяриня дцшян эцн ишыьындан тюряйян эюзгамашдырыжы ишылты она нязяр салан эюзц санки ичяридян эямирирди. Сичовулгыранын ейбяжяр щала салынмыш симасында ися ня йорьунлуг, ня дя ки наразылыг ифадясини эюрмяздин вя она диггят йетирян инсана еля эялирди ки, нящянэ кентурион беля бир эюркямдя сящярдян ахшама гядяр – бир сюзля эярякли олдуьу гядяр эязмяйя гадирдир. Ялини мис пилякдян аьырлашмыш гайышынын цстцня ашырдыгдан сонра эащ сярт бахышларыны едам олунанлара, эащ да ки дюврялямя шяклиндя дцзцлян ясэярляря зиллямякля, йа да ки, айаьынын алтына дцшян вя заман кечдикжя аьаппаг аьаран инсан сцмцкляри иля хырда чахмаг дашларыны ховлу чякмяляринин ужу иля сойугганлы бир тярздя кянара итялямякля еля щеей эязир. Башлыглы щямин шяхс ися диряклярин йахынлыьындакы цчайаглы кятилдя яйляшмиш вя йери эялмишкян, дарыхдыьындан ялиндяки чубуг иля гуму газымагла гайьысыз бир эюркямдя яйляшмишди. Леэиончу жярэяляринин архасында ися биржя няфярин дя эюзя дяймямясиня эялдикдя ися бу, щеч дя щагглы фярзиййя дейилди. Бурада бир няфяр иштирак едирди, лакин она садяжя олараг щеч дя щамы диггят йетирмирди. О, даьын йохушунун ачылдыьы вя едамын даща йахшы эюрцндцйц тяряфя дейил, тяпянин маилли вя ялверишли олдуьу йердян чох онун нащамар олдуьу, чюкяк вя чатлаг йерляринин эюзя дяйдийи, сяма тяряфиндян лянятляняряк, дар дяряйя битишик олан сусуз торпаьын баьрыны дялмякля тяляф олмамаьа жан атан хястя янжир аьажынын йерляшдийи шимал йюня сыьынмышды. Едамын иштиракчысы олмайан щямин бу тамашачы да мящз еля бу кюлэясиз аьажын алтында йерляшмишди вя о, бу дашын цзяриндя артыг дюрд саат иди ки, отурмушду. Бяли, едамы сейр етмяк цчцн о, щеч дя йахшы дейил, чох пис йерлярдян бири сечмишди. Лакин бунунла беля бурадан да дирякляр эюрцнцрдц, щятта дюврялямянин архасындакя кентурионун синясиндяки ики пар – пар йанан аляти дя эюрмяк мцмкцн иди вя щяр кясин диггятиндян кянарда галмаг арзусунда олан шяхс цчцн бу тямамиля йетярли иди. Анжаг дюрд саат бундан яввял, йяни едамын башланьыжында  бу шяхс юзцнц щеч дя индики тяк апармырды вя эюздян йайынмайа да билярди, мящз еля бу сябябдян дя о, юз даврынышыны дяйишмякля хялвяти бир йеря чякилмяк мяжбуриййятиндя галмышды. О заман, кцтлянин дюврялямя архасындакы ян йцксяк нюгтяйя галхмасындан дярщал сонра о, бурайа йубанмыш адам кими тяшриф буйурмушду. О, аьыр – аьыр няфяс алмагла тяпяйя тяряф аддымламыр, она доьру йцйцрцрдц, инсан ахыныны вар эцжц иля итяляйир вя щяр кясин гаршысында олан тяк, онун да гаршысында дюврялямянин гапандыьыны щисс едяркян ясэярлярин гязябли чыьыртыларыны анламайырмыш кими онлары йармагла мцтящщимлярин арабадан дцшцрцлдцйц едам мяканына сохулмаьа жящд эюстярмишди. Бунун явязиндя ися о, синясиндян низянин кцт ужу иля аьыр бир зярбя алмыш олду вя аьрыдан чох, мяйуслугдан чыьырмагла онларын йанындан кянара сычрады. Она зярбя ендирян леэиончуйа ися о, тямамиля лагейид, физики аьрыни щисс етмяйян инсанын бахышлары иля нязяр салмыш олду. Юскцрмякля, няфяси тянэимякля вя кюксцнц тутмагла о, дюврялямяни йарыб, кечя биляжяйи щяр щансы бир дялийи ахтарыб - тапмаьа сяй эюстярмякля, тяпянин ятрафына дювря вурмаьа башлады. Вя онун бцтцн варлыьыны бцрцйян гцссядян цз –эюзцндя ейбяжяр бир ифадя йаранан инсан, диряклярин чыхарылдыьы арабалара тяряф кечмяк жящдиндян ял чякмяли олду. Бу жящдляр онсуз да онун йахаланмасындан йахшы нятижя вермяйяжякди, онун планына ися беля бир эцндя йахаланмаг дахил дейилди. Вя будур, о, сцкут ичиндя олан вя она щеч кимин мане олмайажаьы дар дяряйя тяряф чякилди. Инди, эцняш шцасынын вя йухусузлуьун тясириндян эюзляри алышан бу гарасаггалы шяхс дашын цзяриндя яйляшмякля гцсся чякирди. О эащ сярэярдан кими эязиб – долашмагдан цзцлмцш, мави рянэли кюйнякдян чиркли боз рянэли таллифя чеврилмиш кюйняйинин йахысыны ачмагла вя дяриндян ащ чякмякля низя иля зярбя ендирилмиш вя кирли тярин сцзцлцб ахдыьы синясиня бахыр, эащ эюзлярини дюзцлмяз ажы щисси иля сямайа дикяряк, зийафятин йахынлашмасы щисси иля эюйдя бюйцк дювряляр вуран цч лешйейян гузьуна нязяр салыр, эащ да ки, ялажсыз нязярлярини сары торпаьа зиллямякля орадакы кюпяйин йарымовулмуш кялля сцмцйц иля онун цзяриндя гачышан кяртянкяляляря диггят йетирирди. Бу инсанын чякдийи мяшяггят щисси о гядяр дюзцлмяз иди ки, о, арабир юз – юзц иля данышмагдан да чякинмирди.


            Ащ, мян нежя дя сарсаьам! – дейя о, мяняви сарсынты кечирмякля яйляшдийи дашын цзяриндя йырьаланыр вя ясмяр кюксцнц дырнаглары иля жызырды, - сарсаьам, дцшцнжясиз гадынам, горхаьам! Мян адам дейилям, жямдяйям, жямдяк!

О, сюзляриня ара верир, башыны кюксцня тяряф яйир, сонра ися тахта мещтярядяки илыг суйу башына чякмякля йенидян жана эялир вя эащ таллифин алтында эизлятдийи бычагдан, эащ да ки, юнцндяки дашын цзяриндя, чубуг иля туш шцшясинин йахынлыьындакы дашын цзяриндя пергамент тикясиндян йапышырды. Бу пергаментдя артыг нювбяти мисралар гейд олунмушду: «Дягигяляр бири – бирини явяз едир вя мян, Левий Матвей Даз Даьын ятяйиндя яйляшмишям, лакин ону щяля дя юлцм щаггламыр!». Сонра ися; «Эцняш яйилир, фягят юлцм щяля дя эюзя дяймир!». Инди ися Левий Матвей цмидсиз бир тярздя ужу ити олан чубугла буну йазырды: «Танры! Ахы сян ня цчцн она беля зцлм едирсян? Она бир ужуз юлцм бяхш етсяня!». Бу кялмяляри йазмагла о, цряк ажысы иля ичини чякди вя йенидян синясини дырнаьы иля жырмаглады. Левийин мяйуслуьунун ясас сябяби ися Иешуаны щаглайан дящшятли мцвяфягиййятсизлик вя бундан савайы да онун, Левийин тяхмининя эюря йол вердийи щямин о аьыр сящвдян ибарят иди. Дцнян эцнорта чаьы Иешуа иля Левий, еви Йярушялим  алтындакы Вифанийада йерляшян вя Иешуанын моизясиндян щяддиндян артыг зювг алан бир диррикчинин евиндя гонаг идиляр. Бцтцн сящяр бойунжа щяр ики гонаг ев сащибиня йардым етмякля, онун бостанында чалышдылар, ахшам ися щава сяринляйяркян Йярушялимя йолланмаьы гярара алдылар. Лакин Иешуа нядянся шящярдя онун тяхирясалынмаз ишляринин олдуьуну сюйлямякля, бураны тярк етмяйи гярара алды вя эцнорта саат бирдя евдян чыхды. Бах, Левий Матвейин илк сящви дя бу олмушду. Ня цчцн, ахы ня цчцн о, ону тяк бурахды?! Ахшам ися Матвейин Йярушялимя йолланмасына щеч бир ещтийаж галмады. Щансыса бир гяфил вя мцдщиш азар онун бядяниня цшярти салды. О, титрятмяйя башлады, онун бядяни од ичиндя йанды, о, дишлярини шаггылдатмагла, щяр дягигябашы она су верилмясини рижа етди. Щеч бир йеря эедя билмяди. О, диррикчинин сарайындакы чулун цзяриня узанды вя хястялийин ону гяфилдян юз аьушуна алмасы кими дя бурахмасынадяк, жцмя эцнцнцн сцбщ чаьына гядяр бурада йыхылыб галды. Онун тагятдян дцшмясиня вя айагларынын тир – тир ясмясиня бахмайараг, о, щансыса бир бядбяхтлийин баш веряжяйини щисс етмякля, ев сащиби иля саьоллашараг, Йярушялимя йолланды. Орада ися она артыг щиссляринин ону алдатмадыьы мялум олду. Щягигятян дя бядбяхтлик цз вермишди. Левий инсан кцтлясинин арасында иди вя прокураторун нежя щюкмц бяйан етдийини ешитмишди. Мящкумлары даьа тяряф апаранда ися артыг Левий Матвей, щансыса бир шякилдя Иеушайа онун бурада, онунла олдуьуну, ону сон мянзиля эедян йолда тяк бурахмадыьыны вя онун имкан дахилиндя тез, язиййят чякмядян юлмясиня эюря она дуа едяжяйини билдирмяк цчцн кцтля иля мящкумлары бири – бириндян айыран зянжирлярин йанынжа йцйцрцрдц. Фягят йолландыьы узаг мякана эюзлярини зилляйян Иеушуа сюзсцз ки, Левини эюрмяз олмушду. Вя будур, кцтля йол бойунжа давам едян йарымверстлик йолу гят етдикдян сонра кцтля тяряфиндян итялянян Матвейин аьлына чох садя вя дащийаня бир фикир эялди вя  о, дярщал да бу фикрин онун аьлына эеж эялмясиня эюря юзцня бюйцк бир жошьу иля лянят йаьдырды. Ясэярляр щеч дя зянжиря сыхлашмыш шякилдя йеримирдиляр. Чевиклийин вя чох дцзэцн олан щесабламаларын щяйата кечирилмяси сайясиндя бир гядяр яйилмякля, ики леэиончунун арасына эирмяк, арабайа йетишмяк вя онун цзяриня атланмаг мцмкцн иди. Йалныз беля олан тягдирдя Иеушаны мяшяггятлярдян хилас етмяк оларды. Иешуанын кцряйиня хянжяри санжмагла, она: «Иешуа! Мян сяни хилас едяряк, юзцм дя сянинля бирликдя сон мянзиля йолланырам! Бу мяням, сянин ян сядагятли вя йеэаня шаэирдин Матвей!» дейя гышгырмаг цчцн бир ан да кифайят едярди. Яэяр Танры она даща бир сярбяст мягам иля мцкафатландырсайды, о щалда о, диряклярдя гятля йетирилмякдян йайынмагла, юзцнцн дя юмрцня сон гоймаьа мажал тапмыш оларды. Йери эялмишкян, сонунжу мягам Левини, кечмиш верэи йыьаны даща аз марагландырырды. Онун цчцн нежя юляжяйинин артыг щеч бир ящямиййяти йох иди. О, йалныз биржя шейи арзулайырды, юмрц бойу щеч кимя зярряжя гядяр дя олсун йаманлыг етмяйян Иешуа ишэянжяйя мяруз галмасын. План чох гянаятбяхш план олса да, щал – щазырда Левинин цзяриндя хянжяри йох иди. Онун щеч бир сиккяси дя йох иди. Юзцня щиддятлянмякля, Левий кцтляни йара – йара онун арасындан чыхды вя йенидян шящяря доьру йцйцрдц. Онун од тутуб йанан башында ися истянилян бир цсул васитясиля шящярдян бычаг алараг, кцтляйя йетишмяйя мажал тапмаг фикри чырпынырды. О, басырыгда шящяря сохулан карванларын йанындан долама кечмякля, шящяр дарвазаларына тяряф гачды вя сол ялинин чюряйин сатылдыьы дцканын ачыг олан гапысына диряндийини ашкар етди. Бярк кюзярмиш йол бойунжа гачышдан сонра аьыр – аьыр няфяс алан Левий юзцнц тез дя яля алды, чох ащястя бир шякилдя дцкана йахынлашды, пиштахтанын архасында дайанан дцкан сащибясини саламлады, ондан тахчадан нядянся даща чох цряйинжя олан кюмбяни чыхартмасыны рижа етди вя о, цзцнц кянара чевирян заман ися бир кялмя дя демядян пиштахтадан ян йахшы аляти – ужу цлэцж тяк ити олан узун чюряк бычаьыны гапышдырыб, жялд дцкандан узаглашды. Бир нечя дягигядян сонра ися о, йенидян Йаффа йолунда иди. Лакин артыг кцтля эюзя дяймирди. О. йцйцрмяк мяжбуриййятиндя галды. Ирялийя доьру аддым атдыгжа о, дцз тоз – торпаьын цзяриня йыхылыр вя няфясини дярмяк цчцн бурада гымылданмадан бир гядяр узанмалы олурду. Вя о, Йярушялимя пийада вя гатырын цзяриндя эедян инсанлары щейрятляндирмякля, йердя бир мцддят узана вязиййятдя галды. О, цзццстя узанмагла, няинки кюксцндя, щям дя башы иля гулагларында да гялбинин дюйцнтцсцнц ешидирди. Бир гядяр няфясини дярдикдян сонра о, йериндян сычрамагла, эет – эедя даща да аста вя лянэ шякилдя гачмаьа башлады. Нящайят ки, узагда тоз – думан гопаран узун кцтляни эюряндя ися о, артыг тяпянин ятяйиндя иди.

            Аман Танрым… - дейя Левий йубандыьыны анламагла зарылдады. Вя о, щягигятян дя йубанды. Едамын дюрдцнжц сааты сона чатаркян Левийин чякдийи мяшяггят биря – беш артды вя онун гязяб щисси бцрцдц. Цзяриндя отурдуьу дашын цзяриндян галхмагла о, торпаьа щал – щазырда дцшцндцйц кими, артыг файдасыз олан оьурланмыш бычаьы туллады, юзцнц судан мящрум етмякля, мещтярясини айаьынын алтында басараг язди, башындакы папаьыны йеря атараг, яли иля йаьлы сачларындан йапышмагла, юзцня лянят йаьдырмаьа башлады. О, мянасыз кялмяляри баьырмагла, юзцнц гарьыды, нярилдяйяряк, ятрафына тцпцрдц вя дцнйайа онун тяк бир ахмаьы эятирмиш ата вя анасыны йаманлады. Сонра ися сюйцшцн дя щеч бир файда вермядийини вя онун эцняшин йандырыб – йахдыьы бу йердя баш верянляри дяйишдирмяк игтидарына малик олмадыьыны эюрян Левий, йумруьуну сыхмагла, эюзлярини гыйды, онлары эет – эедя яйилмякля, кюлэяляри узадан вя Аралыг дянизинин архасына кечян эцняшя зилляди вя Танрыдан тяжили бир мюжцзяни йаратмаьыны тяляб етди. О, ондан Иешуайа дярщал юлцм эюндярмясини тяляб едирди. Сонра ися эюзлярини ачмагла, кентурионун синясиндя пар – пар йанан нюгтялярин сюнмясини истисна етмякля, тяпядя щеч бир дяйишиклийин баш вермядийиня ямин олду. Эцняш юз шцаларыны цзляри Йярушялимя доьру чевирмиш едам олунан мящкумларын цзцня дюшяйирди. Буну эюрян Левий бу кялмяляри баьырды: - Танры, сяни лянятляйирям!

Хырылтылы сясля о, Танрынын ядалятсизлийиня ямин олдуьуну вя она бир даща инанмайажаьыны баьырырды.

            Сян карсан! – дейя Левий етираз сясини ужалдырды, - яэяр сян кар олмасайдын, мяни ешидярдин вя она ишэянжя вермядян бир юлцм эюндярярдин.

Эюзлярини гыймагла, Левий онун цзяриня сямадан аловун дцшяжяйини вя ону йандырыб кцля дюндяряжяйини эюзляйирди. Лакин бу баш вермяди вя Левий эюзлярини гыймамагла, сямайа юзцнцн ажы вя тящгиредижи нитгини цнванландырмагда давам етди. О, там шякилдя мяйус олдуьуну вя диэяр Танрылар иля динлярин мювжудлулуьу барядя гышгырырды. Бяли, диэяр Танрылар Иешуа кими бир инсанын дирякдя эцняшин шцалары алтында алышыб – йанмасына щеч жцр имкан вермяздиляр.

            Мян нежя дя йанылмышам! – дейя Левий хырылтылы сясля баьырырды, - сян йаманлыг Танрысы имишсян! Бялкя сянин эюзлярини мябядин ятирли маддяляри йандыран жищазынын тцстцсц думанландырыб, гулагларын ися кешишлярин кярянай сясляриндян савайы, щеч бир сяси ешитмяз бир дяряжядя кар олуб? Сян щяр шейя гадир олан Аллащ дейилсян. Гулдурларын Танрысы, онларын щавадары олан вя онлара жан верян Танры, сяня лянят йаьдырырам!

Еля бу мягамда хяффиф рцзэарын илыг няфяси кечмиш верэийыьанын цзцня сыьал чякди вя онун айаьынын алтындакы йарпаглары хышылдатды. Йенидян йел ясди вя Левий эюзцнц ачаркян ятрафындакы алямин, онун лянятинядянми вя йахуд да ки, диэяр сябябдянми дяйишиклийя мяруз галдыьынын шащиди олду. Эцняш дянизя йетишмямиш щяр ахшам гцруб етдийи булударын архасында эизлянди. Ону удан сяма бойунжа ися гярб истигамятдян гара булудлар пейда олмаьа башлады. Онун ужлары аь кюпцк тяк гайнады, гара думанын чюкдцйц йердя ися сары бир ишарты пейда олду. Булуд эурулдайырды, онун цзяриндя ися заман кечдикжя аловлу ипляр ямяля эялирди. Йаффа йолунун, гяфилдян гопан кцляйин тясириндян бурадан гачышан зявварларын чадырларынын йерляшдийи жылыз Щион вадисинин цзяриндян ися тоз сцтунлары учурду. Левий щал – щазырда Йярушялими гонуна алажаг туфанын завалы Иешуанын талейиндя щяр щансы бир дяйишиклик едиб –етмяйяжяйини гаврамаьа жящд етмякля, сусду. Вя еля щямин мягамда да, булудлары парчалайан алова нязяр салмагла, илдырымын дцз Иешуанын баьландыьы диряйя зярбя ендирмясини дилямяйя башлады. Нязярлярини булуду там шякилдя гойнуна алмайан тямиз сямайа тушлайан вя гузьунларын туфандан йайынмаг цчцн юз ганадлары цзяриндя узандыгларына диггят йетирян Левий, пешман бир тярздя лянят йаьдырмаьа тялясдийини дцшцндц. Инди Танры чох эцман ки, ону динлямяйяжяк. Нязярлярини тяпянин ятяйиня дикян Левий, сцвари полкунун ятрафа сяпяляняряк, гярар тутдуьу йеря нязяр салды вя орада мцщцм дяйишикликлярин баш вердийини эюрдц. Левий йцксякликдян, ясэярлярин мизраглары торпагдан дартыб чыхартмагла, нежя вурнухдугларыны, цзярляриня йаьмурлуьу нежя эейиндиклярини, мещтярлярин ися зил гара атларын йедяйини дартыб, онлары лющрям йеришля йола йюнялтдиклярини айдын шякилдя эюрцрдц. Полк бураны тярк етмяйя чалышырды, бу юзцнц ачыг шякилдя  бирузя верирди. Левий яли иля юзцнц цзцня чырпылан тоздан горумагла, нялярин баш вердийини гаврамаьа чалышыр вя сцвари полкунун щарайа йолландыьыны айырд етмяйя чалышырды. Бу мягамда о, эюзлярини сямайа зиллямякля, едам мейданына тяряф щярякят едян вя яйниндя гырмызы щярби хламида[1] олан фигуру эюзц иля сечмяйя чалышды. Вя еля бу мягамда шевинж долу сонлуьун йетишдийини щисс едян кечмиш верэийыьанын цряйиня санки сярин бир су сяпилди. Гулдурларын ишэянжяйя мяруз галдыьы бешинжи саатын тамамында даьа дырмашан шяхс Йярушялимдян бурайа, чапарын мцшайияти алтында эялмиш когорта командири иди. Ясэярлярин жярэяси Сичовулгыранын ял ишаряси иля гапанды вя кентурион трибуна рясми тярздя тязим етди. О ися Сичовулгыраны кянара чякмякля, она ня ися пычылдады. Кентурион икинжи сяфяр дя тязим етдикдян сонра диряклярин айаг щиссясиндяки дашын цзяриндя яйляшмиш жялладлар дястясиня доьру аддымлады. Трибун ися цчайаглы кятилин цзяриндя яйляшмиш шяхся тяряф аддымлады вя щямин шяхс нязакят хатириня айаьа галхды. Трибун аста сясля она ня ися сюйляди вя онлар икиликдя дирякляря тяряф щярякят етдиляр. Мябяд кешикчиляринин ряиси дя онлара гошулду. Байаг жанилярин палтарлары олан, лакин инди ися жялладларын онлары юзляриня эютцрмяйя имтина етдикляри цчцн чиркли яскийя чеврилян гийафяляря чимчяшмиш бир шякилдя чяпяки нязяр салан  Сичовулгыран, жялладларын икисини йанына чаьырмагла, онлара беля бир ямр верди:

Ардымжа!



[1] Xlamida (qədim yunanlarda plaşaoxşar paltar).


Йахынлыгдакы дирякдян хырылтылы сясля охунан мянасыз бир няьмя ешидилирди. Онун цзяриндян асылмыш Эестас едамын цчцнжц саатынын тамамына йахын милчякляр иля эцняшин гызмар шцасынын алтында аьлыны итирмиш вя щал – щазырда цзцм барясиндя ня ися зцмзцмя едирди, фягят надир щалларда да олса чалма иля баьланмыш башыны йырьалайыр вя щямин мягамда онун цзцня гонмуш милчякляр эащ щавайа галхыр, эащ да йенидян онун цзцня гонурдулар. Икинжи диряйя бяркидилмиш Дисмас ися йердя галан мящкумлардан даща аьыр мяшяггят чякирди, чцнки онун щушу юзцндя иди вя о, гулаьыны чийниня тохундурмаг цчцн башыны эащ саь, эащ да ки сола йырьалайырды. Бу ики мящкумдан ян хошбяхти ися Иешуа иди. Еля илк андан етибарян о, байылмыш, сонра ися чалма иля сарынмыш башыны йана яймякля, щушуну итирмишди. Мящз еля бу сябябдян дя милчякляр иля бюйянякляр онун цз – эюзцнц, гара щярякятдя олан кцтлянин тясири алтында эюрцнмяз бир шякилдя бцрцмцшдцляр. Онун гасыг, гарын вя голтуг нащийясиня пийли бюйянякляр гонмуш вя онун сарымтыл чылпаг вцжудуну эямирирдиляр. Башлыглы бир няфярин ъестиня табе олмагла, жялладлардан бири ялиня низяни эютцрдц, диэяри ися ялиндяки ведря иля сцнэяри диряйя йахынлашдырды. Жялладлардан бири низяни йухары галдырмагла, онунла Иешуанын диряйя кюндялян шякилдя баьланмыш эащ бир, эащ да ки диэяр голуна тохунду. Дярщал да ирялийя доьру габармыш габырьалы бядян щярякятя эялди. Жяллад ялиндяки низянин ужуну онун гарнында эяздирди. Бу мягамда ися Иешуа башыны йухары галдырды, милчякляр вызылты иля онун цзцндян кянара учушдулар вя дирякдян асылмыш шяхсин дишлянмякдян шишян вя танынмаз щала дцшмцш цзц иля ахан эюзляри ачылды. Бири – бириня йапышмыш эюз гапагларыны араламагла, Га – Нотсри нязярлярини ашаьыйа дикди. Онун адятян айдын олан эюзляри тутгунлашмышды.

Га – Нотсри! – дейя жяллад ону сясляди. Га – Нотсри шишмиш додагларыны тярпятди вя хырылтылы сясля диля эялди:

Ня истяйирсян? Ня сябябя мяня йанашдын?

Ич! – дейя жяллад диллянди вя низянин ужуна кечириляряк, суйа батырылмыш сцнэяр Иешуанын додагларына йахынлашдырылды. Онун эюзляриндя севинж ишартылары пейда олду, о, додагларыны сцнэяря йахынлашдырды вя суйу ажэюзлцкля ичиня чякмяйя башлады. Гоншу дирякдян Дисмасын сяси ешидилди:

Бу, ядалятсизликдир! Мян дя ейнян онун кими гулдурам.

Дисмас эярился дя, гымылдана билмяди, онун яллярини цч йердян ип щалгалары диряйя сыхырды. О, гарныны иряли чякди, дырнаьы иля диряйя тязйиг етди, башыны Иешуанын диряйиня доьру чевирди вя онун эюзляриндя гязяб ишартылары парылдады. Мейданын цзярини тоз думаны сарды вя щяр тяряфя зцлмят чюкмяйя башлады. Тоз думаны ютцб кечяндян сонра ися кентурион бу кялмяляри баьырды:

Икинжи дирякдяки сус!

Дисмас дярщал сусду, Иешуа ися додагларыны сцнэярдян чякмякля вя сясиня мещрибанчылыг гатмаьа сяй эюстярся дя, хырылтылы сясля жялладдан рижа етди:

Она да ичмяйя су вер.

Щава эет – эедя гаранлыглашырды. Булуд да артыг Йярушялимя доьру щярякят етмякля, сяманын йары щиссясини юз аьушуна алмышды, аь жошан булудлар ися ирялидя жанларына гара ням иля алову щопдурмуш тяк щярякят едирдиляр. Еля бу дямдя тяпянин цзяриндя илдырым чахды. Жяллад сцнэяри низядян чыхартды.

Алижянаб иэемону мядщ ет! – дейя о, тянтяняли шякилдя пычылдады вя низяни астажа Иешуанын гялбиня санжды. О гымылданмагла, пычылдады:

Иэемон…

Ган онун гарнына сцзцляряк ахды, онун чяняси титряди вя онун башы йана яйилди. Икинжи илдырым чахаркян ися жяллад артыг Дисмаса су верирди вя она да щямин:

Иэемону мядщ ет! – сюзлярини сюйлямякля юлдцрдц.

Аьлыны итирмиш Эестас ися жялладын онун юнцндя пейда олдуьуну эюржяк горху ичиндя гышгырды, лакин сцнэяр онун додаьына йахынлашан кими о, бурнунун алтында ня ися мырылданды вя онун дишляринин арасында сыхды. Бир нечя санийядян сонра ися онун да вцжуду дирякдян асылмыш вязиййятдя галды. Башлыглы шяхс жяллад иля кентурионун архасынжа аддымлайырды, онларын ардынжа ися мябяд кешикчи дястясинин ряиси эедирди. Биринжи диряйин йанында айаг сахлайан башлыглы шяхс ган ичиндя олан Иешуайа диггятля нязяр салды, аь ялляри иля онун пянжясиня тохунду вя щямращларына бу кялмяни сюйляди:

Кечиниб.

Йердя галан ики диряйин дя гяншяриндя ейни чящня тякрарланды. Йалныз бундан сонра трибун кентуриона яли иля ишаря етди вя чеврилмякля, мябяд кешикчиляринин ряиси иля башлыглы шяхся гошулуб, йцксякликдян узаглашмаьа башлады. Бураны йарымзцлмят чульалады вя илдырым гара булудларла юртцлмцш сяманы йарыб кечди. Гяфилдян ондан алов ятрафа сяпялянди вя кентурионун «Бухову ач!» - кялмяси эурултуда ешидилмяз олду. Юзлярини бир гядяр хошбяхт щисс едян ясэярляр башларына дябилгялярини кечирмяк, тяпядян даьылышмаьа башладылар. Лейсан гяфилдян сел тяк ятрафа йаьды вя кентуриону тяпядян шящяря доьру эедян йары йолда йахалады. Йаьыш еля бир мцдщиш тярздя йаьырды ки, ясэярляр тяпядян ашаьыйа гачышанда артыг онларын архасынжа жошан сел ахыны щярякят едирди. Ясэярляр архадан эялян селин тясири алтында сцрцшцр вя Йярушялимя башдан – айаьа гядяр исланмыш сцвари дястянин цзяри бойунжа аддымладыглары щамар йола чыхмаьа жан атсалар да, ням эил торпаьын цзяриня йыхылырдылар. Бир нечя дягидян сонра ися туфан, су вя аловлу илдырымын думанлы уьултусу ичиндя итиб – батан мябяддя йалныз биржя няфяр галды. Ябяс йеря оьурланмыш бычаьы ялиндя силкялямякля, сцрцшкян йарьанлардан йыхылмагла, щардан эялди йапышмагла вя бязи щалларда щятта дизи цстя сцрцнмякля щямин шяхс дирякляря йахынлашмаьа жан атырды. О, эащ думан ичиндя итиб – батыр, эащ да ки титряк ишыгда нязяря чарпырды. Бир нечя андан сонра артыг башдан – айаьа гядяр су ичиндя олан вя диряйя йетишмяйя наил олан щямин шяхс, цзяриня йаьан йаьышдан аьырлашмыш вя ням олмуш таллифини яйниндян сойунмагла йалныз бир кюйнякдя галды вя Иешуанын айагларына гысылды. О, онун балдырларындакы ипляри ялиндяки бычагла гырыг – гырыг етди, Иешуаны гужаглады вя онун яллярини диряйин йухарысына кечирилмиш иплярдян азад етди. Иешуанын чылпаг, ням вцжуду Левийин цзяриня дцшдц вя онун йеря йыхды. Левий еля о ан ону чийниня алмаг истяся дя, бу дям онун аьлындан кечян щансыса бир фикир ону ял сахламаьа мяжбур етди. О, башы архайа доьру яйилмиш вя ялляриня нишан вурулмуш жясяди, торпаг цзяриндя эюлмячя йаратмыш суйун цзяриня гойуб, эил лещиминя батмыш айагларыны чякмякля, диэяр дирякляря тяряф йцйцрдц. О, онларын да иплярини кясди вя бура баьланмыш ики жясяд дя йеря дцшдц. Бир нечя дягигя кечмиш ися тяпянин зирвясиндя йалныз бу ики жясяд иля цч бош диряк галмыш олду. Йаьыш ися бу жясядлярин цзяриня дюшяйир вя онлары о йан – бу йана чевирирди. Фягят бу заман тяпянин зирвясиндя ня Левий, ня дя ки Иеушанын жясяди эюзя дяймирди.

 


17 – ЖИ ФЯСИЛ. НАРАЩАТ ЭЦН.

Жцмя эцнцнцн сящяриси, йяни, щямин о лянятяэялмиш сеансын кечирилдийи эцнцн сабащысы, Варйете театрынын гуллугчуларынын мювжуд тяркиби – мцщасиб  Василий Степанович Ласточкин, ики щесабдар, цч макиначы, щяр ики кассир гадын, курйерляр, капилдинерляр вя хадимяляр – бир сюзля, театрын мювжуд тяркибиндя олан щяр кяс юз ишляринин башында дейилдиляр, бунун явязиндя ися онлар Садовый кцчясиня бахан пянжярялярин алтлыьында яйляшмякля Варйете бинасынын диварлары алтында баш верянляря тамаша едирдиляр. Бу диварын алтында ися ики сыра бойунжа, сону Кудринск мейданында тамамланан чохминлик нювбя дцзцлмцшдц. Бу нювбянин башында ися театрал Москвада йахшыжа танынан тягрибян ийирмийя йахын алверчи дайанмышды. Нювбя щяддиндян зийадя щяйажана эялмиш, бурадан ахын иля ютцб кечян вятяндашларын диггятини юзцня жялб едир вя дцнян бурада кечирилян гара маэийа сеансы барясиндя гызьын ящвалатын мцзакиряси иля мяшьул олурду. Бу мцзакиряляр ися дцнян тамашада иштирак етмк шяряфиня наил олмайан мцщасиб Василий Степановичдя ямялли-башлы пяртлик щиссини ойадырды. Капелдинерляр аьызларына эяляни наьыл едир, хцсусиля дя щямин о мяшщур сеансын сона чатмасындан сонра нялайиг эюркямдя олан бязи вятяндашларын кцчядя ора – бура гачышдыьыны вя буна бянзяр щалларын баш вердийини наьыл едирдиляр. Тябиятиня эюря тявазюкар вя динж адам олан Василий Степанович ися бцтцн бу мюжцзяляр щаггында жяфянэиййаты динлямякля эюзлярини дюйцр вя беля бир щалда щансы тядбири тюкяжяйини айырд етмякдя чятинлик чякирди, бунунла беля мцтляг ня ися бир тядбир эюрмяк лазым иди, беля ки, мящз еля о, щал – щазырда Варйете щейятинин ичиндя башчы кими галмышды. Сящяр саат она билет алмаьа жан атан инсанларын нювбяси еля бир йцксяк щяддя чатды ки, онун барясиндя шайияляр бир анын ичиндя милисин гулаьына йетишди вя бурайа щямин бу нювбяни мцяййян гайдайа салан атлы вя пийада дястяляр эюндярилмиш олдулар. Лакин километрлярля узунлугда олан вя узун бир иланы хатырладан нювбя артыг юзц – юзлцйцндя бюйцк жазибяйя малик иди вя щейрят ичиндя олан вятяндашлары дурмадан Садовый кцчясиня жялб едирди. Беля бир щала кцчядя тясадцф етмяк мцмкцн иди, Варйете бинасынын ичярисиндя ися бундан хошаэялмяз бир щал щюкм сцрцрдц. Сящяр еркяндян щям Лиходейевин, щям Римскинин, щям мцщасибатлыьын, щям дя ки, Варенуханын отаьындан эялян телефон зянэляринин сяси бир ан да олсун ара вермирди. Василий Степанович яввялжя бир – ики кялмя сюйлямяли олмушду, кассир гадын да юз нювбясиндя суаллары жавабландырмышды, капелдинерляр дя телефон дястяйиня ня ися мырылдамышдылар, сонра ися онлар цмумиййятля бу телефон зянэляриня жаваб вермямяйи гят етдиляр, чцнкц Лиходейевин, Варенуханын вя Римскинин щарада олмасына даир суаллары щеч жур жавабландырмаг мцмкцн дейилди. Яввялжя «Лиходейев юз мянзилиндядир» кими кялмялярля йаха гуртармаьа чалышсалар да, явязиндя онлара мянзиля зянэ етдиклярини, лакин мянзилдян дя онлара Лиходейевин Варйетедя олдуьуну сюйлядиклярини бяйан етдиляр. Сонра ися тяшвиш ичиндя олан ханым зянэ етди вя о, онлардан Римскини телефона чаьырмаларыны тяляб етди, бу дям она Римскинин арвадына зянэ етмялярини тювсиййя етсяляр дя, телефонда олан гадын щюнкцр – щюнкцр аьламагла онун мящз Римскинин арвады олдуьуну вя Римскинин йоха чыхдыьыны сюйляди. Нятижядя ися щансыса бир жяфянэиййат алынды. Хадимя гадын да артыг щяр кяся онун малдиректорунун отаьыны сялигяйя салмаг цчцн орайа кечяркян гапынын тайбатай ачыг олдуьуну, орадакы лампанын йаныг олдуьуну, баьчайа ачылан пянжярянин сындырылдыьыны, кцрсцнцн дюшямяйя сярилдийини, отагда ися щеч кимин эюзя дяймядийини наьыл етмишди. Саат он бирдя ися Варйетейя мадам Римскайа дахил олду. О, зар – зар аьламагла бармагларыны гартырды. Василий Степанович ися тямамиля карыхды вя она ня мяслящят едяжяйини билмяди. Он бирин йарысында ися милис пейда олду. Онун илк вя тямамиля тутарлы суалы ися беля сяслянди: 

            Вятяндашлар, сиздя бурада ня баш верир? Ня олуб?

Гуллугчу щейяти эери чякилмякля ирялийя, рянэи гачмыш вя тяшвиш ичиндя олан Василий Степановичи чякди. Щяр шейи ады иля чаьырмаг, Варйетенин директор, малдиректору вя админстратору гисминдя олан мцдириййятин йоха чыхараг, щарада олдуьунун намялум олдуьуну, конферансйенин ися дцнянки сеансдан дярщал сонра психиатрих хястяханайа апарылдыьыны вя бир сюзля, дцнянки сеансын галмагаллы сеанс олдуьуну етираф етмяк лазым эялди. Щюнкцр – щюнкцр аьлайан мадам Римскини имкан дахилиндя сакитляшдирмякля евиня йолладылар вя хадимя гадынын малдиректорунун иш отаьынын щансы  эюркямдя ашкар олунмасына даир щекайяси иля марагланмыш олдулар. Гуллугчулардан юз иш йерляриня даьылышмагла билаваситя юз ишляри иля мяшьул олмаларыны рижа етдиляр вя бир гядяр кечмиш Варйетенин бинасында фювгяладя бир аьыллы эюзляря малик олан итигулаглы, гывраг вя кцл рянэли кюпяйин мцшайияти алтында истинтаг групу пейда олду. Варйетенин гуллугчулары арасында ися дярщал кюпяйин гейри бир кюпяк дейил– мяшщур Тузбубен олмасы барясиндя  пычщапыч башлады. Вя щягигятян дя бу, о иди. Онун давранышы щамыда щейрят щисси ойатды. Тузбубен малдиректорунун иш отаьына йцйцрян кими о, дящшятли сарымтыл кюпяк дишлярини гыжырдатмагла мырылдады, сонра ися гарны цстя узанмагла эюзляриндя щансыса бир гцсся вя гязяб ифадяси иля сынмыш пянжяряйя тяряф сцрцндц. Ону бцрцйян горху щиссиня галиб эялмякля о, гяфилдян пянжяряйя алтлыьына тулланды вя сиври чянясини йухарыйа дартмагла гязябли вя щейбятли бир шякилдя  улады. О, щеч жцр пянжярядян узаглашмаг истямир, еля щей мырылдайыр вя диксинир, дурмадан да ашаьыйа тулланмаьа жан атырды. Кюпяйи отагдан чыхарараг, вестибцля бурахдылар, орадан ися о юн эириш гапысы иля кцчяйя чыхды вя онун архасынжа эялянляри такси дайанажаьына апарды.  Бурада ися о изи итирди. Бундан сонра ися Тузабубени эютцрцб апардылар. Истинтаг групу дцнянки сеанс заманы баш верян щадисянин жанлы шащидиня чеврилмиш Варйете ямякдашларынын диндирилмяси цчцн нювбя иля чаьрылдыьы Варенуханын иш отаьында йерляшмишди. Вурьуламаг лазымдыр ки, истинтаг групу щяр аддымбашы эюзлянилмядян мейдана чыхан чятинликляри дяф етмяк мяжбуриййятиндя галырды. Щяр дягигя башы ялагя кясилирди. Афашалар ки олуб? Олуб. Ахшам онлары йени афишалар иля явяз едибляр, амма инди ися онларын бири дя эюзя дяймир. Бяс щямин сещрбаз щардан пейда олуб? Ким билир, щардан. Эюрцнцр, онунла мцгавиля имзалайыблар, елями?

            Беля эцман етмяк мцмкцндцр, - дейя Василий Степанович бу суалы мящз бу жцр жавабландырды.

            Бир щалда ки, мцгавиля имзалайыблар, беля олан тягдирдя эяряк ки, о мцщасибатлыгда тясдиг олунайды?

            Щюкмян, - дейя Василий Степанович бу сяфяр дя щяйажанлы бир тярздя диллянди.

            Бяс щаны о?

            Йохдур, - мцщасиб даща да рянэи гачмагла вя юзц дя щейрятлянмякля деди. Щягигятян дя, ня мцщасибатлыьын говлуьунда, ня малдиректорунда, ня Лиходейевдя, ня дя ки Варенухада мцгавилянин мювжудлулуьуна даир бир из ашкар олунмады. Щямин сещрбазын сойады ня иди? Василий Степановичя бу мялум дейил, о, дцнян сеанса тамаша етмяйиб. Капелдинерлярин дя щеч нядян хябяри йохдур, билет сатан кассир гадын ися алныны гырышдырды, гырышдырды, дцшцндц, дцшцндц вя нящайят ки, бу кялмяляри сюйляди.

            Во….Дейясян, Воланд иди.

Бялкя щеч Воланд дейилди? Бялкя дя Воланд дейил, Фаланд иди. Яжнябиляр бцросунда да щансыса бир Воланд, щеч Фаланд адлы сещрбаз щаггында мялумат олмадыьыны ашкар етдиляр. Курйер Карпов щямин о сещрбазын Лиходейевин мянзилиндя дайанмасы барядя мялумат верди. Мянзиля, шцбщясиз ки, дярщал баш чякдиляр. Орада щеч бир сещрбазы ашкар етмяк мцмкцн олмады. Щямчинин дя Лиходейеви. Ев гуллугчусу олан Грунйа да эюзя дяймирди, онун щарда олмасы ися щеч кимя бялли дейилди. Евляр идарясинин сядри Никанор Иванович иля Пролеънев дя йоха чыхыблар! Ня ися сон дяряжя мянасыз бир вязиййят йаранмышды: Мцдириййятин бцтцн башбилянляри йоха чыхмышдылар, дцнян ися гярибя вя жянжял бир сеанс кечирилмишди, онун ким вя кимин тящрики иля кечирилдийи ися – мялум дейил. Кассанын ачылмасынын гярара алындыьы вахт ися эцн артыг эцнортайа яйилирди. Лакин бу барядя данышмаьа беля дяймязди! Варйетенин гапысында дярщал «Бу эцнкц тамаша ляьв едилир» йазысынын щякк олундуьу ири картон тикяси асылды. Нювбяни щяйажан дальасы чульалады, лакин бир гядяр тялашландыгдан сонра онлар щяр шейя ряьмян даьылышмаьа башладылар вя артыг бир саатдан сонра Садовайа кцчясиндя биржя няфяр дя олсун галмады. Истинтаг групу ися юз ишини айры йердя давам етдирмяк цчцн бураны тярк етди, нювбятчиляри сахламагла, диэяр театр ямякдашларыны евляриня бурахдылар вя Варйетенини гапыларыны баьладылар. Мцщасиб Василий Степановичин ющдясиня ики тапшырыьы йериня йетирмяк дцшцрдц. Биринжиси, йцнэцл формалы тамаша вя яйляндирмя комиссийасына дцнянки щадисялярин якс олундуьу мярузя иля мцражият етмяк, икинжиси ися, дцнянки кассаны – 21711 рублу тящвил вермяк цчцн тамашаларын малиййяляшдирилмяси шюбясиня баш чякмяк. Сялигяли вя ижрачы Василий Степанович пулу гязетя бцкдц, баьламаны жийя иля нишанлады, ону чантасына гойду вя тялимата йахшы бяляд олдуьундан автобус вя йахуд да трамвай дайанажаьына дейил, таксиматор дайанажаьына йолланды. Цч машынын сцрцжцляри дайанажаьа кип шякилдя йыьылмыш чанта иля йетишмяйя тялясян сярнишини эюрян кими нядянся она гязябля нязяр йетирмякля, онун йанындан сцрятля ютцб кечдиляр. Бу вязиййятдян сарсылмыш мцщасиб ися бунун ня демяк олдуьуну дярк етмяйя сяй эюстярмякля, щяля узун мцддят кцчянин ортасында тир кими дайаныб галды. Цч дягигядян сонра ися бу мякана бош бир машын йахынлашды вя сярнишини эюрян сцрцжцнцн цзц дярщал йана яйилди.

            Машын бошдурму?  - дейя Василий Степанович щейрятля юскцрмякля диллянди.

            Пулларынызы эюстярин, - дейя сцрцжц сярнишиня нязяр беля йетирмядян гязябля диля эялди.

Даща да щейрятлянмякля, мцщасиб гиймятли чантасыны голтуьунун алтына сыхараг, пул кисясиндян червону чыхартды вя ону сцрцжцйя эюстярди.

            Эетмирям! – дейя о, гыса тярздя етиразыны билдирди.

            Цзр истяйирям…- дейя мцщасиб сющбятя башламаг истяйирди ки, сцрцжц онун сюзцнц йарымчыг кясди.

            Трешкан вармы?

Тямамиля юзцнц итирмиш мцщасиб пул кисясиндян ики трешканы чыхартды вя ону сцрцжцйя эюстярди.

            Яйляшин, - дейя о, ужадан сюйляди вя сайьажын байрагжыьына еля зярбля чырпды ки, о онун ялинин алтында аз гала сынажагды. – Эетдик.

            Олмайа хырда пулунуз йохдур? – дейя мцщасиб жцрятсиз бир тярздя хябяр алды.

            Бир долу жиб хырда пулум вар! – дейя сцрцжц баьырды вя айнада онун ган чанаьына дюнмцш эюзляри эюрцндц, - бу эцн ярзиндя цчцнжц дяфядир ки, башыма беля иш эялир. Еля айрылары да мяним эцнцмдядирляр. Щансыса бир ит оьлу мяня червон верир, мянся она – дюрд рубл ялли гяпик гайтарырам….Сонра да якилир, йарамаз! Беш дягигядян сонра фикир верирям: червон явязиня мяня нарзан бутулкасынын каьызыны вериб! – бу мягамда сцрцжц бир нечя диля эятирилмяси мцмкцн олмайан сюйцш сюйдц. – Башга бирисини – Зубовсикийдян эютцрдцм. Йеня дя червон. Она цч рубл гайтарырам. Эетди! Мян пул кисямя ялими сохурам, орада ися бир ары – бармаьымы дишляйир! Сяни эюрцм!....- сцрцжц йенидян налайиг сюйцш сюйдц, - червон ися йохдур. Дцнян щямин бу Варйетедя (йеня дя налайиг сюйцш) щансыса бир яфи илан – сещрбаз червонларла сеансы тяшкил едибмиш (налайиг сюйцш).

Мцщасиб горхудан донуб галды, бир кянара гысылды вя юзцнц юмрцндя биринжя кярядир ки, «Варйете» кялмясини ешидян кими эюстярди, юзц ися буну фикирляшди: «Ишя бир бах!...». Лазыми цнвана йетишдикдян сонра сцрцжц иля лазыми тярздя щесаблашан мцщасиб бинайа дахил олараг, дящлиз бойунжа мцдирин иш отаьынын йерляшдийи  йеря аддымлады, лакин йолун йарысында артыг бурайа бивахт эялдийини мцяййян етди. Вагия комиссийасынын дяфтярханасында щансыса бир чахнашма щюкм сцрцрдц. Мцщасибин йанындан, башында пейсяриндя йыьылыб галмыш йайлыьы олан вя эюзляри щядягясиндян чыхмыш курйер гадын йцйцрмякля, ютцб кечди.


            Йохдур, йохдур, язизлярим, йохдур! – дейя о, кимя мцражият етдийини билмядян баьырырды, - пенжяйи иля шалвары йериндядир, амма пенжяйин ичиндя щеч бир шей йохдур!

О, щансыса бир гапынын архасында эюздян итди, бунун ардынжа ися сынан габ – гажаьын сяси ешидилди. Катиб отаьындан мцщасибин чох йахшы таныдыьы, комиссийаснын биринжи шюбясиня рящбярлик едян мцдир йцйцряряк чыхды, лакин о, еля бир щалда иди ки, мцщасиби беля танымады вя  щансыса бир гапынын архасында йоха чыхды. Бцтцн бц сящнядян сарсылмыш мцщасиб комисийа сядринин иш отаьынын эиришиндя йерляшян катиб отаьына йетишди вя бурада даща да чох щейрятлянди. Отаьын баьлы гапысындан чох эцман ки, Прохор Петрович – комиссийа сядринин ажыглы сяси ешидилирди. «Киминся абрыны ятяйинями бцкцр?» - дейя мцщасиб дцшцндц вя отаьа бойланмагла нювбяти сящнянин шащиди олду: дяри кцрсцнцн цзяриндя, башынын кцрсцнцн сюйкяняжяйиня дайамагла вя ялиндя ням йайлыьы сахлайыб, дайанмадан щюнкцр – щюнкцр аьламагла, айагларыны демяк олар ки, катиб отаьынын мяркязиня гядяр узатмыш Прхор Петровичин шяхси катиби – эюзялчя Анна Ричардовна яйляшмишди. Анна Ричардовнанын бцтцн чяняси додаг помадасына батмышды, шафталы тяк ал олан йанагларына ися киприкляриндян бойа сели сцзцлцрдц. Киминся отаьа дахил олдуьуну сезян Анна Ричардовна йериндян дик атылды, мцщасибин цзяриня шыьыды, онун пенжяйинин йахасындан йапышды, ону силкяляйяряк, бу сюзляри баьырмаьа башлады:

            Танрыйа шцкцрляр олсун! Нящайят ки, бир няфяр жцрятли адам тапылды! Щяр кяс даьылышды, щяр кяс хяйанят етди! Эялин, эялин онун йанына эедяк, щеч ня едяжяйими дя билмирям! – Вя щюнкцр – щюнкцр аьламаьына давам етмякля, о, мцщасиби отаьа сцрцдц. Отаьа дахил олан мцщасиб илк нювбядя чантасыны ялиндян салды вя онун башында тцьйан едян фикирляр бири – бириня гарышды. Вя бунун сябябинин мювжуд олдуьуну да вурьуламаг йериня дцшярди. Аьыр мцряккяб габынын йерляшдийи ири йазы масасынын архасында бош костйум яйляшмишди вя о, каьызын цзяриндя мцряккябя батырылмыш гуру лялякужлу гялям иля йазы йазырды. Костйумун цзяриня галстук тахылмыш, костйумун гол щиссясиндян ися каьызын цзяриндя юз – юзцня няся йазан гялям салланырды, йахалыьын алтында ися, ейнян костйумун гол щиссясиндя голун олмадыьы кими, ня бойун, ня дя ки баш нязяря чарпмырды. Костйум юз ишиня гапылмышды вя ятрафында баш галдыран щянэамядян тямамиля хябярсиз иди. Киминся отаьа дахил олдуьуну щисс едян костйум кцрсцйя йайханды вя йахалыьын алтындан мцщасибя йахшыжа таныш олан Прохор Петровичин сяси ешидилди;

            Ня баш верир? Ахы гапыда мяним бу эцн щеч кими гябул етмядийим йазылыб.

Эюйчяк катибя зинэилдяди вя яллярини гырмагла, чыьырды:

            Бах, эюрцрсцнцзмц? Эюрцрсцнцзмц?! Йохдур о! Йохдур! Гайтарын ону, гайтарын!

Бу дям отаьын гапысындан кимся башыны ичяри салды, ащ –вай етди вя байыра йцйцрдц. Мцщасиб айагларынын титрядийини щисс етди вя мизин ужуна яйляшди, фягят бу заман чантасыны йухары галдырмаьы да унутмады. Анна Ричардовна мцщасибин пенжяйиндян дартышдырмагла, онун ятрафында дювря вурур вя бу кялмяляри чыьырырды:

            Мян щямишя, щяр заман ону шейтанын адыны чякяндя дайандырмаьа чалышырдым! Будур, бу да ахыры, - бу мягамда эюзялчя йазы масасына тяряф йцйцрдц вя аьламагдан бир гядяр тын – тын сяслянян инжя сяси иля ужадан бу кялмяляри сюйляди: - Проша! Сиз щардасыныз?

            «Проша» кимдир? – дейя костйум кцрсцйя бир гядяр дя гысылмагла юткям бир тярздя хябяр алды.

            Танымыр! Мяни танымыр! Баша дцшцрсцнцзмц, танымыр! – дейя катибя зар – зар аьлады.

            Рижа едирям, мяним иш отаьымда аьламайасыныз! – дейя золаглы костйум артыг гязяблянмякля диллянди вя гол щиссяси иля гятнамяни гейд етмяк цчцн тямиз каьыз дястини юзцня доьру чякди.

            Йох, мян артыг буна дюзя билмярям, дюзя билмярям! – дейя Анна Ричардовна ужадан баьырды вя юз отаьына тяряф йцйцрдц, онун ардынжа ися мцщасиб отагдан эцлля кими эютцрцлдц. – Тясяввцр един, отурмушдум, - дейя Анна Ричардовна йенидян мцщасибин голундан дартмагла вя тялашдан тир – тир ясмякля, наьыл етмяйя башлады, - вя  гяфилдян ичярийя пишик дахил олду. Беэемот кими зил гара вя йаьлы бир пишик. Мян, шцбщясиз ки, она «пишт!» дедим. О, дярщал байыра гачыр, онун явязиня ися отаьа пишик сурятли щансыса бир шишман дахил олур вя дейир: «Вятяндаш, бу нядир, сиз щансы щаггла жамаата «пишт» дейирсиниз?». Вя еля о дям дя Прохор Петровичин дцз йанына кечир, мян ялбяття ки, онун архасынжа бу сюзляри баьырырам: «Сиз дяли олмусунуз, нядир?». О ися, арсыз, дцз Прохор Петровичин йанына кечир вя дцз онун гяншяриндяки кцрсцдя яйляшир! О ися….О – чох хошхасиййят инсандыр, фягят бир гядяр ясябидир. О дягигя юзцндян чыхды! Инкар беля етмирям. Ясяби адамдыр, юкцз кими ишляйир – бах, еля она эюря дя юзцндян чыхды. «Сиз, дейир, ня цчцн мярузя етмядян ичярийя дахил олурсунуз?». О ися, абырсыз, тясяввцр един, кцрсцдя йайханыр вя эцлцмсямякля бунлары дейир: «Мян, дейир, сизинля бир иш барясиндя данышмаьа эялмишям». Прохор Петрович йеня дя гейзлянди: «Мян мяшьулам!». О ися, бир дцшцнцн, она беля жаваб верир: «Сиз онсуз да щеч бир ишля мяшьул дейилсиниз….». Нежядир, щя? Еля бу мягамда, сюзсцз ки, Прохор Петровичин сябри тцкянди вя о, баьырды: «Бу нядир беля? Шейтан жанымы алсын, ону бурдан говун!». О ися тясяввцр един, эцлцмсяйир вя дейир: «Жаныны шейтанмы алсын? Нейняк, буну тяшкил етмяк олар». Вя тарагг, мян чыьырмаьа мажал тапмамыш ня эюрцрям: щямин о пишик сифятли адам йоха чыхыб вя кцрсцдя….ко…костйум…о…отуруб…Уууу! – дейя Анна Ричардовна бцтцн жизэялиряни итирмиш аьзыны эярмякля улады. Эюз йашы ичиндя боьулан гадын няфясини дярся дя, тямамиля рабитясиз данышмаьа башлады: - Вя йазыр, йазыр, йазыр! Аьлыны итирмяк олар! Телефонла данышыр! Костйум! Щамы буну эюрян кими горхаг довшан тяк даьылышды!

Мцщасиб йалныз динмязжя дайанараг, ясим – ясим ясирди. Лакин бу дям айры бир вязиййят онун дадына йетишди. Катибянин отаьына щейяти ики няфярдян ибарят олан милис ишэцзар бир йеришля дахил олду.  Онлары эюрян эюзялчя гапыйа ишаря етмякля, даща да бяркдян аьлады.

            Вятяндаш, эялин ян йахшысы аьламайаг, - дейя биринжи шяхс сакитжя диллянди, юзцнц бурада артыг щисс едян мцщасиб ися катибянин отаьындан сычрайараг чыхды вя артыг бир дягигядян сонра тямиз щаваны удду. Онун башында санки йел доланырды, о бору кими уьулдайырды вя бу уьултуда дцнян капелдинерин сеансда чыхыш едян пишик барясиндяки щекайяси ешидилирди. «Бяс беля? Эюрясян бу бизим пишийимиздир?». Комиссийада щеч бир шейя наил олмайан вижданлы Василий Степанович онун Ваганков дюнэясиндя йерляшян филиалына баш чякмяк гярарына эялди. Вя бир гядяр сакитляшмяк цчцн филиала гядяр узанан йолу пийада гят етди. Вагия комиссийасынын шящяр филиалы та гядим заманлардан галмыш имарятдя йерляширди вя юзцнцн вестибцлдяки порфирли сцтунлары иля мяшщур иди. Лакин бу эцн филиала баш чякянляри сцтунлар дейил, онларын арасында баш верянляр даща чох щейрятляндирирди. Бир нечя няфяр дюврялямядя дайанмагла, хцсуси вагия ядябиййатыны сатан бир ханыма бахырдылар. Щал – щазырда ханым щеч кимя бу ядябиййатдан биржя дяня дя олсун китабы тяклиф етмир вя мярщямят долу суаллары ися ялини йеллятмякля жавабландырырды, бу мягамда ися филиалын щям йухарысы, щям ашаьысы, щям дя ки ятрафларындан тягрибян ийирми телефон жищазынын зянэи ешидилирди. Бир гядяр аьладыгдан сонра ханым гяфилдян диксинди вя истерик тярздя бу сюзляри баьырды:

            Будур, йеня дя башланды! – вя эюзлянилмядян титряк сопрано сяси иля бу кялмяляри охуду:   

ШАНЛЫ ДЯНИЗ, МЦГЯДДЯС БАЙКАЛ…

Бу дям пиллякянин башында пейда олан курйер кимися йумруьу иля щядяляди вя гейри – ащянэдар вя юлэцн баритон сясля ханымын сясиня сяс верди:

     ЭЮЗЯЛДИР ЭЯМИ, АЗАДМАЩИ ЧЯЛЛЯК!

Курйерин сясиня узагдан эялян сясляр гошулду, хор шахялянмяйя башлады вя ян нящайят, филиалын щяр кцнжцндян няьмя ешидилди. Щесаблама – тяфтиш шюбясинин йерляшдийи йахынлыгдакы 6 сайлы отагда киминся эцжлц вя хырылтылы октава сяси хцсусиля фярглянди. Хору ися телефон жищазынын артан шаггылтысы мцшайият едирди.

          ЕЩЕЙ, БАРГУЗИН… ВАЛЫ ТЯРПЯТ! – дейя пиллякянин башындакы курйер баьырараг охуйурду. Гызын эюляриндян ися йаш сел кими ахыр, о, дишлярини бири – бириня сыхмаьа чалышса да, онун аьзы юзцндян биихтийари олараг ачылыр вя о, курйерин сясиндян бир октава йухары бунлары охуйурду:  


     ИЭИДЯ ДАЩА ЙАХЫНДЫР!

Филиала баш чякянляри ян чох щейрятляндирян амил ися мцхтялиф йерляря пярян – пярян дцшмцш хорчуларын щяддиндян артыг ряван охумасы иди, санки бцтцн хор нязярлярини эюзляэюрцнмяйян дириъордан чякмядян диля эялиб, няьмя дейирди. Ваганковун йанындан ютцб кечянляр ися филиалын ичиндя щюкм сцрян шянлийя щейрят етмякля, филиалын щяйятинин шябякясинин юнцндя айаг сахлайырдылар. Биринжи бянд тамамланан кими няьмя йеня дя санки щансыса бир дириъорун ял щярякяти иля гяфилдян кясилди. Курйер пясдян сюйцш сюйяряк, эюздян итди. Еля бу дям  юн гапылар тайбатай ачылды вя бурада яйниндяки йай палтосунун алтындан аь хялятинин ятякляринин салландыьы вятяндаш иля милис пейда олду.

            Йалварырам сизя, доктор, буна бир юлчц эютцрцн,– дейя гыз ясяби щалда баьырды. Пиллякянин башында фиилалын катиби чыхды вя утанжаглыг иля пяртлик щиссиндян хяжалят чякмякля, кякяляди:

            Билирсинизми, доктор, биз щансыса бир кцтляви щипноз щалына мяруз галмышыг…Демяли беля, эярякдир ки…- о, ибарясини тамамламаьа мажал тапмамыш гящярлянди вя гяфилдян тенор сясля охуду:

ШИЛКА ИЛЯ НЕРЧИНСК….

            Сяфещ! – дейя гыз баьырды, фягят кими сюйдцйцнц изащ етмядян зорла Шилка иля Нерчинск барясиндяки руладаны[1] узада – узада охуду.

            Юзцнцзц яля алын! Охумаьы кясин! – дейя щяким катибя мцражият етди.  Катибин еля юзцнцн дя охумаг щявясиндя олмадыьы ачыг – ашкар сурятдя эюрцнцрдц, фягят о, юзцнц сахлайа билмир вя хор иля бирликдя дюнэядян ютцб кечян кясляря, жянэялликдя она гарынгулу щейванын тохунмамасы вя эцллянин дя нишанчылары щаггламамасы бярядя хябяри ешитдирмиш олду! Йалныз бянд сона чатандан сонра гыз щякимдян валериан пайыны алды вя бундан сонра щяким артыг катибя вя диэярляриня дярман вермяк цчцн онларын йанына гачды.

             Цзр истяйирям, вятяндаш, - дейя гяфилдян Василий Степанович гыза мцражият етди, - сизин йаныныза гара пишик баш чякмяйиб ки?

            Щансы гара пишик? – дейя гыз гязябля баьырды, - бизим филиалымызда отуран узунгулагдыр, узунгулаг! – вя бу сющбятя; - Гой щамы ешитсин! Мян щяр шейи данышажаьам, - кялмясини ялавя етмякля, щяр кяся баш верянляри наьыл етди. Мялум олду ки, «йцнэцл яйлянжяляря ямялли – башлы алудя олан» шящяр филиалынын мцдири (гызын сюйлядийи кялмяляря ясасян) бир сыра дярняклярин тяшкилиня мцбтяла олмушдур. – Мцдириййятин эюзцндян пярдя асырды! – дейя гыз гышгырды. Бир ил ярзиндя о, Лермонтовун ясярляринин тядгиги, шахмат – шашки, пинг – понг вя ат сцрмя дярняклярини тяшкил етмяйя мажал тапмышдыр. Йай мювсумуня йахын ися ширин суларда авар чякмянин вя алпинистляр дярняйинин тяшкилини дя нязярдя тутмушдур. Вя будур бу эцн, нащар фасиляси заманы о, йяни, мцдир ичярийя дахил олур…- Вя щансыса бир ит оьлуну голундан йапышмагла ичярийя салыр, - дейя гыз наьыл едир, - щардан пейда олмасы да мялум дейил, яйниндя дама – дама шалвары, эюзцндя ися чатлаг эюзлцйц вар иди…сир – сифяти ися тямамиля бярбад вязиййят иди!

Вя еля о дягигя дя, гызын сюйлядикляриня ясасян, о, ону йемякханада нащар едян бцтцн шяхсляря хор дярнякляринин тяшкили цзря эюркямли мцтяхяссис кими тягдим едир. Эяляжяк алпинистлярин цзцнцн рянэи тутулур, лакин мцдир щяр кяси рущ йцксяклийиня чаьырыр, мцтяхяссис ися щянякляшмякля вя мязяли данышмагла щамыны,  няьмя охуманын аз замана ещтийаж дуйдуьуну, онун ися инсанлара, йери эялмишкян, кцлли мигдарда хейри олдуьуну анд ичмякля инандырмаьа чалышыр. Ялбяття ки, илк олараг, гызын мялумат вердийим кими, йерляриндян мяшщур филиал йалтаглары олан Фанов иля Косарчук сычрайараг айаьа галхырлар вя бу дярняйя йазылмаг истядиклярини елан едирляр. Бу мягамда диэяр ямякдашлар да няьмя охумагдан йаха гуртара билмяйяжяклярини анлайыб, дярняйя йазылмаг мяжбуриййятиндя галырлар. Няьмяни нащар фасиляси заманы охуйажагларыны гярара алырлар, беля ки, йердя галан вахт Лермонтов вя шашки ойуну иля тутулмушдур. Щяр кяся нцмуня олмаьа сяй эюстярян мцдир, сясинин тенор олдуьуну бяйан едир вя бундан сонра баш верянляр ян горхулу йуху тяк жяряйан етмяйя башлайыр. Дама – дамалы мцтяхяссис – хормейстер бу кялмяляри баьырыр:

             До – ми – сол – до! – вя няьмя охумагдан жан гуртармаьа чалышан ян утанжаг ямякдашлары эизляндикляри шкафдан дартыб – чыхарыр, Косарчука ися онун мцтляг ешитмя габилиййятинин олдуьуну сюйляйир, инилдяйир, зинэилдяйир, щяр кясдян гожа няьмякар – реэентя ещтирамла йанашмасыны рижа едир вя ондан «Шанлы дяниз» и охумаьы хащиш етмякля, камертонла бармагларыны дюйяжляйир. Дярщал да няьмя охунушу башланыр. Дама – дамалы, щягигятян дя юз ишинин устасы имиш. Биринжи бянди охуйараг, сона чатдырырлар. Бу мягамда реэент дама – дамалыдан цзр истямякля, дейир: «Мяня бир дягигя изн верин» - вя…йоха чыхыр. Щяр кяс онун щягигятян дя бир дягигядян сонра эери гайыдажаьыны дцшцнцрмцш. Амма он дягигя ются дя, о, эери гайытмыр. Щяр кяси севинж щисси бцрцйцр – якилиб. Вя бирдян биихтийари олараг юзляри дя икинжи бянди охумаьа башлайырлар, онлара ися мцтляг ешитмя габилиййяти олмаса да, кифайят гядяр хош  вя йцксяк тенор сясиня малик олан Косарчук юз архасынжа апарыр. Охудулар. Реэент ися пейда олмады! Юз йерляриня кечмяк истясяляр дя, отурмаьа мажал тапмамыш биихтийари олараг охумаьа башладылар. Онлары дайандырмаг беля мцмкцн дейилмиш. Цч дягигя няфяслярини дярирляр вя сонра йенидян башлайырлар. Охумаьа ара верирляр, сонра йеня дя охуйурлар! Йалныз бу ан щансыса бир бядбяхтлийин цз вердийини мцяййян едирляр. Мцдир хяжалят чякдийиндян юз иш отаьында эизлянибмиш. Бу мягамда гыз сющбятиня ара верир. Валериан да онун дадына чатмайыбмыш. Он беш дягигядян сонра Ваганковскинин дарвазасына цч йцк машыны йахынлашыр вя орайа мцдир иля бирликдя филиалын бцтцн щейятини долушдурурлар. Биринжи йцк машыны, дарвазанын йанында йырьаланмагла, дюнэяни бурулан кими платформада дайанан вя бири – бириляринин чийниндян йапышан ямякдашлар аьызларыны аралайырлар вя мяшщур няьмянин сядалары бцтцн дюнэяйя йайылыр. Сонра да икинжи вя цчцнжц йцк машынындакылар биринжи машындакыларын сясиня ся верирляр. Беляжя дя йола дцшцрляр. Юз шяхси ишляринин далынжа дцшян йолдан ютянляр ися щейрят беля етмядян онлара ютяри нязяр салыр вя бу йцк машынында эедянлярин шящярдян кянара йолланан екскурсийа олдуьуну тяхмин едирдиляр. Онлары щягигятян дя шящярдян кянара апарырдалыр, йалныз онларын йолландыглары мякан екскурсийа дейил, профессор Стравинскинин клиникасы иди. Йарым саатдан сонра башыны тямамиля итирмиш мцщасиб, нящайят ки, хязиня пулларындан жаныны гуртаражаьына цмид бяслямякля, малвагия шюбясиня йетишди. Артыг тяжрцбялилийиндян мцяййян мясяляляри мянимсямиш мцщасиб илк нювбядя ямякдашларын гызылы щярфли тутгун шцшя архасында яйляшдикляри узунсов зала ещтийатла бойланды. О, бурада щеч бир тяшвиш вя йахуд да рцсвайчылыг яламятлярини ашкар етмяди. Бурада бцтцн санбаллы мцяссисялярдя олдуьу кими сакитлик щюкм сцрцрдц. Василий Степанович нювбяти йазыларын: «Мябляьлярин гябулу»  кялмясинин щякк олундуьу пянжяряйя башыны сохду, она таныш олмайан щансыса бир кясля саламлашды вя ондан нязакятля она эялир ордеринин тягдим олунмасыны хащиш етди.

            Няйинизя эярякдир ки? – дейя пянжяря архасында отуран ямякдаш диля эялди. Мцщасиб щейрятлянди.

            Мябляьи тящвил вермяк истяйирям. Мян Варйетедяням.

            Бир дягигя, - дейя ямякдаш диллянди вя пянжярядя ачылмыш дялийи ани олараг торлу гапыжыг иля баьлады. «Гярибядир!» - дейя мцщасиб юз – юзцня дцшцндц. Онун щейряти тямамиля тябии иди. Юмрцндя илк дяфя олараг о, беля бир вязиййят иля растлашырды. Щяр кяся пулларын тящвил алынмасынын нежя чятин олдуьуну мялумдур: бу вязиййят щяр заман бир сыра манеялярля цзляшмиш ола биляр. Лакин мцщасиб отуз иллик тяжрцбясиндя биржя дяфя дя олсун щансыса бир шяхсин, истяр щцгуги, истярся дя мцлки шяхс олсун, пуллары гябул етмякдя чятинлик чякдийи щалларына тясадцф етмямишди. Нящайят ки,  торлу гапыжыг ачылды вя мцщасиб йеня дя пянжяряйя гысылды. – Сиздя олан бюйцк мябляьдирми?  - дейя ямякдаш хябяр алды.

            Ийирми бир мин йедди йцз он рубл.

            Эюр ща! – дейя ямякдаш нядянся кинайяли бир тярздя диля эялди вя мцщасибя йашыл вяряги узатды. Формайа йахшы бяляд олан мцщасиб ону бир анын ичиндя долдурду вя баьламанын ипини ачмаьа башлады. О, ялиндяки йцкц ачанда онун эюзляри алажаланды вя о, бурнунун алтында ня ися донгулданды. Онун эюзляринин юнцндя яжняби яскиназлар сайрышды. Бурада щям Канада доллары, щям инэилис фунту, щям щолланд гулдени, щям латвийа латы, щям дя ки естон крону варды…- Будур о, Варйетедян олан щямин щярифлярдян бири, - дейя йериндяжя бонуб галмыш мцщасибин башы цзяриндя зящмли сяс ешидилди. Вя еля о мягамда да Василий Степановичи щябс етдиляр.



[1] Rulada (melodiyanın mahiranə surətdə ifa edilən hissəsi)


18 – ЖИ ФЯСИЛ. УЬУРСУЗ ТЯШРИФ БУЙУРАНЛАР.

Юз ишиня жанйандыран мцщасибин юз – юзлцйцндя йазы йазан костйума раст эялмяси цчцн таксомоторда сцрятля щярякят етдийи заман, Москвайа йолланан кийев вагонунун 9 сайлы йумлаш платскарт вагонундан, диэяр сярнишинляр иля бирликдя ялиндя кичик фибра чамаданы тутмуш сярнишин дцшдц. Бу сярнишин мярщум Берлиозун дайысы, Кийевдя кечмиш Институт кцчясиндя йашайан планлашдырыжы – игтисадчы Максимилиан Андрейевич Поплавский иди. Максимилиан Андрейевичин Москвайа сяфяр етмясинин ясася сябяби, онун дцнян ахшам нювбяти мязмунлу: «Мяни еля бу дягигя Патриаршидя трамвайла кясибляр. Дяфн мярасими жцмя эцнц, эцнорта саат цчдядир. Эял. Берлиоз» кими телеграмы алмасында иди. Максимилиан Андрейевич Кийевдя щагглы олараг ян аьыллы адамлардан бири щесаб едилирди. Фягят ян аьыллы адамы беля бу кими мязмунлу телеграм чыхылмаз вязиййятя сала биляр. Бир щалда ки, щансыса бир инсан кясилмяси барядя телеграф вурурса, демяли, онун юлцмжцл щалда кясибляр. Лакин дяфн мярасиминин бу ишя ня дяхли вар? Бялкя о, юляжяйини дцшцняжяк гядяр пис вязиййятдядир? Бу мцмкцндцр, лакин сонракы дягиглик чох гярибя сяслянир – ахы о, мящз жцмя эцнц эцнорта саат дюрддя дяфн едиляжяйини щардан билир? Щейрятамиз телеграмдыр! Лакин аьыллы адамлар еля долашыг вязиййятлярдян баш чыхармаьа гадир олдуглары цчцн аьыллыдырлар. Бунун чох садя бир изащы вар. Щансыса бир йалнышлыг баш вериб вя мялуматы чох тящриф олунмуш шякилдя ифадя едибляр. Бурайа «Берлиоз» кялмясинин явязиня шцбщясиз ки, диэяр телеграмдан «мяни» кялмяси дцшцб вя о «Берлиоз» шяклини алмагла, телеграмын сонунда юз яксини тапыб. Беля бир дцзялишля телеграмын мащиййяти айдын олса да, лакин сон нятижядя чох фажияли иди. Максимилиан Андрейевичин арвадыны сарсыдан гцсся дальасынын сакитляшмясиндян сонра о, тяжили олараг Москвайа йола дцшмяйи гярара алды. Бу мягамда Максимилиан Андрейевичин даща бир сиррини ачмаг эярякир. Шцбщясиз ки, о, арвадынын бажысы оьлунун беля бивахт дцнйасыны дяйишмясиндян щейфслянирди. Фягят  бир ишэцзар адам кими о, сюзсцз ки, онун дяфн мярасиминдя иштиракынын мцтляг олмадыьыны анлайырды. Лакин бцтцн бунлара бахмайараг, Максимилиан Андрейевич йеня дя Москвайа йетишмяйя тялясирди. Ахы мясяля нядя иди? Ялбяття ки, бир амилдя – мянзилдя. Москвада мянзил? Бу жидди мясялядир. Сябяби мялум олмаса да, Максимилиан Андрейевич нядянся Кийеви бяйянмирди вя Москвайа кючмяк фикри сон дюврляр ярзиндя ону о гядяр цзцб ялдян салмаьа башламышды ки, онун щятта йухусу да яршя чякилмишди. Ашаьы сащилдяки аданы юз жянэиня алмагла, суйу цфцг иля говушан Днеприн йаз дашгынлары да онун рущуну охшамырды. Кнйаз Владимир абидясинин айаг щиссясиндян эюрцнян шящярин фцсункар мянзяряси дя онун гялбиня щцзцн вермирди. Владимир тяпясинин кярпижли йолларында йаз айларында сайрышан эцняш шцалары да онун гялбиня фярящ щиссини ашыламаьа гадир дейилди. О, бунлардан щеч бирини арзуламырды, о, анжаг вя анжаг бир арзу иля йашайырды – Москвайа кючмяк. Щеч гязетя йерляшдирилмиш Кийев шящяриндяки Институт кцчясиндяки мянзилин Москва шящяриндя йерляшян ян кичик юлчцлц мянзиля дяйишдирилмяси барядя елан да бир бящря вермирди. Бу шяртляря разылашанлар йа тапылмыр, йа да ки, тапыланларын тяклифи щеч дя вижданлы сяслянмирди. Максимилиан Андрейевичин алдыьы телеграм  ону чох сарсытмышды. Бу, фювтя верилмяси мцмкцн олмайан бир фцрсят иди. Ишэцзар шяхсляр беля бир мягамын ялдян верилмясинин эцнащ олдуьуну йахшы билирляр. Бир сюзля, гаршыйа чыхажаг манеяляри эюзя алмагла, бажы оьлунун Садовый кцчясиндяки мянзили варис кими яля кечирмяк тяляб олунурду. Бяли, бу мцшкцл мясяля иди, чох мцшкцл иди, амма ня олурса – олсун бу мцшкцлляри дя дяф етмяк эярякир. Сяриштяли Максимилиан Андрейевичя бу мягсядя чатмаг цчцн нювбяти ян илк вя зярури аддым атмаьын зярури олдуьу бялли иди: няйин бащасына олурса – олсун, мцвяггяти дя олса, мярщум бажыоьлунун цч отаглы мянзилиндя гейдиййата дцшмяк важибдир. Жцмя эцнцнцн эцнорта саатларында Максимилиан Андрейевич, Москвадакы Садовый кцчясинин 302 сайлы бис евинин евляр идарясинин йерляшдийи отаьа дахил олду. Чайда батанлары хилас етмя цсулларынын бир нечя рясмдя тясвир олундуьу кющня бир плакатын асылдыьы дар отагда, тахта масанын архасында, эюзляриндя тяшвиш щисси олан бир няфяр йалгыз бир шякилдя яйляшмишди.

            Мян идарянин сядрини эюря бялярямми? – дейя планлашдырыжы – игтисадчы башындакы папаьыны чыхартмагла вя юз чамаданыны бош мизя гоймагла, нязакятли бир тярздя хябяр алды. Бу, илк бахышдан садя эюрцнян суал нядянся маса архасында яйляшмиш шяхсин овгатыны нядянся тялх етди вя онун сифятиндяки ифадя беля дяйишди. Тяшвиш ичиндя эюзлярини яймякля о, сядрин йериндя олмадыьыны деди. – О, юз мянзилиндядирми? – дейя Поплавский хябяр алды, - мяним онунла тяжили ишим вар.

Маса архасында яйляшян шяхс йеня дя рабитясиз данышмаьа башлады. Фягят сядрин мянзилиндя олмадыьыны анламаг мцмкцн олду.

            Бяс о, ня заман йериндя олажаг?

Маса архасында яйляшян шяхс онун бу суалыны жавабсыз гойду вя щансыса бир кядяр щисси иля нязярлярини пянжяряйя тушлады. «Ащааа!» - дейя аьыллы Поплавский юз – юзлцйцндя няйи ися гят етди вя катиби хябяр алды. Маса архасында яйляшмиш гярибя адам эярэинликдян гыпгырмызы гызарды вя катибин дя йериндя олмадыьыны…она ня заман эери гайыдажаьынын мялум олмадыьыны вя….катибин цмумиййятля хястяляндийини сюйляди. «Ащаа!» - дейя Поплавский йеня дя юз – юзцня дцшцндц вя сорушду:

            Бяс идарядя кимся олмалыдыр ахы?

            Мян, - дейя щямин шяхс пясдян диллянди.

            Иш бурасындадыр ки, - дейя Поплавский жиддиййятля сющбятя башлады, - мян мярщум Берлиозун, мяним мялум олдуьу кими, Патриаршидя щялак олмуш бажым оьлунун йеэаня варисийям вя мян гануна мцвафиг олараг, яллинжи мянзилдян ибарят олан мирасымы тяляб етмяк щцгугуна маликям….

            Йолдаш, мян бу ишдян хябярдар дейилям, - дейя щямин шяхс онун сюзцнц кясди.

            Амма, ахы, - дейя Поплавский ащянэдар сясля диля эялди, - сиз идаря щейятинин цзвцсцнцз вя билмялисиниз ки….

Вя еля бу мягамда отаьа щансыса бир вятяндаш дахил олду. Дахил оланы эюрян маса архасындакы шяхсин рянэи гачды.

            Идаря щейятинин цзвц Пйатнаъко? - дейя щямин шяхс маса архасында яйляшяндян хябяр алды.

            Мяням, - дейя о, лап алчаг сясля диллянди. Ичярийя дахил олан шяхс онун гулаьына няся пычылдады вя тямамиля дилхор олмуш щямин шяхс айаьа галхды, бир нечя дягигядян сонра ися Поплавский идарянин бош отаьында тяк – тянща галды. «Ишя бир бах! Еля бил ки, бяхтимдян щамысыны бирдян….» - дейя Поплавский асфалт дюшянмиш щяйятдян о бири тяряфя кечмякля вя 50 сайлы мянзиля тялясмякля дцшцндц. Планлашдырыжы – игтисадчы гапынын зянэини басан кими гапыны ачдылар вя Максимилиан Андрейевич йарымгаранлыг дящлизя кечди. Бу заман ону гапынын ким тяряфиндян ачылдыьынын мялум олмамасы щейрятляндирди: дящлиздя мизин цзяриндя отурмуш зилгара рянэли зорба пишикдян савайы щеч ким эюзя дяймирди. Максимилиан Андрейевич юскцрдц, айагларыны йеря дюйяжляди вя йалныз гапынын ачылыб, дящлизя Коровйевин чыхмасындан сонра гонаг она нязакятля тязим едяряк, деди:

            Мяним сойадым Поплавскидир. Мян мярщум Берлиозун ….

О, сюзцнц тамамламаьа мажал тапмамыш ися Коровйев жибиндян кирли йайлыьыны чыхартды, ону бурнуна сыхды вя аьлады:

            …..дайысыйам …..

            Бяс нежя, - дейя Коровйев йайлыьы цзцндян чякмякля, йеня дя онун сюзцнц йарымчыг кясди. – Мян сизи эюрян кими дярщал онун сиз олдуьуну тяхмин етдим! – бу мягамда о, аьламагдан ясим – ясим ясди вя бу кялмяляри ужадан сюйляди: - Йаман дярддир! Щеч беля дя иш олар?

            Трамвайын алтындамы галыб? – дейя Поплавский пычылты иля хябяр алды.

            Бцтцнлцкля, - дейя Коровйев баьырды вя онун эюзцндян сел кими эюз йашы ахмаьа башлады, - бцтцнлцкля! Мян юзцм шащиди олмушам. Инанырсынызмы – бир дяфяйя! Башы бир йана дийирлянди! Саь айаьы – хырч, ики щиссяйя парчаланды! Сол айаьы да – хырч, ики щиссяйя бюлцндц! Эюрцн бу трамвайлар бизи ня щяддя чатдырырлар! – вя юзцнц яля алмаг игтидарында олмайан Коровйев айнанын йахынлыьындакы дивара башыны чарпмагла, гящяр ичиндя боьулду. Берлиозун дайысы бу намялум шяхсин дарванышындан йаманжа сарсылмышды. «Сонра да дейирляр ки, бизим зяманямиздя истиганлы адамлара раст эялмяк гейри – мцмкцндцр!» - дейя о, юзцнцн дя эюзцнцн эижишдийини щисс етмякля, дцшцндц. Лакин ейни заманда онун жанындан хошаэялмяз бир цшярти дя кечди вя о, бу истиганлы адамын мярщумун мянзилиндя гейдиййата дцшцб – дцшмямяси барядя дцшцнмяйя башлады, ахы щяйатда беля щаллара да тясадцф етмяк мцмкцндцр.

            Цзр истяйирям, сиз мяним мярщум Мишамын досту идиниз, елями? – дейя о, сол гуру эюзцнц кюйняйинин голу иля силмякля, саь эюзц иля ися гцсся ичиндя олан Коровйеви мцшащидя етмякля сорушду. Лакин о, еля бир шякилдя щюнкцр – щюнкцр аьламаьа башлады ки, Максимилиан Андрейевич тез – тез тякрарланан «хырч вя йарыйа бюлцндц!» кялмясиндян савайы щеч бир кялмяни айырд етмяйи бажармады. Дойунжа аьлайан Коровйев нящайят ки, дивардан айрылды вя диля эялди:

            Йох, артыг мян бунлара таб эятиря билмирям! Йахшысы будур цч йцз дамжы валериан ефирини гябул едим! – вя Поплавскийя тямамиля эюз йашы ичиндя олан цзцнц чевирмякля бу кялмяляри ялавя етди: - Буйурун, бу да трамвайлар.

            Цзр истяйирям, мяня телеграмы сизми эюндярмисиниз? – дейя Максимилиан Андрейевич бу гярибя аьлаьан шяхсин ким олдуьуну цзцжц бир шякилдя дцшцнмякля хябяр алды.

            О, эюндяриб! – дейя Коровйев бармаьы иля пишийя ишаря етмякля диллянди. Поплавский йалныш ешитдийини зянн етмякля эюзлярини дюйдц. – Йох, артыг таб эятиря билмирям, - дейя Коровйев бурнуну чякмякля давам етди, - хатырладыгжа аз галыр ки, аьлым чашсын: тякяр айаьынын цстцня чыхмышды…тякярин биринин чякиси он пуд аьырлыьындадыр….Хырч! Эедим узаным, бары йухуда бу сящняни унутмаьа чалышым, - вя еля о дям дя о, дящлиздя эюздян итди. Пишик ися щярякятя эялди, мизин цзяриндян дюшямяйя тулланды, арха пянжяляри цзяриндя галхды, ялини белиня вурду, аьзыны аралады вя деди:

            Телеграмы мян эюндярмишям! Щя, ноолсун ки?

Максимилиан Андрейевичин дярщал башы фырланды, ял вя айаьы кейиди, о, ялиндяки чамаданы йеря салды вя пишийин гяншяриндяки мизин цзяриня чюкдц.

            Мян сиздян сорушурам, ноолсун ки?

Лакин Поплавский онун суалыны жавабсыз гойду.

            Паспортунузу мяня верин! – дейя пишик вянэилдяди вя коппуш пянжясини она тяряф узатды. Щеч няйи дцшцнмяк габилиййятиндя олмайан вя эюзцнцн юнцндя пишийин эюзцндян чыхан гыьылжымлардан савайы айры бир шейи эюрмяйян Поплавский жибиндяки паспорту хянжяр кими сийириб чыхартды. Пишик айналы масадан галын, гара саьанаглы ейняйини чякиб чыхартды, ону ейняйин тясири алтында даща да щейбятли эюрцнян бурнуна тахды вя Поплавскинин ялиндя ясян паспорту онун ялиндян гапыб алды. «Мараглыдыр: эюрясян мян щушуму итиряжяйямми, йохса йох?» - дейя Поплавский юз –юзцня дцшцндц. Щараданса узагдан Коровйевин щычгырыьы ешидилирди, дящлиз ися ефир вя щансыса бир ийрянж гохуйа бцрцнмцшдц.

            Сяняд щансы милис шюбясиндян верилиб? – дейя пишик паспорт вярягиня нязяр салмагла сорушду. Лакин онун суалы йеня дя жавабсыз галды. - Дюрд йцз он икинжи, - дейя пишик йухарыда сахладыьы пянжясини паспортун цзяриндя эяздирмякля диллянди, - ялбяття ки, бяс нежя! Мян щямин шюбяйя йахшы бялядям! Орда щяр йолдан ютяня паспорт верирляр! Мясялян, шяхсян мян сизин гябилдян олан шяхсляря паспорт вермяздим! Биржя дяфя цзцнцзя бахмаьым кифайят едярди ки, сизя етираз едим! – пишик еля бир щяддя ясябляшди ки, паспорту дюшямяйя туллады. – Сизин дяфн мярасиминдя иштиракыныз ляьв едилир, - дейя пишик рясми бир тярздя диллянди. – Щарадан эялмисинизся, еля орайа да гайыдын. – Вя гапыйа доьру баьырды: -  Азазелло!

Онун сясиня дящлизя, бястя бойлу, ахсаг, яйниндя гара трико олан, дяри кямяря бычаьы дцртмцш, кцрян, сары дишли, сол эюзцнцн аьы чох олан бир шяхс чыхды. Поплавский артыг няфясинин даралдыьыны щисс етди, мизин цзяриндян айаьа галхды вя ялини кюксцндя йумруламагла, щяслянди.

            Азазелло, йола сал! – дейя пишик ямр верди вя дящлиздян чыхды.

            Поплавский, - дейя йенижя тяшриф буйурмуш кяс пясдян диллянди, - цмидварам ки, сизя щяр шей айдын олду, елями?

Поплавский разылыг яламяти олараг башыны йырьалады.

            Йубанмадан Кийевя гайыт, - дейя Азазелло сющбятиня давам етди, - орада ися динмязжя отур вя даща щеч бир заман Москвада щансыса бир мянзили ялдя едяжяйини аьлындан беля кечирмя, анладынмы?

Юз кюпяк дишляри, бычаьы вя яйри эюзляри иля Попласвкийя олмазын дящшят щиссини ашылайан бу бястябойун бойу игтисадчынын чийниня зорла чатса да, о, гызьын, ряван вя мцтяшшякил бир сурятдя фяалиййят эюстярирди. Илк нювбядя о, дюшямядян паспорту галдырмагла ону Максимилиан Андрейевичя тягдим етди, о ися китабчаны жансыз яли иля гябул етди. Сонра ися Азазелло адландырылан щямин шяхс бир яли иля йердяки чамаданы эютцрдц, диэяр яли иля гапыны тайбатай ачды вя Берлиозун дайысынын голуна эирмякля, ону пиллякянин йерляшдийи мейданчайа чыхартды. Поплавский дивара сюйкянди. Азазелло щеч бир ачар олмадан чамаданы ачды, орадан йаьланмыш гязетя бцкцлц олан бир айаглы, ири юлчцлц гызармыш тойуьу чыхартды вя ону мейданчайа гойду. Сонра ися чамадандакы ики жцт алт палтарыны, тяраш гайышыны, щансыса бир китаб иля футлйары да орадан чыхарараг, тойуьу истисна етмяк шяртиля бцтцн бу яшйалары пиллякянин аракясмясиня туллады. Чамадан да онларын архасынжа бу аракясмяйя атылды. Онун ашаьыда нежя эурулту иля йеря дцшдцйц ешидилди вя йухарыйа эялян сясдян онун цст щиссясинин дя айрылараг, кянара сычрадыьы мялум олду. Бундан сонра ися кцрян гулдур тойуьун айаьындан йапышды вя бу тойуг иля Поплавскинин бойун нащийясиня йаны цстя еля бир мющкям зярбя ендирди ки, тойуьун эювдяси кянара сычрады, айаг щиссяси ися Азазеллонун ялиндя галды. Ейнян мяшщур йазычы Лев Толстойун беля бир вязиййятдя ядалятли олараг вурьуладыьы кими, Облонскинин евиндя алям бири – бириня дяйди. О, беля бир сящнянин шащиди олсайды, йеня дя мящз щямин кялмяляри сюйляйярди. Онун эюзляринин юнцндян узун бир гыьылжым кечди, сонра ися бу гыьылжым май эцнцнц кюлэядя гойан щансыса бир матямсайаьы илан тясвири иля явязлянди – вя Поплавский ялиндя паспорту сыхмагла, пиллякянля ашаьы дийирлянди. Дюнэяйя гядяр учдугдан сонра о, пиллякянин йерляшдийи мейданчанын шцшясини айаьы иля сындырды вя пиллякянин бириндя отураг вязиййятдя галды.  Онун йанындан ися айагсыз тойуг ютцб кечди вя пиллякянин аракясмясинля илишиб галды. Йухарыдан бцтцн бунлара тамаша едян Азазелло ися бин анын ичиндя тойуьун айаьыны эямирди вя онун сцмцйцнц трикосунун йан жибиня сохмагла, мянзиля гайыдыб, гапыны мющкямжя чырпды. Еля бу мягамда ашаьыдан аста – аста йухарыйа галхан бир няфярин аддым сясляри ешидилди. Бир аракясмянин йанындан ютцб кечяндян сонра Поплавский мейданчада гурашдырылмыш тахта диванын цзяриня чюкдц вя няфясини дярди. Цзцндя гямли бир ифадя, яйниндя гядими чесунча[1] лы костйуму, башында ися йашыл лентли мющкям щясир папаьы  олан щансыса бир балажа, йашлы адамжыьаз пиллякянлярля йухары галхараг, дцз Поплавскинин юнцндя айаг сахлады.

            Вятяндаш, изнинизля сиздян бир сюз сорушмаг истярдим, - дейя яйниндя чесунча олан адамжыьаз мящзун бир тярздя диля эялди, - демязсиниз, бурада яллинжи мянзил щардадыр?

            Йухарыда! – дейя Поплавский гырыг – гырыг данышды.



[1] sarımtıl rəngli sıx ipək parчa.


            Бяндяниз сизя юз тяшяккцрцнц билдирир, - дейя адамжыьаз йеня дя гямэин шякилдя диллянди вя йухарыйа галхды, Поплавский ися айаьа галхмагла, бураны йцйцряряк тярк етди. Бурада беля бир суал мейдана чыхыр, эюрясян Максимилиан Андрейевич эцнцн эцнорта чаьында она гаршы зоракылыг тятбиг едян бу гулдурлардан шикайят етмяк цчцн милисями йолланырды? Хейр, яминликля демяк олар ки, ясла.  Милися баш чякмякля, щал – щазырда онун паспортунун ейнякли пишик тяряфиндян охунулмасыны, сонра ися демяк ки, бычаьы олан триколу бир няфярин… Хейр, вятяндашлар, хейр, Максимилиан Андрейевич щягигятян дя аьыллы адам иди! О, артыг ашаьы дцшмцшдц вя нязярлярини эириш гапысынын дцз гяншяриндя щансыса бир щцжряйя апаран гапыйа зилляйирди. Бу гапынын шцшяси чилик – чилик олмушду. Поплавский паспортуну жибиндя эизлятди вя байаг бурайа атылмыш яшйаларыны ашкар едяжяйиня цмид бяслямякля, диггятля ятрафына бойланды. Лакин онлардан из – тоз беля йох иди. Поплавскинин юзцндя дя бцтцн бу вязиййятин ону йалныз бир балажа мяйус етмяси тяяжцб доьурду. Ону бу дям даща мараглы вя жязбедижи бир амил яйляндирирди – щямин бу адамжыьазын бу лянятя эялмиш мянзилдя ня етдийини мцяййян етмяк. Щягигятян дя, яэяр о, онун щарада йерляшдийи иля марагланыбса, демяли, о, щямин мянзиля биринжи сяфярдир ки, баш чякир. Эцман ки, щал – щазырда о да билаваситя олараг 50 сайлы мянзилдя мяскунлашмыш щямин компанийанын жянэиня кечмиш олажаг. Щансыса бир щисс Поплавскийя, щямин бу адамжыьазын да бу мянзили тезликля тярк едяжяйини тялгин едирди. Максимилиан Андрейевич тябии ки, артыг щансыса бир бажыоьлунун дяфн мярасиминдя иштирак етмяйя щазырлашмырды, Кийевя йолланан гатарын йола дцшмясиня ися кифайят гядяр заман варды. Игтисадчы ятрафына бойланды вя юзцнц щцжряйя дцртдц. Щямин мягамда ися йухарыда гапыны дюйяжлядиляр. «Ичярийя эирян одур!» дейя Поплавский цряк дюйцнтцсц иля дцшцндц. Щцжрядя сярин щава щюкм сцрцрдц, бурадан ися сичан юлцсц иля гыш чякмяляринин гохусу эялирди. Максимилиан Андрейевич щансыса бир тахта гырыьынын цзяриня чюкдц вя бцтцн бу ишлярин сонуну эюзлямяйи гярара алды. Онун юзцня йер етдийи йер чох ращат иди, щцжрядян ися алтынжы эириш гапысынын чыхыш гапысы эюрцнцрдц. Фягят кийевлинин нязярдя тутдуьундан да чох эюзлямяк лазым эялди. Пиллякян нядянся бомбош иди. Бурадан ади щяниртини беля йахшы ешитмяк мцмкцн иди вя нящайят ки, бешинжи мяртябядяки гапы чырпылды. Поплавский няфясини гысды. Бяли, бу онун аддым сясляри иди. «Ашаьы дцшцр». Бу дям бир мяртябя ашаьыда йерляшян мянзилин гапысы ачылды. Аддым сясляри кясилди. Гадын сяси ешидилди. Гямэин адамын сяси…бяли, бу онун сясидир… «Аллащ хатириня, гямишини чяк…» кялмясиня бянзяр сюзц тяляффцз етди. Поплавскинин гулаьы сынмыш шцшяйя дирянмишди. Бу гулаг гадын эцлцшцнц дуйду. Ашаьыйа доьру ити вя эур аддым сясляри йайылды: вя будур, онун эюзляри юнцндя бир гадынын кцряйи эюрцндц. Ялиндя дама – дамалы чантаны тутмуш бир гадын эириш гапысындан щяйятя чыхды. Щямин шяхсин аддым сясляри ися йенидян ешидилмяйя башлады. «Гярибядир, о, йеня дя щямин мянзиля гайыдыр! Бялкя еля о да щямин дястядяндир? Доьрудур, гайыдыр. Бах, йеня дя йухарыдакы гапыны ачдылар. Нейняк, бир аз да эюзлямяли олажаьыг». Бу дяфя бир о гядяр узун мцддят эюзлямяк лазым эялмяди. Гапынын сяси. Аддым сясляри. Аддым сясляри кясилди. Сон дяряжя щейбятли бир гышгырыг сяси. Пишийин мийолтусу. Ити вя хырда аддымлар, ашаьыйа, ашаьыйа, ашаьыйа дцшцр! Поплавский бир гядяр дя эюзлямяли олду. Хач чевирмякля вя бурнунун алтында ня ися мырылданмагла, щямин о гямэин адам Поплавскинин эюзц юнцндян бу сяфяр папагсыз бир щалда, цзцндя тямамиля диваня бир ифадя, даз башы жырмагланмыш вя тямамиля ням олан шалварда сцрятля ютцб кечди. О, чыхыш гапысынын щарайа ачылдыьыны – ичярийя йахуд да байыра ачылдыьыны мцяййян беля етмядян онун жяфтясини ващимя ичиндя юзцня доьру дартмаьа башлады, нящайят ки, онун ющдясиндян эялди вя щяйятдяки эцняш шцаларынын дцз алтына дцшдц. Мянзилин йохламадан кечирилмяси нящайят ки, баш тутмушду: артыг щеч бир мярщум бажыоьлу вя щеч бир мянзил барясиндя дцшцнмяйян, онун мяруз галажаьы тящлцкяни эюз юнцня эятирмякля, тцкляри црпяшян Максимилиан Андрейевич йалныз ики кялмя сюз; «Щяр шей айдындыр! Щяр шей айдындыр!» - кялмясини пычылдамагла, щяйятя чыхды. Бир нечя дягигядян сонра ися троллейбус артыг планлашдырыжы – игтисадчыны Кийев ваьзалына апарырды. Игтисадчынын ашабыдакы щцжрядя отурдуьу щямин мягамда ися балажа адамжыьазын башына беля бир хошаэялмяз щадися эялмишди. Адамжыьаз Варйетедя чалышан буфетчи иди вя онун ады Андрей Фокич Соков иди. Варйетедя истинтагын кечирилмяси заманы  Андрей Фокич бцтцн баш верян щадисялярдян кянар дурурду вя бу ан йалныз биржя шей нязяря чарпырды – о, щямишякиндян даща гямэин олмушду вя бундан савайы да о, курйер Карповдан Москвайа тяшриф буйурмуш сещрбазын щарада галдыьыны юйрянмяйя чалышмышды. Беляликля, пиллякянин йерляшдийи мейданчада игтисадчы иля цз – цзя эяляряк ондан айрылан буфетчи бешинжи мяртябяйя галхмагла, 50 сайлы мянзилин зянэинин дцймясини басды. Гапы дярщал ачылса да, буфетчи диксинди, далдалы эетди вя дярщал да мянзиля дахил олмады. Ону анламаг оларды. Гапыны яйниндя круъевалы юнлцк, башында ися аь рянэли лячякдян савайы щеч бир шей олмайан гыз ачымышды. Йери эялмишкян, онун айаьында гызылы туфли дя вар иди. Гызын эюркями чох гцсурсуз иди, онун йеэаня нюгсаны ися бойнундакы тцнд гырмызы рянэли чапыгдан ибарят иди

            Бир щалда ки, гапыны дюймцсцнцз, онда эирин! – дейя гыз йашыл, позьун бахышларыны бефетчийя зиллямякля диллянди. Андрей Фокич ащ чякди, эюзлярини дюйдц вя папаьыны башындан чыхартмагла, дящлизя доьру аддымлады. Бу дям дящлиздяки телефон зянэ чалды. Абырсыз ев гуллугчусу бир айаьыны мизин цзяриня ашырмагла, дястяйи галдырды вя деди: - Алло!      

Буфетчи нязярляринин бу гызын цзяриндян щарайа йайындыражаьыны билмирди, о, айаьынын бирини дюшямядян эютцрцб о бирисини гойду вя аьлындан беля бир фикри кечиртди: «Амма бу яжнябинин дя йаман жаналан гуллугчусу вар ща! Тфу, нежя дя нялайигдир!». Вя юзцнц бу нялайигликдян хилас етмяк цчцн ятрафына чяпяки бир нязяр салды. Ири вя йарымгаранлыг дящлиз бцтцнлцкля гейри – ади яшйалар вя ялбисяляр иля галагланмышды. Мизин сюйкяняжяйинин цзяриня аловлу парчадан тикилмиш матям йаьмурлуьу салынмыш, айнанын алтындакы масанын цзяриндя ися гызылы парлаг гулплу узун бир гылынж варды. Эцмцшц гулплу цч ядяд гылынж ися ейнян кцнжя гойулмуш щансыса бир чятир вя йахуд да ял аьажы тяк садя эюрцнцрдц. Маралын буйнузларындан ися гартал ляляйиндян щазырланмыш берет папаглар асылмышды.  

            Бяли, - дейя гуллугчу гыз телефонда данышды, - нежя? Барон Майэелми? Ешидирям сизи. Бяли! Жянаб артист бу эцн евдядир. Бяли, сизи эюрмяйя чох шад олар. Бяли, гонаглыьа…Фрак вя йахуд да гара пенжяк эейинин. Ня? Саат он ики цчцн эялин. – Сющбятини тамамладыгдан сонра гулугчу гыз дястяйи йерян асды вя буфетчийя мцражият етди: - Бяс сизя ня лазымдыр?

            Мян вятяндаш артисти эюрмяк истярдим?

            Нежя? Шяхсян онун юзцнцмц?

            Юзцнц, - дейя буфетчи гямэин бир тярздя диллянди.

            Инди хябяр аларам, - дейя гуллугчу гыз бир гядяр тяряддцд етмякля диллянди вя мярщум Берлиозун отаьынын гапысыны ачмагла мярузя етди: - Жянэавярим, бурада мессирля эюрцшмяк истяйиндя олан бир балажа адамжыьаз ону сорушур.

            Эялсин, - дейя отагдан Коровйевин язэин сяси ешидилди.

            Гонаг отаьына буйурун, - дейя гыз санки ади адам тяк эейимдя олан кими диллянди, гонаг отаьынын гапысыны бир балажа аралады, юзц ися дящлизи тярк етди. Дявят олундуьу отаьа дахил олан буфетчини отаьын сялигяли эюрцнцшц о гядяр щейрятляндирди ки, о, щятта бурайа эялмясинин сябябини беля унутду. Ири пянжярялярин алабязяк шцшясиндян килсяйя дцшян ишыьа бянзяр ишыг (ейнян изсиз – сорагсыз щалда йоха чыхмыш зярэяр арвадынын хам хяйаллары тяк) ятрафа сачырды. Гядим бухарыда ися байырда гызмар йаз щавасынын щюкм сцрмясиня бахмайараг, одун алышыб йанырды. Фягят отагда зярряжя гядяр дя олсун истилик щисс олунмурду вя яксиня, бурайа дахил олан шяхси дярщал щансыса бир зирзями рцтубяти чульалайырды. Бухарынын гяншяриндяки пялянэ дярисинин цзяриндя ися эюзлярини гыйараг, алова тамаша едян гара бир пишик яйляшмишди. Бурада щямчинин илк бахышдан цряйиндя Аллащ хофу олан буфетчини чимчишдирян маса да варды: масанын цзяри кился зярхарасы иля дюшянмишди. Зярхара сцфрянин цзяриня чохлу сайда бутулка – гарынлы, киф баьламыш вя тозлу бутулка дцзцлмцшдц. Бутулкаларын арасындакы дювря пар – пар йанырды вя онун тямиз гызылдан олмасы да диггятдян йайынмырды. Бястябой, кцрян, гайышына бычаьы кечирмиш бир няфяр бухарынын йанында, узун полад гылынжа кечирилмиш ят тикялярини гызардыр, онун йаьы алова дамжылайыр, тцстцсц ися бажайа соврулурду. Щавайа няинки гызартынын гохусу, щям дя щансыса бир тцнд ятир иля бцхурун да гохусу йайылмышды вя бу гоху, Берлиозун щялак олмасы иля онун щарада йашамасы барядя гязетлярдян хябяр тутан буфетчинин аьлында, бу шяхслярин Берлиоза эюря кился дуасы охудуглары щаггында фикри ойатмыш олду, лакин о, дярщал бу фикри ян аьласыьмаз бир фикир тяк юзцндян узаглашдырды. Эижялмиш буфетчи гяфилдян аьыр бас сясини дуйду.

            Беляликля, мяним сизя нежя бир файдам тохуна биляр?

Вя мящз еля бу мягамда буфетчи юнцндяки кюлэянин она эярякли олан шяхся мянсуб олдуьуну ашкар етмиш олду. Гара маг щансыса бир алчаг, эениш вя цзяриня йастыгчаларын дцзцлдцйц диванда йайханды. Буфетчийя еля эялди ки, онун яйниндя йалныз гара рянэли алт палтары иоя гара рянэли итиужлу туфлидян савайы щеч бир шей йохдур.

            Мян, - дейя буфетчи ажы – ажы диля эялди, - Варйете театрындакы буфетин мцдирийям…

Артист санки буфетчини сюзцнц кясирмиш кими дашлары бярг вуран цзцклц бармаьыны ирялийя доьру узатды вя бюйцк бир жошьу иля диллянди:

            Йох, йох! Даща бир кялмя дя олсун демяйин! Ясла! Сизин буфетиниздян бир тикя дя олсун аьзыма алмарам! Мян, мющтярям, еля дцнянлярдя сизин пиштахтанын йанындан ютцб кечдим вя индийя гядяр дя орада эюрдцйцм няря иля брынзаны унуда билмирям.  Язизим! Брынза щеч бир заман йашыл рянэдя олмайыб, сизи йягин ки, товлайыблар. Онун эяряк ки, рянэи аь олмалыдыр. Бяс чайа сюзцнцз нядир? Ахы бу чиркаб суйудур! Мян юзцм шяхсян бах, бу эюзляримля, щансыса бир сялигясиз эейимли гызын сизин ири самоварыныза чий суйу ялавя етдийини эюрмцшям, чайы ися бцтцн бу мцддят ярзиндя инсанлара тягдим едирдиляр. Хейр, язизим, беля йарамаз!


            Цзр истяйирям, - дейя бу гяфил щцжумдан юзцнц итирмиш Андрей Фокич диля эялди, - мян щеч дя сизин йаныныза бу мясяляйя эюря эялмямишям, щеч няря балыьынын да бу ишя щеч бир дяхли йохдур.

            Нежя йяни, дяхли йохдур, ахы о йарамаз щалдадыр!

            Няря балыьыны бизя икинжи дяряжяли тяравятлилик шяклиндя олан мящсул кими тягдим едибляр, - дейя буфетчи мялумат верди.

            Жаным – эюзцм, бу ки жяфянэиййатдыр!

            Бунун няйи жяфянэиййатдыр ки?

            Икинжи дяряжяли тяравятлилик – бах, будур жяфянэиййат! Тяравятлилик йалныз биринжи дяряжяли олур. Няря балыьынын икинжи дяряжяли тяравятлиликдя олмасы ися о демякдир ки, о лах балыгдыр!

            Баьышлайын, амма…- дейя буфетчи она йерсиз ирад тутан артистдян нежя йаха гуртаражаьыны дцшцнмякля йенидян диля эялди.

            Баьышлайа билмярям, - дейя артист гяти бир сурятдя диллянди.

            Мяни бурайа эятирян щеч дя бу иш дейил, - дейя буфетчи ямялли башлы дилхор олмагла сюйлянди.

            Елями? – дейя яжняби сещрбаз щейрятлянди. – Мараглыдыр, бяс сизи мяним йаныма щансы иш эятирмиш ола биляр? Яэяр йаддашым мяни алдатмырса, мяним пешя етибариля сизя йахын олан шяхслярдян йалныз бир маркитант гадынла ишим олуб, лакин бунун цзяриндян эюр бир ня гядяр вахт кечиб, сиз онда щеч дцнйайа да эялмямишдиниз. Бунунла беля, мян йеня дя шадам.  Азазелло! Жянаб буфет мцдириня бир кятил!

Байагдан бяри ят гызардан шяхс цзцнц гонаьа тяряф чевирся дя, буфетчидя юз кюпяк дишляри иля ващимя щиссини ойатды, сонра ися она ращат бир тярздя тцнд рянэли палыддан щазырланмыш алчаг кятили тягдим етди. Отагда бундан савайы яйляшяжяк айры бир яшйа эюзя дяймирди. Буфетчи:

            Сизя ажизаня сурятдя миннятдарам, - деди вя скамйанын цзяриня чюкдц. Онун арха айаьы дярщал гырылды вя буфетчи архасы цстя йеря дяйяряк, уфулдады. Йеря йыхыларкын ися о, юнцндяки диэяр скамйайа тохунду вя онун цзяриндяки бир каса гырмызы шярабы цзяриня даьытды. Артист ужадан гышгырды:

            Вай! Бир йериниз зядялянмяди ки?

Азазелло буфетчийя айаьа галхмагда йардым етмякля, она диэяр бир отуражаьы тягдим етди. Буфетчи щцзн долу сясля сащибин шалвары яйниндя чыхарараг, ону атяшин истисиндя гурутмаг тяклифиндян имтина етди вя юзцнц ням алт палтарында ращатсыз щисс етмякля, ещтийатла диэяр скамйанын цзяриня яйляшди.

            Мян ашаьыда отурмаьы хошлайырам, - дейя артист она жаваб олараг бу кялмяляри сюйляди, - ашаьыдан йеря йыхылмаг бир о гядяр дя тящлцкяли дейил. Беляликля, биз няря балыьындан бящс едирдик, елями? Жаным – эюзцм, тяравятлилик вя йеня дя тяравятлилик, щяр бир бефетчинин шцары мящз бу жцр олмалыдыр. Йери эялмишкян, гонаг олун…

Вя еля бу дям буфетчинин эюзц юнцндя, бухарыдан эялян алгырмызы ишыьын шюляси алтында гылынж парылдады вя Азазелло гызылы нимчяйя фышылдайан ят тикясини гойду, онун цзяриня лимон суйуну сыхды вя буфетчийя гызылы икидишли чянэяли тягдим етди.

            Мян….ажизаня…

            Йох, йох, йахшысы будур, дадына бахын! 

Буфетчи нязакят хатириня дя олса ятин бир тикясини аьзына гойду вя дярщал щягигятян дя чох тяравятли олан вя ян башлыжасы, гейри – ади бир дада малик олан бир тяамы чейнядийини анлады. Фягят ятирли вя ляззятли яти чейняйян буфетчи аз гала боьулажаг вя икинжи дяфя йеря йыхылажагды. Гоншу отагдан ири бир гара гуш онларын йанына учду вя ганады иля буфетчинин даз башыны сцртцшдц. Саатын йанындакы бухары ряфиня гонан гуш байгуш иди. «Илащи! Пярвярдиэара! – дейя бцтцн буфетчиляр тяк ясяби олан Андрей Фокич юз – юзцня дцшцндц, - мянзиля бир бах!».

            Бир бадя шяраб? Аьмы, гырмызымы? Эцнцн бу саатында сиз даща чох щансы юлкянин шярабына цстцнлцк верярдиниз?

            Чох мющтярям….мян ичян дейилям….

            Нащаг! Бялкя зяр атаг? Бялкя сиз щансыса бир фяргли ойунлардан хошланырсыныз? Домино, карт?

            Ойнамырам, - дейя артыг йорулмуш буфетчи етиразыны билдирди.

            Ишляр фырыгдыр, - дейя ев сащиби бу нятижяйя эялди, -  ня ися, ихтийар сащибисиниз, амма шяраб, ойун, жазибяли гадынлар вя сцфря башында апарылан сющбятлярдян йайынан кишилярдян йахшы шей эюзлямя. Беля инсанлар йа аьыр хястялийя мцбтяла олмуш инсанлардыр, йа да ки, ятрафындакы инсанлара эизлижя нифрят бясляйянлярдир. Доьрудур, бязян истисналар да олур. Мянимля бирликдя зийафят масасы архасында яйляшянляр арасында бязян сон дяряжя гярибя алчаглара да раст эялмишям! Беляликля, мяним гулаьым сиздядир.

            Дцнян сиз фокус эюстярмишдиниз…

            Мянми? – дейя сещрбаз щейрятля баьырды, - рящм един. Бу щеч мяня йарашан щярякят де дейил!

            Баьышлайын, - дейя юзцнц итирмиш буфетчи дярщал диля эялди, гара маэийа сеансыны кечирмишдиниз…

            Ащ, онуму дейирсиниз, олуб, олуб! Язизим! Мян сизя бир сирр ачажаьам: мян щеч дя артист дейилям, садяжя олараг мян Москва ящлини кцтляви шякилдя эюрмяк истяйирдим, буну ися йалныз театрда етмяк олар. Мяним мяиййятим дя, - дейя о, башы иля пишийя ишаря етди, - мяним цчцн бу сеансы тяшкил етдиляр, мян ися сящнядя отурараг, москвалылары сейр етдим. Лакин сизин рянэиниз аьармасын, йахшысы будур, дейин эюрцм, сизи бу сеансла баьлы бурайа эятирян амил нядир?

            Амма щяр щалда диэяр фокусларла йанашы тавандан йеря каьызлар да сяпялянмишди, - буфетчи сясини азалтды вя утанжаг бир тярздя ятрафына бойланды, - щяр кяс дя ону еля щавадажа гапмышды. Сонра ися мяним буфетимя эянж бир оьлан дахил олараг мяня червону узатды, мян ися она сяккиз йарым хырда вердим…Сонра ися о бириси.

            Йеня дя эянж оьлан, елями?

            Йох, бу дяфя йашлы бири иди. Сонра цчцнжц, дюрдцнжц. Мян дя онларын щамысына хырда пул гайтардым. Бу эцн ися хязиняни йохламаьа башладым, орада ися пулларын явязиня – кясик каьызлардыр. Буфетими йцз доггуз рубл жяримялядиляр.

            Ишя бир бах! – дейя артист ужадан баьырды, - йяни, онлар доьрудан да бунун ясл каьыз олдуьуну дцшцнцбляр? Мян онларын буну гясдян етдийини фярз беля етмяк истямирям.

Буфетчи чяпяки вя кядярля ятрафына бахса да, бир кялмя дя сюйлямяди.

            Фырылдагчылар ола билярми? – дейя сещрбаз тяшвиш ичиндя гонагдан хябяр алды, - Олмайа Москва ящлинин арасында фырылдагчылар пейда олуб?

Буфетчи онун суалына жаваб олараг еля бир ажы тябяссцмля эцлцмсяди ки, сещрбазын бцтцн шцбщяляри доьрулду: бяли, москвалыларын арасында щягигятян дя фырылдагчылар вар.

            Бу ки рязилликдир! – дейя Воланд щиддятлянди, - ахы сиз касыб адамсыныз…сиз эяряк ки касыбсыныз, дейилми?

Буфетчи бойнуну гысды вя бу заман онун ня гядяр йохсул олмасы нязяря чарпды.

            Сизин кассада ня гядяр яманятиниз вар?

Суал буфетчийя шяфгятли бир тярздя верился дя, ону ядябсиз суал кими гиймятляндирмямяк олмазды. Буфетчи ямялли – башлы пярт олду.

            Беш яманят кассасында ики йцз доггуз мин рубл, - дейя гоншу отагдан щансыса бир эрултулу сяс диля эялди, - щяля евин дюшямясинин алтында да ики йцз гызыл онлуг вар.

Буфетчи санки цзяриндя яйляшдийи кятиля йапышды.

            Сюзсцз ки, бу еля дя бюйцк мябляь дейил, - дейя Воланд гонаьына илтифатла бу кялмяляри сюйляди, - йери эялмишкян, сизя щеч о да эяряк дейил. Сиз ня заман юляжяксиниз?

Бу мягамда буфетчи артыг гязябини боьа билмяди.

            Бу, щеч кимя бялли дейил вя щеч кимя дя бунун дяхли йохдур, - дейя о, диллянди.

            Йох бир, бялли дейил, - дейя отагдан йеня дя щямин ийрянж сяс ешидилди, - санки Нйутонун икищяддлисидир! О, доггуз айдан сонра, эялян илин феврал айында, Биринжи МДУ клиникасынын дюрдцнжц палатасында гаражийяр хярчянэиндян вяфат едяжяк.

Буфетчинин дярщал бянизи аьарды.

            Доггуз ай, - дейя Воланд дальын щалда щесабламаьа башлады, - ики йцз гырх доггуз мин… Айда ийирми йедди мин чыхыр, елями? Аздыр, амма садя щяйат цчцн кифайят едяр. Щяля онлуглары демирям.

            Онлуглары сатыб, пула чевирмяк мцмкцн олмайажаг, - дейя бу дяфя дя буфетчинин цряйиня цшярти салан щямин сяс диля эялди, - Андрей Фокичин юлцмцндян сонра еви дярщал учуражаглар вя онлуглар дювлят банкына тягдим олунажаг.

            Мян щеч сизя клиникада мцалижя олунмаьы да тювсиййя етмяздим, - дейя артист сющбятиня давам етди, - бичаря хястялярин наляси вя хырылтысы алтында юлмяйин ня мянасы вар? Сизжя, щямин бу ийирми йедди миня зийафят тяшкил етдикдян сонра зящяри ичмякля, сярхош эюзялчяляр вя иэид достлар иля ящатя олунмуш ахирят дцнйасына мусиги сядалары алтында йолланмаьа дяймязми? 

Буфетчи скамйанын цзяриндя щярякятсиз вя санки гожалараг, ялдян дцшмцш бир шякилдя яйляшмишди. Онун эюзцнцн алты гаралмыш, бянизи салланмыш, ашаьы чяняси ися аралы галмышды.

            Амма биз дя йаман хяйала далдыг, - дейя ев сащиби ужадан бу кялмяляри сюйляди, - ясас мятлябя кечяк. Мяня кясик каьызынызы эюстярин.

Тяшвиш ичиндя олан буфетчи жибиндян бир дяст пулу чыхартды, онун бцкцлдцйц гязети ачды вя донуб галды. Бцкцлцдя чевонлар варды.

            Жаным, сиз щягигятян дя нахошсунуз, - дейя Воланд чийинлярини чякмякля диллянди.

Буфетчи щцркя – щцркя эцлцмсямякля кятилдян айаьа галхды.

            Бя…- дейя о, кякяляди, - бялкя онлар йеня дя ону….

            Щымм…, - дейя артист фикря эетди, - онда сиз йеня дя бизим йанымыза эялярсиниз. Эюзцмцз цстя йериниз вар! Танышлыьымыздан да мямнунам.

Еля бу мягамда отагдан Коровйев сычрайараг чыхды, буфетчинин ялиндян йапышды, ону силкялямякля, Андрей Фокичдян щяр кяся, щяр кяся салам сюйлямясини рижа етди. Артыг щеч бир шейи дярк етмяк игтидарында олмайан буфетчи ися дящлизя тяряф аддымлады.

            Эелла, ютцр! – дейя Коровйев баьырды. Йеня дя дящлиздя щямин о чылпаг кцрян гадын! Буфетчи зорла юзцнц гапынын арасына сохду, «щялялик» дейя жынгырыны чыхартды вя сярхош тяк байыра чыхды. Бир гядяр ашаьы дцшдцкдян сонра о, айаг сахлады, пиллякянин цзяриня чюкдц, бцкцлцнц чыхарараг, онун ичиня бахды – червонлар йериндя иди. Еля бу дямдя гапысы бу мейданчайа ачылан мянзилдян ялиндя йашыл чантасы олан гадын чыхды. Пиллякяндя яйляшмиш вя червонлара кейляшмиш бир тярздя бахан шяхси эюрян гадын эцлцмсяди вя фикирли щалда бу кялмяляри дилиня эятирди:

            Йашадыьымыз бинайа бир бах! Бу да сящярин эюзц ачылмамыш кефлидир. Йеня дя пиллякянин йанындакы шцшяни гырыблар, - сонра ися буфетчийя диггятля нязяр салыб, ялавя етди: - Вятяндаш, сизин ки червонларынызы хяржлямякля гуртармаз. Бары мянимля бюлцшяйдин! Щя, ня дейирсян?


            Аллащ хатириня, гямишини чяк, – дейя буфетчинин кцркцня биря дцшдц вя о, тялясик пулларыны лазыми йеря эизлятди. Гадын ися эцлцмсяди:

            Чох эюзцм атырды онлар цчцн, симиж! Садяжя зарафат едирдим, - дейяряк ашаьыйа дцшдц.  Буфетчи ися айаьа галхды, башындакы папаьы дикялтмяк цчцн ялини йухарыйа галдырды вя онун башында олмадыьыны ашкар етди. Онун эери гайытмаьа щеч щявяси йох иди, йягят папаьа эюря дя щейфслянирди. Бир гядяр тяряддцд етдикдян сонра о, щеч няйя бахмайараг эерийя гайытмаьы гярара алды вя гапынын зянэини басды.

            Бяс инди ня истяйирсиниз? – дейя мялун Эелла сорушду.

            Мян папаьымы бурада унутмушам, - дейя буфетчи юзц юз даз башыны тыггылдатмагла пычылдады. Эелла башыны кянара чевирди, буфетчи ися хяйалян она тцпцрдц вя эюзлярини йумду. О, эюзлярини ачанда ися эелла артыг она папаг иля тцнд рянэли сапы олан гылынжы узадырды. – Мянкимки дейил, - дейя буфетчи гылынжы юзцндян узаглашдырмагла вя папаьы тез башына кечиртмякля диллянди.

            Мяэяр сиз гылынжла эялмямишдинизми? – дейя Эелла щейрятлянди.  Буфетчи ися буна жаваб олараг бурнунун алтында ня ися донгулданды вя сцрятля ашаьыйа дцшдц. Лакин о, башында бир ращатсызлыг вя щярарят щисс едирди: о, ону башындан чыхартды вя горхудан йериндя тулланмагла, пясдян гышгырды. О, ялиндя цзяриндя дидилмиш хоруз ляляйи олан мяхмяр берети тутмушду. Буфетчи дярщал хач чевирди. Еля щямин мягамда берет мийолдады, гара бир пишик баласына чеврилди вя Андрей Фокичин башына дырманмагла, жайнаьы иля онун даз башыны жызыг – жызыг етди. Мяйуслуг долу сяси чыхармагла буфетчи ашаьыйа доьру гачмаьа башлады, пишик баласы ися онун башындан ашаьы дцшяряк, пиллякянля йухарыйа дырмашды. Юзцнц зорла байыра атан буфетчи ися щяйятин алагапысына доьру йцйцрдц вя лянятяэялмиш 302 сайлы бис евиндян щямишялик айрылды. Сонрадан онун башына эялянляр артыг щамыйа йахшы мялумдур. Дарвазынын алт щиссясиндян зорла юзцнц кцчяйя атан буфетчи санки няйися ахтарырмыш тяк ятрафына яжаиб бир тярздя нязяр салды. Бир дягигядян сонра ися о, артыг кцчянин о бири сякисиндяки аптекдя иди. О: «зящмят олмаса дейин эюрцм…» кялмясини тяляффцз едян кими пиштахтанын архасында дайанмыш гадын ужадан бу сюзляри баьырды:

            Вятяндаш! Сизин ки башыныз кясик – кясикдир!...

Беш дягигядян сонра ися буфетчинин башыны артыг тянзиф иля сарыдылар вя о, гаражийяр хястяликляри цзря ян йахшы мцтяхяссислярин профессор Бернадский иля Кузмин олдуьуну вя кимин даща йахында йашадыьыны мцяййян етмиш олду. Кузминин о бири щяйятдяки кичик аь евдя йашадыьыны айдынлашдырмагла севинждян аз галды ки, пярвазланмын вя ики дягидян сонра артыг щямин евя йетишди. Ев чох гядими олса да, чох, чох ращат шяраитли иди.  Буфетчи илк олараг ондан папаьыны эютцрмяк истяйиндя олан гожа бир хястя бахыжысынын цзцнц йадында сахлады, фягят онун папаьы олмадыьы цчцн о, бош аьзыны марчылдатмагла, щарайаса йолланды. Ону ися щансыса бир таьын алтындакы айнанын йанында олан орта йашлы гадын явяз етди вя она йалныз саат он икийя йазылмаьын мцмкцн олдуьуну сюйляди. Буфетчи дярщал бу вязиййятдян хилас йолуну тапды. Цч няфяр шяхсин дайандыьы дящлизя сюнцк бахышы иля нязяр салан буфетчи бу кялмяляри пычылдады:

            Юлцмжцл вязиййятдяйям….

Гадын щейрятля буфетчинин сарынмыш башына диггят йетирди, бир гядяр тяряддцд ется дя, сонра бу кялмяляри дилиня эятирди:

            Олсун…, - вя буфетчини таьын о бири щиссясиня кечиртди. Еля щямин мягамда да цзбяцздя олан гапы ачылды, орада киминся гызылы эюзлцйц парлады вя яйниндя хялят олан гадын бу кялмяляри сюйляди: - Вятяндашлар, бу хястя нювбядянкянар эиряжяк.      

Вя буфетчи нялярин баш вердийини айырд етмямиш профессор Кузминин отаьына дцшдц. Бу узун отагда ися щеч бир ващимяли, язямятли вя тябабятя уйьун шяраит щюкм сцрмцрдц.   

            Нядян шикайятчисиниз? – дейя профессор Кузмин хош бир сясля хябяр алды вя хястянин тянзиф иля сарынмыш башына бир гядяр тялашла нязяр салды.

            Бах, еля индилярдя мютябяр мянбялярдян юйрянмишям ки, - дейя буфетчи шцшя архасындакы рясмдян она бойланан щансыса бир група вящшижясиня нязяр йетирмякля диллянди, - эялян илин феврал айында мян гаражийяр хярчянэиндян вяфат едяжяйям. Йалварырам сизя, бунун гаршысыны алын.

Профессор  Кузмин нежя отурмушдуса, кцрсцнцн дяридян щазырланмыш готик цслублу сюйкяняжяйиня дя еля бир шякилдя дирсяклянди.

            Цзр истяйирям, амма мян сизи анламырам….сиз щякимя мцражият етмисиниз, елями? Бяс ня цчцн сизин башыныз сарьылыдыр?

            Щякимин бура ня дяхли?...Эяряк сиз юзцнцз щямин щякими эюряйдиниз!....- О, гяфилдян дишлярини шаггылдатды. – Башыма ися цмумиййятля, мящял гоймайын, онун бу ишя щеч бир дяхли йохдур, - дейя буфетчи диллянди, - башыма тцпцрсяниз дя олар. Ясас гаражийяр хярчянэидир, онун гаршысыны алын.

            Изн верин сорушум, ахы буну сизя ким сюйляйиб?

            Инанын она, - дейя буфетчи щярарятля рижа етди, - она щяр шей мялумдур.

            Щеч бир шей анламырам, - дейя профессор чийинлярини чякмякля вя кцрсцсц иля бирликдя масадан узаглашмагла сюйляди. – Ахы о, сизин ня заман юляжяйинизи щардан билмиш ола биляр? Ялялхцсус да, она эюря ки, о, щяким дейил!

            Дюрдцнжц палатада, - дейя буфетчи дярщал диля эялди. Бу мягамда профессор юз хястясиня, онун сарынмыш башына, онун ням шалварына нязяр салды вя дцшцндц: «Биржя бу чатмырды! Дялидир!». Сонра ися сорушду:

            Сиз араг ичирсинизми?

            Щеч аьзыма да вурмамышам, - дейя буфетчи диллянди. Бир дягигядян сонра о, артыг сойунмуш вя ойуг клйонкалы тахтда узанмышды, профессор ися яли иля онун гарныны басырды. Бу анда ону да демяк лазымдыр ки, буфетчи хейли шянлянмишди. Профессор гяти бир сурятдя щал – щазырда, щяр щалда щал – щазыркы дюврдя буфетчидя щеч бир гаражийяр хястялийи яламятляринин олмадыьыны иддиа едирди. Лакин яэяр…яэяр хястя беля горху ичиндядися вя щансыса бир шарлатан ону гясдян горхудубса, о щалда тящлил апармаьа дяйяр….Профессор онун щарайа йолланажаьыны вя щарайа няйи апаражаьыны каьыз вярягиндя гейд едирди. Бундан савайы о, буфетчийя онун ясябляринин щеч дя гайдасында олмадыьыны изащ етмякля, она профессор – неврапотолог Буренин йанына эетмяк цчцн каьыз верди.  –Боржум ня гядярдир? – дейя буфетчи галын жиб кисясини дартыб чыхартмагла, инжя вя титряк сясля сюйляди.

            Истядийиниз гядяр, - дейя профессор гырыг – гырыг вя гуру бир тярздя данышды. Буфетчи жиб кисясиндян отуз рублу чыхарыб, ону масанын цзяриня гойду, сонра ися гяфилдян санки пишик пянжясинин йумшаг щярякяти тяк бир щярякятля жинэилдяйян онлуглары каьызларын арасына кечиртди. –Бу нядир? – дейя Кузмин быьыны бурмагла хябяр алды.

            Васвасылыг етмяйин, вятяндаш профессор, - дейя буфетчи пычылдады, - йалварырам сизя, хярчянэин гаршысыны алын.

            Бу дягигя гызылынызы йыьышдырын бурдан, - дейя профессор юз щярякятиндян гцррялянмякля диллянди, - сиз ян йахшысы, ясябляринизи йохладын. Еля сабащ сидийи тящлиля верин, чохлу чай ичмяйин вя тямамиля дузсуз йемяк йейин.

            Щеч шорбаны да дузламайым? – дейя буфетчи хябяр алды.

            Щеч бир йемяйи дузламайын, - дейя Кузмин ямр етди.

            Ащ, щейф!...., - дейя буфетчи онлуглары эери эютцрмякля вя гапыйа далдалы эетмякля гямэин бир тярздя сюйлянди.  Щямин ахшам профессора аз хястя баш чякди вя артыг гаранлыг чюкяндя онун сонунжу хястяси отаьы тярк етди. Хялятини сойунмагла профессор буфетчинин байаг червонлары гойдуьу йеря нязяр салды вя орада щеч бир червонун олмадыьыны, онун явязиня ися «Абрау - Дйцрсо» бутулкасынын цч етикетинин олдуьуну эюрдц.

            Бир Аллащ билир нядир! – дейя Кузмин хялятинин ятяклярини дюшямяйя сцрцмякля вя каьызлара тохунмагла донгулданды, - сян демя, о, няинки шизофреник, щям дя фырылдагчы имиш. Амма мян онун мяндян ня истядийини индийя гядяр дя баша дцшя билмирям. Олмайа сидик тящлилиня каьыз лазым имиш? А! Ялбят о, палтому оьурлайыб! – вя о, йеня дя бир ялини хялятинин жибиня салмагла, дящлизя йцйцрдц. – Ксенийа Никитишна! – дейя о, дящлизин гапысынын аьзындан жинэилтили сясля баьырды, - бахын эюрцн, палталор йериндядирми?

Бир нечя дягигядян сонра палтоларын йериндя олдуьу мялум олду. Фягят профессор нящайят ки, хялятини яйниндян сойунараг, масасына гайыданда нязярлярини юз масасына зиллямякля, йериндяжя донуб галды. Байаг етикетлярин олдуьу йердя заваллы цз ифадясиня малик олан гара пишик баласы отурмуш вя сцдцн тюкцлдцйц нимчядян сцдц ичмякля мийолдайырды.

            Бу ня демякдир?! Бу, артыг…- вя о, пейсяриндян цшярти кечдийини щисс етди. Профессорун сакит вя инилтили сясиня ися Ксенийа Никитишна гачараг эялди вя ону ялбяття ки, бу пишик баласынын щансыса бир хястя тяряфиндян бурада унудулдуьуну  вя щякимлярин тез – тез беля щалларла растлашдыьыны сюйлямякля, тямамиля сакитляшдирмяйя наил олду.  

            Чох эцман ки, ону йедирдяжяк гядяр варлы дейилляр, - дейя Ксенийа Никитишна она вязиййяти изащ етди, - сиз ися сюзсцз ки,….

Онлар бу пишик баласынын бурайа мящз кимин тяряфиндян атылдыьыны бирликдя айырд етмяйя башладылар. Дярщал да мядясиндя хора олан гожа гадын онларда шцбщя доьурду.

             Ялбяття ки, одур, - дейя Ксенийа Никитишна диллянди, - йягин ки, беля дцшцнцб: мян онсуз да юляжяйям, пишик баласы ися йазыгдыр.

            Сизинля разы дейилям, - дейя Кузмин гышгырды, - о щалда сцд нежя бурайа дцшцб?! Олмайа буну да о, эятириб? Бяс нимчяйя сюзцнцз нядир?!

            Сцдц йягин ки, шцшя габда эятириб, бурада ися нимчяйя тюкцб, - дейя Ксенийа Никитишна бу мясялянин дя изащыны тапды.

            Щяр щалда..пишийи дя, еля нимчяни дя бурадан йыьышдырын, - дейя Кузмин диллянди вя юзц шяхсян Ксенийа Никитишнаны гапыйа гядяр ютцрдц. О, эерийя гайыданда ися бурада тямамиля фяргли бир вязиййят щюкм сцрцрдц. Хялятини мисмардан асдыгдан сонра профессор щяйятдян гящгящя сясини ешитди, о тяряфя бойланды вя дярщал да карыхды. Яйниндя тякжя бир кюйняк олан гадын щяйят бойунжа йцйцрцрдц. Профессора щятта онун ады беля мялум иди, – Марйа Александровна. Гящгящя иля эцлян ися балажа оьлан ушаьы иди. – Бу нядир беля? – дейя Кузмин нийрят долу сясля диля эялди. Бурадакы диварын архасында ися, профессорун гызынын отаьында ися патефон «Алиллуйа» фокстротуну ифа етди вя еля бу мягамда да профессорун кцряйинин архасындан сярчянин живилтиси ешидилди. О, эерийя ганрылды вя юз масасынын цзяриндя ири щоппанан сярчянин отурдуьуну эюрдц. «Щымм..ян башлыжасы щяйажан кечирмямякдир…- дейя профессор юз – юзцня дцшцндц, - о чох эцман ки, мяним пянжярядян узаглашдыьым заман учараг бурайа эириб. Щяйажанланмаьа дяймяз, щяр шей юз гайдасындадыр», - дейя профессор бу сярчянин ужбатындан интизамын позулдуьуну щисс етмякля юз – юзцня ямр верди. Она диггятля нязяр йетирдикдян сонра ися профессор онун щягигятян дя сярчя олдуьуна бир даща ямин олду. Рязил сярчяжик сол жайнаьы цстя дцшцр, ону архасынжа сцрцмякля ачыг – айдын сурятдя ядабазлыг едир, синкопу иля ишляйир, бир сюзля, - диряйя сюйкянмиш сярхош тяк патефонун сядалары алтында фокстороту ойнайырды. Профессора щяйасызжасына нязяр салмагла, ядябсизлик едирди. Кузминин яли телефонун дястяйиня дцшдц вя о, курс йолдашындан алтмыш йашында олан бир инсанын бу кими сярчяни эюрмясинин ня олдуьуну, щяля цстялик гяфил баш эижяллянмясинин дя ня олдуьуну хябяр алмаг цчцн зянэ етмяйя щазырлашды. Бу заман кясийи ярзиндя ися сярчяжик щякимя щядиййя олунмуш мцряккяб габынын цзяриня гонду, ону мурдарлады (бахын, мян щеч дя зарафат етмирям), сонра ися йухарыйа учуб, щавадан асылы вязиййятдя галды, даща сонра ися голайланараг, университетин 94 – жц ил мязунларынын тясвири олан рясмин шцшясиня санки полад димдийи иля зярбя ендирди, шцшяни чилик - чилик етди вя йалныз бундан сонра пянжярядян фырлайыб учду. Профессор телефонда йыьдыьы нюмряни айры нюмря иля явяз етди, Бурейя зянэ етмяйин явязиня зялилярин сатылдыьы бцройа зянэ етди вя онларла профессор Кузминин данышдыьыны бяйан етмякля, онун евиня зялилярин эюндярилмясини хащиш етди. Телефон дястяйиндян асмагла, йеня дя масайа доьру чеврилди вя дярщал да фяьан гопартды. Бу масанын архасында шяфгят бажысынын йайлыьыны башына баьламыш гадын отурмуш вя ялиндя «Зялиляр» йазысынын щякк олундуьу чантаны тутмушду. Профессор ися нязярлярини онун аьзына тушламагла чыьырырды. Онун аьзы киши аьзына бянзяйирди, гулаьына доьру яйилмишди вя онда жями биржя кюпяк диши варды. Шяфгят бажысынын эюзляриндя ися юлэцн бир ифадя варды.

            Пуллары ися мян юзцмя эютцрцрям, - дейя о, кишийя хас бас сясля диллянди, - онсуз да бурада галмасынын щеч бир мянасы йохдур.

О, етикети гуш жайнаьы иля гопарыб, щавада гейб олду. Бу щадисянин цзяриндя ики саат кечмишди. Профессор Кузмин йатаг отаьындакы чарпайысынын цзяриндя отурмуш, онун эижэащ нащийясиндя, гулаьынын архасы вя бойнуна ися зялиляр дцзцлмцшдц. Онун айаг щиссясиндя - сырынмыш ипяк ядйалын цзяриндя ися чалбыь профессор Буре яйляшмиш, она щалына ажыйырмыш тяк она нязярлярини зиллямиш вя она бцтцн бунларын жяфянэиййатдан савайы бир шей олмадыьыны сюйлямякля тяскинлик верирди. Артыг эежя йарыдан кечирди. Щямин эежя Москвада даща ня яжайиб щадисялярин баш вердийи артыг бизя бялли дейил вя ялбяття ки, биз буну айдынлашдырмаьа да сяй эюстярмяйяжяйик, беля ки, артыг бу щягиги тящкийянин икинжи щиссясиня кечид етмяк заманы йетишмишдир.  Беляликля, ардымжа, охужу!


*  ИКИНЖИ ЩИССЯ  *

19 – ЖУ ФЯСИЛ. МАРГАРИТА

     Ардымжа, охужу! Ахы ким сяня бу алямдя щягиги, етибарлы вя ябяди мящяббятин олмадыьыны сюйляйиб? Беля бир йаланчынын хябис дилини кясмяк лазымдыр! Ардымжы эял, охужу, ардымжа эял вя мян сяня беля бир мящяббятин мювжудлулуьуну сцбут едярям! Хейр! Устад ажы бир тяясцф щисси иля Иванушкайа хястяханада эежя йарыдан кечяндян сонра унудулдуьуну сюйлямякдя сящвя йол вермишди. Бу, мцмкцн олан бир шей дейилди. О, ону сюзсцз ки, унутмамышды. Амма яввялжя устадын Иванушкайа етираф етмяк истямядийи бир сирри сизляря ачыглайаг. Онун севэили дилбяринин ады яслиндя Маргарита Николайевна иди. Устадын онун барясиндя данышдыглары ися ясл щягигят иди. О, юз севэилисини там дягиглийи иля тясвир етмишди. О, щягигятян дя щям аьыллы, щям дя ки, фцсункар бир гадын иди. Бцтцн бунлара бир шейи дя ялавя етмяк оларды – там яминликля сюйлямяк оларды ки, бир чох гадынлар юз щяйатларыны Маргарита Николайевнанын щяйаты иля явяз етмяк цчцн щяр шейляриндян кечмяйя щазыр олардылар. Ювлады олмайан, отуз йашлы Маргарита дювлят ящямиййятли мцщцм бир кяшфи етмиш чох ири бир мцтяхяссисин щяйат йолдашы иди. Онун яри эянж, эюзял, мещрибан вя вижданлы бир адам олмагла йанашы, щям дя арвадына вурьун иди. Маргарита Николайевна яри иля бирликдя Арбат йахынлыьындакы дюнэялярдян бириндя йерляшян ясрарянэиз бир баьчалы имарятин йухары мяртябясини бцтцнлцкля мяшьул етмишди. Ясрарянэиз бир мякан иди! Истянилян шяхсин йолу бир заман бу баьа дцшярся, о, буна там шякилдя ямин ола биляр. Гой мяня мцражият етсин, мян она жанла – башла щямин цнваны веряр вя щятта она йолу да ишаря едярям, – бу имарят щяля индийя гядяр дя горунуб сахланылмагдадыр. Маргарита Николайевнанын пула щеч бир ещтийажы йох иди. О, бяйяндийи щяр бир шейи бир санийянин ичярисиндя ялдя едя билярди. О, яринин танышлары арасында да мараглы инсанларла цзляширди. Маргарита Николайевна щеч бир заман примуса беля тохунмамышды. Она мцштяряк мянзилдя йашамагдан долайы беля дящшятли вязиййят щеч таныш да дейилди. Бир сюзля….О, щягигятян дя бяхтийар идими? Биржя ан да олсун бяхтийарлыьыны щисс етмямишди! Он доггуз йашында икян аиля гуруб, бу имарятин ханымы оландан биржя кяря дя олсун хошбяхтлийин ня олдуьуну билмямишди. Илащи, пярвярдиэара! Ахы бу гадынын няйя ещтийажы варды?! Эюзцндяки ифадядя щансыса бир намялум атяшин парылдадыьы бу гадына, юз щяйатыны йаз айында кцсдцм чичякляри иля бязямяйя чалышан, бир эюзц ися бир балажа чяп олан бу яжинняйя ня лазым иди? Билмирям. Бу мяня мялум дейил. Эюрцнцр, о, щягигяти сюйляйирди, о, ня бу готик цслубда инша олунмуш евя, ня бу фцсункар баьа, ня дя ки, бу гядяр вар – дювлятя дейил, йалныз она, устада ещтийаж дуйурду. Щятта мяним, щягиги рявайятчинин, лакин тямамиля кянар бир шяхсин, сабащысы эцн устадын евиня, хошбяхтликдян тяйин олунмуш заманда эери гайытмайан яри иля данышмаьа мажал тапмайараг йолланан, фягят онун артыг евдя олмадыьыны ашкар едян Маргаританын щансы щиссляри кечирмяси барядя дцшцнжя цряйими сыхыр. О, онун барядя бир хябяр ешитмяк цчцн ялиндян эяляни ется дя, сонунда щеч бир шейя наил олмамышды. Беля олан тягдирдя ися о, йенидян юз имарятиня гайытмыш вя яввялки щяйатыны йашамаьа давам етмишди.

            Бяли, бяли, йеня дя щямин йалнышлыг! – дейя Маргарита собанын йанында отуруб, бахышларыны алова зиллямякля, юз – юзцня сюйляйирди, - ахы мян ня цчцн щямин эежя ону тярк етдим?  Ня цчцн? Ахы бу ахмаглыгдыр! Мян она вяд етдийим тяк ертяси эцн эери гайытсам да, артыг чох эеж иди. Бяли, мян онун дадына ейнян щямин о заваллы Левий Матвей кими чох эеж йетишдим! 

Бцтцн бу кялмялярин тябии ки, щеч бир мянасы йох иди, чцнки онун щятта щямин эежя устадын йанында галмасы иля ня дяйишяжякди ки? Мяэяр о, бунунла ону хилас едя биляжякдими? Эцлцнж вязиййятдир! – дейя биз щайгыра билярик, амма биз буну мяйус щалда олан гадынын щиссляриня щюрмятля йанашмагла етмяйяжяйик. Маргарита Николайевна бцтцн гышы беля бир мяшяггят ичиндя йашады вя нящайят ки, йаз айына йетишди. Гара магын Москвада пейда олмасы иля ялагядар олараг мейдана чыхан аьласыьмаз мярякянин гопдуьу щямин эцн, Берлиозун дайысынын Кийевя говулдуьу, мцщасибин щябся алындыьы вя диэяр анлашылмаз щадисялярин дя баш вердийи щямин жцмя эцн Маргарита фянярляринин ишыьы имарятин гцллясиня дцшян йатаг отаьында йухудан ойанды. Йухудан ойанан Маргарита адяти цзря аьламады, чцнки о, бу эцн нящайят ки, няйинся баш веряжяйини щисс етмишди. Бу щиссин ону нежя чульаладыьыны дуйан гадын, бу дуйьунун ону тярк етмясиндян ещтийатланараг, ону гялбиндя даща да бясляди.

            Мян инанырам!– дейя Маргарита тянтяняли бир шякилдя пычылдады, - инанырам! Мцтляг ня ися баш веряжяк! Баш вермяйя билмяз, ахы ня сябябя мян беля юмцрлцк ишэянжяйя мяруз галмалыйам? Етираф едирям ки, мян йалан данышыб, алдатмышам вя инсанлардан эизлин олан щяйаты йашамышам, лакин йеня дя инсаны бу гядяр дя амансызжасына жязаландырмаг йарамаз. Бу эцн мцтляг ня ися баш веряжяк, чцнки бу, беля ябяди давам едя билмяз. Бундан савайы, мяним йухум да узагэюрцжцдцр, мян щятта буна замин дя дура билярям.

Маргарита Николайевна эцн шцасынын цзяриня дцшдцйц ал – гырмызы рянэли пярдяляря нязяр салмагла, наращат бир сурятдя яйнини эейинмякля вя гыса, буруг сачларыны цчлц айнанын гаршысында дарамагла мящз бу сюзляри пычылдайырды. Бу эежя Маргаританын эюрдцйц йуху щягигятян дя гейри – ади бир йуху иди. Иш бурасындадыр ки, юзцнцн мяшяггятля долу олан гыш йухусунда о, щеч бир заман йухусунда устады эюрмязди. Эежяляр о, ону ращат бурахыр вя она йалныз эцнорта саатларында ишэянжя верярди. Бу эцн ися о, онун йухусуна эирмишди. Маргарита йухусунда она намялум олан бир мяканы эюрмцшдц –еркян йаз айынын булудлу сямасы алтындакы  цмидсиз вя жансыхыжы бир йери. Йухусуна щямин о топашякилли боз булудлу сяма, онун алтында ися сяссиз сурятдя учан заьжа дястяси эирмишди. Сонра да щансыса бир яйри кюрпцжцк. Онун алтындан йаз чайы ахараг кечир, фярящсиз вя дцшэцн тяясцрат баьышлайан йарымйалын аьажлар, тянща аьжаговаг аьажы, бу аьажларын арасында ися – тирдян тикилмиш бина – йа мятбях, йа да ки, щамам нязяря чарпырды. Ятрафда щяр шей еля жансыз вя еля щцзнлц эюрцнцрдц ки, инсанын кюнлцндян щямин бу кюрпцжцйцн йанындакы аьжаговаг аьажындан асылмаг кечирди. Ня бир йарпаг ясир, ня булуд тярпянир, ня дя ки, биржя няфяр дя олсун эюзя дяймирди. Жанлы инсан цчцн ясл жящянням! Вя тясяввцр един, гяфилдян бу тирдян тикилмиш бинанын гапысыны кимся тайбатай ачыр вя евин астанасында о, пейда олур. Кифайят гядяр узагда олса да, ону ачыг – айдын шякилдя эюрмяк мцмкцндцр. Онун яйниндяки эейимдя жырыгдыр вя щятта онун яйниндя няйин олдуьу беля билинмир. Сачлары пыртлашыг дцшцб, цз – эюзц дя тярашланмайыб. Эюзляри ися тялаш ичиндядир вя хястянин эюзлярини хатырладыр. Ону яли иля юзцня тяряф чаьырыр. Жансыз щавада боьулмаьа башлайан Маргарита ися ити кясяйин цзяриля онун йанына гасыр вя бу анда йухудан ойаныр. «Бу йуху икисиндян бири демякдир, - дейя Маргарита Николайевна юз – юзцня дцшцнцрдц, - яэяр о, дцнйасыны дяйишиб вя мяни юз йанына чаьырырса, демяли, о, мяни буралардан юз йанына апармаьа эялиб вя мян тезликля вяфат едяжяйям. Бу, чох йахшыдыр, чцнки мяним мяшяггятляримя нящайят ки, сон гойулажаг. Вя йахуд да о, саьдыр вя бу йуху онун юзцнц мяня хатырлатмаг истямясиндян хябяр верир! О, бизим йеня дя растлашажаьымызы билдирмяк истяйир. Бяли, биз тезликля эюрцшяжяйик». Бу тяхяррцшлц вязиййятдя олан Маргарита яйнини эейинди вя юзцнц щяр шейин цмумиликдя йахшы сонлугла нятижяляняжяйиня, беля бир уьурлу мягамлары ися ялдян гачырмамагла онлардан истифадя етмяйин эярякли олмасына инандырмаьа чалышды. Яри цч эцнлцйя езамиййятя чыхмышды. Цч сутка ярзиндя о, юзц тямамиля юз ющдясиня бурахылмышдыр вя щеч кимся дя она истядийи вя хошладыьы мясяляляр барядя дцншцнмяйя мане ола билмяз. Имарятин йухары мяртябясиндяки бцтцн бу беш отаг, Москвада он минлярля инсанын гибтя иля йанашдыглары бцтцн бу мянзил тямамиля онун ющдясиня бурахылмышды. Фягят цч эцнлцк асудялийи газанан Маргарита бцтцн бу дябдябяли мянзилдян даща чох айры мякана цстцнлцк верди. Чайы ичдикдян сонра о, чамадан иля ики ири шкафа йыьылмыш кющня яшйаларын сахланылдыьы гаранлыг вя пянжярясиз отаьа чякилди. Дизи цстя чюмбялиб яйляшян гадын бу шкафлардан биринин ашаьы йешийини ачды вя ипяк парчаларын арасындан бцтцн юмрц бойу ярзиндя ялдя етдийи ян дяйярли яшйасыны дартыб чыхартды. Маргаританын ялиндя устадын шяклинин йерляшдийи гящвяйи дярили албом, он мин мябляьин гейд олундуьу вя онун адына олан яманят касасындакы китабча, парпирос каьзынын вярягяляри арасында лай – лай сярялянмиш гуру гызылэцл лячякляри вя йазы машынында йыьылараг, ашаьы уж щиссяси йанмыш бцтюв бир вярягдян ибарят дяфтярчя вар иди. Бу яшйаларла бирликдя юз йатаг отаьына гайыдан Маргарита Николайевна шякли цчлайлы айнайа кечиртди вя дизинин цзяриня одун тясири алтында йанмыш дяфрятчяни гойараг, ону эащ вяряглямякля, эащ да ки, йанмайа мяруз галмадан сонра ня башланьыжы, ня дя ки сону олмайан бу дяфтярчяни тякрар – тякрар охумагла бир саата гядяр бу айнанын гаршысындан чякилмяди. «….Аралыг дянизиндян щярякят едян зцлмят прокураторун нифрят бяслядийи бу шящяри юз аьушуна алды. Мябяди щейбятли антони гясри иля бирляшдирян асма кюрпцляр бу зцлмятин ичиня гярг олдулар, сямадан йеря дярин учурум енди вя жыдыр мейданы цзяриндя ужалан ганадлы танры щейкялжиклярини, бажалы Хасмоней сарайыны, базары, карвансарайлары, дюнэяляри вя нощурлары зябт етди…Йярушялим – гцдрятли бир шящяр санки йоха чыхды, санки щеч бу шящяр щеч бир заман мювжуд олмамышды…». Маргарита бу парчанын архасыны охумаг истяся дя, онун эюзцня йанмыш сачагдан савайы щеч бир шей дяймяди. Эюзцндян ахан йашы силмякля Маргарита Никлайевна дяфтяри кянара гойду, дирсяйини айнанын алтындакы масайа диряди вя айнада юзцня нязяр салмагла, эюзцнц шякилдян чякмядян узун мцддят бурада отураг вязиййятдя галды. Сонра ися онун эюз йашлары гуруду. Маргарита юз яшйаларына сялигя иля йериня гойду, бир нечя дягигядян сонра о йеня дя юзцнцн яввялки йериня, ипяк парчаларын алтына эюмцлдц вя гаранлыг отаг килидлянди. Маргарита Николайевна бир гядяр кцчядя эязиб – долашмаг цчцн дящлиздя палтосуну яйниня эейинирди. Эюзялчя Наташа, онун ев гуллугчусу икинжи йемяк цчцн ня биширяжяйини сорушду вя бунун щеч бир ящямиййятинин олмадыьына даир жавабы ешидян тяк юзцнц бир яйляндирмяк хатириня юз сащибяси иля сющбятляшмяйи гярара алды. О, она дцнян театрда бир сещрбазын щамыны щейрятя эятиряжяк гядяр бир фокусу нцмайиш етдирдийини, щяр кяся тяманнасыз ики гуту яжняби ятири иля жораб пайладыьыны, сеансын баша чатмасындан сонра ися кцчяйя ахышан тамашачы кцтлясинин бир анын ичиндя – бах! - чылпаг галдыьыны наьыл едирди.  Маргарита Николайевна дящлиздяки айнанын алт щиссясиндя йерляшдирилмиш мизин цзяриня чюкмцш вя дайанмадан эцлцрдц.

            Наташа! Нежя дя хяжалят чякмирсиниз, - дейя Маргарита Николайевна сюйляди, - сиз ки савадлы вя аьыллы бир гызсыныз: нювбядя аьызларына эяляни данышырлар, сизся буну тякрар едирсиниз!

Наташа пюртдц вя бюйцк бир жошьу иля бцтцн бунларын йалан олмадыьыны, онун юзцнцн ися шяхсян бу эцн Арбатдакы гастраномда бурайа туфлидя эялян гадынын пул юдяйяркян айаьындакы туфлинин йоха чыхмасынын вя онун тяк бир жорабда галмасынын шащиди олдуьуну сцбута йетирмяйя чалышды. Эюзляри щядягясиндян чыхмышды! Дабанында да йыртыг вар иди. Щямин туфлиляр ися сещрли имишляр, щямин сеансдан ялдя олунан туфлиляр имиш.

            Еля айагйалын бир вязиййятдя дя йолуна давам етди?

            Ейнян о жцр олду! – дейя Наташа она инанмадыгларыны айырд етмякля, даща да пюртцб гышгырырды, - щяля дцнян, Маргарита Николайевна, милис эцжя йцз няфяря гядяр адамы щябс едиб. Бу сеансдан чыхан гадынлар Тверской кцчяси бойунжа бир дарбалагда йцйцрцрмцшляр.

            Буну ися ялбяття ки, сяня Дарйа наьыл едиб, - дейя Маргарита Николайевна диллянди, - мян артыг чохдандыр ки, онун йаман йаланчы олдуьуну щисс етмишям.

Бу мязяли сющбят Наташа цчцн яла бир сцрпризля нятижялянди. Маргарита Николайевна йатаг отаьына кечди, ялиндя бир жцт жораб вя бир гуту одекалонла эери гайытды.  Наташайа онун да фокус эюстярмяк арзусунда олдуьуну сюйлямякля, она жораб иля шцшя габы тягдим етди вя ондан йалныз бир шейи рижа етдийини – Тверской кцчяси бойунда бир жорабда гачмамаьыны вя бир даща Дарйайа гулаг вермямяйини рижа етдийини билдирди.  Бири – бирини юпян ев сащибяси иля гуллугчу гыз бири – бириляриндян гапыдажа айрылдылар. Троллейбусун ращат вя йумшаг отуражаьына сюйкянян Маргарита Николайевна Арбат кцчяси бойунжа щярякят едир вя эащ юз дцшцнжяляриня далыр, эащ да ки, ондан ирялидя отуран ики вятяндашын на барядя пычылдадыьына диггят кясилирди. Бу вятяндашлар онлара кянардан киминся динляйиб – динлямядийини айырд етмяк цчцн ещтийатла ятрафларына нязяр салыр вя щансыса бир жяфянэиййат барядя пычылдашырдылар. Пянжярянин дцз йанында яйляшмиш йекяпяр, ятли вя донуз бахышлы бир няфяр юзцнцн алчаг бойлу гоншусуна пясдян онларын табуту гара юртцкля юртмяк мяжбцриййятиндя галдыгларыны сюйляйирди.

            Ола билмяз, - дейя бястябойлу киши щейрятлянди, - бу ки мислиэюрцнмямиш бир щадисядир….Бяс Ъелдыбин щеч бир тяшяббцс эюстярмяди?


Троллейбусун ряван уьултусу арасындан беля бир кялмяляр ешидилди:

            Жинайят ахтарыш бюлмяси….мярякя гопмушду…ясл мистикадыр!

Бу йарым кялмялярдян Маргарита Николайевна зорла да олса рабитяли бир кялмя гурмаьа чалышды. Вятяндашлар бу эцн сящяр намялум бир адамын– намялумун адыны ися онлар чякмирдиляр – бу эцн сящяр табутдан башынын оьурландыьына даир пычылдашырдылар! Бах, Ъелдыбин дя щал - щазырда мящз бу сябябдян тяшвиш ичиндядир. Бцтцн бунларын ися сон нятижядя троллейбусда пычылдашанларын сюйлядикляри кими, башы оьурланмыш мярщум билаваситя ялагяси вар.  

            Чичяк алмаьа йетишярикми? – дейя бястябой наращат олурду, - ахы дейиляня эюря, кремасийа саат икидядир?

Нящайят ки, Маргарита  Николайевнаны табутдан оьурланмыш баш барясиндя мцяммалы чярянчилийи динлямяк тянэя эятирди вя о, троллейбусдан дцшмясиня севинди.  Бир нечя дягигядян сонра ися о, артыг кремл диварынын алтында йерляшян вя Манеъин йахшы эюрцндцйц скамйаларын биринин цзяриндя яйляшмишди. Маргарита эюзлярини гыймагла парлаг эцняшя бахыр, юзцнцн бу эцн эюрдцйц йухусуну хатырлайыр вя бир ил бундан яввял бурада, ейни эцндя вя ейни саатда онунла бирликдя яйляшдийини йадына салырды. Щямин вахтларда да ейнян инди олдуьу кими, гара чанта скамйайа, онун дцз йанына гойулмушду. Бу эцн о, онун йанында олмаса да, Маргарита артыг хяйалян онунла сющбят едирди: «Яэяр сяни сцрэцн едиблярся, о щалда сян ня цчцн юзцн баряндя бир хябяр эюндярмирсян? Ахы щамы хябяр эюндярир. Олмайа сянин мяня гаршы олан мящяббятин битиб? Йох, мян нядянся буна инана билмирям. Демяли, сяни сцрэцн едибляр вя сян щялак олмусан….О щалда, йалварырам сяня, мяни сярбяст бурах, мяня нящайят ки, йашамаг азадлыьыны, асудя няфяс алмаг щцгугуну бяхш ет». Ондан бу кялмяляри хябяр алан Маргарита Николайевна юзц дя бу суаллара жаваб верирди; «Сян азадсан….Мяэяр мян сяни зорла юз йанымдамы сахлайырам?». Сонра ися юзц – юзцня етираз едирди: «Хейр, щеч беля дя жаваб олар! Сян йахшысы будур мяним щафизямдян чых, йалныз беля олан тягдирдя мян асудялийими ялдя етмиш олажаьам». Маргарита Николайевнанын йанындан инсан кцтляси ютцб кечирди. Щансыса бир киши бу гадынын фцсункарлыьы вя тянщалыьыны диггятя алмагла, эюзял гийафядя олан бу гадына чяпяки нязяр салды. Сонра ися бцтцн жясарятини топламагла бу кялмяляри сюйляди:

            Бу эцн гяти сурятдя йахшы щава вар….

Фягят Маргарита она еля бир гашгабаглы бир тярздя диггят йетирди ки, о, айаьа галхараг, бу мяканы тярк етмяк мяжбуриййятиндя галды. «Бу да нцмуня, - дейя Маргарита онун хяйалларына щаким кясилмиш щямин шяхсля хяйалян данышды, - ахы мян ня цчцн бу кишини рядд етдим? Мяним жаным сыхылыр, бу гадын дцшкцнцндяся сарсаг «гяти сурятдя» кялмясиндян савайы щеч бир пис жящят йохдур. Ахы мян ня цчцн диварын алтында байгуш кими тяк отурмушам? Ахы ня цчцн мян юзцмц бах беляжя щяйатдан кянарлашдырмышам?». О, тямамиля гцссялянди вя мяйус щалда башыны ашаьы салды. Лакин еля бу ан онун гялбиндя сящярки интизар иля щяйажан дальасы ойанды. «Бяли, няся баш веряжяк!». Дальа ону икинжи сяфярдир ки, чульалады вя бу заман о, бунун сяс дальасы олдуьуну айырд етди. Шящяри чульалайан сяс – кцйцн арасындан бу мякана йахынлашмагда олан барабан иля бир гядяр хариж сяслянян кяранайларын сяси ешидилирди. Биринжи олараг баьын чяпяринин йанындан лющрям йеришля ютцб кечян атлы милис иля цч пийада эюрцндц. Сонра ися мусигичилярин мцшайияти алтында щярякят едян йцк машыны эюзя дяйди. Онларын архасынжа ися – йени, цстц ачыг, астажа щярякят едян дяфн машыны, онун ичиндя ися бцтцнлцкля яклиля бцрцнмцш табут иля кцнжляриндя айаг цчтя дайанан дюрд няфяр – цч киши вя бир гадын пейда олду. Щятта узаг мясафядян дя олса Маргарита мярщуму сон мянзиля йола салан дяфн машынында айаг цстя дайанан шяхслярин цзцндя щансыса бир гярибя ифадянин олдуьуну эюрмяйя мажал тапды. Ялялхцсус да, автойолун сол, арха кцнжцндя дайанмыш гадынын цзцндяки ифадя нязяря чарпырды. Бу гадынын долу йанагларыны санки дахилдян щансыса бир кяскин мцямма шиширдиб партладырды, онун ярийиб ахан эюзляриндя ися икимяналы ишарты алышыб – йанырда. Инсана еля эялирди ки, бу дягигя бу гадын таб эятирмядян мярщума эюз вурмагла: «Сиз буна охшар бир вязиййятля растлашмысынызмы? Ясл мистикадыр!» сюйляйяжяк. Пийада щярякят едян вя дяфн машынын архасынжа йерийян, сайы тягрибян цч йцз няфярдян ибарят олан мцшайиятчилярин дя цзцндя ейнян щямин чашгынлыг ифадяси варды. Маргарита ейни сяси: «Бумс, бумс, бумс» сясини чыхаран щцзнлц тцрк барабанынын сясинин узагда нежя ешидилмяз олмасына гулаг кясилмякля, тянтяняли йцрцшц нязярляри иля йола салыр вя дцшцнцрдц: «Нежя дя гярибя дяфн мярасимидир…Адамы бу «бумс!» сясиндян дя гцсся бцрцйцр. Ащ, онун саь вя йахуд да юлдцйц барядя мялумат алмаг цчцн жанымы шейтана фяда етмяйя беля щазырам!  Мараглыдыр, эюрясян онлар беля бир яжайиб цз ифадяси иля кими дяфн едирляр?».

            Михаил Александрович Берлиозу, - дейя онун йахынлыьындан бир гядяр бурнунда данышан киши сяси ешидилди, - МЯДЯБАССО  - нун сядрини.

Бу кялмялярдян сон дяряжя щейрятлянмиш Маргарита Николайевна эерийя ганрылды вя яйляшдийи скамйада онун кцтляйя нязяр салмасы заманы бурайа йягин ки, сакитжя отурмуш вя онун ола билсин ки, фикри даьыныглыгдан юз – юзцня ужадан вердийи суалы жавабландыран бир няфяри эюрдц. Бу мягамда ися кцтля артыг ирялидяки ишыгфорларын ишя дцшмяси иля ялагядар олараг йериндя дайанмаьа башламышды.

            Бяли, - дейя намялум вятяндаш сюзцня давам етди, - онлар чох гярибя бир ящвал – рущиййядядирляр. Мярщуму дашыйырлар, амма щягигятдя онун башынын щарайа йоха чыхмасы барядя дцшцнцрляр!

            Башынынмы? – дейя Маргарита гяфил скамйа гоншусуна диггятля нязяр салмагла диллянди. Онун гоншусу бястя бойлу вя щяддиндян артыг кцрян иди, онун аьзындан кюпяк дишляри эюрцнцр, онун яйниндя крахмалы бяйаз кюйняк, золаглы, йцксяк кейфиййятли костйум, айаьында лаклы туфли, башында ися котелок[1] варды. Бойнундакы галстуку чох парлаг рянэдя иди. Бурада ян щейрятамиз бир щал ися кишилярин адятян жибиня гойдуьу йайлыг иля автоматик гялям явязиня онун жибиндя эямирилмиш тойуг сцмцйцнцн олмасында иди.

            Иш бурасындадыр ки, - дейя кцрян баш верянляри изащ етмяйя башлады, - бу эцн сящяр Грибойедов залында табутдан мярщумун башыны оьурлайыблар.

            Ахы бу нежя ола биляр? – дейя Маргарита ейни заманда троллейбусдакы пычылтыны хатырламагла, биихтийари олараг хябяр алды.

            Бир шейтана мялумдур нежя! – дейя кцрян щеч бир шейдян чякинмядян сюйлянди, - йери эялмишкян, шяхсян мян бунун Беэемотдан хябяр алынмасыны мяслящят эюрярдим. Чох мящарятля якишдирибляр. Йаман галмагал тюрядибляр! Ян башлыжасы ися бу башын кимя вя ня цчцн эярякли олмасыдыр!

Маргарита Николайевнанын фикринин юзцндя олмамасына бахмайараг, бу вятяндашын гярибя бир тярздя сюйлядийи йаланлар ону йаманжа щейрятляндирмишди.

            Дайанын эюрцм! – дейя о, гяфилдян гышгырды, - щансы Берлиозун? Бу эцн гязетлярдя ады чякилян о….

            Ейнян юзцдцр ки вар….

            О щалда онун табутунун архасынжа йерийянляр ядиблярдир, елями? – дейя Маргарита хябяр алды вя гяфилдян дишлярини бири – бириня сыхды.

            Тябии ки, онлардыр!

            Бяс сиз онлары цздян таныйырсынызмы?

            Ахыр няфяринядяк, - дейя кцрян диллянди.

            Онда дейин эюрцм, - дейя Маргарита боьуг сясля диллянди, - онларын арасында тянгидчи Латунски дя вармы?

            Бир эял олмасын, - дейя кцрян гадынын суалыны жавабландырды, - будур о, дюрдцнжц сырадан кцнждя дайанан.

            Сарыйанызмы? – дейя Маргарита эюзлярини гыймагла хябяр алды.

            Хейр, сачлары кцр рянэиндя олан…Эюрцрсцнцзмц, о, эюзлярини сямайа дикиб.

            Патеря бянзяйян, елями?

            Юзцдцр ки вар!

Латунскийя нязяр салан Маргарита даща бир кялмя дя олсун сюйлямяди.

            Яэяр зянним мяни алдатмырса, - дейя кцрян эцлцмсямякля диля эялди, - сиз бу Латунскийя ямялли – башлы нифрят едирсиниз.

            Ондан савайы да нифрят етдиклярим вар, - дейя Маргарита додаьынын алтында донгулданды, - фягят бу барядя бящс етмяйя беля дяймяз.

Бу мягамда кцтля йолуна давам етди вя пийадаларын архасынжа да бош автомобилляр ирялилямяйя башладылар.

            Щягигятян дя Маргарита Николайевна, бу барядя бящс етмяйя беля дяймяз!

Маргарита тяяжцблянди.

            Мяэяр биз танышыг?

Кцрян жаваб вермяйин явязиня башындакы котелоку чыхартды вя ону ялиня алды. «Тямамиля идбар бир сифяти вар!» - дейя Маргарита щямсющбятиня диггят йетирмякля юз – юзцня вурьулады.

            Мян сизи танымырам, - дейя о, гуру тярздя диллянди.

            Сиз мяни таныйа да билмярсиниз! Амма мяни сизин йаныныза бир иш цчцн эюндярибляр.

Маргаританын рянэи гачды вя о, йана сычрады.

            Еля бяри башдан сющбятинизи бу жцр башламалы идиниз, - дейя о, диллянди, - даща кясилмиш баш барясиндя чярянлямяйя дяймязди! Сиз мяни щябс едяжяксиниз, елями?

            Щеч дя йох, - дейя кцрян ужадан баьырды, - беля дя шей олар: аьзыны ачмаьа мажал тапмамыш сяни щябс етмякдя эцнащландырырлар! Садяжя олараг сизя бир ишимиз дцшцб.

            Щеч бир шей анламырам, ахы сизин мяня ня ишиниз дцшя биляр?

Кцрян ятрафына бойланды вя мцяммалы бир сурятдя бу кялмяляри сюйляди:

            Мяни йаныныза сабащ ахшам сизи гонаглыьа дявят етмяк цчцн эюндярибляр.

            Сайыглайырсыныз нядир, щансы гонаглыьа?

            Бир няфяр чох кцбар бир яжнябинин гонаглыьына, - дейя кцрян эюзлярини гыймагда диллянди. Фягят Маргарита чох гейзлянди.



[1] котелок (təpəsi yumru şlyapa)


            Йени жинс пейда олуб: кцчя арадцзялдяни, - дейя о, айаьа галхмагла диллянди.

            Миннятдарам! – дейя кцрян Маргаританын сюйлядийи кялмяляриндян инжимякля баьырды вя ондан араланан гадынын архасынжа бу кялмяни сюйляди: - Сяфещ!

            Алчаг! – дейя Маргарита жялд диллянди вя еля бу мягамда архасындан бу кялмяляри ешитди:

            Аралыг дянизиндян щярякят едян зцлмят прокураторун нифрят бяслядийи бу шящяри юз аьушуна алды. Мябяди щейбятли Антони гясри иля бирляшдирян асма кюрпцляр бу зцлмятин ичиня гярг олдулар…Йярушялим – гцдрятли бир шящяр санки йоха чыхды, санки щеч бу шящяр щеч бир заман мювжуд олмамышды…Сиз дя йанмыш дяфтярчяниз вя гурумуш гызылэцл лячякляриниз иля бирликдя лянятя эялиб, йоха чыхын! Бу лянятяэялмиш скамйада тяк – тянща отурмагла, ондан сизи сярбяст бурахмаьыны, асудя няфяс алмаьа имкан вермясини вя щафизяниздян силинмяйини диляйин!

Бянизи аьармыш Маргарита йенидян скамйайа чюкдц. Кцрян ися эюзлярини гымагла она нязяр салды.

            Мян щеч бир шей анламырам, - дейя Маргарита Николайевна пясдян диллянди, - вярягляр барясиндя щансыса бир васитя иля хябяр тутмаг оларды….орайа эириб, бахмаг….Наташаны сатынмы алмысыныз? Бяс мяним дцшцнжялярими, дцшцнжялярими нежя охуйа билдиниз?  - о, изтирабла долу тябясцмля эцлцмсяди вя бу кялмяляри ялавя етди: - Дейин эюрцм, сиз кимсиниз? Сизи бурайа щансы идарядян йоллайыблар?

            Яжяб ишя дцшдцк, - дейя кцрян додаьынын алтында донгулданды вя ужадан бу кялмяляри сюйляди: - Цзр истяйирям, амма мян ки сизя щеч бир идарядян олмадыьымы сюйлядим! Зящмят олмаса, яйляшин.

Маргарита она гейд – шяртсиз табе олса да, яйляшмякля хябяр алды:

            Ахы сиз кимсиниз?

            Йахшы, олсун, мяним адым Азазеллодур, лакин онсуз да бу, сизя щеч няйи бялли едян дейил.

            Бяс сиз щямин вярягляр вя мяним дцшцнжялярим барядя нежя хябяр тута билдиниз?

            Бах, буну дейя билмярям, - дейя Азазелло гуру бир тярздя диллянди.

            Амма сиз онун барясиндя щягигятян дя няся билирсиниз, еля дейилми? – дейя Маргарита йалварырмыш тяк пычылдады.

            Туталым ки, билирям.

            О щалда йалварырам: йалныз биржя шейи сюйляйин, о, саьдырмы? Йалварырам сизя, мяни инжитмяйин.

            Саьдыр, саьдыр, - дейя Азазелло щявяссиз шякилдя диллянди.

            Пярвярдиэара!

            Рижа едирям, биржя тяшвишля баьырты чатмыр, - дейя Азазелло гашларыны чатмагла сюйляди.

            Баьышлайын, цзр истяйирям, - дейя щал – щазырда мцтиляшмиш Маргарита диллянди, - мян сюзсцз ки, сизя ажыгланмайа билмяздим. Ахы сиз юзцнцз дя разылашмалысыныз ки, гадыны кцчядя щарайаса гонаг кими дявят едяндя…Мян сизи ямин едирям ки, щеч дя мювщуматчы дейилям, - дейя Маргарита мящзун бир шякилдя эцлцмсяди, - фягят мян щеч бир заман щеч бир яжняби иля растлашмамышам, мяним цмумиййятля, онларла цнсиййят йаратмаьа беля щявясим олмайыб….бундан савайы мяним ярим дя….Мяним ясас фажиям ондадыр ки, мян севмядийим бир кясля йашайырам, лакин онун щяйатыны корламаьы да нялайиг щярякят кими гиймятляндирирям. Ахы мян ондан юзцмя гаршы йахшылыгдан савайы бир шей эюрмямишям…

Азазелло онун бу рабитясиз нитгини жансыхыжы бир тярздя динляди вя сярт сурятдя бу кялмяляри сюйляди:

            Рижа едирям, бир дягигялийя сусун. 

Маргарита итаяткар бир тярздя сусду.

            Мян сизи тямамиля тящлцкясиз бир яжнябинин евиня дявят едирям. Бу дявят щаггында ися биржя няфярин дя олсун хябяри олмайажаг. Бах, буна эюря мян сизя замин дурмаьа щазырам.

            Ахы мян онун няйиня эяряйям? – дейя Маргарита оьрун – оьрун хябяр алды.

            Сиз бунун сябябини бир гядяр эеж юйряняжяксиниз.

            Анлайырам…Мян юзцмц онун ихтийарына вермялийям, - дейя Маргарита дальын бир щалда диллянди. Онун бу кялмясини Азазелло бир гядяр кибрля «щымм»  деди вя бунлары сюйляди:

            Бу каинатда йашайан щяр бир гадын, сизи ямин едирям ки, буну хяйал едярди, - бц кялмяляри сюйляйян Азазеллонун цзц тябяссцмдян бир гядяр яйилди, - лакин мян сизи мяйус етмяли олажаьам, беля бир шей олмайажаг.

            О, нежя бир яжнябидир ки?! – дейя Маргарита тялаш ичиндя еля баьырды ки, скамйанын йанындан ютцб кечян бцтцн инсанлар ганрылараг, она нязяр салдылар, - вя мяним она баш чякмяйимин мяня ня файдасы тохуна биляр ки?

Азазелло она доьру яйилди вя чохмяналы бир шякилдя бу кялмяляри пычылдады:

            Бюйук файдасы тохуна биляр….Яввалла сиз вязиййятдян истифадя едиб….

            Ня? – дейя Маргарита ужадан гышгырды вя онун эюзляри йуварлаглашды, - яэяр мян сизи дцзэцн анлайырамса, о щалда сиз мяним орада онун барясиндя няйи ися айдынлашдыражаьыма ишарями едирсиниз? 

Азазелло сцкут ичиндя башыны йырьалады.

            Эедирям! – дейя Маргарита вар эцжц иля гышгырды вя Азазеллонун ялиндян йапышды, - истядийиниз йеря эедирям! 

Азазелло чийниндян бир аьыр йцк эютцрцлмцш кими скамйанын сюйкяняжяйиня дирянмякля, кцряйи иля ири бир шякилдя кясилмиш «Нйцра» кялмясини юртдц вя кинайя иля бу кялмяляри сюйляди:

            Бу гадынлардан баш ачмаг мцшкцл мясялядир!  - о, яллярини жибиня салды вя айагларына ирялийя доьру узатды, - бир дя, ня цчцн мящз мяни бу ишин далынжа эюндярибляр? Беэемоту эюндярсяйдиляр, лап йериня дцшярди, ахы о, хейли жазибядардыр…..

Маргарита чяпяки вя мязлумжасына эцлцмсямякля диля эялди:

            Мяня мистика уйдурмагла, юз тапмажаларынызла ишэянжя вермяйиниз кифайятдир….Ахы мян заваллы бир гадынам, сиз ися бундан суи – истифадя едирсиниз. Еля мян дя юзцмц щансыса бир жянжяля салырам вя щамысы да она эюря ки, сиз мяни онунла баьлы кялмялярля товламысыныз! Мяним артыг бцтцн бу анлашылмазлыглардан башым эижяллянир….

            Щяр шейи фажияйя чевирмяйин, - дейя Азазелло цз – эюзцнц бцзцшдцрмякля диллянди, - щяр щалда юзцнцзц мяним йеримя дя гойун. Инзибатчынын чянясини йериндян ойнатмаг вя йахуд да щансыса бир дайыны евдян байыра говмаг йа да кимяся атяш ачмаг вя йахуд да буна бянзяр щансыса бир ящямиййятсиз щярякятляри етмяк – мяним щягиги вязифямдир, фягят ашиг олмуш гадынларла сющбят етмяк – ясла. Мян артыг йарым саатдыр ки, сизи разы салмагдан ютрц дяридян – габыгдан чыхырам. Мцхтясяри, эедирсинизми?

            Эедирям, - дейя Маргарита Николайевна диллянди.

            О щалда буйурун, - дейя Азазелло диля эялди вя жибиндян даиряви, гызылы рянэли гутуну чыхартмагла, ону Маргаритайа доьру узатды: - Эизлядин, йохса йанымыздан ютцб – кечянлярин щамысы эюзлярини она зилляйибляр. О сизин эяряйиниз олажаг, Маргарита Николайевна. Сиз сонунжу йарым ил ярзиндя дярд – гямдян йаман гожалмысыныз. (Маргарита онун бу кялмяляриндян гейзлянся дя, она щеч бир жаваб вермяди, Азазелло ися сюзцня давам етди). Бу эцн ахшам, дцз саат онун йарысы зящмят дя олса яйнинизи тямамиля сойунуб, цзцнцз иля вцжудунуза бу мазы сцртцн. Сонра истядийинизи едя билярсиниз, йетяр ки телефондан узаглашмайасыныз. Саат онда мян сизя зянэ едяжяйям вя сизя ня етмяйин эярякли олдуьуну сюйляйяжяйям. Сиз щеч няйин гейдиня галмалы олмайажагсыныз, сизи лазым олан йеря чатдыражаглар вя сизя щеч ким зярряжя гядяр дя олсун зяряр йетирмяйяжяк. Айдындырмы?

Маргарита бир гядяр сусдугдан сонра диллянди:

            Айдындыр. Бу маз ясл гызылдандыр, аьырлыьындан бялли олур. Нейняк, мян артыг мяни сатын алмаьа чалышдыгларыны вя щансыса бир гаранлыг мясяляйя жялб едилдийими, юзцмцн дя буна эюря щяля чох жяфа чякяжяйими анлайырам.

            Йеня дя башладыныз? – дейя Азазелло фышылдады.

            Йох, дайанын!

            Помаданы мяня гайтарын.

Маргарита гутуну ялиндя мющкямжя сыхды вя давам етди:

            Йох, дайанын…..Мяня щансы йола гядям гойдуьум йахшы бяллидир. Лакин бу йолу она эюря сечирям ки, щяйатда мяним бундан артыг цмидим галмайыб. Фягят сизя буну да сюйлямяйи юзцмя борж билирям ки, яэяр сиз мяни мящвя дцчар етсяниз, сонра хяжалят щисси кечиряжяксиниз! Бяли, хяжалят щисси кечиряжяксиниз! Мянся мящяббятимин гурбанына чеврилирям! – вя яли иля юз синясиня вурмагла Маргарита эцняшя бахды.

            Эери верин, - дейя Азазелло гязябля фышылдады, - гайтарын, гой щяр шей жящянням олсун. Гой бу дяфя дя мяним явязимя сизин йаныныза Беэемоту йолласынлар.

            Йох, йох! – дейя Маргарита йанындан ютцб кечян инсанларда щейрят щисси доьурмагла баьырды, - дедийиниз щяр шейи етмяйя разыйам, мазын сцртцлмяси иля гурулан бу комедийайа бойун яймяйя дя разыйам, лап еля дцнйанын о башына эетмяйя дя разыйам. Амма гайтармарам!

            Пащо! – дейя Азазелло гяфилдян баьырды вя нязярлярини баьын чяпяриня зиллямякля бармаьы иля щарайаса ишаря етди. Маргарита Азазеллонун ишаря етдийи истигамятя доьру ганрылды, фягят орада щеч бир шейи ашкар едя билмяди. Беля олан тягдирдя о, щямин о жяфянэ «пащо!» кялмясиня изащаты ялдя етмяк наминя Азазеллойа тяряф чеврилди. Лакин артыг бу барядя изащат вермяйя адам йох иди: Маргарита Николайевнанын мцяммалы щямсющбяти пейда олдуьу тяк дя гейбя чякилмишди. Маргарита ялини бу щадисядян яввял гутуну эизлятдийи чантайа салды вя онун орада олдуьуна ямин олду. Беля олан тягдирдя даща щеч бир шей барядя дцшцнмяк игтидарында олмайан Маргарита Александровский баьындан евя тяряф эютцрцлдц.


20 – ЖИ ФЯСИЛ. АЗАЗЕЛЛОНУН КРЕМИ.

Ахшамын тямиз сямасындан эюрцнян ай бядирлянмиш вя аьжагайынын будагларындан эюрцнян олмушду. Жюкя аьажлары иля акасийа аьажлары ися торпагда мцряккяб нахышларын тясвирини ямяля эятирмишдиляр. Ачыг, фягят пярдя чякилмиш цчлайлы пянжярядя сон дяряжя шиддятли бир електрик ишыьы парлайырды. Маргарита Николайевнанын йатаг отаьындакы бцтцн ишыглар йандырылмыш вя отагдакы там сялигясизлийи ишыгландырырды. Чарпайыдакы ядйалын цзяриндя ися кюйняк, жораб вя алт палтарлары варды, йумруланмыш алт палтарлары ися язилимиш папирос гутуларынын йанында, дюшямяйя сярилмишди. Туфлиляр ахыра гядяр ичилмямиш бир финжан гящвя иля папирос кютцйцнцн тцстцляндийи кцл габынын йерляшдийи эежя масасынын цзяриня гойулмушдулар. Отаьы ятир гохусу бцрцмцш вя бундан савайы ися щарданса бурайа бярк гыздырылмыш цтцнцн гохусу эялирди. Маргарита Николайевна чылпаг бядяниня салынмыш бир чимярлик палтарында вя айаьында гара рянэли замша туфлиси бядяннцма айнасынын гяншяриндя яйляшмишди. Онун гаршысында ися Азазеллодан алынан гутунун йахынлыьында саатлы гызыл билярзик гойулмуш вя Маргарита бир ан да олсун эюзцнц сиферблатдан чякмирди. Арабир она еля эялирди ки, саат сырадан чыхыб вя онун ягряби йериндян тярпянмир. Фягят о санки саата йапышыбмыш кими аста да олса тярпянирди вя нящайят онун ягряби она ийирми доггуз дягигя ишлямиши эюстярди. Маргаританын гялби еля бир дящшятли тярздя чырпынды ки, о, гутуну дярщал ялиня эютцрмякдя беля чятинлик чякди. Юз щиссляриня щаким чыхдыгдан сонра ися Маргарита гутуну ачды вя орада йаьлы, сарымтыл кремин олдуьуну ашкар етди. Она еля эялди ки, бу кремдян батаглыг лещмясинин гохусу эялир. Маргарита бармаьынын ужу иля кремин кичик бир щиссясини овжуна гойду, ондан батаглыг оту иля мешянин гохусу эялди вя о, ялинин ичи иля креми алнына вя йанагларына сцртмяйя башлады. Крем асанлыгла чякилир вя Маргаританын щисс етдийи кими, дярщал да бухарланырда. Мазы бир нечя дяфя цзцня сцртдцкдян сонра Маргарита айнайа бахды вя гутуну саатын дцз шцшясинин цзяриня салды, бунун нятижяси олараг ися онун шцшяси чатлады. Маргарита бир анлыьа эюзлярини йумду, сонра йенидян онлары ачараг юзцня нязяр салды вя гяфилдян гящгящя иля эцлмяйя башлады. Онун маггаш иля ужлары йолунмуш гашлары галынлашмыш вя онлар гара, щамар гювс шяклиндя онун йашыллашмыш эюзцнцн цзярини тутмушдулар. О заманлар, йяни, октйабр айында устадын йоха чыхмасы иля ялагядар олараг мейдана чыхан вя бурнун цст щиссясиндян кечян назик, шагули гырышлардан ися из – тоз беля галмамышды. Бунунла йанашы, онун эижэащында нязяря чарпан сарымтыл кюлэяляр иля эюзцнцн кянарларында йаранан ики тор да йоха чыхмышды. Йанагларынын дяриси бярабяр шякилдя пайланмыш чящрайы рянэя, алны ися аь рянэя чалыр, бярбярдя щюрдцйц сачларынын ися щюрцйц ачылмышды. Отуз йашлы Маргаритайа айнадан дайанмадан дишлярини аьардараг, эцлян ийирми йашлы бир гара вя гыврым сачлы гадын бахырды. Цряк долусу гяшш едян Маргарита бир сычрайыша хяляти бцтцнлцкля яйниндян чыхартды вя йцнэцл, йаьлы креми мющкям бир шякилдя бядянинин дярисиня сцртмяйя башлады. О дярщал чящрайы рянэя чалмагла, парылдады. Сонра ися бир анын ичиндя санки онун бейнини дялиб – дешян ийняни дартараг чыхартдылар, онун Александров баьындакы эюрцшдян сонра эижэащынын бцтцн ахшам бойунжа сызылдайан аьрысы зяифляди, ял вя айагларынын язяляляри бяркиди, ян сонда ися Маргаританын вцжуду чякисизляшди. О, йериндян сычрамагла, халчанын цзяриндяки щавадан асылы вязиййятдя галды, сонра ися ону санки аста – аста ашаьыйа доьру чякдиляр вя о, ашаьыйа енди.

            Кремин эцжцня бир бах! – дейя Маргарита кцрсцнцн цзяриня атылмагла гашгырды. Мазын сцртцлмяси ону щеч дя защири жящятдян дяйишдирмямишди. Инди онун бцтцн варлыьына, вцжудунун щяр бир кичик щиссясиня онун бядянини габаржыг тяк саран няшя щисси щаким кясилмишди. Маргарита юзцнц там шякилдя асудя вя щяр бир шейдян сярбяст бир варлыг кими щисс едирди. Бундан башга о, бу эцн сящяр она щисслярини диктя етдийи бир щадисянин нящайят ки, баш вердийини, онун ися бу имарят иля юзцнцн яввялки щяйатыны ябядиййян тярк етдийини ачыг – айдын сурятдя анлайырды. Фягят бу яввялки щяйатдан ону йеня дя беля бир дцшцнжя наращат етмяйя башлады ки, о, ону щавайа галдыран бу йени вя гейри – ади щяйата гядям гоймадан юнжя юзцнцн сонунжу боржуну йериня йетирмялидир. Вя о, еля чылпаг вязиййятдя вя дайанмадан щавайа учмагла яринин иш отаьына доьру эютцрцлдц вя онун ишыьыны йандырмагла йазы масасынын архасына кечди. Блакнотдан гопарылмыш вярягин цзяриндя щеч бир сящвя йол вермядян чевик бир тярздя вя ири щярфлярля бу йазыны гейд етди: «Баьышла мяни вя тез бир заманда да унут. Мян сяни ябядиййян тярк едирям. Мяни ахтарма, бунун щеч бир файдасы олмайажаг. Мян сарсынты кечиртдийим дярд вя фялакятлярин сайясиндя яжинняйя чеврилмишям. Бизим айрылыг заманымыз йетишиб. Саламат гал. Маргарита». Маргарита тямамиля йцнэцллцк щисси иля йатаг отаьына пярвазланды вя онун архасынжа ися отаьа яшйаларла йцклянмиш Наташа гачараг эялди. Еля щямин мягамда да бцтцн бу яшйалар, тахта палтарасыланлар иля онлара тахылмыш палтарлар, круъевалы йайлыглар, гайышлы, мави рянэли ипяк туфлиляр – бцтцн бунларын щамысы дюшямяйя тюкцлдц вя Наташа сярбястлийя чыхмыш яллярини бири – бириня вурду. – Нежядир, хошуна эялирямми? – дейя Маргарита Николайевна хырылтылы сясля ужадан гышгырды.

            Ахы бу нежя ола биляр? – дейя Наташа эери чякилмякля пычылдады, - ахы сиз буну нежя етдиниз, Маргарита Николайевна?

            Бу кремин тясириндяндир! Кремдир, - дейя Маргарита пар – пар йанан гызылы гутуйа ишаря етмякля вя айнанын гаршысында о тяряф – бу тяряфя чеврилмякля диллянди. Дюшямянин цзяриндяки палтарлары унудан Наташа бядяннцма айнасына тяряф йцйцрдц вя пар – пар йанан бахышларыны маз галыьына зилляди. Онун додагларынын щярякятиндян онун ня ися пычылдадыьы щисс олунурду. О, йенидян Маргаритайа нязяр салды вя дярин пярястиш щисси иля бу кялмяляри сюйляди:

            Дяриниз! Маргарита Николайевна, эюрцн бир дяриниз нежя парылдайыр. – Фягят бу анда о, санки бир гядяр юзцня эялди вя дюшямядяки палтарлара доьру гачмагла онлары дюшямядян галдырыб, чырпмаьа башлады.

            Бошлайын! Бошлайын! – дейя Маргарита баьырмаьа башлады, - гой щяр шей жящянням олсун, щяр шейи бошлайын! Амма йох, йахшысы будур онларын щамысыны юзцнцзя эютцрцн. Дедийимя ямял един, гой онлар мяндян сизя йадиэар галсын. Отагда олан бцтцн яшйаларымы юзцнцзя эютцрцн.

Аьлы башындан чыхмыш щярякятсиз Наташа бир мцддят эюзцнц Маргаритадан чякмяди, сонра ися ону юпмякля вя бу кялмялир баьырмагла онун бойнундан асылды:

            Дяриниз санки атлаздыр! Ишыг сачыр! Санки атлаздыр! Гашларыныз, щяля гашларынызы демирям! 

            Бцтцн яшйаларымы юзцнцзя эютцрцн, ятирлярими дя, щамысыны сандыьыныза долдурун, эизлядин, - дейя Маргарита дайанмадан гышгырырды, - йалныз жяващиратлара дяймяйин, якс тягдирдя сизи оьурлугда эцнащландырарлар.

Наташа ялинин алтына дцшяни – палтарлары, туфлиляри, жораблары вя алт палтарларына бохча кими баьлады вя жялд йатаг отаьындан чыхды. Бу мягамда ися дюнэянин щарданса айры бир истигамятиндян, ачыг пянжярядян ичярийя уьултулу виртуоз валсы сызды вя дарвазайа йахынлашан машынын фысылдысы ешидилди. 

            Инди Азазелло зянэ едяжяк! – дейя дюнэядян сяслянян валсы динляйян Маргарита баьырды, - о, зянэ едяжяк! Яжняби ися щягигятян дя тящлцкясиздир. Бяли, инди мян буну дягиг билирям ки, о, тящлцкясиздир!

Дарвазадан узаглашан машынын сяси эялди. Чяпяр таггылдады вя йолун плитяляринин цзяриндян аддым сясляри ешидилди. «Бу, Николай Ивановичдир, аддымларындан таныдым, - дейя Маргарита юз – юзцня дцшцндц, - онунла видалашмадан яввял няся бир эцлмяли вя мараглы бир шей етмяк лазымдыр». Маргарита пярдяни кянара итяляди вя дизлярини голларынын арасына алмагла пянжяря алтлыьынын цзяриндя чяпяки яйляшди. Айын шюляси ону саь тяряфдян ишыгландырырды. Маргарита башыны айа доьру чевирди, цзцня ися поетик вя дальын бир ифадя верди. Аддым сясляри ики  дяфя дя ешидилди вя гяфилдян ара верди. Айы бир гядяр дя зювгля сейр едян вя нязакят хатириня ичини чякян Маргарита башыны баьа доьру чевирди вя щягигятян дя бу имарятин ашаьы мяртябясиндя йашайан Николай Ивановичи эюрдц. Айын шюляси Николай Ивановичи дя шюляляндирирди. О, скамйанын цзяриндя яйляшмишди вя онун бурайа гяфилдян дцшмяси дя нязярдян йайынмырды. Онун эюзцндяки эюзлцк бир гядяр кянара яйилмиш, чантасыны ися ялинин арасында сыхмышды.

            Хош эюрдцк, Николай Иванович! – дейя Маргарита гямэин сясля диля эялди, - ахшамыныз хейир! Йеня дя ижласдан гайыдырсыныз, елями?

Николай Иванович онун бу кялмялярини жавабсыз гойду.

            Мянся, - дейя Маргарита башыны даща да байыра чыхартмагла сюзцня давам етди, - эюрдцйцнцз кими, тянщайам, йаманжа да дарыхырам, айа бахыб, валсы динляйирям.

Маргарита сол яли иля эижэащындакы телини кянара итялямяк цчцн она тумар чякди, сонра ися гязябля диллянди:

            Бу, дюзцлмяздир, Николай Иванович! Щяр нежя дя олса мян гадынам! Сизинля данышан гадына жаваб вермямяк ися ясл ганмазлыгдыр!

Ай ишыьынын алтында боз ъилетинин сонунжу дцймясиня вя еляжя дя ачыг рянэли саггалынын сонунжу тцкцня гядяр эюрцнян олан Николай Иванович гяфилдян вящши бир тябяссцмля эцлцмсяди, скамйанын цзяриндян галхды вя чох эцман ки, хяжалятиндян юзцнц беля унутдуьундан башындакы папаьы чыхартмаг явязиня чантасыны йеллятди вя чюмбялмяйя щазырлашан тяк айагларыны гатлады.

            Ащ, сиз нежя дя дарыхдырыжы типсиниз, Николай Иванович, - дейя Маргарита сюзцня давам едирди, - цмумиййятля, сиз щамыныз мяни еля тянэя эятирмисиниз ки, мян буну щятта ифадя етмяйя беля сюз тапа билмирям вя мян сизинля айрылажаьыма эюря юзцмц бяхтявяр щисс едирям! Щамыныза лянят олсун!

Еля бу анда Маргаританын архасындакы телефон зянэ чалды. О, Николай Ивановичи унутмагла пянжяря алтындан дцшдц вя жялд дястяйи ялиня алды.

            Данышан Азазеллодур, - дейя дястякдян дилляндиляр.

            Язиз, севимли Азазелло! – дейя Маргарита ужадан гышгырды.

            Вахтдыр! Учун, - дейя Азазелло дястяйя бу кялмяляри сюйляди вя онун сясиндян Маргаританын бу сямими вя шян жошьусунун она хош эялмяси щисс олунду, - дарвазаларын цзяриндян учаркян бу кялмяляри гышгырын: «Эюзцэюрцнмязям!». Сонра ися бу вязийятинизя вярдиш етмяк цчцн шящярин цзяриндя пярвазланын, сонра ися шящярдян кянара, чайын дцз сащилиня, жянуба доьру учун. Сизи артыг эюзляйирляр!

Маргарита дястяйи йериня асды вя бурада гоншу отагда щансыса бир тахта сцрцня – сцрцня йерийяряк, гапыны дюйяжлямяйя башлады. Маргарита ону тайбатай ачды вя тцкц йухарыда олан дюшямясилян рягс етмякля йатаг отаьына дахил олду. О юзцнцн ужу иля дюшямяйя чырпылыр, шыллаг атыр вя пянжярядян байыра чыхмаьа жан атырды. Маргарита щейрятдян зинэилдяди вя дюшямясилянин цзяриня минди. Йалныз бу анда минижи гадын онун бу чахнашмада яйнини эейинмяйи унутдуьуну хатырлады. О, дюрдайагла чарпайынын цзяриня атылды вя ялиня дцшян эейими, щансыса бир мави кюйняйи ялиня эютцрдц. Ону башы цзяриндя байраг кими йеллядян Маргарита дярщал пянжярядян байыра чыхды. Бу мягамда ися баьдан эялян валс сяси даща да эцжлянди. Маргарита пянжярядян ашаьы енди вя скамйада яйляшян Николай Ивановичи эюрдц. О, йухарыда йашайан сакинлярин пар – пар йанан йатаг отаьындан эялян баьырты вя эурулту сясиня диггят кясилмякля санки там сярсямляшмишди.

            Ялвида, Николай Иванович! – дейя Маргарита Никалай Ивановичин гаршысында атылыб дцшмякля баьырды. О ися уйулдамагла скамйанын цзяриня сцрцндц вя юз чантасыны торпаьын цзяриня салды. – Ялвида! Мян учурам, - дейя Маргарита валс сясини батырмагла баьырды. Бу дям о, щеч бир кюйняйя ещтийажынын олмадыьыны дцшцндц вя мяшум бир тярздя гящгящя чякмякля, онунла Николай Ивановичин башыны баьлады. Эюзляри баьланмыш Николай Иванович ися скамйадан йолун кярпижляринин цзяриня йыхылды. Маргарита мяшяггятли эцнляринин кечдийи имарятя сон кяря бахырмыш кими эерийя бойланды вя йанан атяшин ичиндя Наташанын щейрятдян ейбяжяр щала дцшмцш сурятини эюрдц. – Ялвида, Наташа! - дейя Маргарита ужадан баьырды вя дюшямясиляни юзцня тяряф чякди, - эюзяэюрцнмязям, эюзяэюрцнмязям, - дейя о, даща да ужадан гышгырды вя онун цзцня тохунан аьжагайын будагларына арасындан ютцб кечмякля дарвазадан дюнэяйя учду. Онун архасынжа ися тямамиля жызыьындан чыхмыш валс сяси учараг, бу мякандан узаглашды.


21 – ЖИ ФЯСИЛ. УЧУШ.

Эюзяэюрцнмяз вя азадам! Эюзяэюрцнмяз вя азадам! Юз евинин дюнэясини адлайыб кечян Маргарита диэяр дюнэяйя, биринжи дюнэя иля дцзбужаг алтында кясишян икинжи дюнэяйя кечди. Даиряви шякилдя нефт иля паразитляр ялейщиня майе флаконунун алвери эедян нефтдцканынын яйри гапысыны юзцндя якс етдирян бу йаманмыш, эюзянмиш, яйри вя узун дюнэяни о, бир санийянин ичиндя адлайыб кечди вя бу мягамда щятта тямамиля азад вя эюзяэюрцнмяз олан щалда зювг аларкян беля бир гядяр фящмли олмаьын эярякли олдуьуну гаврамыш олду. Йалныз щансыса бир мюжцзя нятижясиндя бир гядяр сцрятини азалтмагла о, кцчянин кцнжцндяки кющня фяняря дяймякдян йайына билди. Юзцнц кянара чякмякля Маргарита дюшямясиляни ялиндя мющкямжя сыхды вя кцчя сякисиня кюндялян асылан електрик мяфтилляри иля лювщяляря нязяр салмагла даща лянэ бир тярздя учмаьа башлады. Цчцнжц дюнэя дцз Арбат кцчясиня апарырды. Бурада Маргарита дюшямясилянин идаря олунмасыны тямамиля мянимсямиш олду вя онун ял иля айаьын кичик бир тохунушуна табе олдуьуну, шящярин цзяриндян учаркян ися чох диггятли олмаьын вя тяляб олундуьундан артыг жанфяшанлыг эюстярмямяйин эяряклийини анлады. Бунунла йанашы, дюнэядя артыг йолдан ютцб кечян инсанларын ону эюрмямяси мялум олду. Щеч ким башыны йухарыйа галдырмыр, «Бах, она бир бах!» дейя гышгырмыр, щейрятдян кянара сычрамыр, зинэилдямир, щушуну итирмир вя щятта щейбятли бир эцлцшля гяшш етмирди. Маргарита сяссиз, чох лянэ вя тягрибян икинжи мяртябянин сявиййясиня уйьун олан сявиййядя учурду. Фягят щятта лянэ олан учушда беля о, эюзц гамашдыран шякилдя ишыгландырылмыш Арбат кцчясиня чыхышда бир гядяр дцзэцн истигамят сечмяди вя чийни иля цзяриндя охун тясвиринин жанландыьы щансыса бир ишыглы дискя тохунмуш олду. Бу Маргаританы щяддиндян зийадя гейзляндирди. О, итаяткар дюшямясиляни щясляди, кянара сычрады, сонра ися гяфилдян дискин цзяриня щцжум етмякля дюшямясилянин ужу иля ону дармадаьын етди. Шцшя гырыглары эурулту иля йеря тюкцлдцляр, онун йанындан ютцб кечянляр ися кянара сычрамагла фит чалдылар, Маргарита ися бу лцзумсуз щярякятя йол вермякля бяркдян эцлдц. «Арбатда бир гядяр ещтийатлы олмаг лазымдыр, - дейя Маргарита юз – юзцня дцшцндц, - бурада щяр шей еля гармагарышыгдыр ки, бцтцн бунлардан баш чыхармаг беля чятиндир». Сонра ися о, мяфтиллярин арасындан ютцб кечмяйя башлады. Маргаританын алтындан троллейбусларын, автобусларын вя миник машынларынын дамлары кечир, кцчя сякиси бойунжа ися, Маргаритайа йухарыдан эюрцндцйц тяк кепка сели ахырды.  Бу селдян ися кичик ахынлар айрылыр вя эежя маьазаларынын аловлу жящянэиня дахил олурдулар. «Ещ, щоггайа бир бах! – дейя Маргарита ажыгла дцшцндц, - бурадан дюнмяк беля мцмкцн дейил». О, Арбаты архада гойдугдан сонра лап йухарыйа, дюрдцнжц мяртябяйя галхды вя театрын кцнждяки бинасынын эюзгамашдырыжы шюля сачан боружугларынын йанындан ютцб кечмякля, щцндцр биналарын йерляшдийи дар дюнэяйя доьру учду. Бинанын бцтцн пянжяряляри ачыг иди вя щяр бир пянжярядян радиомусигинин сяси ешидилирди. Маргарита мараьына эцж эяля билмямякля онлардан бириндян ичярийя бойланды. Мятбяхи эюрдц. Плитянин цзяриндя ики примус нярилдяийирди, онларын йахынлыьында ися ялляриндя гашыг тутмуш ики гадын дайанмагла сюйцшцрдцляр.

            Айагйолундан чыханда ишыьы сюндцрмяк лазымдыр, Пелаэейа Петровна, - дейя юнцндя бухарланан щансыса бир йемяйин йерляшдийи газан олан гадын сюйляйирди, - якс тягдирдя биз сизи бурадан кючцртмяли олажаьыг!

            Эуйа юзцнцз мяндян йахшысыныз, елями? – дейя диэяри диллянди.

            Икиниз дя бир безин гыраьысыныз, - дейя Маргарита пянжяря алтындан мятбяхя кечмякля жинэилтили сясля диллянди. Щяр ики щюжятляшян гадын сяся диггят кясилдиляр вя ялляриндя тутдуглары гашыглар иля донуб галдылар. Маргарита ялини ещтийатла онларын арасындан кечирди, щяр ики примусун лцляклярини чевирди вя онлары сюндцрдц. Гадынлар ися ащ – уф етмякля аьызларыны щейрятля ачдылар. Фягят Маргарита артыг мятбяхдя дарыхмаьа башлады вя дюнэяни бурулду. Онун сонунда ися онун диггятини йенижя инша олунмуш сякиз мяртябяли бинанын дябдябяли нящянэлийи жялб етди. Маргарита ашаьы дцшдц вя йеря енмякля, евин фасадынын гара мярмяр иля дюшяндийини, гапыларынын эениш олдуьуну, пянжяряляринин о бири тайында ися гапычынын гызылы бафталы фураъкасы иля дцймясинин эюрцндцйцнц, гапыларын цзяриндя ися гызылы щярфлярля: «Драмлит еви» йазысынын щякк олундуьуну эюрдц. Маргарита эюзлярини гыймагла, «Драмлит» сюзцнцн мянасыны анламаьа чалышды. Дюшямясиляни голтуьунун алтына алан Маргарита щейрятлянмиш гапычыйа гапы иля итялямякля кцчя гапысына дахил олду вя лифтин йанындакы дивардан гара вя ири тахтанын асылдыьыны, онун цзяриндя ися аь щярфлярля мянзиллярин нюмряси иля сакинляринин сойадларынын гейд олундуьуну эюрдц. Еля бу дям тамамланмыш «Драматург иля ядибин еви» йазысы Маргаританын вящши бир инилти гопармасына сябяб олду. Щавайа галхан Маргарита щярарятля сойадлары нязярдян кечирмяйя башлады: Хустов, Двубратский, Квант, Бескудников, Латунский...

            Латунский! – дейя Маргарита зинэилдяди, - Латунский! Юзцдцр ки вар! Устады мящз о, мящв етди.

Гапынын юнцндя дайанмыш гапычы эюзлярини бярялтмякля вя щятта щейрятдян йериндя щоппанмагла тахтайа бахыр вя бу мюжцзяни анламаьа чалышырды: ахы ня сябябя сакинлярин сийащысы гяфилдян зинэилдяди? Маргарита ися артыг пиллякянля йухарыйа галхыр вя бу кялмяляри тякрар едирди:

            Латунский! – сяксян дюрдцнжц мянзил! Латунский! – сяксян дюрдцнжц мянзил….

Будур, сол тяряфдя – 82 дир, саьда 83, бир аз да йухары галхмаг эярякир, солда – 84. Бу да йазы – «О. Латунский». Маргарита дюшямясилянин цзяриндян дцшдц вя даш мейданча онун истилянмиш айаьынын алтына бир сяринлик эятирди. Маргарита дурмадан гапынын зянэини чалды. Лакин она гапыны ачан олмады. Маргарита вар эцжц иля зянэи басды вя Латунскинин мянзилиндян эялян жинэилтили сяси ешитди. Бяли, сяккизинжи мяртябядяки 84 сайлы мянзилин сакини мярщум Берлиоза, МЯДЯБАССО – нун сядринин трамвай алтына дцшмясиня вя матям ижласыны мящз щямин ахшам саатларына тяйин олунмасына эюря миннятдар олмалы иди. Тянгидчи Латунский хошбяхт бир улдузун алтында доьулубмуш. Мящз о ону бу жцмя эцнц ифритяйя чеврилмиш Маргарита иля эюрцшдян хилас етмишди! Гапыны ачан олмады. Беля олан тягдирдя Маргарита мяртябяляри саймагла ашаьыйа доьру учду, кцчяйя чыхды вя ашаьыдан йухарыйа бахмагла вя саймагла, мящз щансынын Латунскинин мянзилинин пянжяряляри олдуьуну айырд етди. Шцбщясиз ки, щямин мянзилин пянжяряляри сяккизинжи мяртябядя вя бинанын кцнжцндя йерляшян беш зцлмят ичиндя олан пянжяря иди. Буна бир даща ямин олдугдан сонра Маргарита щавайа галхды вя бир нечя санийя кечмиш ачыг олан пянжярядян дюшямясинин цзяри бурайа дцшян ай ишыьындан аьаран отаьа дахил олду. Маргарита бу отаьы эюздян кечирмякля, електрик ачарыны ялля ахтарыб тапды. Бир дягигядян сонра артыг мянзил ишыьа гярг олмушду. Дюшямясилян ися кцнжя гойулмушду. Евдя щеч кимин олмадыьына ямин олан Маргарита пиллякян мейданчасына апаран гапыны ачды вя лювщянин олуб – олмадыьыны йохламаьа башлады. Лювщя йериндя иди, Маргарита да эярякли олан мякана дцшмцшдц. Дейиляня эюря, тянгидчи Латунскинин индийя гядяр дя щяр дяфя щямин о дящшятли эежяни хатырлайаркян рянэи гачыр вя о, Берлиозун адыны дярин щюрмят щисси иля аныр. Щямин бу ахшамын щансы ийрянж бир жинайятля сонунжланажаьыны дцшцнмяк беля чятиндир – беля ки, Маргарита мятбяхдян отаьа гайыдаркян онун ялиндя аьыр чякиж варды. Чылпаг вя эюзяэюрцнмяз олан бу учаьан гадын юзцнц яля алмаьа чалышса да, онун ялляри сябирсизликдян тир – тир ясирди. Диггятля щядяфи нишан алан Маргарита ройалын клавишляриня еля бир зярбя ендирди ки, бцтцн мянзил бойунжа илк инилтили наля ешидилди. Беккерин щеч бир тягсири олмайан отаг аляти щиддятли бир шякилдя улады. Онун клавишляри ичярийя батды, онун сцмцкдян дцзялдилмиш бяндляри ися ятрафа сяпялянди. Алятин йухары жилаланмыш декасы[1] ися чякижин аьыр зярбяси алтында тапанчанын сясиня бянзяр бир сясля гырылды. Аьыр – аьыр няфяс алан Маргарита ися алятин симлярини дайанмадан гырыр вя язишдирирди. Нящайят тагятдян дцшян гадын няфясини дярмяк цчцн кцрсцнцн цзяриня чюкдц. Ванна отаьында вя еля мятбяхин юзцндя дя ахан су дящшятли бир сясля уьулдайырды. «Дейясян, артыг дюшямяйя тюкцлмяйя башлайыр», - дейя Маргарита дцшцндц вя ужадан бу кялмяляри сюйляди:

Бурада узун мцддятя йубанмаг олмаз.

Мятбяхдян ахыб эялян мятбях артыг бцтцн дящлизи башына эютцрмцшдц. Чылпаг айаларыны суда шаппылдадан Маргарита мятбяхдяки суйу ведрялярля тянгидчинин иш отаьына дашыйыр вя ону йазы масасынын ряфляриня тюкцрдц. Сонра ися еля щямин бу отагдакы шкафын гапыларыны чякижля гырыг – гырыг едян Маргарита йатаг отаьына тяряф эютцрцлдц. Айналы шкафын эцзэцсцнц чилик – чилик етмякля орадан тянгидчинин костйумуну чыхартды вя ону ваннанын ичиня салды. Иш отаьында ялиня кечмиш мцряккябля долу олан мцряккяб габыны ися о, бцтцнлцкля йатаг отаьындакы икиняфярлик чарпайынын цзяриня  бошалтды. Онун бу мягамда йыхыб – учуртдуьу щяр бир шей она шиддятли бир зювг верся дя, о, нятижялярдян гане олмурду. Мящз еля буна эюря дя о, аьлына эялян щярякятляри етмяйя башлады. О, ройалын йерляшдийи отагдакы фикус дибчяклярини гырмаьа башлады. Бу ишини дя сона чатдырмадан йатаг отаьына гайыдараг, мятбях бычаьы иля дюшякаьыны жырмаьа, айналы шякилляри ися сындырмаьа башлады. О, артыг щеч бир йорьунлуг щисс етмирди, лакин онун бядяниндян тяр су кими эедирди. Еля бу мягамда Латунскинин мянзилинин алтындакы 82 сайлы мянзилин – друматург Квантын гуллугчусу йухарыдан эялян щансыса бир эуппулту, гачышма вя жинэилти сясляриня гулаг вермякля мятбяхдя чай ичирди. Эюзлярини тавана зиллямякля о, эюзляринин юнцндяки аь рянэин щансыса бир юлцляря хас эюй рянэ иля явязляндийини щисс етди. Бу эюй лякя онун эюзляри юнцндя даща да эенишлянди вя нящайят ки, онун цзяриндя дамжылар пейда олмаьа башлады. Беля бир гязиййяйя эюря щейрятлянян гуллугчу гадын йериндя ики дягигя беляжя сцкут ичиндя отурса да, бир гядяр сонра тавандан онун цзяриня ясл йаьыш йаьды вя дюшямяйя дюйяжляди. Щямин анда о, жялд йериндян сычрамагла йухарыдан тюкцлян йаьышын алтына ляйяни гойса да, бунун да артыг щеч бир файдасы олмады, чцнки сел эетдикжя чохалыр вя дайанмадан щям газ плитясини, щям дя ки цзяриня габларын гойулдуьу масаны юз аьушуна алырды. Беля олан тягдирдя чыьырмаьа башлайан гуллугчу гадын жялд мянзилдян байыра чыхды вя дярщал да Латунскинин мянзилиндян зянэ сясляри ешидилди.

Будур, артыг гапыны дюйяжлямяйя башлайыблар, демяли, бураны тярк етмяк заманы йетишди, - дейя Маргарита щансыса бир гадын сясинин мянзилин гапысынын ачар дялийиня бу кялмяляри баьырмасына гулаг вермякля, дюшямясилянин цзяриня яйляшди.

Ачын гапыны, ачын! Дусйа, гапыны ач! Евинизи су басыб нядир? Бах, бизим дя башымыза су тюкмцсцнцз.

Маргарита бир метр йухарыйа галхды вя чилчяраьа зярбя ендирди. Чилчяраьын ики лампасы партлады, асма бязяк ися гырылмагла ятрафа сяпялянди. Ачар дялийиндян эялян сясляр кясилди, пиллякяндя ися айаг сясляри ешидилди. Маргарита пянжяряйя тяряф пярвазланды, пянжярядян байыра чыхды, ял голуну голайлады вя чякиж иля шцшяйя аьыр бир зярбя ендирди. О санки инилдяди вя цзяриня мярмяр дюшянмиш дивардан ашаьыйа шцшя гырыглары сяпялянди. Маргарита диэяр пянжяряйя тяряф йахынлашды. Ашаьыда артыг адамлар о йан – бу йана гачышыр, эириш гапысынын астанасында дайанмыш машын выйылдайараг, бурадан узаглашды. Латунскинин пянжяряляринин ющдясиндян эялян Маргарита гоншу пянжяряйя доьру учду. Зярбя сяси эет – эедя даща да чохалыр, даландан ися жинэилти иля эцрцлтц сясляри эялирди. Биринжи кцчя гапысындан гапычы йцйцряряк байыра чыхды, йухарыйа бахды, бир гядяр тяряддцд етдикдян сонра ися, эюрцнцр, ня едяжяйини дцшцнмякля аьзына фити салараг, дящшятли бир тярздя фит чалды. Бу фит сясинин алтында бюйцк зювгля сяккизинжи мяртябядяки сонунжу пянжяряни чилик –чилик едян Маргарита йеддинжи мяртябяйя дцшмякля оранын да пянжярясини дармадаьын етди. Айналы кцчя гапысынын йанында ишсизликдян Жана доймуш гапычы бцтцн эцжцнц фит чалмаьа сярф едир вя санки Маргаританы дягиг бир шякилдя мцшайият едирди. Онун бир пянжярядян диэяр пянжяряйя учдуьу заман санки арада йаранан фасилядян истифадя едян гапычы щаваны жийярлярини чякир вя Маргаританын щяр дяфя пянжяряйя зярбя ендирмяси заманы о, овурдуну шиширтмякля вар эцжц иля фит чалырды. Онун гязябли Маргаританын сяйи иля бир вящдят тяшкил едян бу жящдляри нящайят ки, сямяря верди. Бинайа чахнашма дцшмцшдц. Гырылмаьа мяруз галмайан пянжяряляр ачылыр вя орадан бязи адамлар байыра бойланырдылар, ачыг пянжяряляри ися яксиня, баьлайырдылар. Якс истигамятдя олан биналарын пянжяряляринин юнцндя ися ишыгланмыш фонда, Драмядябин йени бинасындакы шцшялярин ня цчцн юзбашына сындыьыны айырд етмяйя чалышан  инсан силуетляри пейда олмаьа башлайырды. Даландан Драмядябин бинасына кцтля ахышыр, онун ичярисиндя ися щеч няйи анламаг игтидарына малик олмайан инсанлар пилякянлярля о йан – бу йана гачышырдылар. Квантын гуллугчусу гачышан адамлара онларын евини су басдыьыны сюйляйирди, тезликля ися онун сюйлядикляриня Квантын мянзилинин ашаьысындакы 80 сайлы мянзилин сащиби Хустовун гуллугчусу да шярик чыхды. Хустовун мянзилиня су тавандан щям мятбяхя, щям дя ки айагйолуна тюкцлмцшдц. Нящайят, Квантын мянзилиндяки мятбяхин таванындан ири мала парчасы гопараг чиркли габларын цзяриня дцшцб, онлары сындырды, сонра ися ордан ямялли – башлы лейсан йаьмаьа башлады: ням чилякяндян еля бир лейсан тюкцрдц ки, тут ужундан эюйя чых. Беля олан тягдирдя биринжи кцчя гапысынын пиллякян мейданчасында чыьырышмаьа башладылар. Дюрдцнжц мяртябянин сонунжу пянжярясинин юнцндян учуб кечян Маргарита башына вялвяля ичиндя газялейщиня масканы кечирян бир няфяри эюрдц. Онун шцшясиня дя эцжлц бир зярбя ендирян Маргарита ону йаманжа горхутду вя о, жялд отагдан байыра сычрады. Вя гяфилдян йерля – йексан олунмайа ара верилди. Цчцнжц мяртябяйя доьру учан Маргарита цзяриня йцнэцл, тцнд рянэли пярдя чякилмиш ян ужгар пянжярядян ичярийя бойланды. Отагда зяиф ишыг йанырды. Ятрафы тор шябякя иля щюрцлмцш кичик чарпайынын цзяриндя ися дюрд йашында олан бир оьлан дикяляряк отурмуш вя байырдан эялян сясляря диггят кясилмишди. Отагда биржя дяня дя олсун бюйцк адам эюзя дяймирди. Эюрцнцр, щамы мянзилдян байыра чыхмышды.

Шцшяляри гырырлар, - дейя оьлан диллянди вя анасыны чаьырды: - Анажан!

Онун сясиня сяс верян олмады вя бу заман о, бу кялмяляри сюйляди:

Анажан, мян горхурам.

Маргарита пярдяни кянара чякди вя пянжярядян ичярийя учду.

Анажан, мян горхурам.- дейя оьлан йенидян бу сюзляри тякрарлады вя горхусундан титряди.

Горхма, балажа, горхма, - дейя Маргарита юзцнцн кцляйин тясириндян батмыш сясини йумшалтмаьа чалышмагла диллянди, - шцшяляри гыран балажа оьланлардыр.



[1] deka (simli musiqi alətinin цst və alt taxtaları).


Сапандламы гырырлар? – дейя оьлан титрямяйя ара вермякля хябяр алды.

Елядир ки вар, сапандла гырырлар, - дейя Маргарита онун сюйлядиклярини тясдигляди, - йат, баласы, йат!

Бу Ситникдир, - дейя оьлан диллянди, - онун сапанды вар.

Ялбяття ки, бу одур!

Оьлан эюзлярини щарайаса кянара зилляди вя сорушду:

Бяс сян щардасан, халажан?

Мян сянин йухуна эирирям, баласы, - дейя Маргарита жялд диллянди.

Мян еля беля дя фикирляширдим, - дейя оьлан деди.

Сян ян йахшысы узан, - дейя Маргарита оьлана ямр етди, - ялини йанагларынын алтына гой, мянся сянин йухуна эиряжям.

Амма мцтляг эир, - дейя оьлан онунла разылашды вя дярщал да узанараг, ялини йанагларынын алтына гойду.

Мян сяня наьыл данышарам, - дейя Маргарита диля эялди вя од тутуб йанан яллярини онун гырхылмыш башына гойду, - бири вар иди, бир йох иди, бир хала вар иди. Онун ушаглары йох иди, щеч сяадятин ня олдуьу да она мялум дейилди. Вя о, яввялжя чох эюз йашы ахытды, сонра ися гяддарлашды…- Маргарита сусараг ялини оьланын башындан чякди, - оьлан артыг ширин йухуда иди. Маргарита ялиндяки чякижи сакитжя пянжяря алтына гойараг, пянжярядян байыра учду. Евин ятрафында ися ясл чахнашма вар иди. Гырылмыш шцшянин цзяриня сяпяляндийи асфалт йол бойунжа ися инсанлар о – йан бу йана гачышыр вя няся гышгырышырдылар. Гяфилдян зынгыровун сяси ешидилди вя Арбат кцчясиндян бурайа нярдиваны олан гырмызы йаньынсюндцрян машын эялди…. Сонрадан баш веряжякляр ися Маргарита цчцн артыг щеч бир мараг кясб етмирди. Щансыса бир мяфтиля тохунмамаг цчцн щядяфи нишан алан Маргарита алтындакы дюшямясиляндян мющкямжя йапышды вя бир анын ичиндя башыбялалы евин йухарысына галхды. Онун алтындакы далан йаны цстя яйилди вя ашаьыда галды. Онун явязиндя ися Маргаританын айаглары алтында кцнж щиссядян парлайан жыьырлары олан дам юртцйц пейда олду. Бцтцн бунлар гяфилдян кянара чякилдиляр, ашаьыда эюрцнян алов зянжири йайылараг, бири – бириня гарышды. Маргарита бир кяря дя ирялийя доьру дартынды вя щямин мягамда бцтцн дам йыьнаьы санки гейбя чякилди, ону ися титряйян електрик ишыгларынын эюлжцйц явяз етди вя бу эюлжцк гяфилдян шагули истигамятя доьру галхды, Маргаританын башы цзяриндя пейда олду, онун айагларынын алтында ися ай парылдады. Кялля – майалаг дайандыьыны анлайан Маргарита юзцнц нормал вязиййят яэятирди вя эерийя ганрыларкян артыг эюлцн эюздян итдийини, онун архасында ися йалныз чящрайы бир гызартынын сезилдийини эюрдц. Бу гызарты да бир нечя санийя сонра йоха чыхды, Маргарита ися онун сол тяряфиндян щярякят едян ай иля тякликдя галдыьыны ашкар етди. Маргаританын сачлары артыг чохдан бяри иди ки, эур вязиййятдя иди, айын ишыьы ися онун бядяниня санки бир сыьал чякирди. Ашаьыда ики жярэя атяшин ики аловлу щяддя чеврилмясиндян вя онларын сцрятля архада галмасындан Маргарита мясафяни дящшятли бир сцрятля гят етдийини анлады вя дярщал да няфясинин кясилмядийиня щейрят етди. Бир нечя санийя кечмиш ися ашаьыда, щардаса узагда електрик ишыьынын даща бир йени эюлц пейда олду вя учан гадынын айаглары алтында эюрцнян олду, лакин тезликля дя санки торпаьын алтына эирди. Бир нечя санийя кечмиш – йеня дя ейни вязиййят. – Шящярляр! Шящярляр! – дейя Маргарита бу кялмяляри баьырды. Бундан сонра ися о, йалныз ики – цч дяфя санки ачыг гара футлйарларда габлашдырылмыш вя сюнцк бир тярздя ишыгланмыш гылынжлары эюрдц вя онларын чай олдуьуну дцшцндц. Башыны йухарыйа вя сола тяряф дюндярмякля учан гадын, айын онун алтындан диваняляр тяк Москвайа доьру эютцрцлдцйцнц, фягят йеня дя гярибя бир шякилдя йериндян тярпянмядийини, онун цзяриндя ися щансыса бир мцяммалы, тцнд рянэли бир кюлэянин – сиври чяняси иля онун тяряфиндян тярк олунмуш шящяря доьру чеврилмиш яъдаща вя йахуд да донгар ат кюлэясинин эюрцндцйцнц щисс етди. Бу дямдя Маргарита ишин мащийяти етибариля дюшямясиляни ябяс йеря беля сцрятля щярякят етдирдийини дцшцндц. Ахы о, юзцнц щяр шейи диггятля нязярдян кечирмякдян, учушдан зювг алмагдан мящрум едир. Онун ичиндян эялян щансыса бир дахили щисс она, истигамят эютцрдцйц мяканда ону онсуз да эюзлядиклярини вя мящз еля бу сябябдян дя онун бу жцр сцрят иля щцндцрлцкдя учмасынын важиб олмадыьыны сюйляди. Маргарита дюшямясиляни ирялийя доьру чякди, онун гуйруг щиссяси йухарыйа галхды вя сцрятини азалтмагла торпаьа йахынлашды. Вя щава киршясиндя щяйата кечирилян бу ашаьыйа сцрцшмя щалы она даща бюйцк зювг верди. Торпаг санки она тяряф дартынды вя индийя гядяр бичимсиз эюрцнян бугара сыхлыгда онун айлы эежядяки фцсункарлыьы бцтцн чылпаглыьы иля ашкара чыхды. Торпаг бурмадан она тяряф щярякят едирди вя Маргаританы да йашыллашан мешялярин гохусу бцрцмцшдц. О, шещли чямянин думанлы мяканынын, сонра ися нощурун цзяриндя пярвазланырды. Маргаританын цзяриндян учдуьу мяканда гурбаьалар сяс – сяся вериб гурулдайырдылар, щардаса узаглардан ися цряйи риггятя эятирян гатар сяси эялирди. Маргарита тезликля ону да эюрдц. О ятрафына гыьылжым сачмагла тыртыл тяк лянэ щярякят едирди. Ону архада гойан Маргарита цзяриндя икинжи айын яксинин эюрцндцйц даща бир су айнасы цзяриндян учду, даща сцрятля ашаьыйа дцшдц вя аз гала ири шам аьажларынын йухары щиссясиня айаьы иля илишмякля йолуна давам етди. Бухарланан щаванын аьыр эурултусу онун архасында сяслянди вя ону щагламаьа башлады. Тядрижян бу сяся бир нечя верст мясафядян ешидилян гадын гящгящяси мярми тяк сцрятля учараг гошулду. Маргарита эерийя ганрылды вя она тяряф щансыса бир тцнд рянэли жисмин учдуьуну ашкар етди. Маргаританы щагглайан бу жисим даща да йахындан эюрцндц вя киминся няйинся цзяриндя учдуьу мялум олду. Нящайят ки, о тямамиля эюрцнян олду. Сцрятини азалдан Маргарита Наташайа йетишди. Тямамиля чылпаг олан вя гарышмыш сачлары щавада йеллянян Наташа юн дырнаьында чантасыны сыхан, арха дырнаглары иля ися щаваны дялиб – дешян кюк бир ахта донузун цзяриндя отурмагла учурду. Онун бурнундан ашаьы дцшян вя щярдян бир ай ишыьы алтында парылдайан эюзлцк, ахта донузун йахынлыьындакы гайтана кечирилмиш шякилдя щавада учур, онун папаьы ися онун эюзляринин цзяриня дцшцрдц. Ону диггятля нязяр салан Маргарита ахта донузун Николай Иванович олдуьуну мцяййян етди вя еля бу дямдя онун гящгящяси Наташынын гящгящясиня гарышмагла бцтцн мешяйя йайылды. – Наташка! – дейя Маргарита жинэилтили сясля чыьырды, - олмайа сян дя креми бядяниня сцртмцсян?

Жаным! – дейя Наташа юз фяьаны иля ширин йухуда олан шам мешясини ойадараг гышгырды, - мяним краличам, мян няинки юзцмя, щятта онун даз башына да бу кремдян сцртмцшям!

Шащзадям! – дейя ахта донуз онун цзяриндя отуран гадыны цзяриндя чапараг дашымагла аьламсынды.

Жаным! Маргарита Николайевна! – дейя Наташа Маргаританын йанында щярякят етмякля баьырды, - етираф едирям ки, креми эютцрмцшям. Ахы бизим дя йашамаьа вя учмаьа щаггымыз вар! Баьышла мяни, мяликя, амма мян эери гайытмайажам, ясла эери гайытмайажам! Ащ, Маргарита Николайевна, нежя дя янтигядир! Мяня евлянмяк тяклифи едиб, - дейя Наташа бармаьы иля лящляйян донузун бойнуна вурмагла диллянди, - евлянмяк тяклифи едиб! Сян мяни нежя адландырырдын? – дейя о, донузун гулаьына тяряф яйилмякля сорушду.

Илащям мяним, - дейя о, уламаьа башлады, - ахы мян беля сцрятля уча билмярям. Ахя мян важиб сянядлярими итирярям. Наталйа Прокофйевна, мян етираз едирям.

Каьызларын да, еля юзцн дя лянятя эялясян! – дейя Наташа гяшш етмякля баьырды.

Ахы беля олмаз, Наталйа Прокофйевна! Бизи кимся ешидяр! – дейя ахта донуз гышгырды. Маргарита иля бирликдя сцрятля учан Наташа она сащибясинин дарвазадан учуб эетмясиндян сонра маликанядя нялярин баш вердийини гящгящя ичиндя наьыл етмяйя башлады. Наташа она щядиййя олунмуш щеч бир яшйайа бармаьынын ужу иля беля тохунмадан яйниндяки палтары сойунараг, креми ялиня эютцрдцйцнц вя ону бядяниня сцртдцйцнц етираф етди. Сащибясинин башына эялян ейни ящвалат онун да башына эялди. Наташанын севинжиндян гяшш етдийи вя айнанын гаршысында юз фцсункарлыьындан зювг алдыьы бир мягамда гапы ачылды вя Наташанын эюзц юнцндя Николай Иванович пейда олду. О, тялаш ичиндя иди, ялиндя Маргарита Николайевнанын кюйняйи иля юзцнцн папаг вя чантасыны тутмушду. Наташаны эюрян Николай Иванович йериндяжя донуб галды. Юзцнц бир гядяр яля алдыгдан сонра ися о, хярчянэ кими гыпгырмызы гызармагла кюйняйи она вермяйи юзцня борж билдийини сюйляди…

Йарамаз, щеч билирсинизми, мяня даща няляр вяд едирди! – дейя Наташа зинэилдяйяряк бяркдян эцлдц, – мяни нялярля товлайырды! Мяня ня гядяр пул вяд етди. Щеч Клавдийа Петровнанын да бундан щали олмайажаьыны сюйляйирди. Нядир, олмайа йалан дейирям? – дейя Наташа донузун цстцня баьырды, о ися пярт бир шякилдя башыны йырьалады. Йатаг отаьында бир гядяр дяжяллик едян Наташа креми Николай Ивановичин дя цзяриня сцртдц вя щейрятдян аз галды ки, дили тутулсун. Мющтярям гоншунун симасы донузун сурятини алды, ялляри иля айаглары ися щейван дырнаьы иля явязлянди. Юзцня айнадан бахан Николай Иванович ися мяйус бир щалда улады, лакин артыг иш – ишдян кечмишди. Бир нечя санийядян сонра ися о, артыг нискилдян зар – зар аьламагла учараг щарайаса, Москвадан кянара чыхды.

Мяни нормал вязиййятя эятирмяйинизи тяляб едирям! – дейя донуз гяфилдян йалварыш долу бир сясля хортулдады. – мян ганунсуз йыьынжаьа гатылмаг ниййятиндя дейилям! Маргарита Николайевна, сиз гуллугчунузун пис ямялляринин гаршысыны алмаьа боржлусунуз.

Беля де, демяли, инди мяня гуллугчу олдум? Гуллугчуйам, елями? –дейя Наташа донузун гулаьыны чякмякля гышгырды, - Бяс байаг илащя идим? Сян мяня ня дейирдин?

Венера! – дейя донуз дашларын арасындан ахыб эедян чайын цзяриндян учмагла вя дырнаьы иля фындыглыг коллуьуна тохунмагла аьламсынан бир тярздя диллянди.

Елядир ки вар, Венера! Венера!- дейя Наташа бир ялини белиня гоймагла, диэярини ися айа доьру узатмагла зяфяр газаныбмыш кими гышгырды, - Маргарита! Кралича! Онлары разы салын, гойун мяни еля ифритя кими йанларында сахласынлар. Сизин сюзцнцзц йеря салмазлар, ахы сиз щюкмрансыныз!

Маргарита диллянди:

Йахшы, сюз верирям!


Миннятдарам! – дейя Наташа баьырды вя гяфилдян гямэин бир тярздя бу кялмяляри чыьырды: - щайды! Щайды! Жялд ол! Жялд ол! Сцрятини артыр эюрцм! – дейя о, ахта донузун сцрятли гачышдан зяифлямиш бюйрцнц дабанлары иля сыхды вя о, еля бир сцрятля йериндян эютцрцлдц ки, санки щаваны  дялиб кечди, бир нечя санийядян сонра ися Наташа артыг ирялидя бир гара нюгтяйя чеврилди, бир гядяр кечмиш ися цмумиййятля эюзяэюрцнмяз олду, онун учушундан эялян сяс – кцй дя эетдикжя зяифляди. Маргарита ися сящраны хатырладан бу мяканын - айры – айры ири шам аьажларынын арасында йерляшян надир гайа парчаларынын сяпяляндийи тяпялярин цзяриндян яввялки тяк лянэ учурду. Маргарита дайанмадан учур вя щардаса Москвадан кянарда олдуьуну дцшцнцрдц. Онун идаря етдийи дюшямясилян ися шам аьажларынын башы цзяри иля дейил,  онун бир тяряфдян ай ишыьынын ишыгландырдыьы эювдялярин арасы иля щярякят едирди.  Ирялидя ися пярвазланан гадынын йцнэцл кюлэяси сцзцрдц – инди ишыьы ай Маргаританын кцряйини ишыгландырырды. О, суйун йахын олдуьуну вя артыг мягсядя йетишмяйя аз заман галдыьыны щисс едирди. Шам аьажлары сейрялмяйя башлады вя Маргарита астажа бир тярздя тябаширли йарьана йахынлашды. Бу йарьанын архасында, ашаьыда, кюлэянин дцшдцйц йердя ися чай варды. Бураны бцрцйян думан ися шагули йарьанын ашаьысындакы коллуглары юз аьушуна алмыш вя ондан асылы вязиййятдя галмышды. Онун цзяриня, щансыса бир голу – будаглы аьажларын тянща дястясинин алтына ися тонгалын шюляси дцшцр вя бурада щансыса бир щярякятдя олан фигурлар эюрцнцрдц. Маргаритайа еля эялди ки, орадан щансыса бир жинэилтили шян няьмя сяси эялир. Ондан сонракы мяканда ися, эцмцшц рянэя чалан дцзянэащда ися биржя дяня дя олсун ня инсан, ня дя ки йашайыш мяскини эюзя дяймирди. Маргарита йарьандан ашаьыйа тулланды вя сцрятля суйа доьру енди. Щавада узунмцддятли чапмадан сонра су санки ону юзцня жялб едирди. Дюшямясиляни кянара атан Маргарита гачараг башы цстя суйа гярг олду. Онун йцнэцлляшмиш вцжуду суйа бир ох тяк батды вя бюйцк бир су сцтунуну ятрафа сычратды. Су щамамда олдуьу кими исти иди вя дярин учурама тулланан Маргарита бу эежя чаьы чайда тякликдя дойунжа цздц. Маргаританын йанында биржя няфяр дя олсун эюзя дяймяся дя, бир гядяр узагдан - коллугларын арасындан шаппылты иля фырынхма сяси ешидилди, эюрцнцр, орада да чимян варды. Маргарита сащиля чыхды. Онун вцжуду чимяндян дярщал сонра санки шяфяглянди. О, артыг зярряжя гядяр дя олсун йорьунлуг щисс етмир вя ням отун цзяриндя няшяли бир тярздя атылыб – дцшцрдц. Гяфилдян о, рягс етмясиня ара верди вя гулагларыны шякляди. Фырныхма сяси она йахынлашмаьа башламышды вя кечишсюйцдц колларынын арасындан янсясиня гара рянэли ипяк силиндр кечирилмиш щансыса бир чылпаг шишман чыхды. Онун айагларынын пянжяси лилли палчыьа булашмышды, инсана ися еля эялирди ки, о, айаьына гара айаггабы кечириб. Онун лящляйиб, щычгырмасындан онун ямялли – башлы кефли олдуьу сезилирди, йери эялмишкян, чайдан да гяфилдян конйак гохусу эялмяйя башлады. Маргаританы эюрян шишман она дюрд эюзля бахды вя шян бир тярздя бу кялмяляри баьырды:

Эюр бир кими эюрцрям? Клодина, цмиди щяр йердян кясилмиш дул гадын, бу ки сянсян, елями? Олмайа сян дя бурайа эялмисян? – дейя о, онунла зорла саламлашмаьа чалышды. Маргарита эери чякилди вя шяхси ляйагят щисси иля бу кялмяляри сюйляди:

Жящянням ол. Клодина кимдир? Йахшы олар ки, сян яввялжя киминля данышдыьыны мцяййянляшдирясян, - вя бир анлыг фикря далан гадын нитгиня узун анлашылмаз бир сюйцшц дя гатды. Бцтцн бунлар йцнэцлбейин шишмана айылдыжы тясир баьышлады.

Ащ! – дейя о, пясдян сюйлянди вя онун тцкляри црпяшди, - сиздян ажизаня сурятдя цзр истяйирям, саф кралича Марго! Эюрцнцр, сизи кимляся сящв салмышам. Инанын мяня, бцтцн тягсир, эюрцм ону лянятя эялсин, бу конйакдадыр! – дейя шишман бир дизи цстя чюкдц, силиндрини башындан чыхартды, она тязим етди вя рус ибарялярини франсыз ибаряляри иля гарышдырмагла, юзцнцн Парисдяки досту олан Эессарын ганлы тойу иля конйак вя еляжя дя юзцнцн гямэин бир йалнышлыг ужбатындан мцтяясир олмасы барядя щансыса бир жяфянэийаты гыр – гыр гырылдады.

Ит оьлу ит, бары яйниня шалварыны эейиняйдин, - дейя Маргарита бир гядяр йумшалмагла диллянди. Шишман Маргаританын гязяблянмядийини эюржяк севинжяк бир тярздя хырылдады вя щал – щазырда шалварсыз галмасынын сябябини щушсузлуьу нятижясиндя ону Йенисей чайында унутмасы, фягят еля бу дягигя орайа учараг ону яйниня кечиряжяйи иля изащ етди, сонра ися бир даща Маргаритайа тязим етмякля эерилямяйя башлады вя сцрцшцб, суйа архасы цстя йыхылана гядяр дя эериляди. Фягят йыхылмасына ряьмян кичик бакенбардлары олан симасында щейранлыг иля садиглик ифадясини горуйуб сахламаьа мцвяффяг олду. Маргарита ися бяркдян фит чалды вя она учараг йахынлашан дюшямясиляни йящярлямякля, чайын цзяри иля диэяр сащиля учду. Тябаширли тяпянин кюлэяси бурайа дцшмцрдц вя бцтцн сащил ай ишыьына гярг олмушду. Маргаританын айаьы ням торпаьа дяйян кими пишпиши коллугларынын архасындан эялян мусиги сяси даща да эцжлянди вя тонгалдан айрылан гыьылжымлар ятрафа сяпялянди. Ай ишыьы алтында йахшы эюрцнян вя цзяриня инжя вя ховлу сырьаларын дюшяндийи пишпишя будагларынын алтында ики жярэядян ибарят олан йекясифят гурбаьалар отурмуш вя резин гурбаьалар кими овурдларыны шиширтмякля тахта тцтякдя шцх маршы ифа едирдиляр. Бярг вуран чцрцнтцляр ися мусигичилярин юнляриндяки нотлары шюляляндирмякля онларын гяншяриндяки сюйцд чубугларындан асылы вязиййятдя галмыш, гурбаьаларын сифятиня ися тонгалын шюляси дцшмцшдц. Маршы Маргаританын шяряфиня ифа едирдиляр. Онун цчцн ян тянтяняли бир зийафят тяшкил олунмушду. Шяффаф су пяриляри чайдакы хороводларына[1] ара вермякля, Маргаританы ялляриндяки йосунлары йырьаламагла саламладылар вя онларын саламламасы гумлу йашыл сащилдя якс – сяда верди. Пишпишянин арасындан чыхан чылпаг ифритяляр ися жярэяйя дцзцлдцляр вя онун гаршысында сарай адят – яняняляриня охшар бир тярздя тязим етмяйя башладылар. Кечиайаг олан бир кяс ися она тяряф учараг, онун ялляриндян юпдц вя краличанын чайда йахшы чимиб – чиммядийини хябяр алмагла, цзяриндяки ипяйи отун цзяриня атды, она ися узанараг динжялмяйи тювсиййя етди. Маргарита онун дедикляриня дярщал ямял етди. Кечиайаг она шампан иля долу олан бадяни эятирди, о, ону ичди вя онун гялбиня дярщал бир истилик эялди. Наташанын щарада олдуьуну сорушан Маргарита, онун артыг чимдийини вя ахта донузун цзяриндя, сащибясинин тезликля тяшриф буйуражаьыны хябяр вермяк вя онун цчцн эярякли олан либасы щазырламаьа йардым етмяк цчцн Москвайа учдуьуну мцяййян етди. Маргаританын пишпишялярин арасында гысамцддятли дайанажаьы даща бир епизод иля йадда галды. Щавадан фит сяси ешидилди вя гара бир вцжуд, санки щядяфдян йайынмагла суйун цзяриня дцшдц. Бир нечя санийядян сонра ися Марагританын гаршысында о бири сащилдя юзцнц она тягдим едян щямин о бакенбардлы – шишман пейда олду. Эюрцнцр, о, Йенисейя баш чякмяйя мцвяффяг олмушду, беля ки, онун яйниндя артыг фраклы эейим вар иди, йягят о башдан – айаьа гядяр су ичиндя иди. Конйак артыг икинжи сяфяр иди ки ону пис вязиййятдя гоймушду: торпаьа енмяк ниййятиндя олан шишман дярщал суйун ичярисиня дцшмцшдц. Лакин о, бу гямэин щадися заманы беля юзцнцн тябяссцмцнц итирмямиш вя эцлмякдян гяшш едян Маргарита тяряфиндян ялюпмяйя изн алмышды. Сонра ися щяр кяс даьылышмаьа башлады. Су пяриляри юз рягсляриня ай ишыьы алтында сон гойдулар вя ярийиб йоха чыхдылар. Кечиайаг ися Маргаритадан онун чайа ня иля эялдийини хябяр алды: онун дюшямясилянин цзяриндя эялдийини айдынлашдырдыгдан сонра ися бу кялмяялри сюйляди:

Ащ, ня данышырсыныз, бу ки ращат дейил, - вя ани бир шякилдя ики будагжыгдан щансыса бир шцбщя доьуран телефону дцзялтди вя кимдянся мцтляг бурайа машын эюндярмяклярини вя бунун бир дягигянин ичиндя ижра олунмасыны тяляб етди. Адада сямяндли машын пейда олду, йалныз сцрцжцнцн йериндя ади сцрцжц дейил, башында фураъка, ялиндя ися аьзы эен ялжяк олан гара рянэли узундимдикли заьча отурмушду. Ада дярщал да бошалды. Щавайа пярвазланан ифритяляр ай ишыьынын шюляси алтында ярийяряк йоха чыхдылар. Тонгал йанараг кцл олдц вя кюмцрцн цзяри иля аь кцлля юртцлдц. Бакендарлы шишман иля кечиайаг ися Маргаританы машына яйляшдирдиляр вя о, эениш арха отуражагда юзцня йер етмиш олду. Машын фярйад гопартды, йериндян сычрады вя демяк олар ки, айа гядяр йухарыйа галхды, ада эюздян итди, чай да эюрцнмяз олду вя Маргарита Москвайа тяряф учду.



[1] xorovod (yallıyaoxşar rus xalq oyunu).


22 – ЖИ ФЯСИЛ. ШАМ ИШЫЬЫНДА.

Машынын торпаьын цзяриндян чох – чох йцксякликдя сяслянян ряван уьултусу Маргаритайа санки щязин бир лайлай чалыр, айын шюляси ися ону хош бир шякилдя исидирди. Эюзлярини йуммагла о, цзцнц кцляйя чевирди вя гямэин бир тярздя бялкя дя бир даща эюрмяйяжяйи чайын тярк едилмиш сащили барядя дцшцндц. Бу эцнкц ахшамын бцтцн фцсункарлыьы иля мюжцзясиндян сонра о, щал – щазырда мящз кимин щцзуруна апарылдыьыны сезирди, фягят бу онда зярряжя гядяр дя олсун ващишя щиссини ойатмырды. Мящз орада онун сяадятинин гайтарылажаьына бяслянян цмид ону жцрят вермишди. Йери эялмишкян, машында бу сяадят барядя узун мцддят дшцнмяк лазым эялмяди. Заьчанын юз ишиня йахшы бяляд олмасынданмы вя йахуд машынын йахшы сцрятля щярякят етмясиндянми, тезликля Маргарита эюзлярини ачмагла, ашаьыда артыг мешя зцлмятини дейил, Москва ишыгларынын титряйян шюлясини эюрдц. Гара заьча – сцрцжц саьдакы юн тякяри еля щавадажа ачды, сонра ися машыны инс – жинслярин тямамиля эюзя дяймядийи Драгомилов районундакы щансыса бир гябирстанлыгда ашаьыйа ендирди. Ондан щеч бир шейи хябяр алмайан Маргаританы онун дюшямясиляни иля бирликдя гябирлярин биринин йанында йеня ендирян заьча машыны гябирстанлыьын архасындакы йарьандан ашаьыйа бурахды. О, эуппулту иля бурайа ашды вя тямамиля дармадаьын олду. Заьча ися Маргарита иля ещтирамла саьоллашды вя чархын цзяриня минмякля бурадан узаглашды. Дярщал да абидялярин биринин архасындан гара йаьмурлуглу бир няфяр чыхды. Онун кюпяк диши ай ишыьынын шюляси алтында парылдады вя Маргарита дярщал Азазеллону таныды. О, ъест иля Маргаританы дюшямясилянин цзяриндя яйляшмяйя дявят етди, юзц ися узун рапиранын цзяриня атланды, онларын щяр икиси дювря вуруб щавайа галхдылар вя щеч кимин эюрмяйяжяйи бир тярздя бир нечя санийядян сонра Садовой кцчясиндяки 302 сайлы бис евин юнцндя йеря ендиляр. Чыьырдашлар голтугларынын алтында дюшямясилян иля рапираны дашыйаркян дарвазадан ичряийя дахил оланда Маргарита башында кепка, айагларында ися щцндцр чякмя олан вя йягин ки, кимися эюзлямякдян жаны цзцлян бир няфяри эюрдц. Азазелло иля Маргаританын аддымларынын йцнэцл олмасына бахмайараг, тякликдя олан бу шяхс онлары ешитди вя онларын кимин тяряфиндян ижра олдуьуну анламагда чятинлик чякмякля ятрафына бойланды. Щямин о шяхся щейрятамиз бир тярздя бянзяри олан икинжи шяхся ися онлар алтынжы кцчя гапысынын йанында раст эялдиляр. Вя йеня дя щямин ящвалат тякрарланды. Аддым сясляри….Щямин бу адам да наращат шякилдя ятрафына бойланды вя гашларыны чатды. Гапынын ачылыб – баьланмасындан сонра ися о, эюзяэюрцнмяйянлярин архасынжа эютцрцлдц, кцчя гапысындан ичярийя бойланды, лакин сюзсцз ки, щеч бир шей эюря билмяди. Икинжинин, лап биринжинин дя якси олан цчцнжц ися цчцнжц мяртябянин мейданчасында нювбя чякирди. О, кяскин гохулу папирос чякирди вя онун йанындан ютцб кечян Маргарита юскцрдц. Санки бядяниня ийня батмыш бу шяхс цзяриндя яйляшдийи скамйанын цзяриндян сычрайараг айаьа галхды, наращат шякилдя ятрафына бойланды вя мящяжжяря йахынлашмагла ашаьыйа нязяр салды. Маргарита ися бялядчиси иля бирликдя артыг 50 сайлы мянзилин гапысы юнцндя иди. Онларын гапынын зянэини басмадылар, Азазелло юзцнцн шяхси ачары иля сакитжя гапыны ачды. Маргаританы щейрятляндирян илк амил онун дцшдцйц зцлмят олду. Йералты зирзямидя олдуьу кими щеч бир шей эюзя дяймирди вя Маргарита бцдряйяжяйиндян ещтийатланмагла гейри – ихтйари олараг Азазеллонун йаьмурлуьундан йапышды. Лакин бу дям узагда вя йухары щиссядя щансыса бир гяндилин ишыьы шюля сачды вя онлара йахынлашмаьа башлады. Азазелло дярщал Маргаританын гольунун алтындакы дюшямясиляни ондан дартараг чыхартды вя о щеч бир таггылты сяси вермядян зцлмятдя йоха чыхды. Бурадан онлар щансыса бир эениш пиллякянлярля йухарыйа галхмаьа башладылар вя Маргаритайа еля эялди ки, бу йолун сону олмайажаг. Ону бу ади Москва мянзилляриндян бириндя, бу гейри – ади эюзяэюрцнмяз, лакин йахшыжа щисс олунан, сону эюрцнмяйян пиллякянин нежя йерляшдирмяси сон дяряжя щейрятляндирди. Лакин бу ан йохуш сона чатды вя Маргарита мейданчада дайандыьыны щисс етди. Ишыг эет – эедя она даща да сцрятля йахынлашырды вя Маргарита ялиндя щямин о гяндили тутан узун вя гра силуетли кишинин ишыгланмыш цзцнц эюрдц. Она бу эцнляр ярзиндя тясадцф етмяк бядбяхтлийиня мяруз галмыш щяр кяс, щятта бу гяндилин жцзи шюляси алтында беля онун цзцнц танымыш оларды. Бу, ейни заманда Фагот олан Коровйев иди. Доьрудур, Коровйевин защири эюрцнцшц кифайят гядяр дяйишмишди. Титряк шюля артыг онун зибилийя атылмаьа лайиг олан чатлаг эюзлцйцндя дейил, йеня дя чатлаг олан моноклунда якс олунурду. Арсыз сифятиндяки быьлары азжа бурулараг, цзяриня йаь чякилмиш, Коровйевин силуетинин гаралыьынын ися чох садя бир изащы варды – о, яйниня фрак эейинмишди. Онун йалныз синяси аь рянэли эюрцнцшя малик иди. Маг, реэент, сещрбаз, тяржцмячи вя йахуд да яслиндя шяхсиййяти мялум олмайан бу шяхс – Коровйев Маргаританын гаршысында тязим етмякля вя гяндили щавада фырлатмагла, гадындан онун архасынжа эялмясини рижа етди. Азазелло ися дярщал йоха чыхды. «щейрятамиз бир эежядир, - дейя Маргарита юз – юзцня дцшцндц, - мян биржя бундан башга щяр няйи десян эюзляйирдим! Олмайа онларын ишыьы сюнцб? Ян щейрятамизи ися – бу мяканын ирилийидир. Ахы бу бойда мяканы ади Москва мянзилиня нежя сыьышдырмаг олар? Бу садяжя олараг намцмкцндцр».  Коровйевин гяндилинин аз шюля вермясиня бахмайараг, Маргарита артыг тямамиля эениш олан бир залда, сцтунлу, зцлмятя гярг олан вя илк бахышдан сонсуз эюрцнян бир залда олдуьуну анламышды. Коровйев щансыса бир диванын йанында айаг сахлады, юз гяндилини щансыса бир тумбанын цзяриня гойду, ъест иля Маргаритайа яйляшмяйи тяклиф етди, юзц ися тумбайа сюйкянмякля онун йанында шаираня бир позада яйляшди.

Изнинизля, сизя юзцмц тягдим едим, - дейя Коровйевин сяси жырылдады, - Коровйев. Сизи ишьын олмамасы тяяжцбляндирир, елями? Бялкя еля дцшцнцрсцнцз ки, гянаят едирик? Йох – йох. Яэяр бу белядирся, гой бу эцн, ялбяття ки, бир гядяр сонра сизин дизинизи щюрмятля юпяжяк илк йолдан ютян жяллад гой еля бах бу тумбада мяни башымы бядянимдян айырсын. Садяжя мессир електрик ишыьыны бяйянмир вя биз ондан ян сонунжу мягамда истифадя едяжяйик. Беля олан тягдирдя о барядя щеч бир яскиклийимиз олмайажаг. Яслиндя о аз олсайды, бу лап йерин дцшярди.

Маргарита Коровйеви дярщал бяйянди вя онун мязмунсуз нитги она сакитляшдирижи бир тясир баьышлады.

Хейр, - дейя Маргарита диллянди, - мяни ян чох щейрятляндирян мясяля бу мяканын бурайа нежя йерляшмясидир. – дейя о, залын эенишлийиня ишаря етмякля ялини щавада йеллятди. Коровйев ширин бир тярздя эцлцмсяди вя онун бурнунун йахынлыьындакы бцкцшляр щярякятя эялди.

Бунун чох асан бир изащы вар! – дейя о, диллянди. – бешинжи юлчц ващиди иля таныш олан щяр бир кяс цчцн щяр щансы бир мяканы мцяййян юлчцйя гядяр эенишляндирмякдян асан иш йохдур. Мющтярям ханым, щятта истянилян юлчцйя гядяр! Йери эялмишкян, бяндянизин, - дейя Коровйев сющбятиня давам етди, - няинки бешинжи юлчц ващиди барядя, щеч айры мясяляляр барядя дя зярряжя гядяр дя олсун тясяввцря малик олмайан, фягят юз йашайыш сащясинин эенишляндирилмяси бахымындан ян мюжцзяли тядбирляря беля ял атан кяслярля шяхсян танышлыьы олуб. Мясялян, мяня наьыл етдикляриня эюря, Землйанайа тяпясиндя цчотаглы мянзил алан щансыса бир шящярли, щеч бир бешинжи юлчц ващидиня вя бунун кими мясяляляря бяляд олмамагла, бир анын ичиндяжя ону, бир отаьы аракясмя иля ики йеря бюлмякля дюрдотаглы мянзиля чевириб. Сонра ися еля о, щямин бу мянзили Москванын айры – айры районларында йерляшян ики айры – айры мянзиля дяйишдирибмиш – бирини цч, диэярини ися ики отаглыйа. Разылашын ки, бунунла да онун мянзилинин сайы бешя чатыб. Цчотаглыны о, ики айры – айры ики отаглы мянзилля дяйишиб вя бунунла да, эюрдцйцнцз кими, бцтцн Москва бойунжа сяпялянмиш олса да, алты мянзилин сащибиня чеврилиб. О, гязетдя Москванын мцхтялиф районларында йерляшян алты отаглы мянзилини Землйанайа тяпясиндяки бир бешотаглы мянзиля дяйишмяси барядя сонунжу вя ян парлаг дюврясини щяйата кечиряжякди ки, онун бу фяалиййятиня, ондан асылы олмайан сябяблярдян сон гойулду. Ола билсин ки, о, щал – щазырда да щансыса бир мянзиля маликдир, лакин, сизи ямин едирям ки, бу щеч дя Москва дейил. Бу да юзцня щяр йердя йол ачмаьы бажаран биж адам, сизся щансыса бир бешинжи юлчц ващиди щаггында бящс едирсиниз.

Бешинжя юлчц ващиди барядя Маргарита дейил, Коровйевин юзц бящс ется дя, о, мянзил бижи барядя сярэцзяштляри динлямякля шян бир тярздя эцлцмсяйирди. Коровйев ися дайанмадан сющбятиня давам едирди:

Маргарита Николайевна, эялин ян йахшысы ясас мясяляя гайыдаг. Сиз кифайят гядяр аьыллы гадынсыныз вя йягин ки, бизим сащибимизин ким олдуьуну мцяййян едя билмисиниз.

Маргаританын гялби бярк – бярк дюйцндц вя о, башыны йырьалады.

Чох йахшы, чок пакизя, - дейя Коровйев диллянди, - биз щяр жцря цстцюртцлц мясяляляр иля мцямаллылыьын дцшмянийик. Бизим мессир щяр ил бил кечирир. Ону бядрлянмиш айын йаз балы вя йахуд да йцз кралын балы адландырырлар. Ел адамларынын!– бу мягамда Коровйев диши аьрыйан адам кими ялини йанаьына гойду, - йери эялмишкян, мяня еля эялир ки, сиз юзцнцз дя яйани олараг буна ямин олажагсыныз. Демяли, беля: сизя мялум олдуьу кими, бизим мессир субайдыр. Лакин онун ханыма ещтийажы вар, - Коровйев бу мягамда яллярини йана ачды, - юзцнцз разылашын ки, ханымсыз…

Маргарита бир кялмя дя олсун сюз сюйлямядян Коровйеви динляйир, онун гялбиндян бир цшярти кечди вя бяхтийарлыьа бяслянян цмид онун башыны эижялляндирирди.

Беля бир яняня мювжуддур, - дейя Коровйев сюзцня давам едирди, - биринжиси, балын ханымы мцтляг Маргарита адыны дашымалыйды, икинжиси ися о, йерли олмалы иди. Биз ися, мялумунуз олдуьу кими, сяйащятя чыхмышыг вя щал – щазырда да Москвадайыг. Биз Москвада дцз йцз ийирми бир Маргаританы ашкар етдик вя инанмырсыныз, - бу мягамда Коровйев мяйус бир тярздя яли иля будуну шаппылдатды, - онлардан щеч бири буна уйьун эялмяди. Вя нящайят, беля бир хошбяхт тясадцф….

Коровйев гамятини ирялийя доьру яймякля ифадяли бир шякилдя эцлцмсяди вя йеня дя Маргаританын цряйиндян бир цшярти кечди.

Узун сюзцн гысасы! – дейя Коровйев ужадан гышгырды, - мцхтясяр: сиз бу вязифяни юз цзяринизя эютцрмякдян имтина етмярсиниз ки?

Имтина етмярям, - дейя Маргарита гятиййятля билдирди.

Вяссалам! – дейя Коровйев диллянди вя гяндили йухары галдырмагла ялавя етди: - О щалда ардымжа эялмяйинизи рижа едирям.


Онлар сцтунларын арасы иля щярякят етдиляр вя нящайят ки, нядянся лимон гохусу эялян, щансыса бир хышылты сясинин ешидилдийи вя няйинся Маргаританын башына дяйдийи бир зала дахил олдулар. О, дярщал диксинди.

Горхмайын, – дейя Коровйев Маргаританын голундан йапышмагла ону сакитляшдирди: - Бцтцн бунлар Беэемотун бал фяндляриндян савайы бир шей дейил. Вя мян цмумиййятля сизя тювсиййя едярдим ки, Маргарита Николайевна, щеч бир заман щеч нядян горхмайасыныз. Бу дцшцнжясиз щярякятдир. Бал чох тямтяраглы олажаг, буну мян сиздян эизлятмяйяжям. Биз сизинля бир заманлар бюйцк щюкмранлыьа малик олан кясляри эюряжяйик. Фягят бир анлыьа да олса онларын имканларынын мяним йанында дурмаг шяряфиня лайиг эюрцлдцйцм шяхсин имканлары иля мцгайисядя ня гядяр жцзи олдуьуну дцшцндцкжя инсана бцтцн бу вязиййят чох эцлмяли вя щятта гямэин эюрцнцр. Йери эялмишкян, ахы сиз юзцнцз дя – крал ганындансыныз.

Бяс ня цчцн крал ганындан? – дейя Маргарита Коровйевя гысылмагла цркяк бир шякилдя пычылдады.

Ащ, краличам, - дейя Коровйев ойнаг бир тярздя дилбоьаза гоймады, - ганла баьлы мясяляляр – бцтцн каинатда ян мцряккяб мясялялярдяндир! Вя яэяр бязи улу няняляри, ялялхцсус да, динж адам кими нцфуза малик олан няняляри сорьу – суала тутсаг, мющтярям Маргарита Николайевна, о щалда чох эцман ки, бир сыра мцяммалы сиррляри ифша етмиш оларыг. Мян бу барядя бящс едяркян сизляря яжайиб бир шякилдя гарышдырылмыш бир дяст ойун картыны хатырлатсам, щеч дя хятайа йол вермиш олмарам. Еля мясяляляр вар ки, орада ня тябягя бюлэцсц, ня дя ки, дювлятляр арасында мювжуд олан сярщяддляр тямамиля щеч бир гцввяйя вя тясиря малик дейилдирляр. Сизя бир ейщам: яэяр кимся он алтынжы ясрдя йашамыш франсыз краличаларындан бириня, мяним узун иллярдян сонра онун сцпцрэясини Москвада тяшкил олунан бала мцшайият едяжяйими сюйлясяйди, о чох эцман ки, сон дяряжя щейрятлянярди. Артыг йетишдик!

Бу дямдя Коровйев ялиндяки тутдуьу гяндили сюндцрдц вя о онун ялиндян йоха чыхды, Маргарита ися гяншяриндя пейда олан вя щансыса бир гаранлыг отагдан эялян ишыг золаьыны эюрдц. Вя коровйев бу отаьын гапысыны сакитжя дюйяжляди. Бу мягамда ися Маргарита еля бир тялаш кечиртди ки, онун дишляри бири – бириня дяйди вя онун жанына вижвижя дцшдц. Бир гядяр кечмиш гапы ачылды. Отаг бир о гядяр дя ири дейилди. Маргарита цзяриндя язилмиш вя йумруланмыш чиркли дюшякаьылар иля йастыгларын олдуьу палыд аьажындан дцзялдилмиш эениш бир чарпайыны эюрдц. Чарпайынын гяншяриндя ися цзяриня гуш жайнаглары шяклиндя олан йувалы шамданын гойулдуьу ойма айаглы палыд маса варды. Бу йедди гызылы жайнаглаын цзяриндя ися галын мумлу шамлар йанырды. Бундан савайы, масанын цзяриндя щямчинин гейри – ади бир шякилдя вя мящарятля дцзялдилмиш фигурлу ири шащмат тахтасы варды. Балажа, сцртцлцб гуруланмыш халчанын цзяриндя ися алчаг скамйа дайанмышды. Бурада щямчинин цзяриндя будаглары илан шяклиндя дцзялдилмиш диэяр шамдан иля гызылы пийалянин дя олдуьу маса варды. Отагдан кцкцрд иля гатранын гохусу эялирди, чыраьын кюлэяси ися дюшямянин цзяриндя чарпазлашырды. Бурада иштирак едянлярин арасындан Маргарита щал – щазырда яйниня фрак эейинмиш вя чарпайынын архасында дайанмыш Азазеллону  дярщал таныды. Эейиниб – кечинмиш Азазелло артыг Маргаританын юнцндя Александровский баьчасында гулдур эюркяминдя пейда олан щямин о Азазеллойа бянзямирди вя о, Маргаританын гаршысында кифайят гядяр ядябли бир тярздя тязим етди. Чылпаг ифритя - Варйетенин мющтярям буфетчисинин жанына ващимя салан вя хошбяхтликдян, щямин о мяшщур сеанс ахшамы хоруз тяряфиндян щцркцдцлян - Эелла ися ичярисиндян кцкцрд бухары чыхан газанчада няйи ися гарышдырмагла, чарпайынын йахынлыьындакы дюшямянин цзяриня дюшянмиш халчанын цстцндя отурмушду. Бундан савайы, отагда саь пянжясиндя шащмат атыны тутараг, шащмат масасынын гяншяриндяки щцндцр кятилин цзяриндя яйляшмиш ири гара пишик дя вар иди. Эелла айаьа галхараг Маргаритайа тязим етди. Кятилдян сычрайараг айаьа галхан пишик дя ейни щярякяти етди: архадакы саь пянжясини хышылдатмагла о пянжясиндяки аты йеря салды вя ону йердян эютцрмяк цчцн чарпайынын алтына эирмяли олду. Бцтцн бу сящняни  горхудан йериндяжя донуб галан Маргарита шам ишыьынын кюлэяси алтында эюрдц. Онун нязярлярини ися бу йахынларда заваллы Иванын Патриарши эюлжцйцндя шейтанын мювжуд олмадыьына инандырмаьа чалышдыьы щямин о шяхсин яйляшдийи йатаг жялб етди. Чарпайынын цзяриндя яйляшян дя щямин о мювжуд олмайан шяхс иди. Онун ики эюзц Маргаританын цзцня зиллянмишди. Щяр бир кясин гялбини дялиб – кечмяйя гадир олан вя ян дяринликдя гызылы гыьылжым бурахан саь эюз вя истянилян зцлмят иля кюлэяляр дцнйасынын битиб – тцкянмяз гуйусуна чыхмаг игтидарына малик олмагла, дар ийня эюзцня бянзяр мянасыз вя гара рянэли сол эюз. Воландын цзц йана доьру, аьзынын саь кцнжц ися ашаьыйа доьру яйилмишди, щцндцр даз алнында ися сиври гашларынын тясири алтында дешилмиш гырышлары варды. Воландын цз дярисини ися эцндя гаралма  санки ябядиййян кюзяртмишди. Воланд йатаьа сярялянмиш, яйниня ися чиркли вя сол чийни йаманмыш узун эежя кюйняйини эейинмишди. О, бир чылпаг айаьыны алтына салмыш, диэярини ися скамйанын цзяриня узатмышды. Мящз бу гара айаьынын дизиня Эелла щансыса бир бухарланан мазы сцртцрдц. Маргарита щямчинин Воландын ачыг олан тцксцз синясиндяки гара зянжиря кечирилмиш гара рянэли дашдан кясилмиш щюрцмчяйя вя онун кцряйиндяки гядим йазылара да диггят йетирди. Воландын узандыьы чарпайынын йанында ися, аьыр алтлыьын цзяриндя гярибя вя санки жанлы олмагла бир бюйцрдян ишыгланмыш глобус да варды. Арайа чюкян сцкут бир нечя санийя давам етди. «О, мяни юйрянмяйя чалышыр», - дейя Маргарита дцшцндц вя ирадясинин эцжцня айаьында йаранан титряйишин ющдясиндян эялмяйя чалышды. Нящайят ки, Воланд эцлцмсямякля диллянди вя онун ятрафа гыьылжым сачан эюзц санки алышды:

Сизи саламлайырам, кралича вя мяни бу ев либасыма эюря баьышламанызы рижа едирям.

Воландын сяси еля пясдян сяслянирди ки, о, бязи сюзляри тяляффцз едяркян хырылдайырды. Воланд йатаьын цзяриндяки узун гылынжыны ялиня алды, ашаьы яйилмякля ону чарпайынын алтында о тяряф – бу тяряфя щярякят етдирди вя деди:

Чых ордан, чых! Онсуз да ойун ляьв олунур. Гонаьымыз артыг тяшриф буйуруб.

Ясла, - дейя Коровйев Маргаританын лап гулаьынын дибиндя суфлйор кими фит чалды.

Ясла….- дейя Маргарита да она юз етиразыны билдирди.

Мессир…- дейя Коровйев онун гулаьына пычылдады.

Ясла, мессир, - дейя Маргарита пясдян, лакин чох сялис бир шякилдя диллянди вя эцлцмсямякля буну ялавя етди, - мян сизя йалварырам, ойуну йарымчыг гоймайын. Мян еля эцман едирям ки, шахмат дярэиляри бу ойуну дярж етмяк имканына малик олсайдылар, онлар сизя щеч дя аз пул юдямяздиляр.

Азазелло сакитжя вя разылыгла ваггылдады, Маргаритайа диггятля нязяр салан Воланд ися юз – юзлцйцндя буну вурьулады:

Бяли, Коровйев щягигятян дя щагглыдыр! Ойун карты нежя дя гярибя бир тярздя гарышдырылыр! Ган!

О, ялини ирялийя доьру узатды вя Маргаританы ишаря иля йанына чаьырды. О ися йалын айагларынын алтындакы дюшямяни щисс етмядян она йахынлашды. Воланд юзцнцн санки даш олан аьыр, фягят ейни заманда атяш кими гайнар олан ялини Маргаританын чийниня гойду, ону юзцня тяряф дартды вя юз йанына яйляшдирди.

Бир щалда ки, сиз бу гядяр фцсункаржасына лцтфкарсыныз, - дейя о, диллянди, - мянся сиздян мящз еля бу щярякяти эюзляйирдим, о щалда щеч бир тяшрифата лцзум йохдур, - о, йенидян чарпайынын кцнъцня тяряф яйилди вя бу кялмяляри баьырды: - Чарпайы алтында ойунбазлыьын чохму беля давам едяжяк? Лянятяэялмиш ганс, чых ордан!

Аты тапа билмирям, - дейя пишик чарпайынын алтындан сямими вя сахта бир сясля диллянди, - щарайаса чапараг эетди, онун явязиня ися ялимя щансыса бир гурбаьа кечиб.

Олмайа сян йармарка мейданында олдуьуну эцман едирсян? – дейя Воланд юзцнц щиддятлянмиш бир шякилдя гялямя вермякля сорушду: - чарпайынын алтында биржя дяня дя олсун гурбаьа йохдур! Бу сян ян йахшысы бу байаьы фокусларыны Варйете цчцн сахла. Яэяр сян бу дягигя байыра чыхмасан, биз сянин, мялун фярари, тяслим олдуьуну бяйан едяжяйик.

Ясла, мессир! – дейя пишик чыьырды вя дярщал да ялиндя аты сахламагла чарпайынын алтындан чыхды.

Тювсиййя едирям ки….- дейя Воланд сющбятя башламышды ки, сюзцнц йарымчыг кясди: - Йох, мяним бу ойунбазы эюрмяйя эюзцм йохдур. Бир эюрцн, юзцнц чарпайынын алтында ня кюкя салыб.

Арха пянжяси цзяриндя дайанмыш вя башдан – айаьа гядяр тоза батмыш пишик ися артыг Маргаританын юнцндя тязим едирди. Щал – щазырда онун бойнунда аь рянэли фрак иля бантлы галстук варды, синясиндян ися кямяржикли, сядяфи ханым биноклу асылмышды. Бундан савайы, пишийин быьлары да санки гызыла тутулмушду.

Эюр бир ня щалдасан! – дейя Воланд гышгырды, - бир дя ня цчцн быьларына зяр вурмусан? Бир щалда ки, сянин шалварын йохдур, онда бу галстук няйиня эярякдир?

Мессир, пишийя шалвар эейинмяк йарамаз,- дейя пишик бюйцк ляйагят щисси иля диллянди, - бялкя айаьыма да чякмя эейинмяйими ярз едясиниз? Мессир, чякмяли пишийя анжаг вя анжаг наьылларда раст эялмяк мцмкцндцр. Фягят сиз биржя дяфя дя олсун бала тяшриф буйуранларын арасында киминся галстуксуз олдуьуну эюрмцсцнцзмц? Мян юзцмц эцлцнж вязиййятя гойуб, киминся мяним бойнумун ардына бир шапалаг вурмагла, байыра говмасына разы ола билмярям! Щяр кяс юзцня бажардыьы гядяр бязяк – дцзяк вурур. Мессир, еля щесаб един ки, бунун бинокла да аидиййяти вар!

Бяс быьларын?....

Баша дцшмцрям, - дейя пишик гуру бир тярздя етиразыны билдирди, - бяс онда ня цчцн бу эцн Азазелло иля Коровйев цзлярини гырхандан сонра она аь киршан сцртдцляр, онун гызылы киршандан няйи йахшыдыр ки? Мянся анжаг вя анжаг быьларымы киршанламышам, вяссалам – шцтямам! Яэяр мян цзцмц гырхсайдым, онда щягигятян дя данышмаьа дяйярди! Гырхыг пишик – щягигятян дя рцсвайчылыгдыр, мян бунунла икиялли разы. Цмумиййятля ися, - бу дям пишийин сяси инжик бир тярздя титряди, - мян йерсиз ирадын щядяфиня чеврилдийими эюрцрям вя гаршымда да беля бир жидди проблемин мейдана чыхдыьыны сезирям, - мяним цмумиййятля балда иштиракыма ещтийаж вармы? Мессир, бах, буна сизин жавабыныз ня олажаг?

Бу мягамда пишик еля бир шякилдя кюпдц ки, санки бир щимя бянд иди ки, партласын.

Дялядузун бири, - дейя Воланд башыны йырьаламагла бу кялмяляри сюйляди, - щяр дяфя, партийаны удуздуьуну эюрян кими о, ян ахырынжы жцвяллаьы тяк мяним фикрими ойундан йайындырмаг цчцн дяридян – габыгдан чыхыр. Отур вя бу дилжавабы жызма – гараны да битир.

Мян отурмаьына отуражаьам, - дейя пишик йериня яйляшмякля диллянди, - лакин сонунжу кялмяляринизя етиразым вар. Мяним нитгим, сизин бу ханымын йанында йерсиз олараг сюйлядийиниз кими щеч дя жызма – гара дейил, яксиня, Секст Емпирик, Мартсиан Капелла кими сяррафларын вя еля Аристотелин юзцнцн дя йцксяк дяйяр веряжяйи, бири – бириля сых рабитяси олан силлоэизм[1]ин бир жярэясидир.



[1] sillogizm (formal məntiqdə: məntiqi nəticə, məntiqi xцlasə, qiyas).


Сянин кралына бир шащ, - дейя Воланд сюйляди.

Буйурун, буйурун, - дейя пишик диллянди вя биноклу иля шащмат тахтасына бахды.

Беляликля, донна, - дейя Воланд Маргаритайа мцражият етди, -изнинизля сизя юз мяиййятими тягдим едим. Бу юзцнц эижлийя гойан – пишик Беэемотдур. Азазелло вя Коровйев иля сиз артыг танышсыныз, бу да мяним хидмятчим Эелла. Зирякдир, зещнлидир вя дцнйада еля бир хидмят йохдур ки, о, онун ющдясиндян эялмясин.

Эюзялчя Эелла маздан бир овуж эютцрцб, ону Воландын дизиня сцртмяйя ара вермядян йашыл эюзлярини Маргаритайа зиллямякля эцлцмсяди.

Вяссалам, - дейя Воланд сюзцнц тамамлады вя Эелланын онун дизини мющкям бир шякилдя сыхдыьыны щисс етжяк цз – эюзцнц туршутду, - эюрдцйцнцз кими, бизим чох да ири олмайан, гарышыг вя садя бир бирлийимиз вар. – О, сюзцня фасиля верди вя цзяриндяки мави океанларын щейрятамиз бир шякилдя щярякятя эялдийи, гцтбцнцн ися халис бузлу вя гарлы гцтбя бянзяри олан глобусуну фырлатмаьа башлады. Шащмат тахтасында ися бу заман кясийи ярзиндя ямялли – башлы чахнашма йаранмышды. Яйниндя аь рянэли мантийасы олан вя тямамиля овгаты тялх олмуш крал мяйус щалда яллярини йухарыйа галдырмагла, айагларыны ханайа вурурду. Тябярзинляри олан цч аь пийада – ландскнехтляр[1] ися чашгын щалда, гылынжыны ойнатмагла, ирялийя доьру, гарышыг – аь вя гара ханаларда Воландын ики истиганлы, наллары иля ханалары ешян атларынын цзяриндя яйляшмиш гара атлылара ишаря едян забитя бахырдылар. Маргаританы фювгяладя бир тярздя марагландыран вя щейрятляндирян ися шащмат фигурларынын щяр биринин жанлы олмасы иди. Биноклу эюзляриндян кянара чякян пишик астажа юз кралыны чийниндян итяляди. О ися нацмид бир вязиййятдя ялляри иля цзцнц баьлады.

Язиз Беэемот, ишляр фырыгдыр, - дейя Коровйев ажы бир сясля диля эялди.

Вязиййят щягигятян дя мцряккябдир, амма щеч дя чыхылмаз дейил, - дейя Беэемот диллянди, - бир дя, мян сонда гялябя чалажаьыма яминям. Садяжя олараг вязиййяти йахшыжа тящлил етмяйи бажармаг лазымдыр.

Бу тящлили о, кифайят гядяр гярибя бир шякилдя щяйата кечирмяйя башлады, йяни, аьыз – бурнуну яймякля, юз кралына эюз вурмаьа башлады.

Хейри йохдур, - дейя Коровйев йериндян диллянди.

Вай! – дейя Беэемот чыьырды, - байаг дедийим кими, тутугушулар учуб эетдиляр!

Щягигятян дя, щардаса узагдан чохсайлы ганад сяси эялди. Коровйевля Азазелло ися жялд сяс эялян тяряфя эютцрцлдцляр.

Эюрцм сизи бу бал щоггасы иля бирликдя лянятя эялясиниз!  - дейя Воланд эюзцнц глобусдан чякмядян донгулданды. Коровйев иля Азазелло эюздян итдикдян сонра ися Беэемотун эюз вурмасынын сайы биря – беш артды. Аь эейимли крал нящайят ки, ондан ня истядиклярини анлады вя гяфилдян яйниндян аь мантийасыны чыхартмагла ону хананын цзяриня туллайыб, тахтадан байыра чыхды, забит ися жялд кралын гийафясини яйниня кечирмякля, кралын йериня кечди. Коровйев иля Азазелло эери гайытдылар.

Щяр заман олдуьу кими эопа басыр, - дейя Азазелло Беэемота чяпяки нязяр салмагла дейинди.

Йягин ки, гулаьыма сяс дцшцб, - дейя пишик диллянди.

Ня вахта гядяр беля давам едяжяйик? – дейя Воланд сорушду, - буйур, сянин кралына бир шащ.

Устадым, мян чох эцман ки, сящв ешитдим, - дейя пишик диля эялди, - кралы шащла вурмаг олмаз.

Тякрар едирям, сянин кралына бир шащ.

Мессир, - дейя пишик тялашлы бир сахта сясля диллянди, - ялбят сиз щяддиндян артыг йорулмусунуз: крала шащ эедя билмяз.

Ахы крал г – ики ханасындадыр, - дейя Воланд тахтайа бахмадан сюйляди.

Мессир, мян дящшят ичиндяйям, - дейя пишик симасында дящшят щиссини тяжяссцм етдирмякля улады, - ахы бу ханада крал йохдур.

Бу ня демякдир? – дейя Воланд тяяжцбля хябяр алды вя кралын олдуьу ханада дайанан забитин цзцнц кянара чевирмякля, юзцнц ялляри иля юртдцйцня нязяр йетирди. – Намярд, - дейя о, дальын бир тярздя диллянди.

Мессир, мян йеня дя щяр шейи мянтигля изащ етмяли олажаьам, - дейя пишик пянжясини кюксцня сыхмагла диллянди, - яэяр ойунчу крала шащ елан едирся, кралын ися шащмат тахтасында щеч изи  - тозу да йохдурса, о щалда шащ етибарсыз сайылажаг.

Сян тяслим олурсан, йа йох? – дейя Воланд тцкцрпядижи бир сясля баьырды.

Изн верин, дцшцнцм, - дейя пишик итаяткаржасына диллянди, дирсяйини масайа диряди, гулагларыны пянжяси иля юртдц вя эютцр – гой етмяйя башлады. О, узун мцддят дцшцндц вя нящайят ки, диля эялди: - Тяслим олурам.

Кяж нажинсин ахырына чыхмаг, - дейя Азазелло пычылдады.

Бяли, тяслим олурам, - дейя пишик ялавя етди, - фягят она эюря тяслим олурам ки, мяня гибтя едянлярин мяни жана эятирдийи бир мцщитдя ойнамаг истямирям! – о, айаьа галхды вя шащмат фигурлары юзляри гутунун ичярисиня дахил олдулар.

Эелла, вахтдыр, - дейя Воланд диллянди вя Эелла йоха чыхды. – Айаьым аьрыйыр, бу тяряфдян дя ортайа бу бал чыхды. – дейя Воланд сющбятиня давам етди.

Изн верим, мян овушдурум, -  дейя Маргарита пясдян рижа етди. Воланд ися она диггятля нязяр йетирдикдян сонра дизини онун ихтийарына бурахды. Лава тяк гызмар олан лещмя онун яллярини йандырды, лакин Маргарита она аьры вермямяйя чалышмагла вя цз – эюзцнц туршутмамагла онун дизини овушдурурду.

Йахынларымын тяхмининя эюря, бу йел хястялийидир, - дейя Воланд эюзцнц Маргаритада чякмядян диллянди, - фягят мян беля эцман едирям ки, бу аьры, мяним мин беш йцз йетмиш биринжи илдя Броккен даьларында, о лянятяэялмиш кафедрада йахындан таныш олдуьум бир жазибядар яжиннядян мяня галмыш бир йадиэардыр.

Ащ, ола билмяз! – дейя Маргарита сюйляди.

Бош шейдир! Цч йцз илдян сонра кечиб-эедяжяк. Мяня бир йыьын дярман ичмяйими мяслящят эюрцбляр, фягят мян кющня дябя уйьун олараг нянямин саьалдыжы васитяляриня риайят етмяйя цстцнлцк верирям. Мурдар гары, няням мяня сон дяряжя фювгяладя отлары мирас гойуб! Йери эялмишкян, дейин эюрцм, сиз нядянся язаб чякирсинизми? Бялкя сиз щансыса бир гям-гцссяйя, бцтун варлыьынызы бцрцйян кядяря гярг олмусунуз?

Хейр, мессир, мяним бу кими шикайятлярим йохдур, - дейя аьыллы Маргарита диллянди, - инди ися, сизин щцзурунузда мян юзцмц даща йахшы щисс едирям.

Ган – гцдрятли васитядир, - дейя сябябсиз йеря шянлянян Воланд бу кялмяляри сюйляди вя ялавя олараг вурьулады: - Эюрдцйцм гядяр, мяним глобусум сиздя йаман мараг ойадыб.

Бяли, мян юмрцмдя илк дяфядир ки, беля бир яшйа иля растлашырам.

Эюзял яшйадыр. Мян, дцзцнц десям, радиода сяслянян сон хябярляри динлямяйи хошламырам. Онлары бир гайда олараг щеч йерлярин адларыны дцзэцн тяляффцз етмяйян гызлар елан едирляр. Бундан савайы, онладан щяр цчцнжцсц бир гядяр пялтякдир, санки белялярини гясдян сечирляр. Мяним глобусум ися даща ялверишлидир, беля ки, щадисяляри там дягиглийи иля эюстярир. Мясялян, йан сащиллярини океанын йудуьу щямин бу торпаьы эюрцрсцнцзмц? Бир бахын, о алова бцрцнцб. Орада мцщарибя башлайыб. Сиз она бир гядяр дя йахын эялиб, диггятля нязяр йетирсяниз, о щалда бцтцн тяффяррцатлары да эюря билярсиниз.

     Маргарита глобуса тяряф яйилди вя щямин яразинин эенишляняряк, релйеф картына чеврилдийинин шащиди олду. Сонра ися о, чай золаьы иля онун йанындакы щансыса бир кянди эюрдц. Юлчцсц нохуд дянясини хатырладан ев бюйцйяряк, кибрит гутусу бойда олду. Бу евин дам юртцйц ися гяфилдян вя сяссиз бир шякилдя гара тцстц иля бирликдя щавайа галхды, евин диварлары йыхылды вя щямин бу икимяртябяли гутунун йериндя гара думанын тцстцляндийи даш галаьындан савайы щеч бир шей галмады. Эюзцнц глобуса бир гядяр дя йахынлашдырмагла Маргарита торпаьын цзяриндя сярялянмиш кичик гадын фигуруну, онун йанындакы ган эюлмячясиндя ися ялляри ачылы галмыш балажа ушаьы эюрдц.

  Бу да сон, - дейя Воланд эцлцмсямякля диллянди, - о, эцнащ ишлятмяйя беля мажал тапмады. Абадоннанын иши щяр заман беля ейибсиздир.

  Мян щямин о Абадоннанын ялейщиня вурушан щямин тяряфдя олмаг истямяздим, - дейя Маргарита билдирди, - бяс о, кимин тяряфиндядир?

Мян сизинля ня гядяр чох цнсиййят сахлайырамса, - дейя Воланд нязакятля бяйан етди, - бир о гядяр дя сизин нежя аьыллы олдуьунузун шащиди олурам. Лакин мян сизи архайын едя билярям. О, кифайят гядяр гярязсиз бир варлыгдыр вя щяр ики тяряфя ейни тярздя ряьбят бясляйир. Бу сябябдяндир ки, щяр ики тяряфин саваш нятижяляри щяр заман ейнилийи тяшкил етмиш олур, - дейя Воланд кимися астадан сясляди вя щямин ан дивардан эюзляриндя ейняк олан щансыса бир сысга адамын фигуру пейда олду. Бу ейняк Маргаритада еля бир эцжлц тяссцррат ойатды ки, о, пясдян чыьырмагла, цзц иля Воландын айаьына гысылды. – Йетяр, - дейя Воланд баьырды, - мцасир инсанлар эюр бир нежя ясябидирляр.– О, голайланмагла Маргаританын кцряйини еля шаппылдатды ки, онун бядяниндян жинэилти кечди. – Сиз ки онун ейнякдя олдуьуну эюрцрсцнцз. Индийя гядяр Абадоннанын бир кимсянин гаршысында тяйин олунмуш вахтдан яввял пейда олмасы щалы да баш вермяйиб. Бир дя, ахы мян сизин йаныныздайам. Сизся мяним гонаьымсыныз! Мян садяжя сизя ону эюстярмяк истядим.

     Абадонна щярякятсиз дайанмышды.



[1] landsknext (1. orta əsrlərdə Qərbi Avropada: muzdla tutulan əsgər; 2. məc. nökər, satqın adam, əlaltı).


  Онун ейняйини бир санилийя чыхармасы мцмкцндцрмц? – дейя Маргарита Воланда гысылмаьа давам етмякля, фягят артыг горхудан дейил, марагдан чимчишмякля хябяр алды.

  Бах, буну етмяк олмаз, - дейя Воланд жидди бир тярздя диллянди вя Абадоннайа яли иля мцряххяс олмаг ишаряси верди. – Азазелло, олмайа сянин бизя дейяжяклярин вар?

  Мессир, - дейя Азазелло диля эялди, - ижазянизля. Бизя даща ики кянар шяхс баш чякиб: ханымын йанында галмаг цчцн бизя йалваран вя аьлайыб-сызлайан бир эюзялчя иля цзр истяйирям, онун ахта донузу.

  Бу эюзялчяляр дя юзлярини чох гярибя апарырлар, - дейя Воланд вурьулады.

  О, Наташадыр, Наташа! – дейя Маргарита ужадан гышгырды.

  О щалда ону ханымындан айрмайын. Ахта донузу ися ашпазлара верин!

  Кясмяк цчцн? – дейя Маргарита цркяк тярздя чыьырды, - мессир, она рящминиз эялсин, о, мяним мянзилимдян ашаьыда йашайан гоншум Николай Ивановичдир. Бурада бир балажа анлашылмазлыг йараныб, билирсинизми, о, креми она йахыб…

  Баьышлайасыныз! – дейя Воланд диллянди, - ону ким кясмялидир вя ня цчцн? Гой ашпазларла бирликдя мятбяхдя отурсун, вясаллам! Юзцнцз дя разылашмаласыныз ки, мян ону балын кечирилдийи зала бураха билмярям!

  Щя дя…- дейя Азазелло мярузя етди: - мессир, бир аздан эежя йарысы олажаг.

  Йахшы. – Воланд Маргаритайа мцражият етди: - Беляликля, буйурун! Яввялжядян дя сизя юз миннятдарлыьымы билдирирям. Юзцнцзц итирмяйин вя щеч бир шейдян горхмайын. Судан да савайы дилинизя бир шей вурмайын, якс тягдирдя ялдян дцшярсиниз вя юзцнцзц пис щисс едярсиниз. Вахтдыр!

     Маргарита халчанын цзяриндян айаьа галхды вя еля бу мягамда гапынын юнцндя Коровйев пейда олду.


1-50 51-100 101-128
BÜTÜN HÜQUQLAR QORUNUB