Главная | Мой профиль | Регистрация | Выход | Вход | RSS Суббота, 05.10.2024, 20:37
Вы вошли как Гость | Группа "Гости"Приветствую Вас Гость

ƏDƏBİ TƏRCÜMƏLƏR

Главная » FAQ [ Добавить вопрос ]


                      ТЯРЖЦМЯЛЯР.        

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

ТУФАН.


Йцсиф ял – Фящри Ливанын шималында йерляшян Кадиш вадисинин йамажында гярар тутан тянща комада защид кими юмцр сцрмяк цчцн фани дцнйаны тярк едян заман отуз йашына тязяликжя гядям гоймушду.

Гоншу кяндлярин сакинляри онун барясиндя мцхтялиф фикир сюйляйирдиляр. Бириляри: «Бу оьланын зянэин вя алижянаб аилядян олдуьуну, севимли ханымынын хяйанятиндян сонра тярки – дцнйайа чевриляряк, тясяллини тянщалыгда ахтардыьыны» сйюляйирдиляр. Диэярляри: «Онун – шаир, хяйалпяряст олдуьуну вя фикирлярини гялямя алмаг вя щисслярини шеирлярдя ифадя етмяк цчцн фани дцнйадан кянарлашдыьыны» щесаб едирдиляр. Бир башгалары ися: «Онун дцнйаны етигадына дяйишян мюмин суфи» олдуьуну иддиа едирдиляр. «О - диванядир»  - дейя ики кялмя иля кифайятлянянляри дя вар иди.

Мян инсан гялбинин дяринликляриндя фярзиййялярин кюмяйи иля дярк едилмяси  вя ещтималларын васитясиля ачыгланмасы мцмкцн олмайан сиррлярин эизляндийиня ямин олдуьум цчцн бу фикирлярдян щеч бири иля разы дейилдим.

Лакин мян бу гярибя инсан иля гаршылашмаьы вя онунла щямсющбят олмаьы чох истяйирдим.

Онун щекяйятини билмяк, мягсяд вя ниййятиндян аэащ олмаг цчцн мян она ики дяфя йахынлашмаьа чалышдым. Лакин жавабында гязябли бахышлардан вя ики – цч дяня сярт, сойуг вя тякяббцрлц кялмялярдян савайы щеч ня ялдя едя билмядим.

Илк дяфя мян она сидр мешясинин йахынлыьында раст эялдим вя ону нязакятли тярздя  саламладым. О, мяним саламымын жавабында башыны тярпядяряк, тез дя узаглашды.

Нювбяти дяфя ону команын йахынлыьындакы цзцм баьынын ортасында эюрдум вя она йахынлашараг дедим:

- Мян дцнян бу команын он дюрдцнжц ясрдя тярки – дцнйа – Нястори тяряфиндян тикилдийини ешитмишям. Мяним аьам, сян бу барядя  даща ня билирсян?

О, сярт бир шякилдя жаваб верди:

- Бу команын кимин тикдийини билмирям вя билмяк дя истямирям. – О, даща сонра, цзцнц йана чевиряряк, истещса иля ялавя етди: - Бяс бу барядя няняндян нийя сорушмурсан? О ки кифайят гядяр йашлыдыр вя бу вадилярин кечмиши барядя биздян дя чох билир.

Мян гарайахалыьымдан пярт олуб, ондан утанараг айрылдым.

Бунунла да ики ил кечди, бу инсанын сиррляр иля ящатя олунмуш щяйаты ися мяним тяхяййцлцмц тяшвишя салыр, бцтцн фикирляримя щаким кясилирди.


ÛÛ

Пайыз эцнляринин бириндя Йусиф ял – Фящринин йашадыьы команын йахынлыьындакы тяпялярдя вя йамажларда доландыьым ан эцжлц туфана дцшдцм. Жошгун дяниз эями иля ойнайыб, онун сцканыны гырыб, йелкяни парча – парча етдийи кими туфан да мянимля ойнайырды. Мян комайа тяряф дюняряк юз – юзцмя дедим: «Бу защидя баш чякмяк цчцн ян мцнасиб мягамлардан биридир. Туфан мяним цзрхащлыьым, исланмыш палтарым ися мяним мцдаифям олажаг».

Мян мязлум бир эюркямдя комайа йахынлашдым вя гапыны дюймяйя мажал тапмамыш гаршымда эюрцшцня жан атдыьым инсанын пейда олдуьуну эюрдцм. О, ялляриндя башы синясиня енмиш, тцкляри пырлашыг, жан верянляр кими титряйян гушу тутмушду.

Мян саламлашараг дедим:

- Мяним аьам, гаршына беля бир эюркямдя чыхдыьыма эюря цз истяйирям. Лакин, туфан эетдикжя эцжлянир, мян ися евимдян чох узагдайам.

О, гашларыны чатараг мяня бахды вя тякяббцрля жаваб верди:

- Ятрафда о гядяр маьара вар ки. Сян онлардан бириндя юзцня сыьынажаг тапа билярдин.

О, буну дейяряк надир щалларда гаршыма чыхан гушун башыны нявазишля тумарлады вя бу инсанда зиддиййят тяшкил едян ики щиссин – мярщямятин вя гяддарлыьын – ейни заманда тязащцрц мяни чох тяяжцбляндирди. Мян пярт олдум, о ися санки мяним ня барядя дцшцнмяйимдян хябяр тутараг, мяня марагла бахды вя деди:

- Туфан туршумуш гидайа тохунмур. Она эюря дя, ондан горхмаьын вя гачмаьын мянасы йохдур.

- Шцбщясиз туфанын ня дузлу, ня дя турш гидадан хошу эялмяся дя, ням вя сойуг гида онун цряйинжядир. Мян икинжи дяфя туфана дцшдцйцм заман оунн цчцн йаьлы тикяйя чевриляжяйимя шцбщя етмирям - дейя мян жаваб вердим.

Онун симасы бир гядяр ачылды вя о, деди:

- Яэяр туфан сяндян бир тикя гопартсайды, о заман бу сянин цчцн лайиг олмадыьын шяряф оларды.

- Мяним аьам, сиз щагглысыныз – дейя мян жаваб вердим, - еля буна эюря дя, лайиг олмадыьым шяряф иля мцкафатландырылмамаьым цчцн сянин гапына эялмишям.

О, тябяссцмцнц эизлятмяк цчцн башыны йана чевирди, даща сонра ися аловун корун – корун йандыьы ожаьын гаршыындакы тахта кцрсцйя ишаря едяряк:

- Яйляш вя палтарыны гурут. – дейя тяклиф етди.

Мян она миннятдарлыьымы билдиряряк, аловун кянарында отурдум. О ися гайайа дюйяжлянмиш гаршымдакы кцрсцдя отурараг, бармагларыны эил габдакы яринмиш йаьда исладыб, йаралы гушун ганадыны вя башыны йаьламаьа башлады. Даща сонра о, мяня тяряф чевриляряк деди:

- Бу гаратойуьу кцляк йолундан аздырмыш вя о, юлцмжцл вязиййятдя гайаларын цзяриня дцшмцшдцр.

- Мяним аьам, ейни кцляк мяни дя сянин гапына говмушдур вя онун мяним ганадымы гырдыьыны вя йахуд башымы йараладыьыны билмирям. – дейя мян жаваб вердим.

О, мяним цзцмя диггятля бахды вя деди:

- Щярэащ инсан зярря гядяр дя олса гушлара бянзясяйди! Щярэащ туфан инсанын ганадларыны гырараг, башларыны язсяйди! Лакин чох яфсуслар олсун ки, инсан горхаг вя жясарятсиздир вя туфанын илк щямляси заманы йа дяряляря эирир, йа да торпагдакы чалаларда эизлянир.

Мян сющбяти давам етдирмяйя жан атараг дедим:

- Ялбяття, инсанда олмайан жящят гушда вар. Лакин инсан юзц цчцн йаратдыьы ганунларын вя адят – янянялярин кюлэяси алтында йашайыр. Гушлар ися йер кцрясини эцняшин ятрафында фырладан цмуми мцтляг гануна табе олараг йашайырлар.

Онун эюзляри парылдады, симасы ися ишыгланды. Санки о мяндя цмид верян бир шаэирд эюрдц.

- Яла, чох йахшы, - дейя о диллянди, - яэяр сян щягигятян дя дедикляриня инанырсанса, о заман яхлагсыз ганунлара вя байажы яняняляря итаят едян инсанлары тярк ейля вя гушлар кими щяр кясдян узагда, торпаьын вя сяманын ганунларынын щюкм сцрдцйц бир йердя йаша.

- Мяним аьам, мян сюйлядикляримя инанырам, - дейя мян тясдиг етдим.

О, ялини галдырараг инакдарлыг вя гятиййятля деди:

- Инанмаг – мясялянин бир тяряфи, етигада уйьун олараг щярякят еимяк ися мясялянин диэяр тяряфидир. Бир чохлары дяниз кими бялаьятли олсалар да, онларын щяйаты батаглыьы хатырладыр. Бир чохлары башларыны даьларын зирвясиндян дя йухары галдырсалар да, онларын рущу зцлмят маьараларда уйуйур.

О, бу сюзляр иля тялясик йериндян галхды вя мяня етираз етмяк цчцн имкан вермяйяряк, гаратойуьу пянжярянин йанындакы кющня йаьмурлуьун цзяриня гойду. Даща сонра о, гуру будагларын дястясини эютцрдц вя онлары алова атараг ялавя етди:

- Айаггабалырыны сойун вя айагларыны гыздыр. Ахы рцтубят инсана зярярлидир. Палтарыны йахшыжа гурут, утанма.

Мян алова йахынлашдым вя мяним исланмыш палтарымдан бухар галхмаьа башлады. О ися гапынын аьзында дайанараг, туфанын ешикдя нежя шиддятляндийини мцшащидя едирди.

Бир мцддятдян сонра мян сорушдум:

- Бурада чохдан йашайырсан?

- Мян бурайа торпаьын даьылмыш, бошалмыш вя сел алтында галараг зцлмятя бцрцндцйц заман эялдим. Мян бурайа илащи рущун суларын цзяриндя доландыьы заман эялдим. - дейя чеврилмядян жаваб верди. 

Мян сусараг дцшцндцм: «Бу инсан нежя дя гярибядир вя ону анламаг нежя дя мцшкцлдцр. Лакин онунла сющбяти давам етдирмяк вя онун гялбинин сиррляриндян аэащ олмаг лазымдыр. Мян онун йумшалмасына вя ондакы тякяббцрцн хейирхащлыг иля явяз олмунмасына гядяр эюзляйяжям».



ÛÛÛ

Эежя вадиляри гара йаьмурлуьу иля юртдц, туфан даща да гызышды, лейсан еля бир тяпки иля йаьмаьа башлады ки, мян щярдян йер цзяриндя щяйаты мящв етмяк вя йер цзцнц мурдар, ийрянж ямяллярдян тямизлямяк цчцн икинжи цмцмдцнйа селинин башландыьыны дцшцнцрдцм. Лакин, мяня еля эялирди ки, тябиятин азьынлыьы Йусиф ял – Фящринин гялбиндя бязян щяйажана жаваб олараг йаранан сакитлийи доьурмушду. Онун мяня гаршы антипатийасы мещрибанлыьа, сямимиййятя чеврилди. О айаьа галхды, ики шам йандырды, даща сонра ися габаьыма шяраб долу бардаг вя чюряк, пендир, бал вя гуру мейвяляр иля долу бошгабы гойараг, гаршымда яйляшиб нязакятля деди:

- Оланым буду. Варыны верян утанмаз. Гардашым, сяндян хащиш едирям ки, сцфрямя гонаг оласан.

Биз кцляйин уьултусуну вя йаьышын аьламаг сясини динляйяряк, сакитжя шам йемяйиня башладыг. Арабир мян онун симасына бахараг, онун цз жизэиляриндя нялярин эизляндийини тампаьа чалышырдым. Мян онун дахили дцнйасына щаким кясилян арзулары вя мейли барясиндя юзцмц сорьу – суала тутурдум.

О, сцфряни  йыьышдырыб, мис гящвяданы ожагдан эютцрдц вя финжанлара тцнд, ятирли гящвяни тюкдц. Даща сонра о ятирли тцтцн гутусуну ачараг сакитжя деди:

- Гардашым, буйур.

Мян эюзляримя эцж – бяла иля инанараг тцтцн вя гящвя финжаныны эютцрдцм.

О, эюзлярини мяня зилляди вя санки ня дцшцндцйцмц анлайараг башыны тябяссцмля йеллятди. Даща сонра тцтцндян гулаб вуруб, бир гуртум гящвя ичяряк деди:

- Бу комада шяраб, тцтцн вя гящвя тапмаьын сяня чох йягин ки, гярибя эялир. Ола билсин ки, сян бу дахмада гиданын вя йатаьын олмасына да тяяжжцб едирсян. Мян сяни гынамырам. Ахы сян дя инсан жямиййятиндян имтинанын щяйатын тябии зювгц – сяфасындан, садя няшялярдян имтинайа сювг етдийини дцшцнян милйонлардан бирисян.

- Мяним аьам, доьрудур, - дейя мян жаваб вердим, - юзцнц аллаща щяср етмяк цчцн тярки – дцнйа олан кяслярин бцтцн зювгц – сяфалардан вя дцнйанын няшяляриндян имтина едяряк, тянщалыьа гапандыьына, су вя йабаны отлар иля кифайятляняряк, защид щяйаты сцрдцйцня инанмаг бизляря  хасдыр.

 - Мян Танрыйа хидмят едиб, онун хялг етдийи варлыгларын арасында гала билярдим, - о, деди, - чцнки бунун цчцн ня тянщалыг, ня дя тяклик ахтармаг лазым эялмир. Мян дцнйаны танрыны ахтармаг наминя тярк етмядим. Чцнки ону атамын евиндя дя, истянилян айры мяканда да тапа билярдим. Йох,  мян инсанлары она эюря тярк етдим ки, мяним яхлагым онларын яхлагына, мяним арзуларым онларын арзуларына зиддир. Мян инсанлары она эюря тярк етдим ки, мян рущумун сола тяряф фырланан тякярляр арасында саьа тяряф фырланан тякяр олдуьуну анладым; мян шящяри тярк етдим, чцнки онун нящянэ, гожа, гцдрятли, лакин кюкляри торпаьын зцлмят гатында шахялянян, будаглары булудлара чатан, чичякляри–тамащкарлыг, шяр вя жинайят иля ачылан, мейвяляринин ися – дярд, бядбяхтлик вя изтираб дадан чцрцмцш аьаж олдуьуну эюрдцм. Пейвяндлярин кюмяйи иля гожа аьажы жаванлашдырмаьа жящд эюстярянляр щеч няйя наил олмур вя говулуб, мяьлубиййятя уьрайараг, цмидсизликдян юлцрдцляр.

Санки онун сюйлядикдляринин мяня нежя тясир баьышламасыны излямяк она щязз верирди вя о, ожаьа сюйкяняряк, ужадан диллянди:

- Йох, мян тянщалыьы ибадят етмяк, тярки – дцнйа олмаг цчцн ахтармырам. Чцнки, дуа – минлярля инсанларын фярйадына гаршдыгда беля танры дярэащына чатан гялбин няьмясидир. Тярки – дцнйалыг ися бядяня тяжавцз, онун истякляринин, тялябатларынын кейляшдирилмясидир. Мяним етигадымда тярки – дцнйалыьа йер йохдур. Чцнки, танры бядяни рущун жисми кими йаратмышдыр вя онун тяркибиндя мяскунлашан илащи варлыьын лайигли, пак, эцжлц галмасы цчцн биз ону горумалыйыг. Мяним гардашым, тянщалыг мяня ня дуа етмяк, ня дя тярки – дцнйа олмаг цчцн лазым дейил. Мян ону ганунлара, тялимляря, яняняляря вя фярзиййяляря тящким олмуш, галмагаллар салан вя фярйад гопаран инсанлардан хилас олмаг цчцн ахтарырдым. Мян тянщалыьы рущуну сатан кишилярин сималарыны эюрмямяк, бунун мцгабилиндя дяйярли вя лайигли бир бяхшиш ялдя етмяк цчцн ахтарырдым.

Мян тяклийи цзлярини ачараг, эюзлярини ишвя иля сцздцряряк, тябяссцмцнц пайлараг, лакин гялбинин дяринлийиндя йалныз бир мягсяди бясляйяряк, эязян гадынлара раст эялмямяк цчцн ахтарырдым.

Мян тяклийи эязирдим. Чцнки, рюйасында мяни идракын кюлэяси кими эюряряк, она мцкяммяликля йийяляндиклярини эцман едян, айылан заман щягигятля гаршылашдыгда, ону мцтляг вя дольун мащиййяти иля  мянимсядиклярини  эцман едян жащилляр иля бир жярэядя дайанмаг истямирдим.

Мян тяклийи эязирдим. Чцнки, нязакяти – зяифлик, сябри – горхаглыг, гцруру ися ловьалыг щесаб едян кобуд инсана уйьунлашмагдан безмишдим. Мян тянщалыг ахтарырдым. Чцнки, мяним рущум эцняшин, айын вя улдузларын хязинялярдян галхараг йенидян онун жибиня эирдикляриня ямин олан варлылар иля цнсиййятдян йорулмушду; чцнки, мяним рущум миллятин цмиди иля ойнайараг, онларын эюзцня кцл цфцрян вя гулагларыны эурултулу сюзляр иля батыран сийасятчиляр иля цнсиййятдян йорулмушду; чцнки, мяним рущум инанмадыгларыны тяблиь едян вя юзцндян тяляб етмядиклярини диндарлардан тяляб едян рущаниляр иля цнсиййятдян йорулмушду.  Мян тянщалыьа вя тяклийя жан атырдым. Чцнки, инсанлардан алдыьым щяр бир шейин дяйярини цряйимин ганы иля юдямяли олурдум. Мян йцксяк зювг иля бязянмиш вя бичилмиш, инсан кялляриндян галагланан тяпядя ужалдылмыш, сивилизасийа адланан нящянэ вя дящшятли тикилийя нифрят едирям. Мян тянщалыг ахтарырдым. Чцнки, рущум вя гялбим, фикрим вя жисмим цчцн щяйаты мящз тянщалыгда эюрцрдцм. Мян сящрайа жан атырдым. Чцнки, йалныз сящрада эцняшин зийасы, чичяклярин райищяси, чайларын няьмяси вар. Мян даьлара жан атырдым. Чцнки, йалныз бурада бащарын тяравятини, йайын ещтирасыны, пайызын камиллийини, гышын сойуьуну эюрмяк мцмкцндцр. Мян бу тянща комада мяскунлашдым. Чцнки, йер цзцнцн сиррлярини дярк етмяк вя танрынын дярэащына йахынлашмаг истяйирям.

О, сусду, црякдолусу няфяс алды, санки чийниндян аьыр йцкц йеря гойду, онун эюзляри гярибя сещрли ишыг иля парылдыды, симасында ися гцрурун, ирадянин вя эцжцн ишартылары йаранды. 

Бир нечя дягигя кечди, мян ися она бахараг, нящайят ки, юйрянмяк истядийми юйряндийимя эюря шадйаналыг едирдим. Даща сонра мян дедим:

- Мяним аьам, сян сюзсцз олараг щагглысан вя жямиййятин хястялийиня гойдуьун диагноз мяни, сянин ян бажарыглы тябиб олдуьуна инандырды.  Лакин щяким хястяни шяфа тапажаьы вя йа вяфат едяжяйи мягама гядяр тярк етмямялидир. Дцнйанын сянин кими инсанлара ещтийажы вар вя сянин файдан дяйя биляжяк инсанлардан узаглашмаьын ядалятсизлик оларды.

О, бир анлыьа мяня диггятля бахды, даща сонра ися аьры – ажы иля жаваб верди:

- Щякимляр та бинейи – гядимдян хястяни хястяликдян эащ нештярин, эащ да тозларын вя дярманларын кюмяйи иля хилас етмяйя чалышырдылар. Лакин хястяляр цмидлярини итириб щяйатдан яллярини цзяряк  юлцрдцляр. Каш  ябяди хястя чиркли йатаьында узаныб, хроники йаралырыны мцшащидя едя билйди. Лакин чох яфсуслар олсун ки, о, ялини бяттанийянин алтындан чыхарыб, кюмяк етмяк мягсядиля она йахынлашан щяр кяси гамарлайараг боьур. Бу мякрли хястя тябиби юлдцрцб даща сонра эюзлярини йумараг: «Щягигятян бу дащи щяким иди!» дедийи заман дамарларымда ганым гайнайыр, щиддятимдян  ня едяжяйими билмирям. Йох гардашым, инсанлара щеч кяс файда веря билмяз. Ахы щятта ян тяжрцбяли вя бажарыглы жцтчц беля гыш мювсцмцндя тарласында мящсул йетишдирмяйи бажармаз

- Мяним аьам, дцнйяви гыш мцддятини баша вурур вя онун ардынжа эюзял, лалязар бащар эяляжяк, чюллярдя эцлляр чичяк ачажаг вя вадилярдя чайлар сяс – сяся веряжякдир, -дейя гейд етдим.

О, дяриндян няфяс алараг гашларыны чатды вя щцзнлц сясля жаваб верди:

- Яэяр танрынын инсан щяйатыны, бяшяриййяти бир – бирини явяз едян илин фясилляри кими мцяййян дюврляря бюлцб – бюлмядийини билсяйдик. Эюрясян, мин илдян сонра йер цзцндя рущун вя щягигятин ганунлары иля йашайан инсанлар дцнйайа эяляжяклярми? Эюрясян, инсанын мядщ олундуьу вя отураг щяйат сцряряк эцн ишыьына вя эежянин сакитлийиня црякдян шадландыьы  вахт эяляжякми?

Лакин бу беля олажагмы? Доьруданмы бу, йер цзцнцн инсанын жисми вя ганы иля видалашмасындан сонра баш веряжякдир?

О, айаьа дурду вя санки башга бир дцнйайа ишаря едян тяк саь ялинин галдырараг деди:

- Бцтцн бунлар щяйата кечмяйяжяк арзулардыр, бу дахмада ися онлар барясиндя дцшцнмяйин йери йохдур. Чцнки, бурада, щяр бир дяликдя, щяр бир чыхынтыда, еляжя дя бу даьларын вя вадилярин щяр бир бужаьында  йалныз инсанын идракына мцнасиб оланлар мцяййян йер тутур. Мян щяр шейи доьру – дцрцст билмирям: мян мювжудам – «мянимин» дяринлийиндя ися – ажлыг вя сусзлуг щюкм сцрцр. Мян щяйатын чюряйини йемяк вя яллярим иля йаратдыьым габдан шяраб ичмяк щцгугуна маликям. Мян бунун хатириня инсанларын дцнйасыны тярк едяряк, бурайа эялдим вя юмрцмцн сон эцнляриня кими бурада галажаьам.

О, комада о баша бу баша эязмяйя башлады. Мян ися ону диггятля эюздян кечиряряк, онун сюзляри барясиндя дцшцнцр, инсан жямиййятинин щансы сябябдян она бу гядяр тящриф олунмуш вя корланмыш бир шякилдя эюрцндцйцнц анламаьа чалышырдым. Даща сонра мян дедим: 

- Мяним аьам, мян сянин тянщалыьына щюрмят бяслядийим кими мцщакимяляриня вя ниййятиня дя ещтирмала йанашырам. Лакин, мян аьыр да олса етираф едирям ки, сянин эедишин иля бу бядбяхт миллят она хидмят едя билян вя онун гяфлят йухусундан айылмасына йардым эюстяря билян истедадлы инсаны итирмишдир.

О, башыны йеллядяряк жаваб верди:

- Бу миллят диэяр миллятярдян щеч ня иля фярглянмир. Бцтцн инсанлар тябиятжя ейнидирляр, онлары бир – бириляриндян фяргляндирян ися чох да ящямиййятли олмайан защири эюрцнцшляридир. Шярг миллятляри йер цзцндяки диэяр миллятляр иля мцгайисядя щеч дя аз бядбяхт дейилдирляр. Сянин гярб тяряггиси щесаб етдийин ися шющрятпярястдийин яламятляриндян биридир. Рийакарлыьын жайнагларыны кясмясян, о, рийакарлыг олараг галажагдыр. Сахтакарлыг ися щансы дона эирися эирсин, йеня дя сахтакарлыгдан савайы бир шей дейилдир. Ипякдян дон эеймякля вя сарайларда йашамагла, йалан щягигятя чеврилмяйяжякдир. Гатарда сяйащятя чыхмагла вя йа щава балону иля сямалара галхмагла, йалан дцзлцйцн, сямимиййятин шяклини алмайажагдыр. Юлчцб – бичмяйя вя тярязидя чякмяйя шакяр етмиш тамащкарлыг, мютядиллийя чеврилмяйяжяк, жинайятляр ися заводлар вя идаряляр арасында хейирхащ ямял олмайажагдыр. Ясарятя – щяйатын ясарятиня, кечмишин   ясарятиня, тялимлярин ясарятиня, адят – янянялярин вя дябин ясарятиня, юлцлярин ясарятиня эялдикдя ися онлар цз жизэиляринин вя гийафяляринин  дяйишилмясиндян асылы олмайараг, йеня дя ясарят олараг галмагдадырлар. Ясарят азадлыг адланан заманда да ясарят кими галажагдыр.

Йох гардашым, Гярбин сакини Шяргин сакининдян щеч дя йахшы дейилдир, Шяргин сакини ися Гярбин сакининдян щеч дя алчагда дайанмыр. Онларын арасындакы фярг ися жанавар иля эийена арасындакы фярги хатырладыр. Мян щамы цчцн язяли, ядалятли ганунун олдуьуну артыг чохдан анламышам. Бу ганун бядбяхтлийи, жащиллийи вя ахмаглыьы бярабяр шякилдя пайлайараг бир халга диэяр халгдан фяргли имтийазлар вермир вя бирилярини диэярляринин щесабына истимар етмир.

Мян о гядяр щейрятлянмишдим ки, ону артыг баша дцшя билмядийимдян сорушдум:

- Демяли беля чыхыр ки, сивилизасийа вя онунла баьлы щяр шей файдасыздыр?

О, ажыглы шякилдя ялавя етди:

- Елядир, сивилизасийанын юзц дя вя онунла баьлы щяр шей дя файдасыздыр. Кяшфляр вя ихтиралар – инсан шцурунун дарыхдыьындан вя тянбялликдян мязяляндийи ойунжаглардан савайы бир шей дейилдир. Мясафялярин ихтисара салынмасы, даьларын вя вадилярин дцзляндирилмяси, дянизлярин вя фязаларын фятщи – йалныз йаландыр; онлар рущун йцксялишиня сябяб олмур, инсанын эюзцнц вя гялбини севиндирмир. Билик вя инжясянят адланан сиррляр вя мцяммалар ися инсанын архасыйжа сцрцдцйц, парылтысы вя жинилтиси иля мязяляндийи гызыл суйуна салынмыш гандаллардан савайы бир шей дейилдир; ян дящшятлиси будур ки, онлар инсанын юз ялляри иля чохдан дюйяжлядийи вя ишини тамамлайан кими ясириня чеврижяляжяйини анламадыьы гяфясляр, чубуглар вя дямир бармаглыглардыр. Бяли, инсанын ямялляри онун ниййяти, мягсяди, цмидляри кими, йер цзцндяки щяр шей кими  файдасыздыр. Йалныз инсанын мящяббятиня, мягсядиня вя гайьысына лайиг олан йеэаня шейдян савайы. Йалныз бир шейдян савайы…

- Мяним аьам, о нядир? – дейя мян сорушдум.

О, бир анлыьа сусараг дурду, даща сонра эюзлярини йумуб, яллярини синясиндя чарпазлады. Онун симасы ачылды, цз жизэиляри йумшалды вя тиряк сясля жаваб верди:

- Бу – рущун ойанышы, онун ян мящрям эцшяляринин ойанышыдыр. Бу – эюзлянилмядян инсанын гайьысыз варлыьыны нурландыран вя онун дахилиндяки эюзляри гаршысында мелодийалар иля долу, ишыг селиня бянзяр шяфяг иля ящатя олунараг, йер цзц иля сонсузлуг арасында гярар тутан щяйаты жанландыран фикирдир. Бу – варлыьын вижданынын гыьылжымларындан биридир; о рущун дяринлийиндя эюзлянилмядян алышыр, гуру отлары йандырыр вя лярзяйя эяляряк, щяддсиз щцдудсуз фязайа бухарланыр. Бу – инсанын гялбини чуьлайан вя гийам галдырараг онун зиддиня эедян,  щяр шейи инкар вя мязяммят едян, она менячилик эюстярян щяр шейя нифрят бясляйян вя онун сирлярини анламайанлар иля мцбаризя апаран щиссдир, дуйьудур. Бу – инсан жямиййятиндя, аилямин, достларымын вя щямвятянляримин арасында йашадыьым заман эюзлярими ачан эюрцнмяз ялдир. О заман мян щейрятдян вя чашгынлыгдан гышгырмышдым: «Бу сималар кимя мяхсусдур вя мяня бахан инсалар кимдир? Мян онлары щарадан таныйырам вя онлара ня заман раст эялмишям? Мян бурайа ня цчцн дцшмцшям вя онларын мяжлисиндя вя сющбятляриндя ня цчцн иштирак едирям? Мян ки онларын арасында йадам вя йа онлар мяним йашайышым цчцн гурдуглары, ачарыны ися мяня тящвил вердикляри евдя мяня йаддырлар».

О, эюзлянилмядян сусду, санки хатиряляр онун щафизясиндя щаггында данышмаг истямядийи сурятляри вя кюляляри жанландырды. Даща сонра о, ялини мяня тяряф узадараг, пычылты иля сюйляди:

- Дюрд ил бундан яввял тярки – дцнйа олуб, йашамаг, рущланмаг, дцшцнжяляримдян, туфандан вя сакитликдян щязз алмаг цчцн бу сящрайа эялмяздян ягдям башыма эялянляр  бунлар иди.

О, команын гапысына йахынлашараг, эежянин гаранлыьына бойланды. Даща сонра ися туфана мцражият едян кими ужадан деди:

- Рущумун мящрям эцшяляринин ойанышы бу жцр олду. Ону щисс едян кяс буну сюз иля демякдя ажизди, бу ойанышы дярк етмяйян ися онун сиррляриндян щеч бир заман аэащ ола билмяйяжякдир!


ÛV

Фикирляримизин пычылтысы, туфанын уьултусу  иля долу узун саатлар кечди. Йусиф ял – Фящри комада эязишир, гапыйа йахынлашараг зцлмятин чюкдцйц сонсузлуьа  диггятля бойланырды.  Мян онун рущунун щярякятини дярк етмяйя, сюйлядикляринин мянасына вармаьа, онун зювгц – сяфа вя тянщалыьын сыхынтылары иля долу щяйаты барясиндя дцшцнмяйя чалышараг сусурдум. Эежянин йарысы о, мяня йахынлашды вя санки тянщалыьынын сиррини ачдыьы инсанын цз жизэилярини щафизясиня щякк етмяк ниййяти иля мяня диггятля бахараг, сакитжя деди:

- Мян бу туфанлы эежядя ятрафы долашмаьа эедяжяйям. Адятян мян пайыз вя гыш мювсцмцндя бу жцр эязинтилярдян щязз алырам. Гящвя вя тцтцн гаршындадыр, шяраб ичмяк истясян, шяраб бардагдадыр. Йатмаг истясян, бяттанийя иля йастыглар отаьын кцнжцндядир.

О, буну дейиб аьыр, гара йаьмурлуьунун гаршысыны мющкямжя баьлады вя эцлцмсяйяряк ялавя етди:

- Хащиш едирям, сящяр эедяндя гапыны мющкям баьлайарсан. Мян сабащ бцтцн эцнц сидр мешясиндя олажаьам.

О, даща сонра гапыйа йахынлашараг, гапынын кянарында дивара сюйкядийи узун ясаыны эютцрдц вя деди:

- Яэяр ня вахтса бу команын йахынлыьында туфана дцшсян, бу дахмада эизляня билярсян. Лакин, мян туфандан горхмайажаьына вя ону севмяйи юйряняжяйиня цмид едирям. Эежян хейря галсын, гардашым!

Вя о. дахмадан тялясик чыхды.

Мян онун щарайа йолландыьыны эюрмяк цчцн гапыйа йахынлашанда, о артыг зцлмятя гярг олмушду. Лакин мян бир нечя дягигя онун айаг сяслярини динляйя билдим.

Сящяр ачылды, туфан сакитляшди, булудлар пярян – пярян дцшдц вя эцняш шцасы гайалара, ятрафдакы мешяляря сяпялянди. Мян команы тярк едяряк гапыны мющкям баьладым вя Йусиф ял – Фящринин сюйлядийи рущи ойанышын зяррясини гялбимдя юзцм иля апардым.

Лакин йенидян инсанларын йанына гайыдан заман, онларла евимдя гаршылашан заман, онларын сяс – кцйцнц вя гялябялийини эюрян заман юз – юзцмя дедим: «Шцбщясиз, рущи ойаныш инсанын даща шяряфли дуруму, щяйатдакы мягсядидир. Лакин, мяэяр сивилизасийа бцтцн мцряккяблийи иля юзцнямяхсус рущи ойаныш дейилми? Варлыьын мювжудиййяти онун мящсядяуйьунлуьу щаггында шящадятлик едян заман биз, варлыьы нежя инкар едя билярик? Ола билсин ки, муасир сивиилизасийа – тясадцфц, ютяри тязащцрдцр. Лакин, мяэяр ябяди ганун бу тязащцрц мцтляг варлыьа доьру апаран нярдиванын пиллясиня чевирмямишдирми?».

Мян бир даща  Йусиф ял – Фящри иля эюрцшмядим. Пайызын ахырларында йаранмыш вязиййят мяни Ливанын шималыны тярк етмяйя мяжбур етди вя мян туфанларын сакитляшдийи, защидлийин ися диванялик щесаб олундуьу  узаг бир мямлякятя сцрэцня йолландым.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

БАЛ ИЛЯ ГАРЫШДЫРЫЛМЫШ ЗЯЩЯР.

Гызыл пайыз эцнцнцн сящяри, Ливанын эюзяллийинин валещедижи бир шякилдя эюз юнцндя жанландыьы заман Тулйа кяндинин сакинляри эюзлянилмяз хябярдян тяшвишя дцшяряк, килсяйя цз тутдулар. Фарис яр – Рящщалын эюзлянилмяз сяфяри ня демяк иди? О эянж ханымыны тярк едяряк – онларын ниэащы алты ай яввял кясилмишди – нямалум истигамятдя гейб олмушду.

 Фарис яр – Рящщал кяндхуда иди вя бу вязифя она ирсян атасындан вя бабасындан кечмишди. Онун ийирми йедди йашы тамам олмаса да, о щямкяндиляляринин щюрмяти вя ещтирамыны газанмышды. О ютян бащарда Сцсян Бярякятя евлянян заман инсанлар: «Бу инсанын хошбяхт улдуз алтында доьулдуьуну, отуз йашы олмаса да, бу дцнйада арзуолунан щяр шейи ялдя етдийини» сюйлямишдиляр.

Щямин сящяри ися Тули кяндинин сакинляри кяндхцданын ня доьмалары, ня дя достлары иля видалшмамадан, атланараг кичик мябляьдя пул иля кянди тярк етмясиндян хябяр тутдулар. Бу гачагачын сябябляри щаггында нежя жцр  фярзиййяляр гурулду! Фариси эянж ханымыны, баьлы – баьатлы, мейняли маликянясини, щямкяндлилярини тярк етмяйя сювг едян ня иди?

Ливанын шималындакы щяйат ижма гурулушлу щяйата  мейлли иди. О йерлярдя щяйатын севинжли анларыны вя изтирабларыны бирликдя гаршыланыр. Истянилян щадися бцтцн кянд тяряфиндян узун мцддят мцзакиря олунур. Бу, заман кечдикжя йени щадисянин баш вермясиня гядяр давам едир. 

Щямин сящяри Тули сакинляри бцтцн ишлярини башлы – башына бурахдылар. Онлар Мар Тула кянд килсясинин ятрафында топланыб, баш вермиш щадися щаггында ужадан сющбят едяряк, мцхтялиф фярзиййяляр гурурдулар. Кянд ращиби Стефан да кцтляйя гошулду. Онун симасында дальын вя гямэин ифадя вар иди. Кяндлиляр йени бир хябяр ешитмяк арзусу иля ону дярщал дювряйя алдылар. Ращиб яввялжя йумругларыны сыхыб сусса да, даща сонра щяйажаныны вя щейртяини эизлятмядян деди:

- Мяним ювладларым, сизя ня жаваб веряжяйими билмирям. Мян юзцм дя щеч ня анламырам. Бу эцн щяля эцняш цфцгдян бойланмадан Фарис евимя эялиб гапымы дюйдц. Мян гапыны ачдым вя онун атын жиловундан йапышдыьыны эюрдцм. Онун симасында изтирабын изляри вар иди. Мян тяяжжцб едяряк,  ня баш вердийини сорушдум. О деди: «Мцгяддяс ата, сянинля видалашмаьа эялмишям. Узаьа, дянизин о бири сащилиня йолланырам. Бурайа бир даща гайытмайажам». О, досту Няжиб Мяликин адына мющцрлянмиш мяктубу мяня узатды вя мяктубу ялбяял чатдырмаьы хащиш етди. О, дярщал атланыб, чапараг эетди. Мян ня баш вердийини ондан сорушмаьа беля мажал тапмадым. Вяссалам, билдиклярим будур.

- Чох йягин ки, мяктубда онун бивахт эедишинин сябяби щаггында бир ики кялмя йазылмышдыр, - дейя иштиракчылардан бири гейд етди, - ахы Няжиб Мялик Фарисин ян йахын достудур.

- Мцгяддяс ата, бяс сян онун ханымыны эюрмцсянми? – дейя бир башгасы сорушду.

- Мян сящяр дуасындан сонра она баш чякдим, - дейя ращиб жаваб верди. – Пянжярянин гаршысында отуруб, шцшяни хатырладан эюзляри бир нюгтядя донуб галыб, узаглара бахыр вя санки щеч ня анламыр. Мян ону сорьу - суала тутдум, о ися башыны тярпядяряк: «Щеч ня билмирям, щеч ня билмирям» - дейя тякрар едирди. Даща сонра аьламаьа башлады.

Ращиб сюзцнц битирмямиш кяндин шяргиндян эцлля сяси ешидилди. Дярщал да щиддятли гадын баьыртысы щяйажанлы абу – щава йаратды. Кяндлиляр ани олараг донухуб галдылар, даща сонра ися сималарында горхунун щякк олундуьу кишиляр вя гадынлар црякляриня пис фикир дамыбмыш кими Фарис яр – Рящщалын евинин гаршысындакы баьа тяряф эютцрцлдцляр. Онларын эюзляри юнцндя ганы дамарларда дондуран дящшятли мянзяря жанланды. Онлар торпагда узанараг ган дянизиндя боьулан Нажиб Мялики, онун йанында ися Фарис яр – Рящщалын ханымы Сцсяни эюрдцляр. О, сачларыны йолуб, палтарыны жырараг: «О юзцнц юлдцрдц! О, синясиня атяш ачды!» дейя наля чякирди.

Инсанлар гуруйуб галмышдылар. Санки амансыз талейин ялляри онларын гялбини сыхырды. Ращиб мярщума йахынлашды вя Няжиб Мяликин саь ялиндя сящяр ертядян она вердийи мяктубу эюрдц: о, мяктубу еля бир гцввя иля сыхмышды ки, мяктубун онун бармагларына битишмяси кими тясяввцр йаранырды. Буну башгалырына щисс етдирмямяйя чалышаран ращиб, мяктубу дартараг жибиндя эизлятди, даща сонра ися кянара чякиляряк, цзцнц ялляри иля юртдц.

Юзцня интищар едяни бядбяхт анасынын евиня апардылар. Йеэаня оьлунун жансыз бядянини эюрян ана аьлыны итирди. Гадынлар щяйат иля юлцм арасында чапалайан Фарис яр – Рящщалын ханымы иля мяшьул олдулар.

Ращиб евиня дахил олараг гапыны баьлады, ейняйини тахараг, мяктубу жибиндян чыхартды вя титряк сясля нювбяти сятирляри охуду:

«Гардашым Няжиб!

Мян кяндимизи тярк едирям, чцнки мяним бурада галмаьым сяни дя, мяним ханымымы да, еля мяним юзцмц дя бяхтявяр етмир. Мян сянин ня гядяр няжиб  олдуьуну билирям. Сян достуна вя гоншуна хяйанят етмяйя жясарят етмязсян. Мян щямчинин ханымым Сцсянин лякясиз олмасына да инанырам. Лакин ейни заманда мян гялбинизи бир – бириня баьлайан мящяббятин сизин ирадяниздян эцжлц олдуьуну да билирям. Сян Кадиш чайынын ахынынын гаршысыны алмаг игтидарында олмадыьын кими бу севэинин дя ющдясиндян эяля билмярсян. Сян мяним ушаглыг достум идин, биз чюлдя вя килсянин щяйятиндя бирликдя ойнайардыг. Сян танрынын щцзурунда щяр заман достум олараг галажагсан. Сабащ вя йа ня вахтса Сцсяня раст эялсян, ону севдийими вя яфв етдийими сюйляйярсян. Она де ки, мяне эежянин сакитлийиндя йухудан айылараг, ону Иса Мясищин суряти юнцндя диз чюкцб, эюз йашы ичиндя синясиня дюйдцйцнц эюрдцйцм заман тяяссцф щиссиндян язаб чякмишям. Гадын цчцн ики кишинин – севдийи иля ону севянин  арасында галмагдан цзцжц щеч ня ола билмяз. Заваллы Сцсян даима мцбаризя апарараг йашайырды. О евлилик боржуна садиг олмаг истяся дя, щисслярини боьа билмямишдир. Инди ися мян, узаглара эедирям. Мян щеч бир заман гайытмайажаьам, чцнки, сизин сяадятинизя мане олмаг истямирям. Гардашым, сяня йалныз бунлары тювсиййя едя билярям: Сцсяня сядагятли ол вя ону юмрцнцн сонуна кими гору. О, сяня эюря щяр шейини гурбан верди вя кишинин гадына веря биляжяйи щяр шейя лайигдир. Няжиб, щяр заман  мярд вя алижянаб инсан олараг гал. Гой Танры гардашынын хятриня сяни щифз етсин!

Фарис яр - Рящщал».

Ращиб мяктубу битирдикдян сонра ону бцкяряк, йенидян жибиндя эизлятди. О, пянжярянин юнцндя яйляшиб, эюзлярини гаршысында узанан вадийя зилляди. Онун гырыш олмуш сифятиндя дальынлыьын излдяри яксини тапырды.

Лакин щеч бир дягигя кечмямиш о, бейнинин эиринтиляриндя вя чыхынтыларында яввялляр щисс етмядийи дящшятли  жавабы  тапанлар кими щяйажандан йериндян сычрады.

- Фарис яр – Рящщал сянин бу гядяр мякрли олмана инанмаздым! – дейя о ужадан деди. – Сян Няжиб Мялики юлдцряряк, онун юлцмцндя эцнащкар олмамаьын йолуну бажарыгла тапдын. Сян она бал иля гаршдырылмыш зящяр эюндярдин. Сян она ипяйя бцкцлмцш гылынж эюндярдин. Сян бу мяктубун ичиндя она юлцм эюндярдин. О тцфянэин аьзыны синясиня тушлайан заман о силащы сянин ялин тутмушду вя йалныз сянин ирадян онун ирадясини идаря едирди. Ащ! Фарис яр – Рящщал, эюр бир ня гядяр щийляэярсян!

Ращиб йенидян кцрсцйя отурараг башыны йеллядир, ялляри иля саггалыны сыьаллайырды. Лакин, онун тябяссцмц баш вермиш фажия кими гямэин иди. Бир дягигядян сонра о, долабдан китабы эютцряряк мцгяддяс Йефрем Сиринин зябур сурясини охумаьа башлады. О, вахташыры эюзлярини галдырараг,  кянддян ешидилян гадынларын фярйадыны динляйирди.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

ИДДИАЛЫ БЯНЮВШЯ. 

Тянща баьда зяриф вя севимли бянювшя бой атырды. О, аза гане олуб, ряфигяляринин арасында йашайыр вя сых отларын гойнунда севинжяк йырьаланырды. Лакин, бир сящяр о, шещ дамжысындан таж эеймиш башыны галдырараг, ятрафына бойланды вя башы эюйляря чатан гызылэцлц эюрдц. Гызылэцл бойлу – бухунлу, мяьрур иди. О, санки зцмрцд чыраьын цзяриндяки аловун дилини хатырладырды.  

Бянювшя мави додагларыны аралады вя ащ чякяряк деди:

- Мян ня гядяр дя бядбяхтям! Мяни тяравятли отларын вя чичяклярин арасында эюрмяк чятиндир. Тябият мяни жылыз вя кичик йаратмышдыр. Мян торпаьа гысылараг йашайырам. Мян мави сямайа доьру галхмаг игтидарында дейилям. Мян гызылэцл кими цзцмц эцняшя сары да чевиря билмирям.

Гылызэцл гоншусу бянювшянин дедиклярини ешидиб гящгящя чякяряк эцлдц вя деди:

- Сян нежя дя сяфещ чичяксян! Сян садяжя олараг юз хошбяхтлийини анламырсан. Тябият надир чичякляря вердийи севимлилийи, хош райищяни вя зярифлийи сяня бяхш етмишдир.  Габа щярякятляриндян ял чяк, талейиндян шикайятлянмя вя бил ки, аза гане олан сон нятижядя эцжлц олур, щяддиндян зийадя тялябкар ися сонда щяр шейини итирир.

Бянювшя жаваб верди:

- Гызылэцл сян мяня тясялли верирсян. Чцнки, сян мяним арзу етдийим щяр шейя маликсян. Сян чох эюзял олдуьун цчцн мяним мискин варлыьымы мцдрик сюзляр иля бязямяйя чалышырсан. Лакин, бядбяхтляр цчцн хошбяхтлярин юйцд – нясищяти ня гядяр аьыр, зяифлярин арасында ваизлик едян эцжлц ися ня гядяр залымдыр.

Тябият гызылэцл иля бянювшянин сющбятини ешидиб, тяяжжцбляняряк сорушду:

- Ай мяним бянювшя гызым, ахы сяня ня олуб? Мян щяр заман сяни тявязюкарлыгда севимли, мцлайимликдя зяриф, йохсуллугда хейирхащ бир чичяк кими танымышам. Олмайа дяйярсиз арзулар сяня сащиб олмуш, мянасыз тякяббцр ися сянин аьлыны башындан алмышдыр?

Бянювшя йалварыш долу сясля жаваб верди:

- Ей ана тябият, сянин гцдрятин бюйцк, мярщямятин ися щяддсиз – щцдудсуздур. Мян гялбимдя йува салан тявяз.карлыьым, рущумда йашайан цмидим иля сяня йалварырам: мяним хащишими йеря салма, мяни бир эцнлцйя дя олса гызылэцля чевир!

Тябият ися жавабында деди:

- Сян мяндян ня истядийини билмирсян. Сян защири эюзяллийин ня кими бялалар эятирдийини  анламырсан. Юзцнц гору, мян сянин эювдяни узадыб, сурятини дяйишяряк, гызылэцля чевирсям, сян пешман олажагсан. Лакин сонракы пешманчылыг файда вермяйяжяк.

Бянювшя ися йалвармагда давам едирди:

- Ня олар, мяни гядди – гамятли, мяьрур башлы гызылэцля чевир! Гой башыма эяляжяк мцсибятлярдя тякжя юзцм тягсиркар олум!

Бу заман Тябият деди:

- Сяфещ, дикбаш бянювшя, мян сянин хащишиня ямял едярям. Лакин башына бир бяла эялся, о заман юзцнц эцнащкар бил!

Тябият эюрцнмяз, сещрли чубуьуну бянювшяйя тяряф узадараг онун кюкляриня тохунду вя о бир анда башга чичяклярдян вя отлардан йцксякдя дуран эюзял гызылэцля чеврилди.

Будур эцнорта кечди вя бирдян цфцг гара булудлур иля юртцлдц, гасырьа башлады. Ятрафда щяр шей щярякятя эялди, шимшякляр бярг вурду, эурулдады. Лейсан йаьышлар вя кцлякляр баьлара вя мешяляря щцжум чякди. Човьун будаглары гырыр, эювдяляри яйир, мяьрур, щцндцр чичякляри торпагдан кюкляри гарышыг дартыб чыхарырды. Баьларда торпаьа гысылан вя йа дашларын арасында эизлянян балажа чичяклярдян вя отлардан савайы щеч ня галмады.

Шылтаг тябиятин азьынлыьындан даща чох щямин тянща баь язиййят чякди.

Туфан сакитляшиб гара булудлар чякиляндян сонра бцтцн чичяклярин тяляф олдуьу ачыг – айдын эюрцндц – онлар пярян – пярян ятрафа сяпялянмишдиляр. Йалныз чяпярин бюйцряндя эизлянмиш бянювшяляр гызьын, шиддятли чарпышмадан сонра саламат галмышдылар.

Будур жаван бянювшялярдян бири башыны галдырды вя чичякляр иля аьажларын ня щала дцшдцклярини эюрцб, севинжяк щалда ряфигяляриня деди:

- Бир бахын, фыртына эюзялликляри иля юйцнян биткиляри ня щала салмышдыр!

Бир башга бянювшя деди:

- Биз торпаьа даща йахын йашайырыг, йалныз бунун мцгабилиндя туфандан вя лейсан йаьышдан хилас ола билдик.

Цчцнжц бянювшя ися сяслянди:

- Биз зяиф олсаг да, гасырьалар бизя галиб эяля билмир!

Бу заман бянювшялярин мялаикяси ятрафа бойланды вя йанында щяля дцнян бянювшя олан газылэцлц эюрдц. Фыртына ону торпагдан чыхармыш, кцляк ися онун лячяклярини ятрафа сяпяляйяряк, ням отларын цзяриня тулламышды. О, дцшмянин оху иля вурулмуш дюйцшчц кими торпаьа узанмышды.

Бянювшялярин мялаикяси гамятини, лячяклярини дцзялдяряк ряфигялярини чаьырды:

- Мяним гызларым, бахын, йахшы – йахшы бахын! Гцррялянян, гызылцля чеврилдикдя ися йалныз бир саат йашайараг, щялак олан бу бянювшяйя бахын. Гой бц дящшятли мянзяря сизин цчцн ибрят дярси олсун.

Юлцм айаьында олан гызылэцл диксинди, сон гцввясини топлайараг, зяиф, гырыг сясля деди:

- Фыртына вя кцляклярдян горхан сяфещ фаьырлар, мяни динляйин. Дцнян мян дя сизин кими талейимдян разы щалда йарпаларын арасында эизлянирдим. Бу щисс, бу дуйьу мяни щяйатын гасырьаларындан вя туфанларындан етибарлы шякилдя горуйурду. Мян йалныз бу жцр тящлцкясизлийя жан атырдым, ращатлыгдан вя сакитликдян савайы щеч няйи арзуламырдым. Мян сизин кими торпаьа гысылараг йашайа билярдим. Мян сизин кими аь гарын мяним цстцмц юртяжяйнини эюзляйяр вя мяндян яввял йашайан бянювшяляр тяк индийя гядяр йер цзцндя мювжуд олмуш бянювшя тайфасына мялум олмайан щяйатын сиррляриндян хябяр тутмадан, юлцмя вя сонсузлуьа говуша билярдим. Мян арзуларымы боьараг, тябиятляри мяним тябиятимдян дя гат – гат цстцн олан жисимляри дярк етмяйя  жан атмайа да билярдим. Лакин, мян эедялярин сяссизлийини динляйяряк, али дцнйанын бизим дцнйамыза «Варлыьын мягсяди варлыьын щцдудларындан кянарда гярар тутуналара жан атмасындан ибарятдир» дедийини ешитдим. Вя бу заман мяним рущум варлыьыма гаршы цсйан етди. Вя бу заман мяним цряйим мяним юзцмдян дя даща йцксяйя галхмаьы дялижясиня арзулады. Вя мян дахилимдяки цсйанын йарадыжы гцввяйя, мягсядимин ися фяал ирадяйя чеврилмясиня кими юзцм – юзцмля мцбаризя апардым, мяндя олмайанлара жан атдым. Вя о заман мян Тябиятдян мяни гызылэцля чевирмясини хащиш етдим. Ахы Тябият жями – жцмлятаны бизим эизлин арзуларымызын защири тязащцрцндян савайы бир шей дейилдир. О, мяним хащишими йеря салмады. О ки, илтифат вя марагларын кюмяйи иля сурятлярини вя рямзлярини тез – тез дяйишир.

Гызылэцл бир анлыьа сусду, даща сонра гцрур вя тяшяххцсцн щисс олундуьу сясля давам етди:

- Мян биржя саат мялаикя кими йашадым. Мян дцнйайа гызылэцллярин эюзц иля бахдым. Мян гызылэцллярин гулаглары иля фязанын пычылтысыны динлядим. Мян гызылэцллярин йарпаглары иля ишыг чаларларыны дуйдум. Мяэяр сизин аранызда беля бир шяряфя лайиг эюрцляни вармы?

О, башыны ашаьы дикди вя артыг боьулараг деди:

- Инди ися мян юляжям. Мян юляжям, лакин мяним рущумда бянювшялярдян щеч биринин индийя гядяр щисс етмядийи дуйьу йашайажагдыр. Мян юлсям дя, эюз ачдыьым дар дцнйанын щцдудларындан кянарда нялярин олдуьуну билирям. Щяйатын мягсяди еля будур. Эцндцзлярин вя эежялярин тясадцфц вязиййятляри архасында эизлянян мащиййят еля будур!

Гызылэцл лячяклярини бцзцб, титряйяряк юлдц. Онун симасында харигцладя тябяссцм вар иди. Бу арзулары чин олан чичияйин, тянтянянин вя галибиййятин, Танрынын тябяссцмц иди.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

ШАИР.

Мян бу дцнйада йадам.

Мян цзцжц хиффят вя амансыз тянщалыг адланан гярибликдя дя тянщайам. Лакин о, мяндя щяр заман ежазкар, ясрарянэиз вятяним щаггында эюзял фикирляр ойадыр вя рюйаларымы яввялляр мяни щеч дя жялб етмяйян узаг торпаьымла баьлы эюрцнтцляр иля долдурур.

Мян йахынларым вя достларым арасында йадам; онлардан щяр щансы бириня раст эялдийим заман юзцмдян сорушурам: «Бу кимдир, мян ону щарадан таныйырам, мяни она баьлайан ганун щансыдыр вя мян она ня цчцн йахынлашмалы вя сющбят етмялийям?»

Мян рущума эюря йадам вя юз сюзлярими ешидян заман гулаьым сясимя щейран олур. Бязян эизлин «мянимин» нежя эцлдцйцнц вя йа аьладыьыны, нежя жясарятли вя йа горхаг олдуьуну мцшащидя едян варлыьым юзцня щейрят едир, рущум ися рущумун даща да дяринликляриня вармаьын щясрятини чякир. Лакин мян дярк олунмамыш, думандан чякилмиш пярдяйя бцрцнмцш, сяссизликдян дон эейинмиш тянщалыгда чабалайырам.

Мян бядянимя йадам вя щяр дяфя айнайа бахаркян цзцмдя рущумун дуймадыьыны эюрцр, эюзляримдя ися гялбимин эизлин эцшясиндя сахланмайаны охуйурам.

Мян шящярин кцчяляри иля аддымлайырам вя эянжляр мяним архамжа «Кора бахын! Эялин она сюйкяня биляжяйи ясаны веряк!» дейя баьырырлар. Мян щямин йердян гачараг узаглашырам,  лакин мяни гызлар щаглайараг, палтарымын ятякляриндян йапышыб «О, гайа кими кардыр. Эялин онун гулагларыны ещтраслы вя чошгун мящяббятин няьмяляри иля долдураг!» дейирляр. Мян онларын ялляриндян гуртулараг, архама бойланмадан гачсам да, кишиляр иля тоггушурам. Онлар мяни дювряйя алараг: «О, мязар кими лалдыр. Эялин онун дил ачыб данышмасына йардымчы олаг!» дейирляр. Мян горхудан онлары тярк етмяйя тялясирям, лакин йолумун цстцндя бир дястя гожайа раст эялирям. Онлар титряк бармаглары иля мяня ишаря едяряк «Бу гяддар рущларын отлаьында аьлыны итирмиш диванядир!» дейирляр.

Мян бу дцнйада йадам.

Мян йадам вя бцтцн дцнйаны долашсам да, ата йурдуну тапмамыш вя мяни таныйа билян, мяня диггят йетирян, мяни динляйян бир инсана беля раст эялмямишям.

Сящяр йухудан ойанан заман юзцмц таьтаванындан зящярли иланларын асылдыьы, кцнж – бужаьында ися ягряблярин сцрцндцйц гаранлыг маьарада ясир кими щисс едирям. Мян ишыьа чыхан заман бядянимин кюлэяси архамжа сцрцнцр, ирялидя ися дярракямин щцдудларындан кянарда няйи ися ахтаран, мяня лазым олмайан шейлярдян йапышан рущумун кюлэяси намялум истигамятдя сярсямляр кими долашыр. Ахшамлар евимя дюняркян дявягушу ляляйи вя чаггал эавалысы тиканлары иля долу йатаьыма узанырам вя гярибя фикирляр мяня сащиб чыхыр; щяйажанлы, севиндирижи, изтираблы вя ширин арзулар бир – биринин ардынжа мяни чцьлайыр. Эежянин йарысы ися маьараларын йарьанларындан чыхан кечмиш заманларын кабуслары вя унудулмуш миллятлярин рущлары гаршымда пейда олур вя биз бир – биримизя бюйцк марагла бахырыг. Мян онлары сорьу – суала тутур, онлар ися мяня тябяссцм иля жаваб верирляр. Мян онлары сахламаг цчцн йеримдян сычрайанда ися онлар сейрялян тцстц кими йоха чыхырлар.

Мян бу дцнйада йадам.

Мян йадам вя дцнйада мяним рущумун дилини билян бир инсан беля йохдур.

Мян тянща чюлдя аддымлайырам вя вадинин ичиндян даьын зирвясиня доьру гачараг бир – бирини ютцб кечмяйя чалышан чайлары, бир анда йашыл дон эейиняряк, чичяклянян, бар верян вя йарпагларыны тюкян чылпаг аьажлары эюрцрям. Онларын будаглары торпаьын цзяриня дцшяряк, гыврылан халлы иланлара чеврилир. Сямайа галхан вя илдырым кими ашаьы енян, жящ – жящ вуран вя мязлумжасына  инилдяйян вя бирдян йерляриндя донараг, ганадлларыны ачыб узун сачлы, гядд – гамятли чылпаг гызлара чеврилян гушлары эюрцрям. Онлар ещтирасдан сцрмя чякдикляри эюз гапагларынын алтындан чаьырыш долу нязярлярля мяня бахыр вя онларын гызылэцл кими ал – гырмызы, бал дадан додаглары мяня эцлцмсяйир, онлар ятирли гатран вя бищур гохан аь зяриф яллярини мяня узадыр вя даща сонра онларын цз вя бядян жизэиляри тутгунлашыр вя онлар думан кими йоха чыхсалар да, мяня истещза иля цнванланан эцлцш сясляри щяля узун мцддят ешидилир.

Мян бу дцнйада йадам.

Мян шаирям, мян щяйатын няср иля йаздыьыны шеирлярим иля вясф едирям вя щяйатын шеиря гошдугларыны няср иля гялямя алырам. Чцнки, мян йадам вя тале мяни тянбещ едяряк вятянимя чякиб апарана гядяр йад олараг галажам.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П.ЧЕХОВ.

МЯРЖ.

Гаранлыг, зцлмят пайыз эежяси иди. Эюжа банк сащиби иш отаьында бир кцнждян диэяр кцнжя щярякят едяряк, он беш ил бундан яввял бир пайыз эцнц тяшкил етдийи зийафяти хатырлайырды. Бу зийафятдя бир чох сявиййяли, аьыллы инсанлар топландыьы цчцн мараглы сющбятляр эедир, мцзакиряляр апарылырды. Гонаглар едамдан, йяни юлцм жязасындан сющбят ачырдылар. Алимлик дяряэясини алмыш вя мцхбирлик кими шяряфли бир пешянин нцмайяндяляри олан мцсафирляр ясас етибариля юлцм щюкмцня мянфи мцнасибят бясляйирдиляр. Онлар бу кими жяза цсулуну кющнялмиш жяза цсулу щесаб едир, онун христиан дининя етигад едян дювлятляр цчцн йарарсыз вя мянявиййатдан узаг олдуьуну хцсусиля вурьулайырдылар. Гонаглардан бязиляри юлцм щюкмцнцн щямишялик юмцрлцк щябс жязасы иля явяз олунмасынын даща мягсядяуйьун олдуьуну тяхмин едирдиляр.

-        Мющтярям гонаглар. Мян сизинля разы дейилям, - дейя ев йийяси юз фикрини ифадя етди. – Мян ня юлцм жязасынын, ня дя юмцрлцк щябс жязасынын дадына бахмасам да, бящся эирдийим тягдирдя юлцм жязасынын юмцрлцк щябс жязасы иля мцгайисядя даща щуманист вя дцзэцн гярар олдуьуну исрарла сцбута йетирмяйя чалышарам. Едам цсулу инсанын щяйатына дярщал сон гойдуьу щалда, юмцрлцк щябс жязасы инсаны тядрижян мящв едир. Бир юзцнцз сюйляйин. Бу жялладлардан щансы бириси даща хейирхащдыр? Сизи бир эюз гырпымында щяйатдан айыран, йохса сизя узун илляр ярзиндя язаб веряряк нящайят ки, сонда юлцмцнцзя сябяб олан жяллад?

-        Мцсафирлярдян бири ев йийясинин суалыны жавабландырараг бунлары сюйляди, - Мян онларын щеч бириндя хейирхащлыг эюрмцрям. Чцнки онларын щяр икисинин йалныз бир цмдя мягсяди вардыр – инсанын щяйатына сон гоймаг. Дювлят танры дейилдир. О, инсанлары истядийи заман гайтара билмяйяжяйи щяйатдан мящрум етмяк щцгугундан мящрумдур.

 Зийафятдя  ийирми беш йашлы эянж щцгугшцнас да иштирак едирди. Гонаглар онун бу мясяляйя мцнасибятини юйрянмяк истяркян о деди;

-        Мян щяр ики жяза нювцня ейни гайдада мянфи мцнасибят бясляйирям. Фягят сечим гаршысында галдыьым бир щалда мян юмцрлцк щябс жязасына цстцнлцк верярдим. Щяйат иля ябяди олараг видалашмагданса щансы шякилдя олмаьындан асылы олмайараг йашамаг даща эюзялдир.

Щцгугшунасын фикри мцбащисяни даща да жанландырды. Он беш ил бундан яввял даща гывраг, ясяби  вя жаван олан банк сащиби гяфлятян юзцндян чыхараг йумруьуну зярбля масайа вуруб эянж щцгугшцнасын цстцня гышгырды;

-        Йаландыр! Мян ики милйондан бящся эирирям ки, сиз зинданда щеч беш ил дя отурмаьа таб эятиря билмязсиниз.

Щцгугшунас ися, - Яэяр сиз щягигятян дя бунлары жидди шякилдя сюйляйирсинизся, мян мяржя эирирям ки, зинданда беш ил дейил дцз он беш ил отурарам, – деди.

-        Он беш ил? Нейняк, разыйам. Жянаблар, мян ики милйондан бу жаван оьланла мяржя эирирям, – дейя банк сащиби вар – эцжц иля гышгырды.

-        Разыйам! Сизин ики милйонунузун мцгабилиндя мян юз азадлыьымы гурбан верирям,– дейя щцгугшунас юз разылыьыны билдирди.

 Вя бу гейри – ади, мянасыз, мянасыз олдуьу гядяр дя инсаниййятдян чох узаг олан мярж баш тутду. Он беш ил бундан яввял милйонларынын сайыны – щесабыны билмяйян, яркясюйцн вя йцнэцлбейин банк сащиби жидди мяржя эирдийи цчцн бюйцк фярящ щисси кечирирди. Шам йемяйи вахты банк сащиби щцгугшцнас иля зарафат едяряк ону диля тутмаьа чалышырды;

-        Жаван оьлан, ня гядяр эеж дейил, мярждян имтина едя билярсиниз. Мяним цчцн ики милйон щеч дя бюйцк мябляь дейил. Сиз ися яксиня олараг юмрцнцзцн ян эюзял иллярини, щяйатынызын цч – дюрд илини итиря билярсиниз. Чцнки сиз зинданда цч – дюрд илдян артыг отура билмяйяжяксиниз. Мян буна яминям. Унутмайын! Кюнцллц зиндан мяжбури зиндандан даща аьырдыр. Сизин истядийиниз заман азадлыьа чыха билмяк имканыныз вя садяжя олараг буну биляряк юзцнцзц азадлыгдан мящрум етмяниз фикри сизин зиндандакы юмрцнцзц зящярляйяжякдир. Мяним сизя йазыьым эялир!

  Инди ися щямян банк сащиби бир кцнждян диэяр кцнжя доьру щярякят едяряк бцтцн баш верянляри хатырлайараг, юз – юзцня суал верирди;

-        Бу мярж кимя лазым иди ахы? Бунун ня файдасы вар? Щцгугшцнас юмрцнцн он беш илини итирди. Бир аздан мян дя ики милйон пулумдан мящрум олажам. Мяэяр бу, инсанлара щансы жяза цсулунун даща хейирхащ олуб – олмадыьыны сцбута йетиря биляжякми? Ясла. Бу, чох ахмаг, дцшцнцлмямиш вя мянасыз аддым иди. Мяним тяряфимдян бу эюзц тох, зянэин бир  инсанын шылтаглыьы, щцгцгшцнас тяряфдян ися пуллара олан щярислик дейилдими?..

  Даща сонра о, хатырладыьы эежядян сонра баш верянляри йаддашында жанландырды. Мяржин сонунда щцгугшцнасын банк сащибинин баьжасында инша олунан евлярдян бириндя жидди нязарят алтында мярждя ишаря олунан мцддяти баша вумасы гярара алынды. Щяр ики тяряф бу он беш ил ярзндя мящбусун еви тярк етмяйяжяйи, диэяр инсанлар иля щеч бир цнсиййят сахламайажаьы, инсан сяслярини ешитмяйяжяйи вя мяктублар иля гязетляри алмайажаьы барясиндя шяртляшдиляр.  О, щямин евдя мусиги аляти сахламаг, китаб охумаг, мяктублар йазмаг, шяраб ичмяк вя тцтцн чякмяк щцгугуна малик иди. О, шяртляря ясасян, харижи алямдян тяжрид олунараг йалныз евдян щяйятя ачылан дар пянжярядян сусараг сяманын сейриня дала билярди. Мящбус китаблары, нот дяфтярлярини, шярабы вя диэяр лазыми яшйалары йалныз бир мяктуб йазмагла балажа пянжярядян истянилян мигдарда алмаг щцгугундан да мящрум дейилди. Мцгавиля евдя кясилян щябсин тякликдя щяйата кечирилмясини жидди шякилдя нязяря алан бцтцн хырдалыглары вя тяфяррцатлары нязяря алырды. Бу щцгугшунасын шярти зинданда дцз он беш ил, йяни, 14 нойабр 1870 жи илдян саат 12 дян 14 нойабр 1885 жи илин щямин саатларына гядяр йатмасыны мяжбур билирди. Щцгугшцнас тяряфиндян мцгавилянин шяртинин позулмасы жящди, щятта шярти зинданы шяртляшдирилян вахтдан ики дягигя яввял тярк етмяси банк сащибини мярждя нязярдя тутулан ики милйон мябляьин юдянилмяси ющдялийиндян азад едирди.

  Щцгугшцнас илк вахтларда хатиряляриндя гейд етдийи кими тякликдян язиййят чякир, щяддиндян артыг дарыхырды. Онун йатдыьы евдян эежя вя эцндцз ройалда ифа олунан мусиги сядалары ешидилирди! О, шяраб вя тцтцндян имтина етмишди. Онун йаздыьы кими шяраб инсанда шящвят щиссини ойадырды. Бу ися ясирин биринжи дцшмянидир; щям дя шяраб ичяряк бир инсан ювладыны эюрмямякдян дарыхдырыжы щеч ня ола билмяз. Тцтцн ися отаьын абу - щавасыны аьырлашдырыр. Илк иллярдя щцгугшцнаса ясасян йцнэцл мязмунлу китаблар эюндярирдиляр. Бу китабларын арасында мцряккяб севэи мцбащисяляри иля зянэин романлара, криминал вя фантастик мязмунлу щекайяляря, комедийалара раст эялмяк мцмкцн иди.

  Икинжи ил артыг зиндандан мусиги сясляри ешидилмирди. Мящбус классик ясярлярин эятирилмясини тяляб едирди. Бешинжи ил йенидян евдян мусиги сядалары ешидилди вя ясир шяраб истяди. Мящбусу дар пянжярядян мцшащидя едянляр ясирин ил ярзиндя кцлли мигдарда гида гябул етдийини, шяраб ичдийини, йатагда узанараг тез – тез яснядийини, гязябля дейиндийини сюйляйирдиляр. О, китаб охумурду. Бязян эежяляр о, узун – узады йазы йазыр, сящяря йахын ися йаздыгларыны жырыб атарды. Онун дяфялярля щюнкцряряк аьладыьыны ешитмишдиляр.

  Ясир алтынжы илин икинжи йарысы диллярин, фялсяфя вя тарих елминин юйрянилмяси иля бюйцк щявясля мяшьул олурду. О, бу елмляри еля бир ажэюзлцкля юйрянмяйя чалышырды ки, банк сащиби она лазым олан китаблары ялдя етмяйя зорла мажал тапырды. Нювбяти дюрд ил ярзиндя мящбусун тяляби иля тяхминян алты йцз жилдлик китаблар ялдя олунмушду. Бу мцддят ярзиндя банк сащиби ясириндян тяхминян беля бир мязмунда мяктуб алмышды; «Мяним язиз эюзятчим! Сизя бу намяни алты дилдя йазырам. Бу мяктублары савадлы инсанлара эюстярин. Мяктубларда щеч бир гармматик сящв тапылмадыьы тягдирдя сиздян артыг дяряжядя баьда тцфянэдян атяш ачмаьынызы тявягге едирям. Мян эцлля сясиндян дярщал язиййятимин боша чыхмадыьыны анлайажам. Мцхтялиф ясрлярин вя юлкялярин дащиляри мцхтялиф диллярдя данышсалар да онларын гялбиндя йалныз бир атяш йаныр. Сиз билсяйдиниз ки мян щямян дащиляри анладыьым цчцн гялбимин дяринлийиндя ня гядяр хошбяхтям, мян ня гядяр бяхтявярям! Бу гейри – ади щиссдир». Ясирин арзусу йериня йетирилди. Банк сащиби баьжада ики дяфя атяш ачылмасыны ямр етди.

 Он илдян сонра щцгугшцнас щярякятсиз шякилдя маса архасында отуруб йалныз вя йалныз Инжили охуйурду. Дюрд ил ярзиндя мцдриклярин алты йцз жилддя ясярлярини мянимсямиш бир инсанын бир китабын охунмасына дцз бир ил вахт сярф етмяси банк сащибиня гярибя эюрцнцрдц. Даща сонра Инжили динин тарихи вя илащиййат явяз етди.

 Сон ики ил ярзиндя ясир щяддиндян зийадя чох охуйурду. О, эащ тябият елмляри иля мяшьул олур, эащ да Байронун вя йа Шекспирин ясярлярини тяляб едирди. Бязян мящбус ейни заманда кимйа вя тябабят елмляри иля баьлы дярсликляри, роман вя йа фялсяфи, илащи ясярлярин  дя эятирилмясини хащиш едирди. Онун мцталийяси дярин дярйада гязайа уьрамыш эямилярин галыглары арасында цзяряк щяйатыны хилас етмяк арзусу иля эащ бир, эащ да диэяр тахта парчаларындан ажэюзлцкля йапышмаьа бянзяйирди!


ÛÛ

 Гожа банк сащиби бцтцн бунлары хатырлайараг дцшцнцрдц;

 «Сабащ саат он икидя рягибим азадлыьа чыхажагдыр. Мян шяртляшдийимиз кими она ики милйон мябляьиндя пул вясаитини юдямялийям. Бу мябляьин юдянилмяси ися мяним мцфлис олмаьым демякдир. Мян тямамиля ифласа уьрайажам…»

 Он беш ил бундан яввял о, милйонларынын сайыны – щесабыны билмяся дя, артыг бу эцн банк сащиби юз – юзцня пулунун, йохса боржунун чох олмасы щаггында суалы вермякдян ещтийат едирди. Онун бу илляр ярзиндя биръа ойунларына алудя олмасы, тящлцкяли сювдяляшмяляр гурмасы вя щятта ащыл йашларында да гайнар щяйатын мяжрасына дцшяряк йуварланмасы ишинин тяняззцля уьрамасына сябяб олмушду. Беляликля, щеч бир горху билмяйян, юзцндян мцштябещ, мяьрур банк сащиби щяр бир аддымындан ещтийат едян банк сащибиня чеврилмишди.

-        Лянятя эялмиш мярж! – дейя гожа башыны ялляри иля тутараг цмидсизликля дейинирди – Ня цчцн бу инсан юлмяди? Онун щяля гырх йашы вар. О, мяни вар – йохдан чыхардыб, аиля гуражаг. Даща сонра ися щяйатындан зювг алараг биръада пулларымы эюйя совуражаг. Мяним  ися кянардан щямин шяхся бахараг пахыллыг етмякдян савайы ялимдян щеч ня эялмяйяжяк. Мян щяр эцн щямин инсандан бу сюзляри ешитмяк мяжбуриййяти гаршысында галажаьам; «Мян щяйатда нящайят ки, бяхтявяр олдуьум цчцн йалныз сизя боржлуйам. Мяним сизя нежя кюмяклийим дяйя биляр?». Хейр, бу дящшятдир! Мцфлисликдян вя рцсвайчылыгдан йеэаня хилас йолу бу инсанын юлцмцня наил олмагдыр!

  Саат цч тамамы эюстярирди. Банк сащиби гулагларыны шяклямишди; евдя щяр кяс йатырды. Пянжярянин архасындан гахажа дюнмцш аьажларын йарпагларынын хышылтысы ешидилирди. Банк сащиби щеч кяси дуйуг салмамаьа чалышараг йанмайа гаршы давамлы олан долабын сийиртмясиндян он беш ил ярзиндя бир дяфя олсун ачылмайан гапынын ачарыны эютцрдц. О, палтосуну эейиняряк евдян чыхды.

 Баь сойуг вя гаранлыг иди. Эцжлц йаьыш йаьырды. Кяскин, рцтубятли кцляк уьулту иля ясир,  аьажлара ращатлыг вермирди. Банк сащиби эюзлярини овушдурса да ня айаьы алтындакы торпаьы, ня  аь рянэли щейкялляри,  ня дя шярти зинданы эюрмяк игтидарында дейилди. О, шярти зинданын йерляшдийи йери тяхминян хяйалында жанландырараг щямян йеря йахынлашды. Банк сащиби кешикчини ики дяфя сясляся дя щеч бир щянирти ешитмяди. Чох эцман ки, кешикчи сойугдан гачараг,  мятбяхдя вя йа истиханада ширин йухуйа эетмишди.

 Гожа фикирляшди: – «Яэяр мян дцшцндцйцмц щяйата кечиря билсям, илк нювбядя кешикчидян шцбщяляняжякляр».

  О, гаранлыгда пиллякянляри вя гапыны яли иля тапараг евин кандарына, даща сонра ися дар дящлизя кечяряк, кибрит чюпцнц йандырды. Бурада щеч кяс йох иди. Отагда бош чарпайы, кцнждя ися чуьун соба эюрцнцрдц. Ясирин отаьына ачылан гапынын мющцрц сюкцлмямишди.

 Кибрит чюпц сюнян заман гожа щяйажандан титряйяряк, ясирин пянжярясиня  бойланды.

 Ясирин отаьында шам йанырды. О, маса архасында отурмушду. Пянжярядян мящбусун кцряйини, сачларыны, башыны вя яллярини эюрмяк оларды. Масанын, ики кцрсцнцн, халчанын цзяриндя, масанын йанындакы дюшямяйя ачыг китаблар сяпялянмишди.

  Беш дягигя кечся дя, ясир йериндян тярпянмяди. Он беш иллик дустаг щяйаты ону щярякятсиз отурмаьа юйрятмишди. Банк сащиби бармаьы иля пянжяряни эюйся дя ясир сяся чеврилмяди. Бу заман банк сащиби гапынын мющцрцнц ещтийатла сюкяряк ачары гапыдакы ачар йериндян чыхартмады. Пасланмыш килид жырылты сяси чыхартды вя гапы да жырылты иля ачылды. Банк сащшиби тяяжжцб  вя айаг сялярини ешидяжяйини эцман едирди. Лакин цч дягигя кечся дя, гапынын архасындакы сакитлик йеня дя давам етмякдя иди. Банк сащиби отаьа эирмяйи гярара алды.

  Масанын архасында ади инсанлара бянзямяйян бир адам щярякятсиз шякилдя отурмушду. Бу даща чох дяриси дартынмыш, узун сачлы вя саггаллы  инсан скелетиня охшайырды. Онун бянизи саралмыш, йашыл  чалар алмыш, йанаглары чухура дцшмцш, енли кцряйи бцкцлмцш, тцклц башыны сахлайан яли ися о гядяр арыг вя назик иди ки, бу сящняни мцшащидя едян инсан ващимяйя дцшцрдц. Ясирин сачларына дян дцшмцшдц. Онун гырыш тутмуш симасына бахан щеч бир кянар шяхс ясирин гырх йашында олмасына инанмазды. О, йатырды… Мящбусун масайа доьру яйилмиш башынын юнцндя цзяриндя хырда хятт иля ня ися йазылмыш аь вяряг диггяти хцсусиля жялб едирди.

  «Ай йазыг! –банк сащибинин аьлындан бу кялмяляр кечди. – Йягин ки, йухуда милйонлары эюрцр. Мян бу жанлы юлцнц эютцряряк, йатаьа салыб йастыг иля боьсам, ян пешякар мцтяхяссисляр беля бу тяжавцзкар юлцмцн изини ашкар едя билмязляр. Амма бу аддымы атмаздан яввял онун ня йаздыьыны охумаг даща мараглы оларды… »

 Банк сащиби масанын цзяриндяки вяряги эютцряряк бунлары охуду;

«Сабащ саат он икидя мян азадлыьа чыхараг, инсанларла цнсиййят гурмаг щцгугуму бярпа едирям. Лакин бу отаьы тярк етмяздян вя эцн ишыьыны эюрмяздян яввял сизя бир нечя кялмя сюз демяйи важиб билирям. Мян тямиз вижданым вя эюйлярдян мяня бахан улу Танры гаршысында сизя азадлыьа, щяйата, саьламлыьа, китабларда щяйатын рифащы адланан щяр бир немятя нифрят етдийими бяйан етмяк истяйирям.

  Мян он беш илими щяйаты юйрянмяйя щяср етдим. Доьрудур, мян ятраф мцщити вя инсанлары эюрмясям дя, сиздян алдыьым китабларда ятирли шяраб ичяряк мащнылар охуйур, мешялярдя марал вя вящши габан овуна чыхыр, гадынлары севирдим… Дащи шаирлярин илщамларынын мящсуллары олан эюзяллляр мяня эежяляр гонаг эялир вя гулаьыма мюжцзяли наьыллар пычылдайырдылар. Мян бцтцн бунларын тясириндян мяст олурдум. Мян охудуьум китабларда Елбрус вя Монблан даьларынын ян ужа зирвясиня галхыр вя щямян ужалыгдан сящярляр эцняшин цфцгдян бойланмасыны, ахшамлар ися сяманы, океаны вя даь ятяклярини гызылы рянэя бойамасыны сейр едирдим; мян щямян йцксякликдян башымын цзяриндя булудларын тоггушараг шимшяк йаратдыьынын шащиди олурдум; мян йамйашыл мешяляри, чюлляри, чайлары, эюлляри, шящярляри эюрцр, дяниз пяриляринин ясраряньсиз сяслярини вя чобанларын тцтякдя ифаларыны ешидир, мяним йаныма Танры щаггында  сющбят ачмаг цчцн учуб эялян фцсункар шейтанларын ганадларына тохунурдум… Китабларда ужсуз – бужагсыз учурума йуварланыр, мюжцзяляр йарадыр, шящярляри даьыдыр, гятл – гырьын тюрядир, йени динляри тяблиь едир, бюйцк сялтянятляри фятщ едирдим…

  Китаблар мяня мцдриклик верди. Узун ясрляр бойу инсан шцрунун йаратдыьы мцхтялиф елмляр мяним бейнимдя кяляфя чеврилди. Мян сизин щамыныздан аьыллы олдуьуму билирям.

 Вя мян китаблара, дцнйа немятляриня вя мцдриклийя нифрят едирям. Щяйатда щеч няйин гиймяти йохдур. Бизи ящатя едян щяр шей ширин хцлйадан савайы щач ня  дейилдир. Инсанлар мяьрур, мцдрик вя эюзял олсалар да юлцм сизляри ади чюл сичанлары кими йер цзцндян силяжякдир. Сизин няслиниз, тарихиниз, дащилярин юлмязлийи ися йер кцряси иля бирликдя йа донажаг, йа да мяшялляр ичиндя йаныб кцля чевриляжякдир.

 Сиз аьлынызы итирмизсиниз вя йолунузу азмысыныз. Йаланы щягигят, ейбяжярлийи ися эюзяллик кими гябул едирсиниз. Щяр щансы бир щадися нятижясиндя аьажларда алма вя портаьал явязиня гурбаьаларын вя кяртянкялялярин битмяси вя йахуд гызыл эцллярин тярлямиш атын гохусуну йайамасы сизляри щейрятляндиря билдийи щалда мян сяманы торпаьа дяйишян инсанлара тяяжжцб едирям. Мян сизи анламаг истямирям.

  Мян сизин йашайыш тярзинизя бяслядйиим дярин нифряти ямялимдя дя сцбута йетирмяк цчцн мяня чатажаг вя вахтиля арзуларымда йашадараг жяннятин бир парчасы щесаб етсям дя, щал – щазырда йалныз нифрятя лайиг билдийим ики милйондан имтина едирям. Мян юзцмц бу пуллары  алмаг щцгугндан мящрум етмяк цчцн шяртляшдирилмиш вахтдан беш саат яввял еви тярк едяряк арамыздакы сювдяляшмяни позажаьам...»

 Бу мяктубу охуйан банк сащиби, вяряги масанын цстцня гойдугдан сонра бу гярибя инсанын башындан юпяряк аьлады вя шярти зиндан щесаб едилян еви тярк етди. О, бундан яввял щятта ян бюйцк мябляьдя удуша сащиб олдуьу вахтларда да юзцня бу гядяр нифрят етмямишди. О, евя эяляряк йатаьына узанды. Лакин щяйажан вя эюз йашлары банк сащибини узун муддят йухуйа эетмяйя имкан вермирди.

  Нювбяти эцн сящяр тездян рянэи – рущу саралмыш кешикчиляр банк сащибинин йанына эяляряк шярти зинданда йашайан ясирин пянжярядян баьчайа чыхдыьыны, дарвазайа тяряф эедяряк, эюздян итдийини сюйлядиляр. Банк сащиби нюкяр - гараваш иля бирликдя дярщал щямян шярти зиндана йолланды. О, ясирин гачдыьына шяхсян ямин олду. Банк сащиби артыг сюз – сющбятин йаранмасына йол вермямяк мягсядиля масанын цзяриндяки мяктубу эютцрцб евя гайытды вя йаньына гаршы давамлы долабын сийиртмясиня гойараг гыфыллады.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

Н.А.НЕКРАСОВ.

ОНУН ПАЙЫНА ДЦШЯН АЬЫР ЩЯЙАТ ОЛУБДУР.

Онун пайына дцшян аьыр щяйат олубдур;

Язаб чякиб, сусубдур,

О рийакар олса да, ясла аьламайыбдыр;

Шяфгяти, эянжлийи, ирадясини

Гурбан вердийи кяс жялладддан бетяр

Дящшятли, эюрцнмяз щюкм верибдир.

 

Чохданды бу эюзял эюрцшдян гачыр;

Гялбиндя тялатцм, горху, кядяр вар.

Иттищамла долу сюзляри начар,

Ялажсыз динляйир о назлы ниэар.

 

«Эянжлийини вердин йеля, мящв етдин сян,

Гыжснганжлыьым сяня сонсуз язаб верди.

Мяня юлцм щяр ня гядяр йахын ися,

Бир о гядяр сян чичякдян тяравятли.

 

Мяня ашиг олан эцня,

Сяня юз севэими, мящяббятими

Етираф етдийим надан гялбимя

Эял гарьыш елямя,  юлцмцм йахын,

Юлцмдцр чаряси тяк эцнащларын.

 

Эял гарьыма щяйатыны, эял гарьыма талейини,

Мян хястяйям,

Бармаглыьын архасына дцшмяйя дя йох тагятим.

Мяня ачыр аьцшцнц буздан сойуг гябир еви,

Сянинся гаршында ачылажагдыр

Нящайят гужаьы саф мящяббятин.

 Артыг ял цзсян дя мян залым ашиги баьышламагдан

Йолуму эюзлямяк ойатмаса бир дя  мараг.

Гой эцлцм ня вахтса башлананлара,

Тале сон нюгтясин вурсун,

Сян ися дур кянардан бах».

 

Гыз бахыр, юлцмцн пянжяси аьыр,

Учурумдан эялир севэи щарайы.

Ашигин цзцня бир щейкял бахыр.

Гыз сусур, щирсиндян ясир ялляри,

Жаваб да вермяйя бир сюз тапмайыр.

 


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

М.Й.ЛЕРМОНТОВ.

ЙЕЛКЯН.

Гаты думан ичря, эюй сяма алтда,

Тянща аь йелкянди мави дяниздя.

Ня ахтарыр йелкян узаг адада?

Няйи итирмишдир доьма сащилдя?

 

Дальалар ойнайыр, кцляк фит чалыр,

Йелкяни о дартыр щям саьа, сола.

О ня сяадятин даим ахтарыр,

Ня дя ондан гачыр эяляряк жана.

 

Йелкяни гыздырыр щяр сюкцлян дан,

Гыздырыр эцняшин гызмар шцасы.

О аман диляйир сярт гасырьадан,

Эязир ращатлыьын сакит щавасын.

О сярт гасырьада щцзнмц олур?

 

ЦЧ ПАЛМА.

(шярг рявайяти)

1839.

Яряб торпаьынын гумлу чюлцндя,

Цч палма аьажы сяманы дялир.

Онлары айыран сярин чешмяди,

Буз кими суйудур о даьдан эялир.

Горуйур чешмяни галын йарпаглар,

Эцняш истисиндян, сямум йелиндян.

 

Чох илляр адлады, чох илляр кечди,

Бир эцн йорьун йолчу, гожа йаделли

Суйа щясрят иди, йанырды йаман

Щямин йеря чатды йолчу бу заман.

Чешмядян, йарпагдан йохдур бир ясяр,

Гызмар эцняш алтда гуруйуб эедир.

 

Цч палма аьажы танрыйа сары

Тутараг цзцнц диллянди бу дям.

«Ей танры ня цчцн бизи йаратдын

Бизи гураглыьа гурбан верясян?

Сящрада бой атдыг файда вермядян,

Кцляйин ялляри охшады бизи.

Бир эюзц, бир кюнлц севиндирмядян,

Танрынын сярт щюкмц сындырды бизи».

Аьажлар сусан ан узагда бу дям,

Сямум йели гуму совурду, дурду.

Гяфил ешдилди зынгыров сяси,

Сящраны чевирян карван эюрцндц.

 

Дявяляр белиня чадыр галанды,

Дявяляр белиндя аьыр йцк варды.

Карванын юнцндя ялдя каманы,

Бир яряб эедирди дартыб йцйяни.

Ярябин кющляни шащя галхараг,

Йай кими дартыныб гыййа чякирди.

Яряб щайгырараг, низя атараг

Низяни щавада атыб-тутурду.

 

Карван йахынлашыр щямян вадийя,

Йолчулар щейранды бу эюзяллийя.

Сящянэляр салыныр о буз булаьа,

Суйла долдурулур сахсы, бардаьы.

Гонаглары саламлайыр аьажлар,

Гонаглары дойуздурур буз сулар.

 

Эежя дцшян кими ясди эилавар,

Ишя дцшдц бу дям саплы балталар.

Доьранды аьажын кюкц-эювдяси,

Ушаглар эейинди байрам либасы.

Доьранмыш аьаждан тонгал галанды,

Гонаглар сцбщя дяк йатды, гызынды.

 

Думан гярбя доьру чякилян заман,

Йолуна дцзялди щямянки карван.

Онларын тонгаллар чатдыьы йердя,

Бир вахт эюзял, ясрарянэсиз вадидя.

Галмышды тонгалын кюсюйц, кцлц,

Ону совурурду дялисов кцляк.

 

О эцндян вадидя йохдур эюзяллик,

Сящрадыр, щеч эюзя дяймир йашыллыг.

Бурада кюлэядян йохдур бир ясяр,

Бурайа бир йолчу цз тутса яэяр.

Олажаг сящранын, лейин гурбаны,

Юлцмя сювг едир инсан инсаны.


ЙУХУ.

1841.

Эцнорта Даьыстанын о гызмар вадисиндя,

Йаралы шякилдя узанмышам мян.

Щяля дя йарамдан тцстц чыхырды,

Дамла-дамла ган эялирди йарамдан.

 

Тяк идим вадинин гумунда тякдим,

Гайалар сящрада щасарды, сядди.

Эцняш йамажлары йандыран заман,

Эцняш алтда дярин йухуйа эетдим.

 

Йухуда вятяндя шянликдя идим,

Эежяни йарырды сайрышан ишыг.

Гадынлар сармышды мяни дюрд йандан,

Щяр кяс мяним барямдя данышырды.

 

Лакин бу сющбятдян кянарды бир кяс,

Бир эюзял дурмушду сяссиз, фикирли.

Онун гялби, щисси йухуйа эетмиш,

Ким билир щарада ганад чалырды.

 

Йухуда эюрцрдц о Даьыстаны,

Таныдыьы жясяд йатыр вадидя.

Гызын рюйасында щямян ашигин,

Йаралы кюксцндян сцзцлцр ганы.

 

МЯН БАЙРОН ДЕЙИЛЯМ.

1832.

Мян Байрон дейилям, бир башгасыйам,

Мян нямалум бир танры бяндясийям.

Мян тярки-дцнйайам, йол йолчусуйам,

Бу рус торпаьынын гяриб баласы.

Еркян башламышам, еркян эедяжям,

Яглим заманына щюкм охуйанды.

Гялбим цмманлар тяк еля кцкряйир,

Гялбимдя бир цмман гядяр йцк вардыр.

 

Сюйля ким цмманын сиррин юйрянмиш?

Ким бяляд олмушдур онун сирриня?

Ким халга фикрими сюйляйя билмиш?

Мян йа илащийям, йа да щеч кимям.

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ИОЩАН ГЮТЕ.

ПРОМЕТЕЙ

Сян ки Зевс о гара булудлар иля,

Дцнйаны зцмятя гярг едяжяксян.

Сян ки аь зоьлары кясян оьлан тяк

Гайаны, палыды ендиряжяксян.

Фягят торпаьымы да даьытмаьа,

Тикмядийин комамы учуртмаьа

Ня дя ки гялбиндя щясяд ойадан

Ожаьымын атяшини сюгдцрмяйя

Эцжцн чатмаз.

 

Гызмар эцняшин дя шяфяги алтда,

Аллащлардан даща мискини йохдур.

Едилян дуалар, эедян гурбанлар,

Кясилян гурбанын ажы тцстцсц

Ажиз язямяти гидаландырар.

Яэяр ки дцнйада цмид эюзляйян

Ахмаглар, бир дя ки кор тяк инанан

Ушаглар, сяфилляр олмаса, ей зат!

Сиздян галмаз иди ясяр-яламят.

 

Мян щяля ушагкян лцт-црйан вахты,

Яглимин, шцурумун кясмяйян вахты.

Эюзцмц дюйяряк эцняшя сары,

Бахдыьым анларда дцшцнцрдцм ки,

Сяманын, эюйлярин гулаьы вардыр

Онлар дуалары динляйяжякдир.

Санырдым эюйлярин цряйи вардыр,

Мязлумлара щяр ан рящм едяжякдир.

 

Нящянэлярин тякяббцрцн рам етмяйя,

Мяня бяс ким кюмяк етди?

Ясарятдян, юлцмдян дя гуртулмаьа,

Мцгяддяс авлола алышыб йанан

Бу цряйим кюмяк етди?

Бу щямин црякдир, щансы ки бир вахт,

Гайьысыз зирвядя йатан вцжуда

Эянжлик щявясиля

Даим минняатдарлыг ейляйир ята.

 

Мян сяня ещтирам, щюрмятми едим?

Бир эцн сян гямхара архамы олдун?

Бир кясин эюзцндян йашымы силдин?

Бяс мяндян амансыз тале вя заман,

Ня тювцр йаратды бир яр, бир инсан?

 

Ола билсин сян щяйата

Нифрят етмяйими арзуламысан.

Бунжа истякляри ейлямядин чин,

О цздян сящрайа тянща гачмысан?

 

Бир бах – диггятля бах! Будур щцнярим,

Инсанлар йарадыр, адам йапырам

Онлары юзцмя мян охшадырам.

Гой онлар аьласын, гой язаб чяксин

Севинмяйи, бу щяйатдан щязз алмаьы

Даим  юйрянсин.

Мяня бянзяр бир мискиня гаршы,

Йалныз кин, кцдурят, нифрят щисс етсин!

 

В.Левикин тяржцмяси ясасында

1774


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

 

АЛЕКСАНДР БЛОК

 

Дцнйа учур, илляр учур. Бошлуг ичря,

Бир каинат зцлмятдян бизя бойланыр.

Сян ей мяним рущум карсан, йорьунмусан,

Сяадятдян бящс етмякдян  йорулдунму?

Де хошбяхтлик нядир? Эежя рузэары,

Гаранлыг бир баьда, хялвят мешядя?

Бялкя дя яхлагсыз щязз, зювгц-сяфа?

Бялкя дя ещтирас, шяраб вя шящвят?

Бялкя дя рущунун зцлмц, язабы?

Де хошбяхтлик нядир? Гысажа анын,

Унутганлыг, рюйа, гайьылы динжлик…

Айылсан – йенидян итяжяк аьлын,

Гялбиндя тутужу учуш, янэинлик…

Ащ чякдин, эюрярсян тящлцкя кечмиш…

Лакин щямин анда даща бир тякан!

Нежя эялди гыров иля юртцлмцш

Фырфыра фырланыр, тялясир щяр ан!

Сцрцшкян вя ити йердян тутараг,

Динляйиб сясини эурлайан зянэин,

Яглими итирмям, гяфил эюрярсям

Сонда нювбя иля щей явязлянян

Мяканы, заманы, мин жцр сябяби…

Бездирир, бу сяс дя кясярми эюрян?

Ону динлямякдян галмайыб тагят…

Щяр шей дяшщятлидир, йаддыр, бир дайан,

Мяндян узаг эязмя, ялини узат.

Достум, эял щяйаным, йеня унудаг!

Силяк щафизядян, бошлуьа вараг! 

2 ийул 1912

 

ДОСТУМУН ЩЯЙАТЫ.

1

Эцнц щяр эцн кими зящмят ичиндя,

Гайьылар ичиндя ярийир, эедир.

Эюзляри юнцндя ахан хяйаллар,

Нювбяйля бир-бирини явяз едир.

Щяйажан ичиндя – фягят цряйин

Мцтидир щяр шейя щазырдыр, нядян?

Бялкя дя гялбинин гара кабусу,

Одур, сяни гямя, мящвя гярг едян.

Ахшам о эцндялик гайьыларынын

Гатары дайанар, динжяляр йягин.

Шахта бойлананда о ан пайтахта,

Эежя дя бир няьмя охуйар йягин.

Сяня йуху эяряк, фягят фикирляр

Гоймайыр ки, сяни ращат йатасан.

Сакитлик чюкяркян мин жцр гайьылар,

Йухуну говажаг сянин бу ахшам.

Йеня дя сыхынты, боьазда гящяр.

Ня ащ чякяжяксян, вармы тагятин?

Санки эежя битмяз сящяря гядяр,

Сяня щюкм охуйур Иблис хисляти.

Евдян цз тутурсан лал кцчяляря,

Вармы кюмяк едян, чятин тапасан:

Бошлугдур бу дямдя щара бойлансан

О ялвида дейир лал эежяйя дя.

Кцляк тцьйан едир башынын цстя,

О сящяря кими ясяжяк, анжаг

Кешикчи йатмамаг цчцн сяфили

Тонгалын йанындан дярщал говажаг…

Нящайят эяляжяк язиз йорьунлуг,

О заман щеч няйин олмаз мянасы.

Ня виждан, щягигят, ня дя ки щяйат,

Гярибя сонлуг!

Бир зярря олуб да, сюзцн гысасы

Сяндя эцлцш, тябяссцм ойадажаг?

11 феврал 1914

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

МАРИНА СВЕТАЙЕВА.

ХЯТА.

Асанлыгла ганад чалан гар дянясин,

Сцрцшян улдузлар кими тутсан яэяр.

Шяклини гайтармаг дейилдир мцмкцн,

О эюз йашы кими ахар, ярийяр.

Медузанын шяффафлыьы эюздярини тутса сянин,

Она ялимизин шылтаглыьыйла тохунуруг биз.

О буховда зцлм чякян ясирдир санки,

Гяфил мящв олажаг, солажаг, чцнки

Сярсяри пярваня чыхса гаршына

Онда арзу дейил, эерчяклийи сян

Эюрмяк истясян.

Тозу дяйяжякдир бармагларына,

Рянэбярянэ тозуну сян эюряжяксян.

Сян аллащ, гарын да пярванянин дя,

Ани учушуну унут да эетсин.

Гумларда мящв етмя медузаны да,

Арзудан йапышмаг дейилдир мцмкцн.

Ону ялдя тутмаг мцмкцн дейилдир!

Гямин тясриндян гярарсыз олан

Кясляря эял демя: «Ещтирас диваня эязсин чюлляри!»

Демя ки, бу севэи гябащят иди

Юлцрцк. Мящяббят  ифритяляри!


АНАМА.  

Илк дяфя Штраусун валсы алтында,

О сакит сясини ешитдик сянин.

О вахтдан щяр жанлы сяс бизя йаддыр,

Заманын сцрякли дюйцшц инан

Нядянся гялблярдя фярящ ойадыр.


        Биз дя сянин кими гцруба шадыг,

Юлцмц дцшцнцб шяраб ичирик.

Бу ахшам гялблярдя салланан тана,

Сянин ялляринля асылыб, ана. 


       Йорулмадан ушаг кими йатмаг истяр,

Сянсиз бир ай тамам уйумушуг биз.

Сян ки гызларыны тутмадын мяэяр,

Бцтцн шяр ишлярдян кянар, гайьысыз?


        Еркян йашларындан таныдыг гями,

Бизя эцлцш йаддыр, ев дя йабанчы.

Эямимиз тярк етди гумлу сащили,

Цзцр мещя сары, йохдур ялажы.


       Ушаглыг дейилян о мави ада,

Эетдикжя саралыр биз эюйяртядя.

Тянщайыг, эюрцнцр ана гями дя,

Гызларына вердин ябяди ята!

Бирэя эежяляйян язиз йолчулар!

Бирэя эежяляйян язиз йолчулар!

Бир йолдур гаршыда, бир гара чюряк..

Гарачы кючцнцн араба сяси,

Чай ахары бойу ешидиляжяк –

Сяси...

        Гарачы кючцнцн ачан сящяри –

Сящяр кцляйини, бир дя чюлляри,

Даьларда эюрцнян мави тцстцнц

Гарачылар щагда

Ширин няьмяни

Хатырларсыныз?


        Бир зцлмят эежядя будаг алтында,

Биз сизя эежя тяк эюзял оьуллар

Вердийимиз аны хатырларсыныз?

Щямин ан бцлбцлцн пющряляр щагда,

Шанлы мядйищяссин хатырларсыныз?


        О эюзял дямлярин шян йолчулары,

Сяфилликля долу сяадят, сяфа

Сизи сахламаьа тапмады жцрят,

Алышды тонгаллар, галхды щярарят.

Айаьымыз алтда йатан палазлар,

Онларын цстцня йаьды улдузлар…

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

АННА АХМАТОВА.

ЩЮКМ.
Даща бир аьыр сюз ешидян кими,
О да бир даь олуб чюкдц гялбимя. 
Ня ейби, щазырдым буна да дцзц,
Йеня дя тапарам дяйанят, дюзцм.
 
Бу эцн ися ишим яфсус ки, чохдур,
Щафизям бир гятля дейилми мющтаж?
Ки гялбим даш олсун, гой гайа олсун,
Юйряним щяйаты, бундадыр ялаж. 
 
Йеня дя йанылдым… Йай йарпаглары, 
Пянжярям юнцндя хышылты салыр.
Бу эцняшли эцнц, вираня йурду, 
Чохдан щисс едирдим, чохдан дуйурдум. 
 
     [22 ийун] 1939, Фявваря Еви 

* * *

Эежя ишыглары бюйцк вя сары, 
Зярифдир апрелин боз сойуглары.
Сян нечя ил эежиксян дя, ня файда, 
Мян буна йеня дя црякдян шадам. 
 
Эял бир йахын отур, эял гачма узаг,
Мяня о шян, эцляр эюздяринля бах: 
Бу да дамадама мави дяфтярим,
Ушаг икян йаздыьым шеирлярим.
 
Баьышла ки, мян гям чякиб йашадым
Эцняшя дя надир щалда шадландым. 
Баьышла ки, чох сималар эюрмцшям,
Онлары да нядянся «сян» билмишям. 

ГАФГАЗ

Бурадан Пушкинин башлар сцрэцнц,
Лермонтовун сцрэцнц сона йетиб.
Бурада отларын даьда ятрини,
Биржя дяфя эюрмяк мцтяссир едиб.
Эюлдя дя чинарын кюлэяси алтда
Щямин гяддар эежя, амансыз анда. 
Тамаранын мяшугунун эюзцндя 
Парылтыны эюрмяк  олубдур нясиб. 

Ийул 1927, Кисловодск

 

ИЛЩАМ.  

Мян онун эялишини эежя вахты эюзляркян,
Санки щяйатым мяним бир тцкдян асылы олур.
Щям шан-шющрят, щям азадлыг, щям эянжлийим
Гонаьымын щцзурунда тцтяйини йаман чалыр. 
Будур эялди. Цзцндян  дя дуваьыны атды бу дям,
Эюзляримя о  диггятля бахдыгда бахды.
Сордум: бир де Жящяннямин сятирлярин 
Ол  Дантейя дейян сянсян? Деди: Мяням!

1924

 

СОНУНЖУ САЬЛЫГ.

Мян вираня галмыш доьма йурдума,
Амансыз щяйата саьлыг дейирям.
Сянинля олсам да, тянщалыьыма
Сянин саьлыьына эцлцм, ичирям, -
Мяни сатан додагларын, 
Эюзляриндя сойуглуьун
Шяряфиня ичирям!
Дцнйада щюкм сцрян амансызлыьын,
Танрынын щифзиндян узаг галмаьын 
Хатириня ичирям!

27 ийун 1934, Шереметйев Еви

 

КИТАБ ЦЗЯРИНДЯКИ ЙАЗЫ.

          Няйи ки вердин – о сяниндир.
               Шота Руставели
Щансы харабанын алтындан диниб,
Щансы учурумдан щайгыгырырам мян.
Оду сюнмяйяжяк гям ичиндяйям,
Ийли зирзямидян данышырам мян. 
 
Мян гарлы гыш кими рийакар олуб,
Гапыны ябяди баьласам, онлар
Йеня дя сясими гяфил таныйыб,
Она гейд-шяртсиз инанажаглар. 

Ленинград, 1959

 

ИЛЩАМ ПЯРИСИНЯ.  

Илщам бажым бянизимя нязяр салды,
Бахышлары айдын гядяр чох парлагды.
Бащарын илк тющфясини, бяхшишини,
Гызыл щалга цзцйцнц мяндян алды. 
 
Ей илщам пяриси мяэяр эюрмцрсян?
Нежя бяхтявярдир гадынлар, дуллар.
Нежя бяхтявярдир эялинляр, гызлар
Инан тякяр цстя юлмяк йахшыдыр,
Няинки голуну кяссин гандаллар.
 
Билирям фал цстя мян дярям эяряк
Назянин гюнчясин  гызчичяйинин
Щяр кяс бу дцнйада щисс етсин эяряк
Севэинин дюзцлмяз ишкянжясини.
 
Сцбщядяк евимдя йандыррам шамы, 
Щяйатда щеч кимчин гям етмярям мян.
 Фягят нядян ися билмяк истямям,
Башгасыны юпдцн бир йаз ахшамы. 
 
Сабащ айналар да эцлцб цзцмя,
Дейяжяк: «Эюзлярин кор олмуш, нядян?»
Астадан дейярям: «Илщам пяриси
Танры верэисини алыбдыр мяндян».

1911

 

****

Мяни эюрмяйя эял, эял мяня сары,
Эял ки, юлмямишям, фягят инжидян
Гялбими, рущуму ажы гисмятдир.
Кимдир бу ялляри юпцб, исидян,
О додаглар сюйляди: «Кифайятдир!».
 
Щяр ахшам пянжяря юнцня чякин
Кцрсцмц. Йоллардыр, гаршымда дурур. 
Сяними мян мящшяр дашына чяким?
Дейим, мяня тялаш, щяйажан верир? 
 
Дцнйада щеч нядян йох горхум, щцркцм,
Мин бир язиййятля эялся няфясим. 
Нядян дящшятлидир лал эежялярим?
Рюйада эюрцнцр мяня эюзлярин. 

<1912>

 

***

Билмирям, щеч саьсан, йа да юлцсян,
Тапа билярямми торпагда сяни. 
Йаинки вахташыр далыб хяйала 
Йалныз мярщумларчын чяким мян гями?
 
Щяр шейим сяниндир: эцндялик дуам,
Йухусуз анларда гара гыздырмам.
Сяниндир гушларын гатары кими
Вярягя дцздцйцм ол шейрлярим. 
Эюзляримдя йанан мави аловун
Сары дилляри. 
 
Бу гядяр мярщями олмады сян тяк,
Ажы чякдирмяди мяня щяр цряк.
Щятта о кясляр ки мяня гям вериб,
Нявазиш эюстяриб, гялбиндян силиб. 

1915 йайы, Слепанйово


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

КОНСТАНТИН БАЛМОНТ.

КЦЛЯК.

Мян щеч бу эцнцмля йашайа билмям,

Севирям наращат йухуларымы.

Эцж алым эцняшин шяфягляриндян,

Сейр едим мещтабын парлаглыьыны.

 

Бу эцнцмля мян йашамаг истямям,

Ейщамыны динляйирям симлярин.

Аьажларын хышылтысын динлярям,

Дальаларын йцзиллик яфсанясин.

 

Дейиляси мцшкцл олан арзулар

Мяни цзцр, эяляжякдир йашамым.

Сцбщ вахты дцманла чякиб ащу-зар,

Эежяляр булудла ганад чаларым.

 

Чох вахт эюзлянилмяз ещтизазла мян

Йарпаьы титрядиб юпцшляримля,

Битмяз гачагачда йашайырам мян,

Тамащкар тялашла йашайырам мян.

1895

 

 


               ДАЬЛАР ШАЩЫ.  

      Скандинавийа няьмяси
  H. IBSEN. GILDET PAA SOLHAUG*.
Даьлар шащы узагларда йол эялир.
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Эцж цзлц сянями тапмаг истяйир.
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян -
 
Мамырлы бир даьда эюрцр ханиман,
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Кюрпя – Кирстен чюлдя дайаныб бу ан.
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
О, она эялиним, щяйаным дейир, 
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Бойнуну щямаил иля бязяйир.
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
Цзцк верир, дярщал тутур ялиндян.
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Кирстени гясриня апарыр бирдян,
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
Илляр кечир, беш ил даща тамамдыр,
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Йазыг эялин аьламагдан щялакдыр,
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
Доггуз, он ил ютдц арадан ютдц,
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Кирстен эцняшин ишыьын унутду,
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
Щардаса йаз, шянлик, эцлдцр, чичякдир,
   - Гцрбятдя цряйи сыхылыр йаман.-
Кирстен гаранлыгда тянща гям чякир,
   - Сян мяним йаныма дюнмяйяжяксян.-
 
* Г.Ибсен. Сулхаугада шяклик (норвеч.).

1894

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ВЛАДИМИР НАБОКОВ.

ШАИРЯ.

Мянасыз эцнлярин батаглыьыны 
Тярк ет ей шаирим, эцн йени, ойан!
Йени бир щявясля няьмя оху, эял.
Ани тяяссцратын чаларларыны 
Дягиг ифадяйля вермяйи юйрян!
Гой ки, бу ейщамлар кюлэядя галсын,
Йалныз чалыш, вуруш, гой шеирлярин
Сиррли-тялалцмлц ащянэя варсын.
 Гой ащянэи олсун тутгун вя титряк;
Фягят цчщежалы гафийялярдян 
Гырыг юлчцлярдян шеирдя ял чяк. 
Дягиглик эярякдир, паклыг вя гцввят,
Бош сясляр дюзцлмяз, мцямма йорур.
Йени сяс динлярям, гаршымда мяним
Йени оба дурур, йени йурд дурур…
 
                  2 сентйабр 1918

Йаша, щесаблама, етмя шикайят,

Ня бу илляри сай, ня дя планети.

Фикирляр тоггушур, сонда нящайят

Юлцмя, яжяля хейр, йох дейир.

 

     Мярщямятли ол ки, тяляб етмя сян

Сялтянят, щамынын гайтысына гал.

Булудсуз сямайа дца едяркян,

Пейьямбярчичяйини нязяря ал.

 

    Кющня арзулара етмя щягарят,

Йенилярин йаратмаьа атыб жан.

Бюйцк  вя балажа гушлара, достум,

 Бир эцн хейир-дуа вермяйи юйрян!

             14 феврал 1919


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ИКИ ЭЯМИ.

     Сакит бир лиманда 
Жянуб эцняшинин шуасы алтда
Рцтубят щавада 
Йелкянин ясдириб щярдян, арабир,
Фикирли, сащилин йахынлыьында
Ики бой-бухунлу эями йеллянир. 
 
     Лакин вахт тамамдыр. 
Дянизя ачылды бу ики эями,
Сусараг ачдылар онлар йелкяни.
Дяниздя кцлякляр щарай гопарды
Эцнляр бир-бирини говду, адлады. 
 
     Онлар таныдылар 
Дянизин мякрли ахынларыны. 
Онлар таныдылар 
Суларын бярг вуран эежядярини.
Узагда сащилляр, 
Арабир галхыб
Рюйа тяк эерийя чякилирдиляр. 
 
     Щярдян дя онлара еля эялирди: 
Цмид файдасыздыр, цмид щавайы, 
Илдырым чахырды, туфан гопурду 
Бунун да ардынжа зцлмят дяниздя 
Дальалар кцкряйир, тцьйан едирди.
 
    Бязян эямиляри щяйажан боьур,
Ятрафына бойланаркян ащястя. 
Щяр бири фикирдян, гямдян боьулуб
Сорурду: «Щардасан ай йазыг, достум».
 
    Чох туфанлар гопду, рюйалар йанлыш,
Чох эизлин гайалар дурду гаршыда. 
Йаланчы мяшялляр эюрдц гаршыда, 
Фягят, сяфярлярин эюзял мяляйи 
Онлары горуду аддымбашында.
 
   Инди мцддят тамам… сусмуш фыртына.
Йеня дя эямиляр цзцр, тялясир.
Цфцгдян чыхараг эюзлянилмядян,
Эерийя  дюндярир кцляк эямини!
    Онлар эюрцшдцляр, 
Йеня дя дурдулар бирэя йан-йана.
Эяздикляри  дянизлярдян данышыб
Пычылдайыб, сакит йатан цммана
Дальалар динляйир сонда онлары 
Фягят танымырлар 
Бир вахтлар бурада сяссиз йеллянян
Лал  эямиляри…
             26 март 1918

 

ШАИР.

     Кюмцря чеврилмиш харабялярин, 
Тящгирляря дюзмцш мязарлыгларын.
Арасында гямли, цмидсиз дейил,
Йашамаг ешгийля йашыйырам бил. 
 
     Сиррли, мцаммалы илщамымла мян,
Олмушам, тцфефли, сяфил, сяркардан.
Бир дя анлашылмаз севинжимля мян,
Айдын сямалары сейр едирям. 
 
    Башымын цстцндя дайаныб эцняш,
Эюзляримдян ахыр ширин эюз йашы.
Щеч кимин кюнлцня дяймярям ясла,
Щеч кимин олмарам юмцр йолдашы.  
 
     Мян башга сяадят сораьындайам, 
Мян башга бир гямя олмушам мющтаж.
Мискин вя жинайят долу мараьым
Щардадыр, онлара йохдур ещтийаж.
 
     Узагларда аловланыр йаньынлар,
Шималын шяфяги орда парлайыр. 
Дцнйа силкялянир, кющня ганунлар,
Йенидян гцввядян дцшцр, тапданыр.   
 
     Орада халглар да сярхош, авара,
Диваня бир йашам гурур, йарадыр. 
Азадлыг щейкяли, о мцгяввайа 
Вурулан дамьа да аьыр йарадыр. 
 
     Мян кянарда дуруб, дуа едирям,
Севинжим щядсиздир, йох ещтийажым.
Бцтцн каинаты гялбян дуйурам 
Рущум она бянддир, одур ялажым. 
 
     Эащ дальалар иля тутур сющбятим,
Эащ кцляк, эащ да гуш мяня щяйандыр. 
Эащ да сямалара вериб сиррими 
Ян мящрям, ян эизлин арзуларымы 
Онларла бюлцшмяк, ня хош мягамдыр.           
23 октйабр 1918

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ФЕДЕРИКО ГАРСИА ЛОРКА.

СОНЕТ.

Мяйус-мяйус титряйян сойуг мамыр цстцня,

Дцшян эюлэям чизэисин дяйишярми, ясла йох.

Онун сучсуз айнасы якс етдиряр нябзими,

Щяр бир сюзцн мянасын йозар билдийи кими.

 

Чцн симлярин сели, ганадсыз мяхмяр,

Йалныз пуч варлыьын язяли рямзи.

Шяклим гум лякинин жярэяляриндя,

Тимсащын гярибя щалына бянзяр.

 

Вя гой ки яжялин мави дилляри,

Аловун дадыны дейил, сящрада

Чичяклянян назын тамыны билсин.

Гой вахтындан яввял гцввятдян дцшян

Гцдрятин вя эцжцн сон рямзи кими

Айаг алтда галмыш эеорэинлярин

Язилмиш отларын саплагларында

Бир ялчим тоз олуб ябяди галсын.


СОНЕТ.

Мян сянин эюзляриндяки бу ишыглы мюжцзяни итирмякдян горхурам,

О мюжцзя эюзляриндя, сянин нямли эюзляриндя донуб тамам.

Мян сянин эцл няфясиня щеч тохуна билмядийим о эежядян горхурам,

Горхурам ки, о бир галаг будаглары мюжцзяли бир сащиля дюшямяли оларам.

Мян ичиндя язаб, зцлм гурдларынын доландыьы бир мейвяни дашымаьы истямирям,

Яэяр мяним хязинями сян юзцнля апамаьа разысанса, бу да сяня олуб нясиб

Яэяр мяним аьрыларым, ажыларым мяндян мярщямят дилямяк истямирся,

Яэяр мяним бу варлыьым  бу дцнйада бир дяйярли жисмя беля щеч дяймирся.

Гой бу мискин варлыьымын иткиси дя сяни мяйус елямясин,

Гой гаршына хан пайыздан мирас галан йарпаглары, ал хязаны тюкцлсцн.

 

ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

СЕРЭЕЙ ЙЕСЕНИН.

ЭЮЗ ЙАШЛАРЫ.

Эюз йашлары… йеня ажы эюз йашлары,

Кюнлцмц шад етмяйяжяк, бу гям, кядяр.

Йеня зцлмят…вя пуч олмуш арзуларым,

Сонсуз, чох-чох узаглара цзцб эедяр.

 

Бяс сонрасы? Йеня щямин мяшяггятляр?

Хейр, бясдир, кифайятдир, щаны динжлик?

Унудулсун дярд доьуран гямли сясляр,

Бу црякдян узаг дцшсцн гой цзэцнлцк.

 

Тозаьажы  алтында бяс ким охуйур, яглим чашыр,

Мяня таныш бир варлыьын цнц, сяси.

Эюз йашлары… йеня щямин эюз йашлары,

Йеня доьма йурдум цчцн щясрят ясир. 

 

Фягят мян ки вятянимдя, йурдумдайам,

Амма йеня цряйими эюз йашыйла цздцм йаман.

Эюрцнцр ки, йалныз сойуг мязарда мян

Нящайят ки, динжлик, щцзур тапажаьам.

 
ТЯЯССЦФЛЯНМЯМ, ЩАРАЙЛАМЫР, АЬЛАМЫРАМ!
Тяяссцфлянмям, щарайламыр, аьламырам,
Щяр шей тцстц кими бир эцн сяйрийяр. 
Щяр ан гызылларла бязянян юмрцм, 
Бир эцн эянжлийим дя ярийиб, эедяр. 
 
Даща дюйцнмярсян щямянки кими 
Сойуг рузэарлара гонаг цряйим.
Тозаьажы читинин дя вятяни, 
Йалын доланмаьа жязб етмяз мяни.
 
Сяфил рущум! Сян артыг йорулмусан,
О аловлу додаглары тярпятмяйя чатмаз эцжцн.
Ей мяним итирилмиш тяравятим, 
Ей гайнайан дуйьуларым, 
Сиз ей азьын бахышларым. 
 
Мян даща арзуда симиж олмушам, 
Ей щяйатым, бялкя йуху эюрцрям?
Бир бащар сящяри сюкцляндя дан,
Чящрайы кющляни чапыр, сцрцрям. 
 
Биз ки бц дцнйада пучуг, фанийик,
Аьжагайын йарпаглары сцзцр миси...
Бяхтявярсян, чцнки сяня бу дцнйада
Чичяк ачмаг вя мящв олмаг олду нясиб. 

 



ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

М.Й.ЛЕРМОНТОВ.

ШАИРИН ЮЛЦМЦ.

 

Ей тяхти – султаным  гисас эцнцдцр,

О цздян гаршында диз чюкмцшям мян. 

Адил ол, гатиля жяза щюкмц вер,

Еля едам чыхарт гой мин ил сонра…

Сянин щагг диванын бяйан ейлясин

Язиз хяляфляря, сон нясилляря

Жанийя вердийин ибрят дярсини.

 

Шаир щялак олду – намус ясири –

Бир шяря, бющтана гурбан эетди о.

Гялбиндя гурьушун, интигам  оду

Вя мяьрур башыны эюр ендирди о!

Шаирин цряйи таб эятирмяди

Уму – кцсцлярин рцсвай шяклиня

О гийам  галдырды  яввялки кими

Жащил жямиййятин чцрцк фикриня,

Шаир юлдцрцлдц – мязардыр йери

Шаир юлдцрцлдц – ня мянасы  вар?

Сел кими чаьлайан эюз йашларынын

Онун унванына йаьан тярифин

О мискин, о рязил, хар бяраятин?

Амансыз щюкмцнц верди бу щяйат,

Сизми дейилдиниз ону говла     йан?

О азад рущуну, истедадыны

Рязил дцнйаныза йахын гоймайан?

Сизми дейилдиниз кеф олсун дейя

Кюзц йаваш -йавав аловландыран?

Инди байрам един – сон мяшяггяти

Ясла дашымаьа чатмады эцжц.

Ярийян шам кими сюндц о дащи

Солду язямятли шер чялянэи

Онун гатилися сойугганлыгла

Ендирди зярбяни… няйди эцнащы?

Шаирин цряйи вурур арамла

Ялиндя тярпянмяз галыб силащы

О бир мюжцзяйди, гярибан кими

Йцзлярля гачаьы хатырладарды.

Талейин йазысы беляймиш, щейщат

Шаир сяадят  овуна чыхарды.

Гящгящя чякярди, нифрят едярди

Вятяня йад олан диля, яхлага

О ганлы шющрятя аман вермязди

Ганын булаг кими гайнадыьы ан

Няйя гылынж чякдийини билмязди!

Шаир юлдцрцлдц – мязара енди

Чох язиз вя сиррли мцьянни кими

Хялвяти щясядин шикары ися

Шаирин дилиндя тярифя дюндц

Амансыз фярманын олду гурбаны

Ня цчцн няшяни тярк етди шаир?

Сямими достлуьу тярк етди шаир?

Асудя щяйатдан, зювгц – сяфадан

Щясядин мцлкцня гядям гойду о

Азадя цряйин хятриня бир дя

Чыльын ещтирасын хятриня мцдам

Нейчин  ифтирайла цлфят баьлады?

Вя йалан вядляря, нявазишляря

Нядян шаир дцшцнмядян инанды?

О эянж йашларындан камалы иля

Дярк етди дцнйаны, бцтцн хилгяти

Шер чялянэини алыб ялиндян

Тиканлы чялянэи етдиляр ята

Дяфня йарпаьыйла бу варидата

Эюрцнмяз тиканлар санжды, далады

Шан – шющрят сащиби, камил бир башы

Онун сон анларын зящяр чейняди

Эцлцнж жащиллярин мякри, гарьышы

Шаир щялак олду – гисас алмадан

Азыб  цмидлярин мцяаммасында

Эетди овгаты тялх, бядбин вя пешман

Лятиф няьмяляр дя сусду ябяди

Ясла ешидилмяз тяраняляри

Шаирин мяканы дарысагал, гямэин

Шери язбярдир дилиндя халгын

 

Сиз ися мцштябещ хяляфляр, щейщат

Шанлы сяляфлярин хяйанятийля

Дилляря дцшдцнцз, шющрят тапдыныз

Шяряфи алчалмыш сяфил гулларын

Щяр жцр язабындан гидаландыныз

Наразы, рянжидя галмыш сойларын

Сяадят таьындан ойун гурдунуз!

Сизи хясис кцтля, тамащкар кцтля

Тахта сащиб етди, баша таж етди

Азадлыг, Дцщанын вя Язямятин

Олдуз гатили

Ганун сизин цчцн сахланж йериди

Мящкямя, щягигят, ядалят беля

Сизин гаршынызда сусур, мцтиди

Сиз ей позьунлуьун садиг достлары

Щаггын диваны вар, унутмайын сиз

О горхунж мящкямя сизи эюзляйир

Ону сатын алмаз дцнйанын вары

Щяр ямял, щяр ниййят она бяллидир

Гейбятдян, йамандан ял чякин бары

Онсуз да чарясиз галдыз, кюмяксиз

Фягят дамардакы гара ганыныз

Ахса да,  яфв етмяз щаггын диваны

Бир вахт су йериня ахан шаирин

Эцнащсыз вя  мясум, тямиз  ганыны.


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ВАЛЕРИЙ БРЙУСОВ.

ЭЯНЖ ШАИРЯ.

Ей нювжаван шаир авловлу эюзлярля бахырсан мяня,

Цч нясищят, юйцд верирям сяня.

Биринжиси: бу эцн сянинки дейил,

Шаирин йашамы йалныз сабащдыр.

Сонра мярщямяти цряйиндян сил,

Юзцня мящяббят шюлясин йандыр.

Цчцнжцсц: сянятя дя тязим ет,

Йалныз она тапын мягсядсиз, она.

Яэяр юйцдцмц гябул ейлясян,

Дцнйадан сусараг галиб эедярям.

Юдцмцмдян сонра билярям ки мян

Ки бу эен дцнйаны щаглы тярк етдим,

Ки эюзял бир шаир йаратдым эетдим.

15 ийул 1896

 

* * *

Биз онунла тясадцфян эюрцшдцк,
Ону щяр ан арзулардым горхараг.
Лакин цзцн мцддят эизлин диляйим,
Гямимя бцрцндц эюзлярдян ираг. 
 
Лакин бир гызыла бярабяр анда, 
Ачдым цряйими, ачдым сиррими. 
Бу заман гызарды йанаглары да,
Ешитдим нящайят «севирям сяни».
 
Титряйян бахышлар дюндц алова,
Додаглар говушду, тутушду бу дям.
Бу кющня яфсаня, наьыл олса да,
Эаван галажагдыр щяр ан дцнйада. 

27 апрел 1893

* * *

Чох йалан данышдым, рийакар олдум,
Чох шяр ишляр тутдум, пискликляр етдим.
Фягят инамымын мцгабилиндя 
Алажам жязамы ужа Танрыдан. 
 
Мян щяр дягигямин билдим гядрини,
Щяр саатым – ани шиддят, истякди.
Юмрцм бойу йаньы иля йашадым,
Йолда сусузлуьуму йатыртмадым. 
 
Щяр сядайа сяс вермяйя щазырам,
Гялбими щяр кяся ачарам дцзц.
Дцнйада бир достума растламадым,
Ябяди лал эюрдц мяни йер цзц. 
 
Мящяббят эюзлядим, фягят дуймадым,
Онун аьушуна эирмядим, щейиф,
Гялбимя сойуглуг, айаз бурахдым,
Арзума, диляйя хяйанят едиб!
 
Кими алдатмышам, инжитмишям мян,
Кимляри мящв етдим – эялсинляр диля!
Лакин узун илляр ахтардым, билдим,
Ядалятин щюкмц садигдир мяня! 

16 апрел 1902

 


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

БОРИС ПАСТЕРНАК.

АЙРЫЛЫГ.

Дящлиздян инсан бахыр,

Танымыр комасыны.

Сяфяри гачыш имиш,

О евинин йериндя

Тапмыш харабасыны.

 

Щяр йердя щяр шейи,

Ебидляр алт-цст.

Вурулан зийаны анламыр нашы,

Эюздяриндян ахан ажы эюз йашы

Бир дя баш аьрысы

Гоймур вязиййяти дуйсун, анласын.

 

Сящярдян бейниндя уьулту, сяс вар,

Бялкя гара басыр ону индижя?

Нядян бу мягамда онун аьлында

Дяниз щагда жювлан едир хяйаллар?

 

Шцшянин ярпиндян эюрмцр щяйяти,

Танрынын ишыьы дцшмцр отаьа.

Онун щеч чыхылмаз бу вязиййяти

Бянзяйир сящрайа, дярин ирмаьа.

 

О, она язиз иди,

Щяр бир чизэиси иля.

Нежя дяниз сащили,

Севир ляпялярийля.

 

Нежя гамышы йуйур,

Сулар туфандан сонра.

Онун гялбиня варыр,

Жизэиляри, бичими.

 

Мяшяггятли иллярдя,

Аьыр йашам анында.

Талейин щюкмц иля,

Она мисмарлананда.

 

Манеялярдян кечиб,

Тящлцкяни адлайыб.

Даьларын гойнунда,

Нечя йерляр щаглайыб.

 

Инди онун сяфяри,

Ола билсин мяжбури.

Айрылыг щяр икисин,

Йейиб даьыдар бир эцн.

Щясрят язиб йумшалдар,

Онларын сцмцклярин.

Инсан ятрафа бахыр:

Ону тярк едян дилбяр

Палтарлары чыхарыб,

Ряфлярдян биряр-биряр.

 

О эежяйяжян беля,

Эязир-доланыр евдя.

Ряфяляря дцзцр бу ан,

Отагда сяпялянмиш

Щяр чешиддя жындыры,

Бичим нцмунялярин.

 

Диз чюкцр гялбиндя гям,

Ийняли бир парчаны

Тутуб ялиндя бу дям.

Гяфлятян эедян эюзял,

Эюз юнцндя жанланыр.

Ажы эюз йашы тюкцр,

Цряйи параланыр.

1953


ПЯРВИН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

К.Д.БАЛМОНТ.

***

Парлаг май айы да сяфяр цстядир,

Зцлмятя гярг олур цфцг ня йазыг.

Беш ил дя ютяъяк, отуз йашымда

Бцлбцлляр сусаъаг, дцшяъяк сазаг

Бащар эцнляри дя хяйал олаъаг

 

Сонра да сярсяри эяздийим эцнляр

Сыхынты, шцбщяйля, цсйаным иля

О зянэин анларым башланаъагдыр

Вя щямин анларда гялбим сызлайыб

Язаба, зиллятя рам олаъагдыр

Вя щямин анларда аьлым, шцурум,

Щюкмран талейин мянэянясиндя

Сыхылаъагдыр

 

Щяйат мяня ня вяд едир десяня?

Щансы тясяллийля мяни товлайыр?

Ола билсин мящяббят вя сяадят

Ята едяъяк мяня

Йа да

Хейр о мащирди йалан демякдя

Щяйат алдатмаьа мейлли олур

Дцз йолу гойубан мяним гаршымда

Ачаъаг язаблы, тиканлы йолу

 

Вя ола билсин ки щямин йолда мян

Щяр аддымбашында йыхылаъаьам

Вя ола билсин ки щямин йолда мян

Бцтцн достларымы итиряъяйям

Вя ян дящшятлиси ляйагятимя

Вердийим вядляря инанмайаъам

 

Гой олсун. Тяряддцд йохдур. иряли

Доьру аддымлайыр йалын айаьым

Ня фярги истидир, эеъядир йа ки

Сойугдур, туфандыр мяним гонаьым

Бир кясин язабын сусдурсам йетяр

Аъы эюз йашыны силлсям, бясимди!

 

1894

***

Ей гадын, сян охшайыъы бахышла

Бир дя додаьындан гопан юпцшля

Щяр ан ойнамаьа щазыр ушагсан

Сянин варлыьына, сянин ешгиня

Нифрят бяслямяйин явязиндя мян

Сяни щяйаъанла, дярин хиффятля

Севирям йеня!

Сяня ъан атырам, яфв едирям мян

Сяни ня етмяли чох севирям мян

Ещтирасын аьушунда дурмадан

Хатырларам сяни щеч йорулмадан

Бир гямзян бясинди тяляф едим мян

Рущуму, гялбими, севян кюнлцмц

Наз сатан эюзлярин яфсуну цчцн

Щяйатда щяр шейи гурбан верярям

Щягигятдян ширин йалана эюря

Чыльын язабларын сыхынтысына

Щяйатда щяр шейи гурбан верярям

Сян гяриб рюйалар, сясляр, аловлар

Дянизи, цмманы олмусан нядян?

Сяндя гязябли рущ, язиз дцща вар!

Сян щям язиз достсан, щям ябяди дцшмян.

 

1894

 

ЯГРЯБ

СОНЕТ

Мяни щалгавари алов чуьлайыр,

О йахын эялдикъя юлцм тялясир

Бу жцр агибятдя мяням мцгяссир

Сябяби будур ки йаман ийрянъям

Гяддар вя ганичян бир ягрябям мян.

 

Мяни тягиб едир, мяни инъидир

Щяр йердя дцшмянин бяд нязярляри

Чыхыш йолу йохдур, юлмя табейям

Щяр ъцря аловда говрулмалыйам

 

Аловун дилляри дящшятлидирся

Онун няфясиндя чохдур ващимя

Йалныз тяк ещтирас щакимдир мяня

Юлцрям. Талейя бойун яймядян

Мейдан охуйараг аъы щяйата

Юлцмц юзцмдя тапдым гяфлятян

Фягят ягряб кими юлцрям щейщат

Юлцрям гцрурла, юлцрям азад

***

Гапалы эюзлярля йашамаг олар,

Щяйатда щеч няйи арзуламадан

Ябяди сямайла видалашмаг да

Ятрафда щяр шейин юлц вя ъансыз

Шякилдя галдыьын анламаг олар

 

Сяссиз вя сямирсиз йашамаг олар

Лагейд, биэаня вя сойуганлы

Шам тяк сюнян анларыны саймадан

Пайыз мешясинин ъан йандырараг

Варлыьынын щеч фяргиня вармадан

Щечлийя говушан арзуларын да

Гярар тутмасына мящял гоймадан

 

Мцгяддяс шейляри тярк етмяк олар

Вя изсиз-сорагсыз нифрят бяслямяк

Бах беля шейляри севмямяк олар

Фягят кечмишини йанылтмаг олмур

Щейщат  кечмишини унутмаг олмур!

 


АЙРЫЛЫГ

СОНЕТ

Айрылыг, айрылыг юзэясян, йадсан

Бош мяфщумсан, пуч, щядяр

Мяни щеч ким севмяйир

Ана торпаьым гядяр

 

АВАРЫНЫН НЯЬМЯСИ

 

Тцфейли тяк йашамаьа лайиг инсалар да вар,

Щараларда олсам да мян – щяр заман йад, юзэяйям

Ахар чай тяк щярякятли арзулара сайгым вар

Мян дяйишкян арзуларын чарясиз ясирийям

 

Гаршымда шящярляр дурур йан-йана,

Кяндляр язаб ичря йаман эюйняйир

Лакин бу кюксцмдя йанан цряйим

Интизарын эюрцшцня эялмяйиб

 

Айрылыг! Изидир гейри йелкянин

Дальадыр щеч йохдур охшары онун

Бяли мян сяфилям, айагларымла

Тапдайан зямини, эязян зямини

Бир сюзц, бир фикри щяр ан дурмадан

Тякрар елямякдян йорулан сяфил

 Торпаьа йыхылыб етирафла мян

Аьларам, гурумаз эюзцмцн йашы

Ей танрым, ей ряббим щяр шейя ряьмян

Мяни щеч ким севмир торпагдан башга!

 

ОРАДАН

МЯН СИЗЯ БАЬЛАР ВЯД ЕДИРЯМ

ГУРАНИ-КЯРИМ

Сизя баьлар вяд едирям

Ябяди бир мяскян баьышлайырам,

Щарда дан улдузу йени ойаныр

Щарда сакит чайлар йухуйа далыр

 

Сизи сясляйирям еля бир йеря

Щарда ки ня кядяр, ня дя гцруб вар

Сизя лал сцкуту таныдым дейя

Щардан ки гайытмаз эцълц туфанлар

 

Мян сизя еля шей эюстяряъяйям

О сизя щеч заман хяйанят етмяз

Цммана гярг олан йекя даш кими

Дальалары кюпцкляндиря билмяз

 

Улдузун сясиня доьру жан атын,

Бахын: гаршынызда алышырам мян

Щеч вахт солмайаъаг чичякляр иля

Сизя баьлар вяд едирям.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ТЯРЖЦМЯЛЯР.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

ЯСАРЯТ.

Инсанлар – щяйатын кюляляляридир, щяйат ися онларын эцндцзлярини рцсвайчылыьа вя тящгирляря гярг едян, онларын эежялярини эюз йашы вя ганла долдуран ясарятдир.

Мяним дцнйайа эюз ачдыьым эцндян йедди мин ил кечся дя, мян индийя гядяр итаяткар гуллардан вя голлары гандаллы ясирлярдян савайы бир кимсяни эюрмямишям.

Мян бцтцн йер цзцнц эязмиш, Шяргдя вя Гярбдя олмушам. Мян щяйатын гаранлыг эежясиндя вя айдын сящяриндя сяйащятя чыхмышам. Мян миллятлярин вя халгларын маьаралардан чыхараг, сарайлар ужалтмаларынын шащиди олмушам. Лакин индийя гядяр мян йалныз аьыр йцк алтында бцкцлян белляр, гандалланан ялляр вя бцтляря диз чюкян  дизляр эюрмцшям.

Мян инсанын ардынжа Бабилистандан Парися, Ниневийадан Нйу – Йорка гядяр йол эялмишям. Щяр йердя гум цзяриндя айаг излярини мцшайият едян зянжир излярини эюрмцш вя мешяляр иля вадилярин нясилляр иля ясрлярин инилтисиня, ащу – зарына нежя зцй тутдуьуну ешитмишям.

Мян сарайлар, елм мябядляри вя мцгяддяс йерляр эюрмцшям. Мян тяхти - тажлар, хитабят кцрсцляри вя мещраблар юнцндя дайанмышам. Мян щяр йердя фящлянин – сащибкарын гулу, сащибкарын – дюйцшчцнцн гулу, дюйцшчцнцн – щюкмдарын гулу, щюкмдарын – кащинин гулу, кащинин – бцтцн гулу олдуьуну, бцтцн ися шейтанлар тяряфиндян кцлдян йапылдыьыны вя инсан кялляляриндян галагланан даьын башында ужалдылдыьыны эюрмцшям.

Мян варлыларын вя эцжлцлярин маликяляняляриня, касыбларын вя зяифлярин дахмаларына эирмишям. Мян фил сцмцйц вя гызыл иля бязядилмиш отагларда, цмидсизлик кабусларынын мяскунлашдыьы вя юлцмцн няфясинин щисс олундуьу комаларда олмушам. Мян сцдямяр кюрпялярин ана сцдц иля ясаряти нежя ямдиклярини, оьланларын ейни заманда елмя вя итяаткарлыьа нежя йийяляндиклярини, гызларын астары итаяткарлыгдан вя тявязюкарлыгдан тикилмиш палтары нежя эейиндиклярини, гадынларын мцтилик вя дюзцм йатаьында нежя йатдыгларыны эюрмцшям.

Инсанларын нясли иля мян Ганга сащилляриндян Фярат чайынын сащилляриня, Нил боьазына, Синай даьларына, Афина мейданына, Романын мябядляриня, Константинополун (Истамбулун) дар кцчяляриня, Лондонун мящялляляриня гядяр йол эетмишям. Мян шющрятин вя язямятин йанында щяр заман ясарятин тянтяняли аддымларла йцрцдцйцнц эюрмцшям. Мян эянж оьланлар иля гызларын мещрабларда нежя гурбан кясилдиклярини вя ясарятин Танры адландырылдыьыны; ясарятин шяниня мейляр ичилдийини вя она ситайиш олундуьуну, ясарятин чар елан едилдийини; бцтляря нежя мядщиййя охундуьуну вя онун пейьямбяр адландырылдыьыны; онун гаршысында нежя диз чюкцлдцйцнц вя онун ганун адландырылдыьыны эюрмцшям. Инсанлар ясарят уьрунда дюйцшяряк бир – бирини гятля йетирир вя буну вятянпярвярлик адландырырлар; онлар онун гаршысында итаят едяряк, ону Танрынын торпагдакы кюлэяси адландырырлар; онлар онун ирадясиня табе олараг евлярини вя кяндлярини йандырыр вя буну гардашлыг вя бярабярлик адландырырлар; онлар бцтцн гцввялярини вя вахтларыны ясарятя сярф едир вя буну вар – дювлят вя тижарят адландырырлар…

Ясарятин адлары чох олса да, мащиййяти щяр заман ейнидир. Формажа мцхтялиф, лакин мязмунжа дяйишмяздир. Ясарят – мцхтялиф яламятли ябяди хястяликдир; ушаглар ону щяйат ешги иля бирликдя валидейнляриндян алырлар; ясирляр ону бир тохум кими нювбяти ясрлярдя якир вя бу бир фяслин илин диэяр фяслинин барыны - бящрясини топламасына бянзяйир.

Йолумда ясарятин гярибя вя мюжцзяли нювляриня раст эялмишям. Мян кор ясарят иля дя гаршылашмышам. – О, индики щяйаты кечмиш щяйат иля мювкямжя баьлайараг, инсанларын рущуну гядими яждадларынын адят – яняняляри гаршысында сяждя етмясиня мяжбур едиб, онларын жаван бядянлярини гожанын рущу иля долдурараг, онлары чцрцмцш жясядляр вя кцлляр иля долу, аь бойа иля рянэлянмиш сярдабяйя чевирир.

Лал ясарят. – О, кишини онда ядавят, кин, нифрят ойандыран арвадына баьлайараг, гадынын бядянини евлилик йатаьына, гадында икращ щисси йарадан яринин гаршысына атыр вя онларын щяр икисини щяйат амансызлыгла тапдалайыр.

Кар ясарят. – О, инсаны кцтлянин зювгцня риайят етмяйя, онун рянэиня бойанмаьа, она йарайан палтарлар эейинмяйя мяжбур едир; о, онун сясини якс – сядайа, бядянини ися кюлэяйя чевирир.

Ахсаг ясарят. – О, эцжлц кяслярин йаланчылар гаршысында тязим етмяляриня мяжбур едир, о, онларын ирадялярини шющрятпярястлярин шылтаглыгларына табе едяряк ялин бир щярякяти иля ишя салынмасы, дайандырылмасы вя йа сындырылмасы мцмкцн олан машынлара чевририр.

Чал сачлы ясарят – О, ушагларын рущларыны булудлу зирвялярдян ещтийажын жящалят иля, щягарятин ися цмидсизлик иля  гаршы олдуьу, жинайятялярин аьцшцнда йашайараг щцэашлар ичиндя тяляф олдуглары  дярд учурумуна йуварладыр,

Рийакар ясарят – О, жисимляри дяйяриня эюря гиймятдяндирмир,  онлары сящв адлар иля чаьырыр; о фырылдагчылыьы бясирят, бошбоьазлыьы – цлямалыг, зяифлийи – мцлайимлик, горхаглыьы ися – гцрур адландырыр.

Бели бцкцлмцш ясарят – О, горхунун кюмяйи иля зяиф инсанларын диллярини тярпядир вя онлара яслиндя щисс етмядиклярини сюйляйир, дуймадыгларыны арзуладыгларыны билдирир, вя сяфиллийин юз ирадясиня ряьмян асанлыгла идаря етдийи жындыр яски парчасына чеврилирляр.

Гозбел ясарят – О, бир башга халгын ганунлары иля диэяр халгы идаря едир.

Готур ясарят – О, чар ушагларыны тахт-тажа чыхарыр.

Гара ясарят – О, жинайяткарларын щеч бир тягсири олмайан ушагларыны рцсвай едир, онлара бющтан атыр.

Вя ясарят гаршысындакы ясарят. – Бу, яталят гцввясидир. Мян нясиллярин архасынжа эетмякдян йорулдуьум заман, мян халгларын вя миллятлярин тянтяняли йцрцшцня тамаша етмякдян усандыьым заман кечмишин кабусларынын эизляндикляри вя эяляжяйин ювладларынын юз вахтыны-заманыны эюздядикляри кюлэяляр вадисиндя тяк-тянща отурдум. Вя мян орада тянщалыгда доланараг эцняшя диггятля бахан кабусу эюрдцм. Мян сорушдум:

- Сян кимсян? Сянин адын нядир? – О, жаваб верди:

- Мяним адым - азадлыгдыр.

- Бяс сянин оьулларын щарададыр? – дейя мян суал вердим.

- Бири хачын цстцндя щялак олду. Диэяри аьлыны итиряряк вяфат етди. Цчцнжцсц ися щяля дцнйайа эялмяйиб.

Вя кабус думанда гейбя чякилди.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

БИЗ ВЯ СИЗ.

Биз гямин, сиз ися шянлийин оьулларысыныз. Биз дярдин оьулларыйыг, дярд ися – гялби даь инсанлара йахынлашдыгжа раст эялинмяйян Илащинин кюлэясидир; биз гямя гярг олмуш цряклярин сащибийик. Кядяр ися о гядяр бюйцкдцр ки, кичик црякляр онлары ящатя етмяк игтидарында дейилдир; сиз эцлцрсцнцз, биз ися аьлайыр вя фярйад гопарырырг, лакин бир дяфя эюз йашлары ичиндя йуйунан кяс ябяди олараг пак олажагдыр. Сиз бизи танымасаныз да, биз сизляря йахшы бялядик. Сиз щяйатын сцрятли чайынын аьушуна атылараг, биз тяряфя бахмадан ирялийя доьру атылырсыныз, биз ися сащилдя отуруб сизи изляйир вя динляйрик. Сиз бизим фярйадымыза мящял гоймурсунуз – сизин гулагларыныз эцндялик сяс-кцйля долур, биз ися сизин няьмяляринизи динляйирик, чцнки эежялярин пычылтысы бизим гулагларымызы гапамышдыр. Биз сизи эюрцрцк, ахы сиз зяиф йанан ишыг алтында дайанмысыныз. Сиз ися бизляри эюрмцрсцнцз, чцнки биз дюзцлмяз дяряжядя бярг вуран зцлмятдя гярар тутуруг. Биз дярдин  оьуллары – пейьямбярляр, шаирляр вя мцсигичилярик. Биз гялбимизин сапларындан Танрылара гийафя тохуйур вя рущумузун тохумлары иля мяляклярин овужларыны долдуруруг. Сиз ися - гайьысыз шянлийин вя битиб-тцкянмяйян ейш-ишрятин оьцллары олуб, гялбинизи бошлуьа тяслим едир вя онун бармагларындан нявазиш эюзляйяряк сяфещлийин йанында истиращят ахтарырсыныз. Чцнки сяфещлийин евиндя сизляря защиринизи эюстяря биляжяк айна йохдур. Биз гям ичиндя ащ чякирик вя бизим ащу-зарымыздан чичяклярин пычылтысы, будагларын хышылтысы вя чайларын шырылтысы эюйляря ужалыр. Сиз эцлцрсцнцз вя сизин гящгящянизин гыьылжымлары кяллялярин хышылтысы, зянжирлярин дянэи вя учурумдан ешидялян фярйад сясляри иля говушур. Биз атлайырыг вя бизим эюз йашларымыз щяйатын кюксцня эежянин дидяляриндян дан йеринин гялбиня ахан шещ дамжылары кими тюкцлцр. Сиз эцлцрсцнцз вя сизин додагларынызын кянарларындан истещзалы тябяссцм – иланын дишляриндян гурбанынын йарасына дамжылайан зящяр кими ахыр.

 Биз дулларын дярдини вя йетимлярин язабыны эюрдцйцмцз цчцн аьлайырыг, сиз ися гызылын парылтысына кор олдуьунуз цчцн щеч няйи эюрмядийиниздян эцлцрсцнцз. Биз мязлумларын фярйадыны вя зцлмя мяруз галанларын чыьырты сяслярини ешитдийимиз цчцн аьлайырыг, сиз ися бадялярин жинэилтисиндян савайы щеч няйи ешитмядийиниз цчцн эцлцрсцнцз.

Бядянимиз рущумузу Танрыдан айырдыьы цчцн биз аьлайырыг, сизин жисминиз ися фани шейляря йахын олдуьу цчцн сиз эцлцрсцнцз.

Биз дярдин, нисэилин, сиз ися шянлийин, няшянин ювладларысыныз. Эялин, эцняшин гаршысында дярдимизин вя няшянизин бящрясини нцмайиш етдиряк!

Сиз ясирлярин кялляляриндян пирамидалар ужалтмысыныз; щал – щазырда бу пирамидалар гумларын цзяриндя дайанараг, нясилляря бизим ябядилийимиз вя фанилийимиз щаггында рявайятляр сюйляйирляр. Биз азад рущларын, инсанларын ялляри иля Бастилийаны даьытдыг вя Бастилийа миллятлярин дилиндя бизим цнванымыза сюйлянян лянятя вя алгыша чеврилмишдир. Сиз Бабилистанын баьларыны мязлумларын зящмятляри щесабына якиб – бежярмиш вя сяфиллярин мязарлары цзяриндя Ниневийа сарайларыны ужалтмысыныз. Инди ися Бабилистан вя Ниневийа дявялярин сящраларда гойдуглары айаг изляриня охшардыр. Биз мярмярдян Астартанын щейкялини йапараг, лал вя щярякятсиз  мярмяри лязяйя эялмяйя вя диллянмяйя мяжбур етмишик; биз симлярдя нехавенд няьмялярини ифа етмишик вя щямин симляр мяканда ганад чалан ашиглярин рущларыны щарайламышдыр; биз Мярйямин рясмини жизэиляр вя бойалар иля чякмиш вя жизэиляр танрыларын фикриня, бойалар ися мяляклярин щиссляриня бянзямишдир.

Сиз Романын вя Антиохийанын мейданчаларында минлярля гурбанлары жайнаглары иля парчалайан яйлянжялярин изиня дцшмцсцнцз, биз ися бармаглары «Илиаданы», «Иованын китабыны» вя «Бюйцк Таиййяни» йаратмыш сцкута доьру йол эедирик. Сиз сайсыз – щесабсыз гадынларын рущуну эцнащ вя яхлагсызлыг эирдабына салан фялакятли ещтирасын одунда йанырсыныз. Биз ися кюлэяси алтында мцаллакляри, «Щамлети» вя Дантенин поемасыны доьуран тянщалыьы баьрымыза басырыг. Сиз гылынжынын зярбяляри алтында ганы су йериня ахыдан тамащкарлыьа диггят кясилмисиниз, биз ися ялляри иля харижи алямин билик даирясини дармадаьын едян тяхяййцля достуг.

Биз гямин, сиз ися няшянин оьулларысыныз. Бизим нисэилимиз иля сизин севинжиинизи сылдырым даьлар айырыр. Онларын тиканлы чыьырларындан сизин ян эцжлц атларыныз вя ян эюзял арабаларыныз беля кечя билмяз.

Биз сизин мящдудиййятинизя шярик чыхыр, сиз ися бизим язямятимизя нифрят бясляйирсиниз. Беля олан щалда заман бизя щяйажанла бахараг, бизим илтифатымыз иля сизин нифрятиниз арасында дайаныр.

Биз сизин йаныныза дост кими тяшриф буйурсаг да, сиз, дцшмян кими бизя щцжум едирсиниз вя достлуг иля дцшмянчилик арасында эюз йашы вя ган иля долу эярин учурум йараныр.

Биз сизляр цчцн сарайлар гурур, сиз ися бизим цчцн мязарлар газырсыныз. Бунунла да, сарайларын тямтярагы иля мязарын зцлмяти арасындан бяшяриййят дямир йериш иля аддымлайыр.

Биз сизин йолларыныза гызылэцлляр сяририк, сиз ися бизим йатаьымыза тиканлар дюшяйирсиниз вя гызылэцлцн лячякляри иля тиканлары арасындакы щягигят ябяди олараг эюзлярини йумур.

Сиз, амансыз зяифлийи иля асанлыгла тясир алтына дцшян гцввяляримизи ябяди олараг дяф етмяйя жан атырсыныз. Сиз, бир анлыьа бизя галиб эялмякля, севинждян гурбаьанын гурултусуну хатырладан сясля гышгырыр, биз ися ясрляр бойу гялябя чалдыьымыз щалда, дащиляр кими сусмаьы бажарырыг. Сиз, Назарйалыны чармыха чякмиш вя ону дювряйя алараг ону тящгир етмисиниз. Лакин о, хачдан ениб дащиляр кими йер цзцнц тярк едяряк, рущу вя щягигяти иля нясилляр цзяриндя гялябя чалыб, йер цзцнц шющряти вя эюзяллийи иля ишыгландырмышдыр.

Сиз, Сократы гятля йетирмиш, Павели дашгалаг етмиш, Щалилейи сарсытмыш, Яли ибн Абу Талиби юлдцрмцш, Мидщят пашаны боьмусунуз. Лакин онларын щяр бири йенилмяз гящрямандырлар вя инди дя ябядиййятин гаршысында диридирляр. Сизя эялдикдя ися сиз, бяшяриййятин щафизясиндя цфунятли юлцляр кими галажагсыныз вя ясрляр бойу онлары йыьышдырмаг вя торпаьа тапшырмаг цчцн гябиргазан тапылмайажагдыр.

Биз дярдин, нисэилин оьулларайыг, дярд ися каината сяадят вя билик йаьдыран булудлардыр. Сиз ися няшянин, шянлийин оьулларысыныз. Лакин, шянлик вя няшя ня гядяр бюйцк, щяддсиз – щцдцдсуз  олурса - олсун, о кцляклярин совурдуьу вя тябиятин йох етдийи тцстц гцллясиня бянзяйир.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

ЖЦБРАН ХЯЛИЛ ЖЦБРАН.

ГЯБИРГАЗАН.

Горху, яндишя эятирян, сакитлийя гярг олмуш, мябщут, сясиз – сямирсиз, улдузсуз бир эежядя инсан сцмцкляри вя кялляляри иля дюшянмиш, зцлмятя бцрцнмцш щяйат вадисиля тянща аддымлайырдым.

Мян халлы илан кими гыврылан вя жанилярин йухулары тяк гачарагда олан эюз йашына гарышмыш ганлы чайын сащилиндя дайанараг, бошлуьа доьру дюрд эюзля бойланыб, кабусларын пычылтысына диггят кясилдим.

Эежянин йарысында сыьынажагларыны тярк етмиш рущларын тянтяняли йцрцшц башланды. Мян аьыр аддымлар ешитдим вя сяся чеврилдийим заман гаршымда чох бюйцк, горхулу бир кабус эюрдцм.

- Сяня ня лазымдыр? – дейя ващимя ичиндя баьырдым.

О, мяшял кими йанан эюзляри иля мяня бахараг, сакит сясля жаваб верди:

- Мян щеч ня истямясям  дя, мяня щяр шей лазымдыр.

Бу заман мян дедим:

- Мяни сакит бурах вя юз йолунла эет.

О, эцлцмсцняряк диллянди:

- Мяним йолум – сянин йолундур. Мян сянинля бирликдя эедир вя дайандыьын йердя дя дайанырам.

- Амма мян тянщалыьы эязирям.

- Сянин ахтардыьын тянщалыг мяням. Еля ися мяндян ня цчцн горхурсан?

- Мян сяндян горхмурам.

- Бяс онда ня цчцн кцляйин тяпкиси алтында ясим – ясим ясян гамыш кими титряйирсян?

- Мян титрямирям, садяжя олараг кцляк палтарымла ойнайыр.

О, ужадан эцлдц вя эюй эурултусуну хатырладан сяси иля деди:

- Сян горхагсан, сян мяндян горхдуьун кими буну етираф етмякдян дя горхурсан. Сян мяндян даща чох горхсан да, горхуну щюрцмчяк тору гядяр инжядян - инжя йаланын кюмяйи иля эизлятмяйя чалышырсан. Щягигятдя ися сян мяни щям эцлдцрцр, щям дя гыжыгландырырсан.

Даща сонра о, дашын цзяриня гейри – иради бир тярздя отурараг, мяни дящшятя эятирян эюркями иля башдан – айаьажан сцздц.

Санки мин или хатырадан бир андан сонра ися о, мяня ришхяндля бахараг хябяр алды:

- Адын нядир?

- Ябдцллащ.[1]

- Эюр бир Аллащы тянэя эятирян Аллащын гуллары ня гядяр чохдур. Эялсяня юзцнц шейтанларын жянабы адландыр вя бунунла да онлары йени бир бялайа дцчар ейля?

Мян жаваб вердим:

- Мяним адым Ябдцллащдыр. Бу ися атамын – анамын доьум  эцнцмдя мяня вердикляри ян эюзял адлардан биридир вя мян ону щеч бир ада дяйишмярям.

О, деди:

- Щягигятян дя оьулларын бядбяхтлийи аталарын онлара вердикляри бяхшишлярдян йараныр вя беля щядиййяляри гябул едян кяс мярщума чевриляня гядяр юлцлярин гулу олараг галыр.

Мян онун сюйлядикляри барясиндя дцшцняряк вя онун цз жизэиляриня бянзяйян йуху гящряманларыны йаддашымда жанландырараг, башымы ашаьы дикдим.

Даща сонра о, йенидян мяня суал иля мцражият етди:

- Мяшьулиййятин нядир?

- Мян шеир йазыр вя инсанлара щяйат иля баьлы фикирлярими изащ едирям.

- Лакин бу унудулмуш кющня мяшьулиййятдир вя щеч кимя ня файда вермяк, ня дя зийан вурмаг игтидарында дейил.

- Бяс мян инсанлара файда вермяк цчцн эцндцз иля эежяляри нейлямялийям? – дейя мян сорушдум.

- Гябиргазан ол вя инсалары евляринин, мябядляринин вя диванханаларынын ятрафында галагланан жясядлярдян азад ет – дейя о, жаваб верди.

- Лакин мян евлярин ятрафында галагланмыш жясядляри эюрмцрям.

- Сян ятрафына тяхяййцлцнцн эюзляри иля бахыр вя щяйат туфанынын гаршысында титряйян инсанлары эюрцрсян. Сян онлары жанлы щесаб едирсян. Лакин онлар дцнйайа эюз ачдыглары андан юлцдцрляр вя онлары басдыран, торпаьа тапшыран бир кясляри олмадыьындан ням торпагда сярилмишляр вя онлардан чцрцмцш жясядлярин гохусу эялир. 

Мян горхудан юзцмя эяляряк сорушдум:

- Яэяр щям юлцляр, щям дя ки дириляр щяйат туфанын гаршысында ясим – ясим яирлярся, о заман мян онлары нежя фяргляндиря билярям?

- Юлцляр рущян горхурлар, дириляр ися щяйатын туфаны иля йарыша чыхыр вя о дайанан заман дайанырлар - дейя о жаваб верди.

О, буну дейяряк ялиня дайаг верди. Онун палыдын кюкляри кими щюрцлмцш язяляляри щяйат гцввяси иля долу иди.

Дана сонра ися о: 

- Сян евлисян? – дейя сорушду.

- Бяли, евлийям, ханымым ися дцнйа эюзялидир вя мян ону севирям.

- Нежя дя бюйцк эцнащ сащибисян! Ахы ниэащ щягигятян дя киши цчцн кюляликдир. Яэяр сян азад олмаг истйирсянся, о заман ханымындан бошан вя тянща йаша.

- Ахы мяним цч ювладым вар. Онлардан бюйцйц артыг топла ойнайыр, кичийи ися мянасыны анламайан сюзляри кякяляйир. Бяс онлар нежя олсун?

- Онлара гябиргазмаьы юйрят. Онлардан щяр бириня щимайячи гой вя онлары тярк еля.

- Ахы мян тянщалыьа таб эятиря билмярям. Мян щяйатдан арвадым вя ушагларым иля бирликдя зювг алмаьа вярдиш етмишям вя онлары тярк етдийим щалда хошбяхтлийимдян дя мящрум ола билярям.

- Арвадын вя ушагларын иля щяйат садяжя олараг аь дуваг алтындакы гара эцнлярдир. Лакин яэяр ниэащындан щеч вядя имтина едя бирмирсянся, о заман щеч олмаса рущларын гызларындан бири иля издиваж гур.

- Ахы щягигятдя рущлар йохдур. Сян ня цчцн мяни алдадырсан?  - дейя гышгырдым.

- Ащ, эянж оьлан, сян нежя дя сяфещсян! – дейя о, жаваб верди. Эерчяк олан рущлардыр. Рущ олмайанлар ися шцбщя вя гейри – мцяййянлик дцнйасына мяхсусдурлар.

- Мяэяр рущларын гызлары эюзял олур?

- Онларын мялащяти итмир, эюзяллийи ися солмур.

- О заман сюзляринин доьрулуьуна ямин олмаьым цчцн щеч олмаса  мяня онлардан бирини эюстяр.

- Яэяр сян рущларын гызыны эюрмяк вя она тохунмаг игтидарында олсайдын, о заман сян мяним мяслящятим олмадан да беля она евлянярдин.

- О заман эюзя эюрцнмяйян вя тохунулмасы мцмкцн олмайан бир кяс иля ниэащын файдасы нядир?

- Бунан файдасы тядрижян мейдана чыхыр. Нятижядя щяйатын туфаны гаршычсында горхудан титряйян жанлы юлцляр йоха чыхыр вя онунла айаглашмаг истямирляр.

О, ани олараг башыны йана чевирди вя даща сонра йенидян сорушду:

- Сян щансы диня гуллуг едирсян?

- Мян танрыйа инаныр вя онун бцтцн пейьямбярляриня ещтирам эюстярир, хейирхащ ямялляря жан атыр вя ахирятя тявяккцл едирям.

- Сянин дедиклярин чохдан дейилмиш сюзлярдир. Сян садяжя олараг онлары тякрарлайырсан – дейя о жаваб верди. – Яслиндя ися сян йалныз юз рущуна инаныр, она ещтирам эюстярир, ону севир вя онун ябяди олмасына цмид бясляйирсян. Инсанлар та бинейи – гядимдян рущларына сяждя едиб, арзу, истякляриндян асылы олараг ону мцхтялиф жцр адландырмышдырлар. Инсанлардан бир гисми ону Вяял, диэярляри – Йупитер (Цтарид), цчцнжцляр ися Аллащ дейя чаьырмышдырлар.

Даща сонра о, эцлцмсяняряк истещза иля ялавя етди:

- Ян тяяжжцблцсц будур ки, онлар юз рущларына сяждя едирляр. Яслиндя ися онлар цфунятли жясядлярдян савайы бир шей дейилдирляр.

Бир ан кечди вя мян онун сюзляри барядя дцшцняряк, онларын мянасынын щяйатдан да гярибя, юлцмдян дя горхулу вя щягигятяндян дя дярин олмасы щаггында гянаятя эялдим.

Фикримин онун сюйлядикдяринин, еляжя дя эизлин дялилляринин  арасында азмамасы вя ону сиррлярини ачмаьа сювг етмяк цчцн ужадан дедим:

- Аллащ хатириня, яэяр сян доьрудан да танрыйа инанырсанса,  де эюрцм кимсян?

- Мян юзцм юзцмцн аллащыйам – дейя о, жаваб верди.

- Бяс адын нядир?

- Диваня – танры.

- Сян дцнйайа щарада эюз ачмысан?

- Щяр йердя.

- Сян ня заман дцнйайа эялмисян?

- Щямишя, ябядиййян.

- Сяни мцдриклийя ким юйрятмиш вя сяни варлыьын сиррляриндян ким аэащ етмишдир?

- Мян мцдрик дейилям, – о, сюйляди, - чцнки, мцдрикликдян йалныз зяифляр истифадя едир. Мян ися эцжлц диваняйям. Мян аддымлайырам вя торпаг мяним айагларым алтында тярпянир, мян дайанырам вя улдузларын тянтяняли йцрцшц мяним иля бирликдя дайаныр. Мян шейтанларын инсанлары нежя арайа гойуб эцлдцклярини чохдан билирям. Мян жинлярин шащлары вя эежянин нящянэляри иля сющбят едяряк, варлыьын сиррлярини дярк етмишям.

- Бяс сян бурада, бу бош вадидя ня едирсян? Эежялярини вя эцндцзлярини нежя кечирирсян?

- Сящярляр мян эцняшя сюйцр, эцнорта – инсанлара лянятляр йаьдырыр, ахшамлар – тябияти мясхяряйя гойур, эежяляр ися рущум гаршысында диз чюкяряк, она дуалар едирям.

- Бяс сян ня йейир, ня ичир вя щарада йатырсан?

- Мян – биз, вахт вя дяниз йатмырыг, – дейя о, жаваб верди. – Биз инсанларын бядянини йейир, онларын ганыны ичир вя онларын жан вермяляриндян щязз алырыг!

О, бу сюзляри дейиб гамятини дцзялтди, яллярини синясиндя чарпазлады, даща сонра ися мяним эюзляримя диггятля бахараг, сакит вя щязин сясля деди:

- Худащафиз. Мян нящянэлярин вя шейтанларын топлашдыьы йеря йолланырам.

Мян башымы йеллядяряк дедим:

- Тялясмя, сяндян бир сюз сорушмаг истяйирям.

О, жисмини эизлядян эежя думанынын ичиндян жаваб верди:

- Диваня – Аллащлар щеч кяси эюзлямирляр. Худащафиз.

Эежянин зцлмят пярдяси ону аьушуна алыб бяляди вя мян горхмуш, юзцнц итрмиш, щяйажанлашмыш щалда тяк галдым.

Мян бу йердян араланан заман онун щцндцр гайаларда якс – сяда верян сясини бир даща ешитдим:

- Худащафиз! Худащафиз!

Нювбяти эцн мян арвадымдан бошандым вя рущларын гызларындан бири иля евляндим. Даща сонра мян ушаглардан щяр бириня бел вя щимайячи веряряк дедим:

- Эедин вя юлцйя раст эялян кими онун жясядини торпаьа тапшырын.

Щямин вахтдан индийя гядяр мян гябирляр газараг юлцляляри басдырырам. Лакин онлар чох, мян ися тякям вя мяня кюмяк едя билян бир кимсям дя йохдур.



[1] Аллащын гулу (яряб)


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П. ЧЕХОВ.

БУГЯЛЯМУН.

Базар мейданынын ортасындан йени шинелдя вя ялиндя баьлама олан полис нязарятчиси Очумелов ирялийя доьру щярякят едир. Онун архасынжа ися шадарасы йухарыйа гядяр мцсадиря олунмуш морморту иля долу олан кцрян городовой[1] аддымлайыр. Ятрафа лал сцкут чюкцб….Мейданда бир няфяр дя эюзя дяймир….Дцкан вя мейханаларын ачыг олан гапылары бцтцн жащана аж жящянэ кими щцзнля нязяр салыр: онларын йанында щятта фягир – фцгарайа да тясадцф етмярсян.

Демяли, кюнлцндян мяни дишлямяк кечиб, мялун? –гяфилдян Очнмелов ешидир. – Ушаглар, бурахмайын ону! Бу ил дишлямяйя изн верилмир! Тутун ону! А…а!

Кюпяйин зинэилтиси ешидилир. Очумелов ятрафына бойланыр вя эюрцр: тажир Пичугинин тахта анбарындан она сары цч айаьы цзяриндя тулланан вя ятрафына эюз эяздирян кюпяк йцйцрцр. Ону ися яйниндя читдян тикилмиш нишасталы кюйняк вя йахасы ачыг ъилетдя олан адам тягиб едир. О, онун архасынжа гачыр вя эювдясини иряли вермякля, цзццстя торпаьын цзяриня йыхылараг, кюпяйин дал айагларындан йапышыр. Икинжи дяфядир ки, кюпяйин зинэилтиси вя чыьырты сяси ешидилир: «Бурахмайын ону!». Дцканлардан йухулу сималар бойланыр вя тезликля тахта анбарын ятрафына санки йерин алтындан бой атан инсан кцтляси топлашыр.

Жянаб али, дейясян ахы галмагал чыхыб!...- городовой диллянир.

Очумелов сол истигамятя доьру йарымдювря вурур вя инсан йыьнаьына тяряф аддымлайыр. Анбарын алагапысынын йахынлыьында йахасы ачыг ъилетдя олан вя саь ялини йухарыйа галдырмагла, кцтляйя гана булашмыш бармаьыны нцмайиш етдирян байагкы шяхсин дайандыьыны эюрцр. Онун йарымсярхош сурятиндя санки бу сюзляр йазылыб: «Дайан, сяня эюстярярям, щарамзадя!», еля бармаьынын да зяфяри билдирян тящяри вар.  Бу инсанда Очумелов зярэяр Хрйукини таныйыр.  Кцтлянин мяркязиндя, юн пянжялярини эяряряк, бцтцн бядяни иля тир – тир ясян мярякянин сябябкары – сиври чяняси вя белиндя сары халы олан аь рянэли, йцнэцл чякили кцчцк отуруб. Онун аьламсынан эюзляриндя гцсся вя щювл ифадяси вар.

Ня сябябдян бурайа топлашмысыныз? – Очумелов кцтляни йарараг сорушур. – Вя ня цчцн мящз бурайа? Бяс сян нийя бармаьыны эюстярирсян?...Баьыран ким иди?

Жянаб али, юз йолумла эедирдим, щеч кимля дя ишим йох иди…- Хрйукин быьынын алтында юскцрмякля наьыл едир. – Митрий Митричля одун щаггында данышмалы идим, - вя бирдян бу рязил дурдуьум йердя мяним бармаьымы….Сиздян цзр истяйирям, амма мян ишляк адамам….Хырдалыьы тяляб едян ишим вар. Гойун мяня дяйян зяряри юдясинляр, чцнкц - мян бу бармаьымы ола билсин ки, бир щяфтя тярпядя билмяйим…Жянаб али, беля нажинслярдян беля бир ряфтара дюзмяк щаггында ганун да йохдур…Яэяр щяр йериндян дуран дишлямяйя жящд эюстярся, эяряк ки бу жащанда юмцр сцрмяйяк…

Щымм!....Йахшы….- Очумелов юскцрцб гашларыны ойнатмагла жидди тярздя диллянир. – Йахшы….Кюпяк киминдир? Мян буну беля гоймарам. Мян сизлярдян кюпякляри юзбашына бурахмаьын щесабыны аларам! Сярянжама итаят етмякдян бойун гачыран бу кими жянаблара диггяти йюнялтмяйин заманы йетишиб! О рязили жяримя едян кими о, кюпяк иля диэяр сащибсиз щейванлары бяслямяйин ня олдуьуну анлайар! Мян онун дярсини верярям!...Йелдырин, - нязарятчи городовойа мцражият едир, - бу кюпяйин сащибинин ким олдуьуну юйрян вя протокол тяртиб ет! Кюпяйи ися тяляф етмяк лазымдыр. Йубанмадан! О, йягин ки, гудуздур…Сиздян сорушурам, бу кимин итидир?

Эяряк ки, эенерал Ъигаловундур! – кцтлянин арасындан кимся диллянир.

Эенерал Ъигаловундур? Щымм!..Йелдырин, мяним яйнимдян палтому чыхарт…Дящшятли дяряжядя истидир! Йягин, йаьышдан яввялки….Мян биржя шейи анлайа билмирям: о сяни нежя дишляйя биляр ахы? – Очумелов Хрйукиня мцражият едир. – Мяэяр онун бойу сянин бармаьына чатар? Ахы о балажадыр, сянся лап зорбасан! Сян ялбят бармаьыны мыхла дешмисян, сонра ися пул гопартмаг фикриня дцшмцсян. Ахы сян….мяшщур адамсан! Сизин кими иблисляря йахшы бялядям!

Жянаб али, о, эцлцш хатириня ешмя папиросу онун бурнуна дцртцб, о ися – фцрсяти фювтя вермяйиб, гапыб…Жянаб али, далашган адамдыр!

Йалан дейирсян, йаланчы! Юз эюзцнля эюрмямясинся уйдурмаг няйя лазым? Жянаб али чох аьыллы жянабдыр вя кимин йалан данышдыьыны, киминся Танры щцзурунда вижданла данышдыьыны баша дцшцр…Яэяр уйдурурамса, гой барышдырыжы щаким айырд етсин. Онун ганунунда щяр шей дейилиб…Инди щамы бярабярдир…Мяним юз гардашым ъандармдыр.. мялумунуз олсун дейя…

Фикир сюйлямяйин!

Йох, бу эенералын дейил…- городовой дяриндян дцшцняряк бяйан едир. – Эенералын беля кюпякляри йохдур. Онун кюпякляри ири ов итляридир…

Сян буну дягиг билирсян?

Лап дягиг, жянаб али…

Мян дя билирям. Эенералын кюпякляри бащалыдырлар, жинс итлярдир, бу ися – ким билир нядир! Ня тцкц вар, ня дя ки эюрцнцшц…башдан – айаьа гядяр рязалятдир…Щеч беля ити дя сахлайарлар?! Аьлыныз чашыб? Беля бир кюпяйя Петербургда вя йахуд да Москвада раст эялсяйдиляр, щеч билирсинизми ня едярдиляр? Орда гануна мящял гоймаздылар, еля о анда – няфясини кясярдиляр! Сян, Хрйукин зяряр чякмисян вя бу иши беля гойма…Дярсини вермяк лазымдыр! Ясл вахтыдыр ки…

Бялкя дя эенералындыр..- Городовой ужадан дцшцнцр. – Цзцндя йазылмайыб ки…Бу йахынларда онун щяйятиндя буна бянзярини эюрмцшдцм.

Сюз йох ки эенералындыр! – кцтлядян сяс ешидилир.

Щымм! Гардашым Йелдырин мяня палтому эейиндир…Еля бил ки, мещ ясди…Титрядирям..Сян ону эенералын йанына апарарсан вя ондан хябяр аларсан. Она мяним тапдыьымы вя она эюндярдийими сюйляйярсян….Дейярсян ки, кцчяйя бурахмасынлар…О чох ещтимал ки, бащалы итдир, щяр донуз да онун бурнуна папирос дцртцшдцрся, ону тез бир заманда корлайар. Кюпяк – инжя мяхлугдур….Сянся, коразещин адам ялини ашаьы сал! Сарсаг бармаьыны орталыьа гойма! Тягсир юзцндядир!..

Эенералын ашбазы эялир, эялин ондан хябяр алаг. Ей, Прохор! Язизим, бир бура буйур! Кюпяйя бах…Сизинкидими?

Нябадя! Бизлярдя юмрцндя беляси олмайыб!

Щеч сорушмаьа да дяймязди, -  Очумелов диллянир. – О, сащибсиз итдир! Онун барясиндя узун – узады данышмаьа беля дяймяз…Яввялжядян сащибсиз олдуьуну демишдим, демяли, сащибсиздир…Ялгяряз, мящв етмяк лазымдыр.

Бу, бизимки дейил, - Прохор давам едир. – О,  бу йахынларда тяшриф буйуран эенералын гардашынындыр. Бизимкиляр жялд дя олсалар, ов ити дейилляр. Онларын гардашы ися…

Мяэяр онларын гардашы тяшриф буйуруб? Владимир Иваныч? – Очумелов сорушур вя онун цзцня тярящщцмлц тябяссцм йайылыр. – Эюрцрсянми, сян Аллащ! Мяним ися хябярим олмайыб! Демяли, гонаг эялибляр, елями?

Гонаг эялибляр…

Эюрцрсянми, сян Аллащ….Гардашы цчцн йаман дарыхыб… Мяним ися хябярим беля йохдур! Демяли, бу онларын итидир, елями? Чох шадам…Эютцр ону…Йарашыглы итжийяздир…Дирибашдыр…Бах, бунун бармаьындан йапышыб! Ща – ща – ща…Нийя беля титряйирсян? Рыррр….Рыррр…Тцлцнэц йаман гязяблидир….нежя дя щарамзадядир…

Прохор кюпяйи сясляйир вя онунла бирликдя тахта анбардан узашлашырлар…Кцтля ися Хрйукиня эцлцр.

Мян сяня эюстярярям! – Очумелов она щядя – горху эялир вя шинелиня бцрцняряк, базар мейданы бойунжа йолуна давам едир.



[1] Городовой – чар Русийасында полис.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П. ЧЕХОВ.

МЯМУРУН ЮЛЦМЦ.

Бир эюзял ахшам чаьы бир о гядяр дя эюзял олан тясярцффат мцдири Иван Дмитрич Червйаков голтуглу кцрсцнцн икинжи сырасында яйляшмиш вя дурбин васитясиля «Корневил зянэи» ня тамаша едирди. О, тамаша едир вя юзцнц чох мямнун щисс едирди. Лакин бирдян…Щекайялярдя яксяр щалларда «лакин бирдян» кялмясиня тясадцф етмяк мцмкцндцр. Мцяллифляр щагглыдырлар: ахы щяйат эюзлянилмязликляр иля долудур! Лакин бирдян онун симасы бцзцшдц, эюзляри дийирляниб йухарыйа галхды, няфяси дайанды…о, эюзлярини дурбиндян кянара чякди, ирялийя доьру яйилди вя….щяппши!!! Мялумунуз олдуьу кими, асгырды. Асгырмаг ися щеч кимя вя щеч бир йердя гадаьан олунмайыб. Щям жащил кишиляр, щям полисмейтерляр вя бязи щалларда щятта эизли мцшавирляр дя асгырырлар. Щамы асгырыр. Червйаков зяряжжя дя олсун карыхмады, бурнуну йайлыьы иля силди вя няжиб инсан кими ятрафына бойланды: эюрясян асгырмаьы иля кимися наращат етмяйибми? Лакин еля о анда да пярт олду. О, ондан ирялидя, кцрсцлярин еля биринжи сырасында яйляшмиш гожанын жидд – жящдля даз башы иля бойун нащийясини ялжяйи иля силяряк, бурнунун алтында донгулдандыьыны эюрдц. Гожанын рабитя йоллары идарясиндя гуллуг едян мцлки эенерал Бризъалов олдуьуну мцяййян етди.

«Мян ону ислатмышам! – Червйаков дцшцндц. – Мяним ряисим дейил, йаддыр, амма йеня дя айыбдыр. Цзр истямяк лазымдыр».

Червйаков юскцрдц, эювдясини ирялийя чякди вя эенералын гулаьына пычылдады:

            Цзр истяйирям, жянаб али, сизи ислатдым….гясдян етмядим….

            Ейб етмяз, ейб етмяз….

            Аллащ хатириня, баьышлайын. Ахы мян….мяним беля бир арзум йох иди!

            Ащ, зящмят олмаса, яйляшин! Динлямяйя изн верин!

Червйаков хяжалят чякди, сяфещжясиня эцлцмсяди вя сящняйя нязяр салды. Сящняйя бахды, амма артыг мямнунлуг щисс етмирди. Она тяшвиш щисси ишэянжя вермяйя башлады. Антрактда о, Бризъалова йахынлашды, онун ятрафында эязишди вя жясарятсизлийини дяф едяряк, мырылдады:

            Мян сизи ислатдым, жянаб али….Цзр истяйирям….Ахы мян….етмяк истямирдим…

            Ащ, йетяр….Мян артыг унутмушам, амма сиз йеня дя щямин шей барясиндя данышырсыныз! – эенерал диллянди вя сябирсизликля ашаьы додаьыны тярпятди.

«Унудуб, эюзляриндя ися гярязкарлыг ифадяси вар, - Червйаков эенерала нязяр йетирмякля дцшцндц. – Щеч сющбят етмяк дя истямир. Она буну арзуламадыьымы….бунун тябиятин гануну олдуьуну баша салмаг лазымдыр, сонра еля дцшцняр ки, она тцпцрмяк ниййятиндя олмушам. Инди дцшцнмяся дя, сонра дцшцняр!....».

Евя эялян Червйаков арвадына юз жащиллийи барясиндя бящс етди. Арвады ися онун фикринжя, баш верянляря гаршы чох дцшцнжясиз йанашды: о, йалныз щцркдц, лакин сонра Бризъаловун «йад» олдуьуну юйрянян кими сакитляшди.

            Йеня дя щяр ещтимала гаршы она баш чякиб, цзр истя, - дейя о, диллянди. – Сонра сянин юзцнц кцтля арасында доьру – дцзэцн апара билмядийини дцшцняр!

            Еля ейнян сян дейяндир! Мян цзр истядим, о ися няся гярибя бир тярздя…Биржя дяня дя олсун караэялян кялмя сюйлямяди. Щеч данышмаьа имкан да йох иди.

О бири эцн Червйаков йени витсмундирини[1] яйниня эейиниб, сачыны вурдурараг Бризъаловун йанына …..изащ етмяйя йолланды. Эенералын гябул отаьына дахил олан кими о, орада бир чох илтимашчыларла гаршылашды, онларын арасында ися яризяляри артыг гябул етмяйя башлайан эенералы эюрдц. Бир нечя илтимашчыны диндирян эенерал эюзлярини Червйаковун да цзцня зилляди.

            Дцнян, «Аркадий»дя жянаб али, яэяр хатырлайырсынызса, - тясярцффат мцдири мярузя етмяйя башлады, - мян асгырдым…вя билмяйярякдян ислатдым…Цзр…

            Яшши, бош шейдир….Щеч ня баша дцшмцрям! Сизя ня лазымдыр? – эенерал нювбяти илтимашчыйа мцражият етди.

 «Данышмаг беля истямир! – Червйаков рянэи солмуш тярздя дцшцндц. – Демяли, жинлянир…Йох, бу мясяляни беля гоймаг олмаз…Мян она изащ едярям….».

Эенерал сонунжу илтимашчы иля сющбятини тамамлайыб, дахили отаьа доьру йюн алан кими Червйаков онун ардынжа аддымлайыб бурнунун алтында мырылдады:

            Жянаб али! Яэяр мян сизин кими жянаб алини наращат етмяйя жцрят едирямся, инанын ки, бу тяясцф щиссиндян иряли эялир!… Мялумунуз-з олсун ки, гясдян дейил!

Эенерал симасына аьламсынан эюрцнцш вериб, ялини йырьалады.

            Щюрмятли жянаб, сиз мяни лап лаьа гойурсунуз! – о, гапы архасында эюздян итмякля диллянди.

«Нежя йяни лаьа гойурам? – Червйаков дцшцндц. – Бурада ки лаьа гойуласы щеч ня йохдур! Эенералдыр, амма щеч ня анламыр! Яэяр белядирся, мяним дя бу ядабазын гаршысында цзр истямяйим дцзэцн дейил! Ейб етмяз! Она намя йазарам, йанына ися бир дя эялмярям! Аллаща анд олсун ки, эялмярям!».

Червйаков евя йолланаркян беля дцшцнцрдц. О, эенерала намяни йазмады. Дцшцндц – дашынды, амма бу намяни щеч жцр ижад едя билмяди. Ертяси эцн йенидян она мясяляни анлатмаг цчцн баш чякмяли олду.

            Мян дцнян дя жянаб алини наращат етмишям, - эенерал она суал долу нязярлярини зилляйяндя о, донгулданды, - амма сизин сюйлядийиниз кими лаьа гоймаг хатириня дейил. Мян асгыраркян ислатдыьым цчцн цзр истядим…лаьа гоймаьы ися аьлымдан беля кечирмямишям. Щеч яля салмаьа жцрят едярямми? Яэяр яля салмаьа башласаг, онда затлара гаршы щеч бир ещтирам щисси эяряк ки….олмасын…..

            Рядд олун!!! -  эюм – эюй эюйярмиш вя тир – тир ясян эенерал гяфилдян баьырды.

            Ня-я? – Червйаков дящшят щиссиндян кейийяряк пычылты иля хябяр алды.

            Рядд олун!!! – дейя эенерал айагларыны йеря чырпмагла тякрар етди.

Червйаковун санки эюбяйи дцшдц. Щеч няйи эюрмядян, щеч няйи ешитмядян о, гапыйа тяряф щясляниб, кцчяйя чыхды вя зорла йериди….Гейри – иради бир тярздя евя эяляряк, яйниндян витсмундирини чыхармамагла дивана узанды вя….юлдц.



[1] Витсмундир – чар дюврцндя мямурларын рясми палтары.


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П. ЧЕХОВ.

ГЯРАРСЫЗ ГАДЫН.

I

Олга Ивановнанын той мярасиминдя онун бцтцн достлары иля язиз танышлары иштирак едирдиляр.

Она диггятля бахын: онда ня ися фювгяладя бир щал вар, дейилми? – о, башы иля яриня ишаря етмякля вя бунунла да санки достларына беля бир садя, чох ади вя щеч няйи иля нязяря чарпмайан инсана яря эетмясинин сябябини изащ етмяйя сяй эюстярмякля диллянди.

Онун яри, Осип Степаныч Дымов щяким иди вя титулйар мцшавир[1] рцтбясиня малик иди. О, ики хястяханада хидмят едирди: бириндя – штатданкянар ординатор, диэяриндя  ися – прозектор иди. Эцндялик олараг о, щяр сящяр саат доггуздан эцнортайа гядяр хястяляри гябул едяряк, палатасында онларла мяшьул олур, эцнортадан сонра ися вяфат етмиш хястяляри йардыьы диэяр хястяханайа баш чякирди. Фярди тяжрцбяси чох жцзи иди, илдя беш йцз рублу тяшкил едирди. Вяссалам. Онун барясиндя даща ня демяк олар? Щалбуки Олга Ивановна иля онун достлары вя язиз танышлары щеч дя ади инсанлар дейилдиляр. Онлардан щяр бири ятрафдакы инсанлардан няйи иляся фярглянир вя бир гядяр мяшщурлуьа малик иди, артыг ад – саны да варды вя мяшщур инсан щесаб олунурду вя йахуд да щяля бир о гядяр дя мяшщурлуг газанмаса да, щяр щалда парлаг эяляжяйи варды. Драм театрынын артисти, дащи, щамы тяряфиндян узун иллярдир ки танынмыш, ясрарянэиз, аьыллы вя жидди инсан, Олга Ивановнайа гираяти юйрядян яла гираятчи: опера мцьянниси вя Олга Ивановнаны юзцнц мящв етдийиня инандырмаьа чалышан сафгялбли шишман: яэяр о, тянбяллийин дашыны бир кянара бурахыб, юзцнц яля алса, ондан чох эюзял бир мцьянни чыхар: сонра ися бир нечя рясам вя онларын башында сярэиляри иля мцвяфягиййятя наил олмуш вя юзцнцн сонунжу рясмини беш йцз рубла сатмыш ийирми беш йашлы, чох эюзял эюрцнцшя малик олан сарышын эянж, ъанрчы, анималист вя мянзярячи Рйабовский: о, Олга Ивановнанын етцдляриня дцзялишляр едир вя ондан ола билсин ки, бир шей чыхажаьыны сюйляйир: сонра ися аляти зар – зар аьлайан вя она таныш олан гадынлардан йалныз Олга Ивановнанын ону мцшайият етмяк бажарыьына малик олдуьуну сямими шякилдя етираф едян виолончел ифачысы: сонра ися повест, пйес вя щекайяляри гялямя алан, эянж, лакин артыг кифайят гядяр танынмыш ядиб. Даща ким? Бир дя аьа, мцлкядар, щявяскар – иллцстратор, гядим рус цслубуну – дастан вя епослары эцжлц тярздя щиссян гаврайан винйетчи Василий Василйич: каьызын, фарфорун вя гахаж баьламыш бошгабларын цзяриндя о, сюзцн ясл мянасында ясл мюжцзя йарадыр. Бу артистсайаьы, сярбяст вя тале иля яркюйцнляшдирилмиш компанийада, доьрудур, нязакятли вя тявазюкар олса да,  щансыса бир щякимлярин мювжудлулуьуну йалныз хястялик заманы хатырлайан вя Дымов адынын щансыса бир Сидоров вя йа Тарасов кими сойнгганлы тярздя сясляндийи компанийа арасында – Дымов щцндцр бойлу вя эениш чийинли олмасына бахмайараг йад, эяряксиз вя кичик адам кими эюрцнцрдц.  Инсанда еля бир тяясцррат йаранырды ки, онун яйниндя йад адамын фракы вар вя о, приказчиксайаьы[2] саггала маликдир. Лакин яэяр о, йазычы вя йа ряссам олсайды, онун саггалына эюря Золаны хатырлатдыьыны сюйляйярдиляр.

Артист Олга Ивановнайа, онун кятан рянэли зцлфц вя яйниндяки эялин либасы иля йаз айларында цзяри тямамиля зяриф аь чичяклярля юртцлмцш гядд- гамятли албалы аьажына бянзядийини дейирди.

                Йох, сиз мяни динляйин! – Олга Ивановна онун ялиндян йапышараг, данышырды. – Ахы бу нежя дя гяфил алынды? Сиз динляйин мяни, динляйин…Яввяла демялийям ки, атам Дымов иля бирликдя ейни хястяханада гуллуг едирмиш. Заваллы атам хястя дцшяндя Дымов эцндцз – эежя онун йатаьынын йанында нювбя чякирмиш. Ня гядяр дя бюйцк фядакарлыгдыр! Рйабосквий, динляйин…Сиз дя йазычы, динляйин, бу чох мараглыдыр. Йахын эялин. Бу гядяр бюйцк фядакарлыг, бу гядяр сямими шяфгят! Мян дя эежяляр йата билмир вя атамын йанында отурурдум, бирдян – хейирхащ эянжя галиб эялдим! Мяним Дымовум мяня бир кюнцлдян – мин кюнцля вурулду. Бязян таледя еля гярибяликляр олур ки. Атамын вяфатындан сонра о бязян мяня баш чякяр, кцчядя мянимля растлашарды вя бир эюзял эцндя бирдян – тараг! – мяня евлянмяйи тяклиф етди…эюзлянилмядян…Мян бцтцн эежяни эюз йашы ахытдым вя юзцм она сон дяряжя ашиг олдум. Вя эюрдцйцнцз кими дя онун щяйат йолдашы олдум. Онда няся эцжлц, гцдрятли, айыйа бянзяр бир шей вар, дейилми? Инди онун цзц бизя тяряфдир, она ишыг дцшмцр, лакин о, чевриляндя онун алнына нязяр йетирин. Рйабовский, сиз бу алын барясиндя ня дейя билярсиниз? Дымов, биз сянин баряндя данышырыг! – о, ярини сясляди. – Бура эял. Юз вижданлы ялини Рйабовскийя узат…Бах беля. Дост олун.

Дымов хейирхащжасына вя садялювщжясиня эцлцмсцндц, ялини Рйабовскийя тяярф узатды вя деди:

        Чох шадам. Мянимля бир Рйабовский дя курсу битирмишди. О, сизин гощумунуз дейил ки?

II.

Олга Ивановнанын ийирми ики, Дымовун ися отуз бир йашы варды. Онлар тойдан сонра йахшы юмцр сцрмяйя башладылар. Олга Ивановна гонаг отаьындакы бцтцн диварлары чярчивядя вя чярчивядя олмайан юзцнцн вя юзэялярин етцдляри иля асыб долдурмуш, ройал иля мебелин йанында ися чин чятирляри, молбертляр, мцхтялиф рянэли бязяк – дцзякляр, хянжярляр, бцст, шякиллярдян ибарят ясрарянэиз эушя йаратмышды…Йемяк отаьында о, диварлара байаьы рясм ясярлярини йапышдырмыш, лапта иля щилаллары асмыш, кцнжя дярйаз иля чянэи сюйкямиш вя бунунла да рус цслубунда олан йемяк отаьыны гуруб дцзялтмишди. Йатаг отаьында онун маьарайа бянзямяси цчцн таван иля диварлары тцнд рянэли мащуд иля ишлямиш, чарпайыларын цзяриндян венесийа фянярини асмыш, гапынын астанасына ися тябярзинли фигуру гоймушдулар. Вя щяр кяс эянж яр – арвадын чох севимли бир эушяйя малик олдуьуну ещтимал едирди.

Щяр эцн, сящяр саат он бирдя йатаьындан галхан Олга Ивановна ройалда ифа едяр вя йахуд да эцняш булудлар арасындан бойлананда йаьлы бойалар иля няся бир рясм чякярди. Сонра ися, саат бирдя о, дярзисинин йанына йолланарды. Дымов иля онун эцндя бир йени палтар иля жямиййят арасына чыхмаг вя щамыны юз гийафяси иля щейран етмяк имканы олмадыьындан онунла дярзиси бязи фяндляря ял атмалы олурдулар. Яксяр щалларда кющня, йенидян бойадылмыш палтардан, щеч бир дяйяри олмайан тцл, тор, плцш[3] вя  ипяк тикяляриндян садяжя бир мюжцзя, чох жазибядар, ади бир палтар дейил, ясл арзу мейдана чыхарды. Олга Ивановна дярзинин йанындан адятян театр йениликляриндян щали олмаг вя йери эялмишкян, йени пйес вя йа бенефисин илк тамашасына билетляри ялдя етмяк цчцн щансыса бир таныш актрисайа баш чякярди. Актрисынын йанындан ряссамын емалатханасына вя йахуд да рясм сярэисиня, сонра ися мяшщурлардан биринин йанына – ону юз евиня дявят етмяк вя йахуд да она эюрцш тяйин етмяк вя йахуд да садяжя онунла сющбят етмяк цчцн баш чякмяк лазым олурду. Щяр йердя дя ону шадйаналыг вя достжасына гаршылайыр вя ону нежя йахшы, севимли вя надир гадын олдуьуна инандырмаьа чалышырдылар…Онун мяшщур вя гцдрятли адландырдыьы кясляр ону юзцнцнкц кими, юзляриня лайиг бир тярздя гябул едир вя она бир сясля беля бир истедады, зювгц вя аьлыны мянасыз шейляря сярф етмямяси тягдириндя  бу мязиййятляр иля бюйцк файда ялдя едяжяйиня инандырмаьа чалышырдылар. О, няьмя охуйур, ройалда мусиги ифа едир, щявяскар тамашаларда иштирак едир, лакин бцтцн бунлары нежя эялди йох, истедадлы тярздя щяйата кечирирди: онун иллимцнасийа цчцн фянярляри баьламасы, бязяниб – дцзянмяси, киминся галстукуну баьламасы – бцтцн бунлар онда гейри – ади бядииликля, мялащятли вя чох хош бир тярздя алынырды. Лакин онун истедады мяшщур инсанлар иля жялд бир тярздя таныш олуб, онларла бир арайа эялмяк бажарыьы кими щеч бир сащядя юзцнц беля парлаг шякилдя бирузя вермирди. Кимся бир балажа мяшщурлашыб, юзц барясиндя бир кялмя демяйя мажал тапмамыш о, дярщал щямин кясля таныш олур, еля щямин эцн онунла достлашыр вя ону юз евиня дявят едирди. Щяр бир йени танышлыг онун цчцн ясл шянлийя чеврилярди. О, мяшщур инсанлара пярястиш едяр, онларла фяхр едяр вя щяр эежя онлары йухусунда эюрярди. О, онларын щясрятини чякяр вя бу щясрятини щеч бир вяжщля сакитляшдиря билмязди. Кющня танышлар  эюздян итиб, унудулурдулар, сящнядя онлары йениляр явяз едирди, лакин онлара да о, тез бир заманда юйряшир вя сойуйур, йени вя йени инсанларын ахтарышына чыхараг, онлары тапыр вя йенидян йенилярин ахтарышына чыхмаьа башлайырды. Ня цчцн?

Саат бешдя о, яри иля евиндя нащар едярди. Онун садялийи, саьлам дцшцнжяси вя сафгялблилийи ону риггятя вя вяждя эятирярди. О, щяр дяфя йериндян сычрайараг, онун башыны жошьу иля гужаглайар вя ону юпцшляря гярг едярди.

            Сян, Дымов, аьыллы вя алижянаб бир инсансан, - о, дейярди, - лакин сянин бир чох мцщцм чатышмамазлыьын вар. Сян тямамиля инжясянятля марагланмырсан. Сян щям мусигини, щям дя ряссамлыьы инкар едирсян.

            Мян садяжя онлары анламырам, - о, гыса бир тярздя диллянярди. – Мян бцтцн юмрцм бойу тябият елмляри иля тябабятля мяшьул олмушам вя мяним инжясянятля мяшьул олмаьа заманым да олмайыб.

            Ахы бу дящшятдир, Дымов!

            Ахы нийя? Сянинки танышларын тябият елмляри иля тябабятдян щали дейилляр, лакин сян онлары буна эюря гынамырсан. Щяр кясин юз йолу вар. Мян тябиятин тясвири иля операны анламырам, лакин беля дцшцнцрям: яэяр бязи аьыллы инсанлар буна юз щяйатларыны сярф едир, диэяр аьыллы инсанлар ися буна эюря бюйцк мябляьи юдяйирлярся, демяли онлар инсанлара эяряклидир. Мян анламырам, лакин анламамаг щеч дя инкар етмяк демяк дейилдир.

            Гой сянин вижданлы ялини сыхым!

Нащардан сонра Олга Ивановна танышларына, сонра ися театр вя йа консерт баш чякир вя евя эежя йарыдан сонра гайыдарды. Щяр эцнцнц дя бу тярздя кечирярди.

Чяршянбя эцнляри онун евиндя эежяляр тяшкил олунарды. Бу эежялярдя евин сащибяси иля гонаглар гумар ойнамаз, рягс етмяздиляр, юзлярини мцхтялиф сянятлярля яйляндирярдиляр. Драм театрындан олан актйор гирайят едяр, ханяндя няьмя охуйар, ряссамлар Олга Ивановнанын чохсайлы албомларында рясм чякяр, вийоленчел ифачысы алятиндя ифа едяр, евин сащибяси дя щямчинин рясм чякмякля, щейкялжик йапмагла, мусигини ифа едиб, ифачыны мцшайият етмякля мяшьул оларды. Гирайят, мусиги вя няьмя арасы ядябиййат, ряссамлыг вя театр барясиндя мцбащися едярдиляр. Бу мяжлисдя ханымлар иштирак етмяздиляр, чцнкц Олга Ивановна актрисалар вя дярзисиндян савайы йердя галан бцтцн ханымлары дарыхдырыжы вя байаьы сайарды. Бу эежялярдян щеч бири, ев сащибясинин щяр бир зянэ сясиндян сонра диксиняряк, цзцндя галибиййят ифадяси иля: «Бу, одур!» кими кялмясини сюйлямяси иля дявятли олан щяр щансы бир йени мяшщуру нязярдя тутмасы олмадан кечинмязди. Дымов гонаг отаьына баш чякмязди вя щеч ким дя онун мювжудлулуьуну хатырламазды. Лакин дцз он икинин йарысы йемяк отаьына апаран гапы тайбатай ачылар, гапынын астанасында садя, мцлайим  тябяссцмлц Дымов пейда олар вя о, яллирини овушдурараг бу кялмяляри сюйляйярди:

                     Буйурун, жянаблар, гялйаналты едяк.

Щамы йемяк отаьына аддымлайар вя щяр дяфя дя масанын цзяриндя ейни йемякляри эюрярди: истридйяли йемяк, ветчина вя йа дана ятинин тикяси, сардина, пендир, кцрц, эюбяляк, араг вя ики шяраб бардаьы.

                    Мяним севимли метрдотелим[4]! – Олга Ивановна яллярини щейранлыгла шапылдадараг дейирди. – Сян садяжя фцсункарсан! Жянаблар, бир онун алнына бахын! Думов, цзцнц йана чевир. Жянаблар, тамаша един: суряти бенгал пялянэини хатырладыр, цзцнцн ифадяси ися маралда олдуьу кими язиз вя хошдур. Ащ, язизим!

Гонаглар йейир вя Дымова нязяр салараг дцшцнцрдцляр: «Щягигятян дя хошаэялимли дялиганлыдыр», лакин тезликля дя онун варлыьыны унудур вя театр, мусиги, ряссамлыг барясиндя сющбятляриня давам едирдиляр.

Эянж яр – арвад мясуд идиляр вя онларын щяйаты йаь – бал ичиндя кечирди. Бунунла беля онларын бал айынын цчцнжц щяфтяси бир о гядяр дя сяадят долу анларла йадда галмады, щятта гямли олду. Дымов хястяханада гызыл йел хястялийиня йолухду, алты эцн йатагда йатды вя юзцнцн йарашыглы шявя сачларыны дибиня гядяр гырхмалы олду. Олга Ивановна онун йанында яйляшяряк, ажы эюз йашы ахыдырды, лакин онун щалы йцнэцлляшян кими о, онун гырхылмыш башына аь йайлыьы баьлайараг, ондан бядявинин рясмни чякди. Вя онларын щяр икиси бир гядяр шянляндиляр. Онун саьалараг, йенидян хястяханайа йоллланмасындан ики эцн сонра ися онун башына йенидян хошаэялмяз щадися эялди.

            Анам, мяним бяхтим щеч эятирмир! – дейя о, бир дяфя нащар масасынын архасында диллянди. – Бу эцн мяним дюрд мейит йармам олуб вя мян о дягигя ики бармаьымы кясмишям. Вя йалныз евдя буну щисс етдим.

Олга Ивановнаны ващимя бцрцдц. О ися эцлцмсцняряк, бцтцн бунларын бош шей олдуьуну вя онун тез – тез мейит йарма заманы ялини кясдийини сюйляди.

                     Анам, мян фикря далырам вя дальын олурам.

Олга Ивановна бюйцк тялаш щисси иля яринин мейитдян щяр щансы бир хястялийя йолухажаьыны эюзляйир вя эежяляр Танрыйа дуа едирди, лакин щяр шей уьурла ютцшдц. Вя йеня дя гцсся вя щяйяжандан узаг олан сакит, бяхтийар юмцр сцрмяйя башладылар. Индики заман эюзял иди, лакин ону узагдан онларын цзцня эцлцмсяйяряк, минлярля шадйаналыг олажаьыны вяд едян бащар явязлямяйя башлайырды. Сяадятин сону олмур! Апрел, май вя ийун айларында шящярдян узагларда олан баь еви, эязинтиляр, етцдляр, балыгларын овланмасы, бцлбцллярин жящжящи, сонра ися ийул айындан пайыз айларына гядяр ряссамларын Волга чайынын сащилляриня сяфяр етмяси вя бу сяфярдя сосйетенин[5] даими цзвц кими Олга Ивановна да иштирак едяжяк. О, артыг юзц цчцн назик кятан парчадан ики сяфяр костйуму тикдирмиш, сяфяр цчцн бойа, фырча, киш вя йени палитраны беля алмышдыр. Демяк олар ки, щяр эцн онун йанына онун ряссамлыг цзря щансы мцвяфягиййятляря наил олдуьуна нязяр йетирмяк цчцн Рйабовский тяшриф  буйурур. О, она юз рясм ясярини эюстяряндя о, ялини жибинин дярин йериня салыр, додагларыны мющкямжя сыхыр, фысылдайыр вя дейирди:

                    Беляяя…..Бу булуд сиздя санки чыьырыр: о, ахшамсайаьы тярздя ишыгланмамышдыр. Юн планы еля бил ки, йейилмишдир вя бурада анлайырсынызмы, няся чатышмыр…. Сизин дахманыз ися  ня иля ися боьулмушдур вя йаныглы бир тярздя зинэилдяйир…бу кцнж тяряфи бир гядяр тцнд чаларларла ифадя етмяк эярякир. Цмумиликдя ися щеч дя пис дейил…Мядщ едирям.

Вя о, ня гядяр анлашылмаз данышырдыса, Олга Ивановна да ону бир о гядяр асанлыгла дярк едирди.



[1] Титулйар мцшавир – чар Русийасында 9 – жц дяряжяли мцлки рцтбя.

[2] Приказчик – млкядар мцлклярини идаря едян шяхс.

[3] Плцш – узун ховлу мяхмяр.

[4] Метрдотел – ресторанда баш офисиант.

[5] Жямиййят (франсыз сюзц - сожиете).


III.

Троитса байрамынын икинжи эцнц, нащардан сонра Дымов гялйаналты иля конфет алараг, баь евиня, арвадынын йанына йолланды. О, артыг ики щяфтя иди ки, ону эюрмцрдц вя ондан ютрц йаманжа дарыхмышды. Вагонда отурмагла, сонра ися ири аьажлыгда юз баь евини ахтармагла, о, бцтцн бу заман бойунжа ажлыг вя йорьунлуг щисс едир вя асудячиликдя арвады иля бирликдя нежя ахшам йемяйини йейяжяйини вя сонра ися узаныб йатажаьыны хяйал едирди. Вя она кцрц, пендир вя аь гызылбалыьын бцкцлдцйц баьламайа бахмаг чох шян тяясцрат баьышлайырды.

Онун юз баь евини ахтарыб тапмасы вя ону танымасы мягамында артыг эцняш гцруб едирди. Гожа гуллугчу гадын ханымын евдя олмадыьыны вя чох эцман ки, бу йахында онларын евя гайыдажаьыны сюйляди. Харижи эюрцнцшцня эюря о гядяр дя бахымлы олмайан, алчаг таванлы, йазы каьызы иля йапышдырылмыш вя гейри – ряван йарыглара малик олан дюшямяли баь еви цч отагдан ибарят иди. Онун бириндя чарпайы варды, икинжисинин миз вя пянжяряляринин цзяриндя киш, фырча, йаьы каьыз вя киши палтолары иля шлйапалары тюкцлцб галмышдылар, цчцнжцдя ися Дымов щансыса цч намялум кишини ашкар етди. Икиси саггалы гарайаьызлар, цчцжцсц ися тямамиля гырхыг башлы вя йоьун киши иди, эюрцнцр актйор иди. Масанын цзяриндя ися самовар гайнайырды.

                    Ня лазымдыр? – актйор Дымова адамдан хошланмаз кими бахараг йоьун сясля хябяр алды. – Сизя Олга Ивановна лазымдыр? Эюзляйин, индии щарда олса эяляр.

Дцмов яйляшди вя эюзлямяйя башлады. Гарайаьызлардан бири, она йухулу вя язэин тярздя нязяр салмагла, юзцня чай сцздц вя сорушду:

                     Бялкя чай истяйирсиниз?

Дымов щям ичмяк, щям дя йемяк истяйирди, лакин иштащасыны корламамаг цчцн чайдан имтина етди. Тезликля аддым сясляри иля таныш эцлцш сяси ешидилди: гапы ачылды вя отаьа башында енлиятяк шлйапа вя ялиндя гуту олан Олга Ивановна йцйцрдц, онун ардынжа ися отаьа ири чятирли вя гядд – гамятли шян вя алйанаглы Рйабовский дахил олду.

                    Дымов! – Олга Ивановна гышгырды вя севинжиндян пюртдц. – Дымов! – о, башы иля щяр ики ялини онун синясиня дайамагла тякрар етди. – Бу сянсян! Ня цчцн беля узун мцддятдир ки, мяня баш чякмирдин? Нийя? Ня цчцн?

                    Ня заман баш чякяйдим, анам? Мян щямишя мяшьул олурам, асудячилийя чыханда ися гатарларын жядвяли щеч жцря мяним сяфяримля цст – цстя дцшмцр.

                    Амма мян сяни эюрмяйя о гядяр шадам ки! Сяни бцтцн эежяни, бцтцн эежяни йухуда эюрмцшям вя мян сянин хястяляняжяйиндян горхурдум. Ащ, бир билсян, бир билсян ки, нежя севимлисян, нежя вахтында эялмисян! Сян мяним хиласкарым олажагсан. Йалныз сян мяни хилас едя билярсян! Сабащ бурада ориъинал бир той мяжлиси кечириляжяк, - о, эцлмякля вя яринин галстукуну ачмагла давам етди. – Стансийада ишляйян эянж телеграфчы, Чикелдеев сойада бириси евлянир. Эюзялимли эянж оьландыр, сяфещ дейил вя цзцндя ня ися эцжлц, айысайаьы бир ифадя вар…Ондан эянж варйагларын[1] рясмини дя чякмяк олар.  Биз, бцтцн баь адамлары бу мяжлисдя иштирак етмяйи она сюз вермишик…О гядяр дя зянэин дейил, тянщадыр, аьжийярдир вя ялбяття ки, она иштиракда имтина етмяк эцнащ оларды. Тясяввцр ет, нащардан сонра ниэащ мярасимидир, сонра ися щамы килсядян пийада эялинин евиня гядяр йол эедяжякляр…баша дцшцрсянми, аьажлыг, гушларын няьмя охумасы, отларын цзяриня дцшян эцняш шцалары вя биз парлаг йашыл фонда мцхтялиф чаларлы эейимлярдя – щяддиндян артыг ориъиналдыр, франсыз експессионистляринин зювгцндя олан бир шейдир. Лакин Дымов, мян килсяйя ня иля эедяжяйям? – Олга Ивановна бу кялмяляри сюйляйяряк, цзцня аьламсынан бир ифадя верди. – Мяним бурда эейиниляси щеч няйим йохдур, тямамиля щеч няйим! Ня палтарларым, ня чичякляр, ня дя ки ялжяклярим…Сян мяни хилас етмялисян. Яэяр эялмисянся, демяли талейин юзц сяня мяни хилас етмяйи щюкм едир. Язизим, ачарлары эютцр, евя йоллан вя орадакы гардеробдан мяним чящрайы палтарымы эятир. Сян ону хатырламалысан, о биринжи йердян асылыб….Сонра ися саь тяряфдяки ряфин ашаьы щиссясиндя ики гуту эюзцня саташажаг. Биринжисини ачан кими орада тцл, тцл, тцл вя мцхтялиф чешидли парча тикялярини эюрязсян, онларын алтында ися чичякляр вар. Чичяклярин щамысыны ещтийатла чякиб чыхарт, жаным, ясас язмямяйя чалыш, сонра мян онлардан бирини сечярям….Ялжякляри дя алмаьы унутма.

                    Йахшы, - Дымов сюйляди. – Мян сабащ евя гайыдыб, онлары сяня йоллайарам.

                    Сабащ няди? – Олга Ивановна хябяр алды вя она тяяжцбля нязяр салды. – Сабащ бцтцн бунлары нежя йетишдиряжяксян? Сабащ биринжи гатар бурадан сящяр саат доггузда чыхыр, ниэащ мярасими ися саат он бирдядир. Хейр, жаным – эюзцм, бу эцн эетмялисян, мцтляг бу эцн! Яэяр сабащ бурайа эялмяйя имканын олмаса, яшйаларымы курйерля эюндярярсян. Щайды, йола чых…Щал – щазырда сярнишин гатары йахынлашмагдадыр. Жаным, йубанма.

                    Йахшы.

                    Ащ, сяни евя йолладыьыма эюря еля тяясцф едирям ки, - Олга Ивановна деди вя онун эюзляри йашарды. – Ахы ня цчцн мян сяфещ телеграфчыйа сюз вердим?

Думов жялд бир стякан чайыны ичди, баранкасыны ялиня алды вя мцлайимжясиня эцлцмсямякля стансийайа йолланды. Кцрц, пендир вя аь гызылбалыьы ися ики гарайаьыз иля йоьун актйор йедиляр.

IВ.

Сакит, айлы ийул эежясиндя Олга Ивановна, Волга эямисинин эюйяртясиндя дайанмагла, эащ сулара, эащ да ясрарянэиз сащилляря нязяр салырды. Онун йанында Рйабовский дайанмыш вя она суларын цзяриня дцшян гара кюлэялярин – кюлэя дейил, бир йуху олдуьуну сюйляйирди, фантастик парылтысы олан бу фцсункар суларын, янэин сямаларын вя бизим юмрцмцзцн тялашлы анлары вя ня ися али, ябяди вя мцгяддяс амиллярин мювжудлулуьундан бящс едян дальын сащиллярин  мянзярясинин тясири алтында хяйала далмаьын, бу юмря вида етмяйин вя бир хатиряйя чеврилмяйин эюзял олдуьуну сюйляйирди. Кечмиш артыг чохдан кечмиш вя марагсыздыр, эяляжяк ися дяйярсиздир, бу мюжцзяли, щяйатда йеэаня олан эежя ися тезликля сона чатажаг, ябядилик иля айрылмаз бир вящдяти тяшкил едяжяк – беля олан щалда йашамаг няйя лазым?

Олга Ивановна йа Рйабовскинин сясиня, йа да ки эежянин лал сцкутуна диггят кясилир вя юзцнцн юлцмсцз олдуьуну вя щеч бир заман вяфат етмяйяжяйини дцшцнцрдц. Онун яввялляр шащиди олмадыьы суларын фирузяйи рянэи вя онун гялбиня щаким кясилян сяма, сащил, гара кюлэяляр вя сонсуз севинж щисси она ондан дащи бир ряссамын чыхажаьыны вя щардаса узагларда, айлы эежядян да узагларда, сонсуз мяканда онун мцвяфягиййят, шан – шющрят вя халгын севэиси иля гаршылашажаьыны сюйляйирди…О, эюзлярини гырпмадан узаглара нязяр саланда онун эюзляри юнцндя инсан кцтляси, ишыглар, мусигинин тянтяняли сядалары, мяфтунлугла долу гышгырты сясляри вя онун цзяриня щяр тяряфдян йаьыш кими йаьан чичякляр иля онун яйниндя олан бяйаз палтар жанланырды. О, щямчинин онун йанында, эяминин кянар щиссясиня сарылмыш ясл бюйцк инсанын, дцщанын вя Танры тяряфиндян сечилмиш адамын дайандыьыны дцшцнцрдц…Онун индийя гядяр йаратдыьы щяр бир ясяр ясрарянэиз, йени вя гейри – адидир, онун йаша долмасы иля надир истедадынын да инкишаф едяжяйи заман ярзиндя йарадажаглары ися сон дяряжя валещедижи вя юлчцйясыьмаз дяряжядя али олажагдыр вя бу онун цзцнцн жизэиляриндян, юзцн ифадя етмяк тярзиндян вя онун тябиятя олан мцнасибятиндян дя эюрцнцр. О, кюлэяляр, ахшам чаларлары, айын парылтысы барясиндя дя щансыса хцсуси, юзцняхас бил дилля  бящс едир вя бунунла да сян гейри – ихтийари олараг онун тябият цзяриндяки жазибя гцввясни щисс едирсян. Онун юзц чох хошаэялимлидир, ориъиналдыр, онун щяйаты да, мцстяги, сярбяст вя эцндялик щяйатдан фярглянян щяйаты да гушун сцрдцйц юмрц хатырладыр.

                     Сяринляйир, - Олга Ивановна деди вя диксинди.

Рйабовский ону юз йаьмурлуьуна бцрцдц вя гямэин бир тярздя диллянди:

                    Мян юзцмц бцтцнлцкля сизин ихтийарынзда щисс едирям. Мян гулам. Ахы ня цчцн сиз бу эцн бу гядяр жазибядарсыныз?

О, бцтцн бу заман бойунжа она эюзцнц айырмадан нязяр салыр вя онун эюзляриндяки ифадя горхунж иди вя о, онун эюзляринин ичиня бахмагдан горхурду.

            Мян сизя дялижясиня вурьунам…- о, онун цзцня няфясини вермякля пычылдады. – Мяня биржя кялмя демяниз кифайятдир ки, мян йашамайым, инжясянятдян ял чяким…- о, мющкям щяйяжанла донгулданды. – Севин мяни, Севин…

            Беля данышмайын, - Олга Ивановна эюзлярини йуммагла диллянди. – Бу, горхунждур. Бяс Дымов?

            Ня Дымов? Ня цчцн Дымов? Мяним Дымовла ня ишим? Волга, ай, эюзяллик, мяним мящяббятим, мяним щейранлыьым, щеч бир Дымов ися йохдур….Ащ, мян щеч ня анламырам…Мяни кечмиш марагландырмыр, мяня йалныз бир аны баьышлайын…бир аны!

Олга Ивановнанын цряйи дюйцндц. О, яри барясиндя дцшцнмяк истяйирди, лакин онун той мярасими, Дымов вя эежяляр иля баьлы олан бцтцн кечмиши она артыг жцзи, ящямиййятсиз, сюнцк, эяряксиз вя чох узаг эюрцнцрдц…Доьрудан да, ня Дымов? Ня цчцн Дымов? Онун щяйатындан Дымова ня дяхли? Йяни о, щягигятян тябиятдя вармы вя йалныз бир йуху дейилми?

«Онун цчцн, садя вя ади бир адам цчцн онун артыг ялдя етдийи сяадят дя кифайятдир, - о, цзцнц яли иля юртяряк, дцшцнцрдц. – Гой орда мяни мцщакимя етсинляр, мня лянятлясинляр, мянся щамынын ажыьына юзцмц тяляф едяжям, тяляф едяжям…Щяйатда щяр шейи сынагдан кечиртмяк лазымдыр. Пярвярдиэара, нежя дя дящшятли вя нежя дя йахшыдыр!».

                    Щя, ня олду? Ня олду? – ряссам ону гужагламагла вя ону юзцндян зяиф шякилдя янарлашдырмаьа чалышан ялляриндян ажэюзлцкля юпмякля донгулданды.– Сян мяни севирсян? Щя, севирсян? Севирсянми? Ощ, нежя дя эюзял эежядир! Мюжцзяли эежядир!

                    Бяли, нежя дя эюзял эежядир! – о, онун эюз йашларындан пар – пар парылдайан эюзляриня бхараг пычылдады, сонра ися жялд ятрафына бойланараг, она сарылыб, мющкямжя додагларындан юпдц.

                    Кинешмейя йахынлашырыг! – кимся эюйяртянин диэяр истигамятиндян сяслянди.

Аьыр аддым сясляри ешидилди. Онларын йанындан буфетчи ютцб кечирди.

                     Бура бахын, - Олга Ивановна севинжиндян аьлайыб вя эцлмякля она деди, - бизя шяраб эятирин.

Щяйажандан рянэи аьармыш ряссам скамйанын цзяриня яйляшди, Олга Ивановнайа пярястишкарлыгла вя миннятдарлыг долу бахышлары иля нязяр салды, сонра ися эюзлярини йумараг, хумарланан бир тярздя деди:

                     Йорулмушам.

Вя башыны эяминин кянарына сюйкяди.



[1] Варйаглар - qədim Rusiyada: ticarət və talan məqsədilə Skandinaviyadan gələn silahlı dəstələr.


В.

Сентйабрын икинжи эцнц исти вя мцлайим олса да, булудлу иди. Сящяр еркяндян етибарян Волганы йцнэцл думан бцрцмцшдц, саат доггуздан сонра ися йаьыш дамжыламаьа башлады. Вя сяманын да айдынлашажаьына щеч бир цмид йох иди. Чай сцфряси архасында Рйабовский Олга Ивановнайа ряссамлыьын – ян наняжиб вя ян дарыхдырыжы инжясянят нцмуняси олдуьуну, онун ряссам олмадыьыны вя йалныз яблящлярин онун истедада малик олдуьуну дцшцндцклярини сюйляйирди вя бирдян дурдуьу йердя бычаьы ялиня алараг, юзцнцн ян йахшы етцдцнц жызды. Чай сцфрясиндян сонра о, гашгабаглы бир тярздя пянжяринин юнцндя яйляшяряк, Волгайа бахырды. Волга ися артыг юз парылтысыны итирмиш, тутгун, донуг вя эюрцнцшцня эюря сойуг иди. Щяр шей, щяр шей дарыхдырыжы, булудлу пайызын йахынлашмасындан хябяр верирди. Вя инсана еля эялирди ки, сащиллярдяки дябдябяли йашыл фярши, шцаларын алмазсайаьы якси, шяффаф мави рянэли ужгарлар вя бцтцн бяр - бязякли вя тямтяраглы хцсусиййятини тябият Волгадан эери алмыш вя нювбяти йаз айына гядяр сандыьында эизлятмишдир вя гарьалар Волганын йахынлыьында дювря вурараг, она саташырдылар: «Чылпаг! Чылпаг!». Рйабовский онларын гарылтысыны динляйир вя онун артыг тагятдян дцшяряк, истедадыны итирдийини, бу каинатда щяр шейин шярти, нисби вя мянасыз олдуьуну вя юз щяйатыны бу гадынла баьламаьа дяймядийини дцшцнцрдц….Бир сюзля, о, рцщ йцксяклийиндя дейилди вя хиффят чякирди.

Олга Ивановна чарпайынын аракясмясинин архасында яйляшмишди вя бармаглары иля юзцнцн эюзял, кятан рянэли сачларыны йыьмагла, юзцнц эащ яринин гонаг отаьында, эащ йатаг отаьында, эащ да ки иш отаьында тясяввцр едирди: хяйалы ону театра, дярзисинин вя мяшщур достларынын йанына апарырды. Бяс инди эюрясян онлар ня едирляр? Ону хатырлайырлармы? Мювсцм артыг башланмышдыр вя эежяляр барясиндя дцшцнмяк заманы йетишмишдир. Бяс Дымов? Севимли Дымов! О, юз мяктубларында нежя дя мцлайимжясиня вя ушаглара хас йаньы иля ондан евя гайытмасыны рижа едир! О, щяр ай она йетмиш беш рубл эюндярирди, о, она ряссамдан йцз рубл борж эютцрдцйцнц йазан кими ися о, она щямин йцз рублу да эюндярди. Нежя дя хейирхащ вя жомярд инсандыр! Сяйащят Олга Ивановнаны ялдян салмышды, о, дарыхырды вя о, тез бир заманда бу кишилярдян, чайын рцьубятли гохусундан жаныны гуртармаг вя юзцнц кяндли дахмаларында йашамагла вя кянддян кяндя кечиб, орада эежялямякля цзяриня щопмуш физики натямизлик щиссиндян тямизлямяк истяйирди. Яэяр Рйабовский ряссамлара онларла ийирми сентйабра гядяр йашайажаьыны вяд етмясяйди, онлар еля бу эцн бураны тярк едярдиляр. Бу нежя дя йахшы оларды!

                    Пярвярдиэара, - Рйабовский инилдяди, - ня заман нящайят ки, эцняш доьажаг? Ахы мян эцняшли пейзаъы эцняшсиз давам етдиря билмярям!....

                    Сянин ки булудлу сямайа даир етцдлярин вар, - Олга Ивановна аракясмядян чыхмагла диллянди. – Хатырлайырсанмы, саь жинащда мешя, сол жинащда ися – инякляр иля газ сцрцсцнцн тясвири варды. Сян инди ону тамамлайа билярсян.

                    Еее! – ряссам цз – эюзцнц туршутду. – Тамамлайа билярям! Йяни сиз мяни ня едяжяйими билмяйян ахмагмы зянн едирсиниз!

                    Сян мяня гаршы нежя дя дяйишмисян! – Олга Ивановна ащ чякди.

                    Еля беля йахшыдыр.

Олга Ивановнанын цзц титряди, о, отаг печиня йахынлашды вя аьлады.

        Бяли дя, биржя эюз йашларымыз яксик иди. Йетяр! Мяним аьламаг цчцн минляржя сябябим вар, анжаг мян аьламырам.

        Минляржя сябябиниз вар! – Олга Ивановна ичини чякди. – Ян башлыжа сябяб ися мяним сизя йцк олмаьымдыр. Бяли, елядир! – о, деди вя щюнкцрдц. – Яэяр дцзцнц десям, сиз бизим мящяббятимизя эюря хяжалят чякирсиниз. Сиз ряссамларын бцтцн бунлары сезмямясиня чалышырсыныз, бахмайараг ки, буну эизлятмяк гейри – мцмкцндцр вя онларын щамысы артыг чохдандыр ки, щяр шейдян щалидирляр.

        Олга, мяним сиздян йалныз бир рижам олажаг, - ряссам ялинин цряйинин башына гойараг, она йалварыжы тярздя сюйляди. – йалныз бир рижам: мяня язиййят вермяйин! Бундан башга мяня артыг сиздян щеч ня эяряк дейил!

        О щалда анд ичин ки, мяни щяля дя севирсиниз!

        Бу, цзцжцдцр! – ряссам дишлярини бири – бириня сыхмагла диллянди вя йериндян сычрады. – Сонда мян йа юзцмц йа Волгайа атажам, йа да ки дяли олажам! Мяни ращат бурахын!

        Буйурун, юлдцрцн мяни, юлдцрцн! – Олга Ивановна баьырды. – Юлдцрцн!

О, йенидян щюнкцрдц вя аракясмянин архасына кечди. Дахманын кцляшли дамына йаьыш дамжылары хышылдады. Рйабовский башыны ялляри арасына алыб, бу кцнждян о бири кцнжя гядяр эязишди, сонра ися кимяся няйися сцбута йетирмяк арзусу вя гятиййятли ифадя иля башына фураъкасыны кечиртди, силащыны чийниня алды вя дахмадан чыхды.

Онун эедишиндян сонра Олга Ивановна щяля узун мцддят чарпайысында узанараг, аьлады. Яввялжя о, эерийя гайыдан Рйабовскинин ону юлцмжцл вязиййятдя тапмасы цчцн ян йахшысы юзцнц зящярлямяйи дцшцндц, сонра ися о, хяйалян яринин гонаг отаьына вя иш отаьына пянащ апарды вя юзцнцн Дымовун йанында нежя тярпянмяз бир вязиййятдя отурдуьуну вя физики ращатлыг иля тямизликдян нежя щязз алдыьыны вя ахшамлар театрда отурараг, Мазинини нежя динлядийини хяйал етди. Вя сивилизасийа, шящярин сяс - кцйц вя таныш инсанлардан ютрц дуйдуьу гцсся онун гялбини риггятя эятирди. Дахмайа гадын дахил олду вя нащары щазырламаг цчцн тялясмядян печи иситди. Йаныг гохусу алями бцрцдц вя щава тцстцдян эюйярди. Щцндцр дабанлы чиркли узунбоьаз чякмяли вя йаьышдан нямлянмиш цзлц ряссамлар эялир, еттцдляри нязярдян кечирир вя юзляриня тясялли вермяк цчцн Волганын щятта йаьышлы щавада да жазибяли олдуьуну сюйляйирдиляр. Дивардан асылмыш ужуз саатлар ися: тик – тик – тик….Сойугдан донмуш милчякляр образларын йахыныьындакы юн кцнжя топлашыб, вызылдайырлар: вя скамйаларын алтындакы галын картонларда прусакларын[1] нежя эязишдийи дя ешидилир…

Рйабовский евя эцняш гцруб едяндя гайытды. О, фураъкасыны масанын цзяриня атды вя рянэи аьармыш, тагятсиз вя чиркли узунбоьаз чякмялярля скамйанын цзяриня чюкяряк, эюзлярини йумду.

                     Йорулмушам…- о, деди вя зорла эюз гапагларыны галдырмаьа жящд эюстяряряк, гашларыны ойнатды.

Ону язизлямяк вя она щиддятлянмядийини билдирмяк цчцн Олга Ивановна она йахынлашды, ону сакитжя юпдц вя дишли дараьыны онун сарышын сачларында эяздирди. О, онун сачларыны дарамаг истяди.

                    Нядир? – о, санки она ня ися сойуг бир шейин тохундуьу кими диксинди вя эюзлярини ачды. – Ня олуб? Рижа едирям, мяни ращат бурахын.

О, ону яли иля юзцндян кянарлашдырды вя ондан узаглашды вя она еля эялди ки, онун цзцндяки ифадя нифрят иля пешманчылыьы изщар етди. Бу заман гадын она щяр ики ялиндя ещтийатла ши олан бошгабы эятирди вя Олга Ивановна да онун ики бюйцк бармаьынын щямин шиляря нежя булашдыьынын шащиди олду. Вя ирялийя доьру узанмыш бу пинти гадын да, Рйабосвскинин ажэюзлцкля щязми нигабдан кечиртдийи ши дя, бу дахма да вя онун яввялляр садялийи вя ряссамсайаьы сялигясизлийиня эюря вурулдуьу бу щяйат да она инди чох мцдщиш эюрцндц. О, гяфилдян юзцнц тящгир олунмуш кими щисс етди вя сойуг бир тярздя диллянди:

                    Биз мцяййян мцддятя айрылмалыйыг, якс тягдирдя сыхынтыдан жидди шякилдя саваша билярик. Мян артыг безмишям. Мян еля эцнц бу эцн эедярям.

                    Ня иля эедязсян? Чубуьун белиндя?

                    Бу эцн жцмя ахшамдыр, демяли, онун йарысы пароход эялмялидир.

                    Щя? Щя, щя, доьрудур…Ня дейирям ки, эет…- Рйабовский ялини салфет явязиня дясмалла силиб, щялимжясиня диллянди. – Бурда сян дарыхырсан вя мяшьулиййятин дя йохдур, сяни бурада зорла сахламаг цчцн ися бюйцк хцдпясянд олмаг лазымдыр. Эет, ийирмисиндян сонра ися эюрцшярик.

Олга Ивановна шян бир тярздя йыьышырды вя онун йанаглары да мямнунлугдан алышыб йанырды. Йяни бу эерчякликдир, о юз – юзцня сорушурду, йяни о, тезликля гонаг отаьында йазы йазажаг, йатаг отаьында йатажаг вя сцфрянин дюшяндийи масанын цзяриндя йемяк йейяжяк? Онун цзяриндян санки бир аьыр йцк эютцрцлмцшдц вя инди о, артыг ряссама да гязяблянмирди.

        Бойалар иля фырчаларымы мян сяня бурахыб эедирям, Рйабуша, - о, дейирди. – Артыг галаны олса, юзцнля эятирярсян…Амма бах ща, мянсиз бурда тянбялляшмя, дарыхма, ишля. Ахы сян мяним гочаьымсан, Рйабуша.

Саат доггузда Рйабовский она дцшцндцйц тяк ону ряссамларын эюзцн юнцндя юпмямяк цчцн вида юпцшц верди вя ону эяминин йан алдыьы кюрпцйя гядяр ютцрдц. Тезликля параход эялди вя ону бурадан эютцрдц.

О, евя ики сутка йарымдан сонра йетишди. Шлйапасы иля ватерпруфасыны чыхартмамагла, щяйяжандан тянэяняфяс олмагла о, яввялжя гонаг отаьына, сонра ися йемяк отаьына кечди. Дымов сцртцксцз[2] вя йахасы ачыг ъилетдя маса архасында яйляшмиш вя бычаьы чянэяля сцртмякля итиляйирди: онун юнцндяки бошгабда гарабаьыр вар иди. Олга Ивановна мянзилиня дахил оланда щяр шейи яриндян эизлятмяйин зярури олдуьуна вя онун буна бажарыьы иля эцжцнцн йетяжяйиня ямин иди, лакин инди, онун эениш, мцлайим вя сяадят долу эцлцшц иля пар – пар йанан, севинжяк эюзлярини эюряркян о, бу инсандан щяр шейи эизлятмяйин кимися шярлямяк, няйися оьурламаг вя кимися гятля йетирмяк кими рязил, мурдар вя гейри – мцмкцн бир шей олдуьуну вя онун бцтцн бунлара эцжцнцн йетмяйяжяйини щисс едирди вя о, бир анын ичиндя она олуб – кечянляри наьыл едяжяйини гят етди. Юзцнцн юпцлмясиня вя гужагланмасына имкан вермякля о, онун юнцндя диз чюкдц вя цзцнц ялляри иля баьлады.

                     Нядир? Ня олуб, анам? – о, шяфгятля сорушду. – Дарыхмысан?

О, хяжалятдян пюртмцш цзцнц галдырды вя она мцгяссирйаня  вя йалварыжы нязяр салды, лакин дуйдуьу горху вя хяжалят щисси онун щягигяти сюйлямясиня мане олду.

                     Щеч бир шей…- о, деди. – Бош шейдир…

                    Эял отураг, - о, ону йердян галдырмагла вя маса архасына яйляшдирмякля диллянди. – Бах беля…Гарабаьырдан йе. Заваллым, ялбят ажмысан.

О, она доьма олан щаваны жийярляриня чякир вя гарабаьырдан йейирди, о ися она тярящщцмля нязяр салыр вя шян бир тярздя эцлцмсяйирди.



[1] Прусак – боз мятбяхбюжяйи.

[2] Sцrtцk - uzunətəkli kişi pencəyi.


ВÛ.

Эюрцнцр, гыш айларынын ортасындан етибарян Дымов алдадылдыьыны тяхмин етмяйя башламышды. О, санки вижданы тямиз олмайан кясляр тяк арвадынын эюзляринин ичиня бахмагдан чякинир, онун эюрцшяркян севинжяк бир тярздя эцлцмсямир вя онунла тякликдя галмамаг цчцн евиня тез – тез юз досту, Олга Ивановна иля сющбят едяркян утандыьындан эащ пенжяйинин бцтцн дцймялярини ачараг, йенидян онлары баьлайан, эащ да ки быьыны саь яли иля чякиб гопардан язэин сималы бястябой башы гырхылмыш  адамжыьазы, Коростелеви дявят едирди. Нащар сцфряси архасында щяр ики щяким, диафрагманын эюстярижиляринин йцксяк олмасы заманы бязи щалларда црякдя гейри – мцнтязямлилийин мейдана чыхмасындан вя йахуд да невритлярин яксяриййятинин сон дюврляр ярзиндя даща чох мцшащидя олунмасындан йа да ки дцнян Дымовун «бядхассяли анемийа» диагнозу иля олан жясядин йарылмасы заманы мядяалты вязинин хярчянэи хястялийини ашкар етмясиндян бящс едирдиляр. Вя еля зянн етмяк оларды ки, онларын щяр икиси Олга Ивановнайа сусмаг имканыны вермяк цчцн, йяни онун йалан данышмамасы цчцн тябабятля баьлы бу кими сющбятляри апарырдылар. Нащардан сонра Коростелев ройалын архасына кечир, Дымов ися дяриндян кюкс ютцряряк дейирди:

                     Ещ, гардашым! Нейняк! Ня ися гямэин бир парчаны ифа ет.

Чийинлярини галдырмагла вя бармагларыны эениш ачмагла Корестелев бир нечя аккорду сечдикдян сонра тенор сяси иля «Мяня еля бир жцмля- алям эюстяр ки, орада рус кишиси инилдямясин» парчасыны охуйурду, Дымов ися йенидян кюксцнц ютцрцр, башыны йумруьуна дайаг веряряк, хяйала далырды.

Сон заманлар Олга Ивановна да юзцнц кифайят гядяр ещтийатсыз апарырды. Щяр сящяр о, ян пис ящвал – рцщиййядя вя онун артыг Рйабовскини севмядийи вя щяр шейин танрыйа шцкцрляр олсун ки, сона йетдийини дцшцнмякля йериндян галхырды. Лакин гящвяни ичдикдян сонра о, дярк едирди ки, Рйабовский ону яринин ялиндян алыб вя инди о, щям ярсиз, щям дя Рйабовскисиз галыб: сонра ися о, танышларынын Рйабовскинин сярэийя ня ися фцсункар бир рясм ясярини, пейзаъын ъанр иля олан гарышыьыны, Поленевин зювгцня уйьун рясм ясярини щазырладыьына вя онун емалатханасына баш чякян щяр кясин бу рясмя мяфтун олмасына даир сющбятлярини хатырлайырды: ахы буну о, дейя о, дцшцнцрдц, мящз онун тясири алтында йаратмышды вя цмумиййятля онун сайясиндя о, йахшылыьа доьру дяйишмишди. Онун тясири еля сямяряли вя зяриридир ки, о, ону тяк – тянща бурахарса, о эцман ки тяляф ола биляр. Вя о, щямчинин онун сонунжу дяфя онун йанына щансыса бир ишартылы боз сцртцкдя вя йени галстукда эялдийини вя ондан хумарлана – хумарлана бу кялмяляри сорушдуьуну да хатырлайырды: «Мян фцсункараммы?». Вя щягигятян дя зяриф олан о, юзцнцн узун гыврым сачлары вя мави рянэли эюзляри иля чох фцсункар иди (вя йахуд да о, беля зянн едирди) вя онунла да чох мцлайим  давранырды.

Бир сыра мясяляляри хатырламагла вя эютцр – гой етмякля Олга Ивановна яйнини эейинир вя мющкям бир тялаш ичиндя Рйабовскинин емалатханасына йолланырды. О, ону шян вя юзцнцн щягигятян дя ясрарянэиз олан рясминя мяфтунлуг дуйан дуйан бир ящвал рцщиййядя ашкар едирди: о, севинжиндян атылыб – дцшцр, шитлик едир вя жидди суаллары зарафатла жавабландырырды. Олга Ивановна Рйабовскини онун рясм ясяриня гысганыр вя она нифрят бясляйирди, лакин нязакят хатириня дя олса рясмин гаршысында бешжя дягигя дайандыгдан вя зийарятэащын юнцндя ащ чякян тяк ащ чякдикдян сонра сакитжя бц кялмяляри сюйляйирди:

                    Бяли, сян щягигятян дя щеч бир заман буна бянзяр бир рясм чякмямисян. Билирсянми, адама щятта горхунж беля эялир.

Сонра ися о, она онун тяряфиндян севилмяси, она, заваллы вя бядбяхт бир гадына гаршы мярщямятли олмасы цчцн йалвармаьа башлайырды. О, аьлайыр, онун яллярини юпцшя гярг едир, ондан ону севдийиня анд ичмясини тяляб едир вя онун мцсбят тясири олмадан онун доьру йолдан сапажаьыны вя мящвя дцчар олажаьыны она сцбута йетирмяйя чалышырды. Вя онун эюзял ящвал – рущиййясини корладыгдан вя юзцнц алчалдылмыш щисс етдикдян сонра о, йа дярзисинин, йа да ки билети ялдя етмяк хатириня таныш актрисанын йанына йолланырды.

О, ону емалатханада тапмайанда ися онун бу эцн онун йанына эялмяйяжяйи тягдириндя юзцнц мцтляг зящярляйяжяйи андына даир мяктубуну гойурду. О, горхаглыг эюстярир, она баш чякир вя онунла нащар едирди. Яринин бу нащарда иштирак етмясиндян чякинмямякля о, онунла габа давраныр, о да она ейни габалыгла жаваб верирди. Щяр икиси бири – бириляринин ял – айаьына долашдыгларыны, онларын щяр икисинин залым вя бири – бириляриня гаршы дцшмян мцнасибятдя олдугларыны йахшы анлайыр вя бундан гейзлянирдияр, гязябдян ися онларын щяр икисинин дя ядябсиз олдугларыны щисс етмирдиляр вя щятта башы гырхылмыш Корестелев дя щяр шейи дярк едирди. Нащардан сонра ися Рйабовский саьоллашмаьа вя бураны тярк етмяйя тялясирди.

                     Щара беля? – Олга Ивановна она нифрят щисси иля нязяр салмагла дящлиздя дайанараг сорушурду.

О, аьыз – бурнуну бцзяряк вя эюзлярини гыйараг, щасыса бир ханымын, онларын цмуми танышынын адыны чякир вя эюрцнцрдц ки, о онун гысгынжлыьыны масгарайа гойур вя онун овгатыны тялх етмяк истяйир. О, юз йатаг отаьына кечяряк, йатаьа узанырды: о, гысганжлыг, овгатялххлик, щягарят вя хяжалят щиссиндян балышыны дишляйир вя ужадан аьламаьа башлайырды. Дымов Коростелеви гонаг отаьында йалгыз бурахыр, йатаг отаьына кечир вя пярт , карыхмыш бир тярздя сакитжя бу кялмяляри сюйляйирди:

                    Анам, ужадан аьлама, анам….Ня цчцн? Бу барядя сусмаг лазымдыр…Сездирмямяк лазымдыр….Билирсянми, олан - олуб, кечян – кечиб, кечяня ися эцзяшт дейярляр.

Щятта эижэащында беля сызылдайан аьыр гысганжыг щиссини нежя жиловлайажаьыны щеч жцря дярк етмяйян вя ишин щяля дя гайдасына дцшяжяйини дцшцнян Олга Ивановна цз – эюзцнц йуйур, аьламыш сифятини киршанлайыр вя таныш ханымын йанына учараг гачырды. Онун йанында Рйабовскини тапмадыьы тягдириндя диэяринин йанына, онун йанындан ися цчцнжц ханымын йанына йолланырды…Яввялжя о, беля сяфярлярдян хяжалят чякирди, сонра ися о, буна вярдиш етмяйя башлады вя еля бир вязиййят алынды ки, о, Рйабовскини ахтарыб тапмаг цчцн бцтцн таныш гадынларын евиня баш чякмяли олду вя щамы да буну анлады.

Бир дяфя о, Рйабовскийя яри барясиндя бунлары сюйлямишди:

                     Бу инсан мяни юз жомярдлийи иля язир!

Бу ибаря онун тяряфиндян еля бяйянилмишди ки, онун Рйабовский иля олан севэи романндан щали олан ряссамлар иля эюрцшян заман о щяр дяфя яли иля тясирли ъести етмякля, яри барясиндя бу сюзляри сюйляйирди:

                     Бу инсан мяни юз жомярдлийи иля язир!

Юмцр сцрмя гайдасы кечян илдя олдуьу кими иди. Чяршянбя эцнляри эежяляр тяшкил олунурду. Артист гираят едир, ряссамлар рясм чякир, виоленчелчи щансыса бир парчаны ифа едир, мцьянни няьмя охуйур вя он икинин йарысы гонаг отаьына апаран гапы ачылыр вя Дымов эцлцмсямякля бу сюзляри дейирди:

                     Буйурун, жянаблар, гялйаналты едяк.

Олга Ивановна йеня дя яввялляр олдуьу кими дащи инсанларын ахтарышына чыхыр, ахтарыб тапыр, онларла Гане олмур вя йенидян ахтарырды. О, яввялляр олдуьу кими йеня дя евя эцжя саатларында гайыдыр, лакин Дымов кечян илдя олдуьу кими артыг йатмыр, юз иш отаьында отурараг, еля щей ишляйирди. Эежя саат цчдя йатаьына эирир, саат сяккиздя ися йатаьындан галхырды.

Бир дяфя ахшам чаьы, о, театра бядяннцмалы айнанын гаршысында щазырлашаркян йатаг отаьына яйниндя фрак вя аь костйум олан Дымов дахил олду. О, мцлайимжясиня эцлцмсяди вя яввялляр олдуьу кими арвадынын эюзляринин ичиня шян бир тярздя нязяр салды. Онун цзц шяфяг сачырды.

                     Мян индижя диссертасийамы мцдафия етдим, - о, яйляшмякля вя дизлярини тцмарламагла деди.

                     Мцдафия етдин? – Олга Ивановна сорушду.

                    Аща! – о, эцлцмсяди вя она архасыны чевирмякля, сачыны гайдасына салмагда давам едян арвадынын цзцнц айнада эюрмяк цчцн бойнуну ирялийя доьру узатды. – Билирсянми, ола билсин ки, мяня цмуми паталоэийа цзря приват – досентлийи тяклиф етсинляр. Еля эюрцнцр.

Онун бяхтийар вя шяфяг сачан цзцндян эюрцнцрдц ки, Олга Ивановна онун бу севинжи иля тянтянясиня шярик чыхарса, о, она щяр шейи, индики вя кечмишдя баш верянляри баьышламаьа вя щяр шейи унутмаьа щазырдыр, лакин о, приват – досентлик иля цмуми паталоэийанын ня олдуьуну анламырды, бундан башга театра йубанажаьындан горхурду вя буна эюря дя динмяди.

О, ики дягигя отурду, мцгяссирйаня бир тярздя эцлцмсяди вя отаьы тярк етди.

ВÛÛ.

Бу, ян наращат эцн иди.

Дымовун мющкям башы аьрайырды: о, сящяр чай ичмямиш, хястяханайа баш чякмямиш вя бцтцн бу заман бойунжа юз иш отаьындакы тцрк диванын цзяриндя узанмышды. Олга Ивановна адяти цзря саат бирдя она юзцнцн натуре морте етцдцнц эюстярмяк вя онун дцнян ахшам ня цчцн она баш чякмядийини хябяр алмаг цчцн Рйабовскинин йанына йолланды. Етцд онун юзцня дяйярсиз эюрцнцрдц вя  ону йалныз о сябябя чякмишди ки, ряссама баш чякмяк цчцн ялавя бящаняси олсун.

 О, онун евиня зянэ етмядян дахил олду вя дящлиздя галошларыны чыхараркян емалатханада палтарыны гадынсайаьы тярздя хышылдадан няйинся сакитжя кянара гачдыьыны ешитди вя о, емалатханайа баш чякмяйя тялясяркян анидян эюзя дяймякля, молбертля бирликдя дюшямяйя гядяр узанан гара коленкор иля асылмыш ири рясмин архасында эюздян итян гящвяйи рянэли ятяйин йалныз кичик бир парчасыны эюрдц. Шцбщя ола билмязди, эизлянян гадын иди. Олга Ивановнанын юзц дя яксяр щалларда бу рясмин архасында юзцня сыьынажаг тапарды! Эюрцндцйц кими чох пяришан бир щалда олан Рйабовский онун эялишиня щейрят едян тяк щяр ики ялини она тяряф узатды вя эярэин бир тярздя эцлцмсямякля сюйляди:

                     А-а-а-а! Сизи эюрмяйимя шадам. Бу дяфя щансы хябярлярля тяшриф буйурмусунуз?

Олга Ивановнанын эюзляри йашла долду. О, хяжалят щисси кечирир, она щяр шей ажынажаглы эялир вя о, щеч милйон мябляья дя щал – щазырда рясмин архасында эизляняряк, эцман ки, бядхащжасына иришян, онун рягиби вя йаланчы олан йад гадынын йанында щеч жцр данышмаьа разы дейилди.

                    Мян сизя етцд эятирмишям…- о, инжя сясля вя жясарятсиз тярздя диллянди вя онун додаглары ясди, - натуре морте.

                    А-а-а….етцд?

Ряссам етцдц ялиня алды вя ону нязярдян кечирмякля санки механики бир тярздя диэяр отаьа кечди.

Олга Ивановна да итаяткаржасына онун архасынжа аддымлады.

                     Натуре морте…биринжи чешид, - о, гафийяляри сечмякля мызылданды, - курорт….шейтан….лиман…

Емалатханадан тялясик аддымлар иля палтарын хышылтылы сяси ешидилди. Демяли, о, бураны тярк етди. Олга Ивановна ужадан баьырараг, ряссамын башына аьыр бир аляти ендирмякля бурадан эетмяк истяйирди, лакин о, эюз йашлары ужбатындан щеч няйи эюрмцр, хяжалятиндян сыхылыр вя юзцнц Олга Ивановна вя ряссам гадын кими дейил, ящямиййятсиз бир бюжяк кими щисс едирди.

                    Йорулмушам…- ряссам етцдя нязяр йетирмякля вя мцрэцлямяйинин ющдясиндян эялмяк цчцн башыны йеллятмякля хумарлана – хумарлана диллянди. – Бу сюзсцз ки, чох хошдур, лакин бу эцн дя етцд, кечян ил дя етцд, бир ай сонра да етцд…Йяни щечми усанмадыныз? Мян сизин йеринизя олсайдым, ряссамлыьы кянара бурахар вя жидди бир тярздя мусиги вя йахуд да айры сянятля мяшьул олардым. Ахы сиз ряссам дейил, мусигичисиниз. Лакин мяним нежя йорулдуьуму тясяввцрцнцзя беля эятиря билмярсиниз! Мян инди бизя чайын эятирилмясиня сярянжам верярям…А?

О, отаьы тярк етди вя Олга Ивановна онун юз лакейиня нежя сярянжам вердийини ешитди. Видалашмамаг, мцнасибятлярини айдынлашдырмамаг, ян башлыжасы ися щюнкцрцб аьламамаг цчцн о, Рйабовскинин эери гайытмасына гядяр жялд бир шякилдя дящлизя гачды, галошларыны айаьына кечиртди вя кцчяйя чыхды. Бурада о, йцнэцлляшмиш тярздя няфясини дярди вя юзцнц щям Рйабовскидян, щям ряссамлыгдан, щям дя ки ону емалатханада сыхынтайа салан аьыр хяжалят щиссиндян ябядиййян йаха гуртармыш кими щисс етди. Щяр шей битди!

О, дярзисинин йанына, сонра йалныз дцнян эери гайытмыш Барнайын йанына, орадан ися – нот маьазасына йолланды вя бцтцн бу мцддят ярзиндя о, Рйабовскийя нежя бир сойуг, сярт вя юзцня лайиг бир тярздя намя йазажаьыны вя йаз вя йа йай айларында Дымов иля бирликдя Крыма сяфяр едяжяйини вя бунунла да орада кечмишдян гяти бир тярздя жан гуртаражаьыны вя йени щяйата гядям гойажаьыны дцшцндц.

Евя йалныз эежяйарыдан сонра гайыдан кими о, яйнини дяйишмядян гонаг отаьында мяктуб йазмаьа башлады. Рйабовский она онун щеч дя ряссам олмадыьыны сюйлямишди, о ися бунун явязини чыхмаг хатириня онун щяр ил ейни рясмляри чякдийини вя щяр эцн ейни сюзляри сюйлядийини, онун инкишафдан эери галдыьыны вя ондан алындыьындан артыг щеч бир шей алынмайажаьыны йазажаг. О, щямчинин чох шейляря эюря онун мящз она олан мцсбят тясириня боржлу олдуьуну йазмаг истяйирди вя яэяр о, онунла пис давранырса, бу, онун мцсбят тясирини мцхтялиф ийщамлы ханымлар, бу эцн рясмин архасында эизлянмиш ханымлара бянзяр ханымлар иля параллеляшдирмяси иля ялагядардыр.

                     Анам! – Дымов гапыны ачмадан иш отаьындан ону сясляди. – Анам!

                     Ня истяйирсян?

                    Анам, сян йахшысы будур мяним йаныма эялмя, йалныз гапыйа йахынлаш. – Мясяля белядир…Цчцнжц эцн мян хястяханада дифтерийайа йолухмушам, инди ися ….юзцмц пис щисс едирям. Жялд Коростелевин далынжа адам йолла.

Олга Ивановна щяр заман ярини она таныш олан кишиляр тяк, сойады иля дейил, ады иля чаьырарды: онун ады Осип онун хошуна эялмязди, чцнкц бу она гоголун Осипини вя нювбяти жинасы хатырладырды: «Осип хырылдады, Архип ися боьулду». Инди ися о, бу кялмядляри гышгырды:

                     Осип, бу ола билмяз!

                    Адам йолла! Мян йахшы дейилям… - Дымов гапынын архасындан сяслянди вя онун дивана йахынлашараг орада узанмасы айдын ешидилди. –Йолла, - онун сяси батыг чыхды.

«Бу ня дярддир дцшдцк? – Олга Ивановна дящшят щиссиндян сойуйараг дцшцндц. – Ахы бу тящлцкялидир!».

О, буна щеч бир лцзум олмайан тярздя шамы ялиня алараг, юз йатаг отаьына йолланды вя йалныз бурда, ня етмяйин эярякли олдуьуну анлайан Олга Ивановна гейри – ихтийары олараг юзцнцн бядяннцма айнасындакы яксиня бахды. Сольун, щцркмцш сифяти, яйниндя олан узун ятякли ъакети, синясиндяки сары рянэли воланлары вя ятяйиндяки золагларын гейри – ади истигамятлилийи иля о, юзцня горхунж вя ийрянж эюрцнцрдц. О, гяфилдян Дымова, онун она гаршы олан сярщяддсиз мящяббятиня, онун эянж щяйатына вя щятта она артыг чохдан бяри цзяриндя йатмадыьы тярк едилмиш йатаьына щейифслянди вя о, онун ади, мцлайим вя мцти тябяссцмцнц хатырлады. О, ужадан аьлады вя Коростелевя йалварыш долу мяктуб йазды. Эежя саат ики иди.


ВÛÛÛ.

Сящяр саат сяккиздя, Олга Ивановна йатаг отаьындан йухусузлугдан башы аьырлашмыш, сачлары даьыныг вя цзцндя мцгяссирлик ифадяси иля чыханда онун йанындан дящлизя гара саггаллы щансыса бир жянаб, йягин ки, щяким ютцб кечди. Дярман гохусу алями бцрцмцшдц. Иш отаьына апаран гапынын йанында Коростелев дайанмышды вя сол быьыны саь яли иля еширди.

                    Цзр истяйирям, амма онун йанына сизи бурахан дейилям, - О, Олга Ивановнайа гашгабаглы шякилдя бяйан етди. – Ондан йолуха билярсиниз. Яслиня баханда бунун щеч бир мянасы да йохдур. Онсуз да о, сайыглайыр.

                    Онда ясл дифтеритдир? – Олга Ивановна пычылты иля сорушду.

                    Гясдян горхулу ишя эиришян адамлары мцщакимя етмяк лазымдыр, - Коростелев Олга Ивановнанын суалыны жавабандырмадан донгулданды. – Билирсинизми, о, нядян йолухуб? Чяршянбя ахшамы оьлан ушаьынын бядяниндян боружуг васитясиля дифтерит гайсаьыны совурубмуш. Ня цчцн? Ахмаглыгдыр…Аьлыны итирмякдяндир…

                    Тящлцкялидирми? Чохму тящлцкялидир? – Олга Ивановна хябяр алды.

                    Дейиляня эюря, хястялийин аьыр формасыдыр. Мяьзи етибариля Шрекин архасынжа адам йолламаг лазымдыр.

Балажа, кцрян, узун бурунлу вя йящуди вурьулу, сонра ися ужабойлу, бели бцкцк вя протодйакона бянзяр бири эялди: сонра ися эянж, чох кюк, гырмызы сифятли вя ейнякли адам тяшриф буйурду. Онлар юз йолдашларынын йанында нювбя чякмяйя эялян щякимляр идиляр. Юз нювбясини тамамлайан Коростелев ися евя йолланмыр, еля бурадажа галмагла, бцтцн отаглары кюлэя тяк долашырды. Хидмятчи гадын нювбя чякян щякимляря чай веряряк, тез – тез аптекя гачырды вя отаглары да йыр – йыьыш едян йох иди. Щяр шей чох сакит вя жансхыжы иди.

Олга Ивановна юз йатаг отаьында яйляшяряк, Танрынын ону ярини алдатдыьына эюря жязаландырдыьыны дцшцнцрдц. Юз мцлайимлийи иля симасыны итирян сусгун, сябирли вя мцяммалы варлыг, ифрат хейирхащлыгдан зяифлямиш ирадясиз варлыг юз диванынын цзяриндя сяссизжя изтираб чякир вя щеч эилейлянмирди дя. О, щеч олмазса сайыгламаларында эилейлянсяйди, о заман нювбя чякян щякимляр бурада йалныз дифтеритин мцгяссир олмадыьыны анлайардылар. Буну Коростелевдян хябяр алардылар: о, щяр шейдян щалидир вя щеч дя ябяс йеря достунун арвадына еля эюзля бахыр ки, санки ясл жани одур, дифтерит  ися йалныз онун ортаьыдыр. О, артыг ня Волга сащилляриндя олан айлы эежяни, ня севэи етирафыны, ня дя ки дахмадакы шаираня щяйаты хатырламырды, йалныз мянасыз бир шылтаглыгдан, яркюйцнлцкдян бцтцнлцкля, щеч бир заман йаха гуртара билмяйяжяйи щансыса бир чиркин, йапышганлы бир шейя булашдыьыны хатырлайырды….

«Ащ, мян нежя дя мцдщиш бир шякилдя йалан данышырдым! – о, онун Рйабовский иля олан наращат мящяббятини хатырламагла дцшцнцрдц. – Гой щамысы лянятя эялсин!...».

Саат дюрддя о, Коростелев иля нащар етди. О, щеч ня йемирди, йалныз гырмызы шяраб ичир вя гашгабаьыны саллайырды. О да щеч ня йейя билмирди. О, эащ Танрыйа хяйалында дуа едяряк, Дмовун саьалажаьы тягдирдя ону йенидян севяжяйиня вя она вяфалы щяйат йолдашы олажаьына анд ичирди. Эащ юзцнц бир дягигялик унудараг, Коростелевя нязяр салыр вя дцшцнцрдц: «Мяэяр беля бир язэин сифят вя хошаэялмяз яда иля садя, щеч бир жящятдян фярглянмяйян, таннмайан инсан олмаг дарыхдырыжы дейилми?». Эащ она еля эялирди ки, Танры еля бу дягигя яриндян хястялийя йолухмаг тящлцкяси алтында биржя дяфя дя олсун онун иш отаьына баш чякмядийиня эюря ону юлдцряжяк. Цмумиликдя ися мцти, щцзнлц бир щисс вя щяйатын артыг корланмасы бахымындан бунун щеч бир вяжщля дцзялмяйяжяйиня даир яминлик варды….

Нащардан сонра даща да дярин зцлмят чюкдц. Олга Ивановна гонаг отаьына чыханда Коростелев башыны гызыл сапларла тикилмиш ипяк балышын цзяриня гоймагла йухуйа эетмишди. «Кхи – пуа…- дейя о, хорулдайырды, - кхи - пуа».

Вя нювбя чякмяк цчцн бурайа эялян вя бураны нювбя чякяряк тярк едян щякимляр дя бу интизамсызлыьа диггят йетирмирдиляр. Йад инсанын гонаг отаьында йатараг, хорулдамасы, диварлардакы етцдляр, гярибя шяраит, ев сащибясинин даьыныг сачлары иля сялигясиз эейинмяси – бцтцн бунлар артыг онларда жцзи гядяр дя олсун мараг кясб етмирди. Щякимлярдян бири билмяйярякдян няйяся эцлдц вя бу эцлцш сяси нядянся гярибя вя цряксиз сяслянди, щятта дящшятли бир тяясцрат  ойатды.

Олга Ивановна нювбяти дяфя гонаг отаьына дахил оланда Коростелев артыг йатмырды, отурараг, сигарыны чякирди.

                    Онда бурун бошлуьунун дифтеритидир, - о, пясдян диллянди. – Артыг цряйи дя йахшы ишлямир. Яслиня бахсаныз ишляр фянадыр.

                    Шрекин далынжа адам эюндяряйдиниз, - Олга Ивановна деди.

                    Эялмишди. Дифтеритин бурун бошлуьуна кечдийини дя о, щисс етди. Ещ, Шрек нейлясин ахы! Ясиня галарса, Шрек дя щеч няйя гадир дейил. О, Шрекдир, мянся Коростелевям – еля бу гядяр.

Заман дящшятли тярздя эеж кечирди. Олга Ивановна сящярдян етибарян йыьышдырылмамыш йатагда яйнини сойунмадан узанмышды вя мцрэцляйирди. Она еля эялирди ки, бцтцн мянзил башдан – баша, дюшямядян тавана гядяр ири дямир парчасы иля тутулмушдур вя бу дямир парчасыны байыра атмаг кифайят едяр ки, щамы йенидян юзцнц шян вя йцнэцл щисс етсин. Йухудан айылдыгдан сонра ися о, бунун дямир дейил, Дымовун хястялийи олдуьуну хатырлады…

«Натуре морте, лиман….- о, йенидян щуша эедяряк, дцшцнцрдц, - идман, курорт…Бяс Шрек нежя олар? Шрек, грек, врек…крек. Бяс инди мяним достларым щардадыр? Онларын бизим беля бир гямя мцбтяла олмаьымыздан хябярляри вармы? Пярвярдиэара, хилас ет….гуртар! Шрек, грек…».

Вя йенидян дямир….Заман узандыгжа – узаныр, ашаьы мяртябядяки саатлар ися тез – тез чалырды. Дурмадан да зянэ сясляри ешидилирди: щякимляр эялирдиляр…Мяжмяйидя бош стяканы олан хидмятчи гадын дахил олду вя сорушду:

                     Ханым, йатаьы йыьышдырыммы?

Вя жаваб алмадан отаьы тярк етди. Ашаьыда саатлар йенидян вурду, йухусунда Волгайа йаьан йаьышы эюрдц вя йенидян кимся, дейясян кянар бир адам дахил олду.  Олга Ивановна йериндян сычрады вя Коростелеви таныды.

                     Саат нечядир? – о, хябяр алды.

                     Цчя аз галыб.

                     Ня олду?

                     Ня олмалыдыр ки! Эялдим дейим: сону йетишиб…

О, ичини чякди, онун чарпайысына яйляшди вя эюз йашларыны кюйняйинин голу иля силди. О, сюйлянянляри дярщал айырд етмяди, лакин бядяни бцтцнлцкля сойуду вя аста бир шякилдя хач чевирмяйя башлады.

                    Сону йетишир…- о, инжя сясля тякрар етди вя йенидян щычгырды. – Юзцнц гурбан вердийи цчцн юлур…Елм цчцн нежя дя бюйцк иткидир! – о, ажы бир тярздя диллянди. – Бу, яэяр бизим щамымызы онунла мцгайися етсяк, дащи вя гейри – ади инсан иди. нежя дя истедадлы иди! О, бизляря нежя дя бюйцк цмидляр верирди! – Коростелев яллярини шаггылдатмагла давам етди. – Илащи, ондан еля бир алим чыхарды ки, индики заманда белясини чырагла да ахтарсайдын, тапмаздын. Оска Дымов, Оска Дымов, ахы сян нейлядин! Ай, ай, ай, пярвярдиэара!

Коростелев мяйуслугдан цзцнц щяр ики яли иля юртдц вя башыны йырьалады.

                    Мяняви гцввясиня ися сюз ола билмязди! – о, кимяся даща да шиддятли гейзляняряк, давам едирди. – Хейирхащ, тямиз вя мящяббятля долу олан гялби – инсан дейил, шяффаф бир шцшя иди! Елмя хидмят етди вя елм наминя дя тяляф олду. Сящярдян – ахшама гядяр ишляйирди, щеч кимин она рящми эялмяди вя эянж алим, эяляжяйин профессору бу…рязил яски парчаларын щаггыны юдямяк цчцн юзцнц тяжрцбя ишляриня щяср етмякля, эежяляр бойунжа юзцнц тцкятмя иля мяшьул олмаг мяжбуриййятиндя галды!

Коростелев нифрят долу бахышларла Олга Ивановнайа нязяр салды, дюшякаьындан щяр ики яли иля мющкямжя йапышды вя санки ону мцгяссир билмякля ону гязябля дартды.

                     Юзцнцн дя юзцня рящми эялмяди, она да мярщямят едян олмады. Артыг буну демяйин ня мянасы вар!

                     Бяли, надир инсан иди! – кимся гонаг отаьындан йоьун сясля диллянди.

Олга Ивановна онунла бирэя кечиртдийи щяйатыны, яввялдян сона гядяр, бцтцн тяффярцаты иля хатырлады вя йалныз инди гяфилдян онун щягигятян дя гейри – ади, надир вя онун таныдыьы инсанларла мцгайисядя нежя гцдрятли бир инсан олдуьуну анлады. Вя мярщум атасынын вя онун бцтцн щяким – йолдашларынын она гаршы нежя мцнасибят бяслядийини хатырламагла, о, онларын щяр биринин ону эяляжяйин мяшщуру кими эюрдцклярини анлады. Диварлар, таван, лампа вя дюшямядяки халча она санки бу кялмяляри сюйлямяк истяр кими истещза иля она эюз вурурдулар: «Фцрсяти ялдян вермисян, фцрсяти гачырмысан!». О, ужадан аьламагла йатаг отаьындан жялд бир тярздя чыхды, гонаг отаьында дайанмыш щансасы бир намялум кишинин йанындан сцрятля ютцб кечди вя яринин иш отаьына йцйцряряк дахил олду. О, белиня гядяр ядйал иля юртцлмцш бир тярздя, тцрк диванынын цзяриндя узанмышды. Онун цзц дящшятли бир сурятдя узанмыш, арыгламыш вя жанлыларда щеч бир заман мцшащидя олунмайан бозумтул – сары рянэдя иди: вя йалныз онун алны, шявя кими гашлары вя таныш тябяссцмдян онун Дымов олдуьуну айырд етмяк мцмкцн иди. Олга Ивановна жялд бир тярздя онун синясиня, алнына вя ялляриня тохунду. Синяси щяля дя исти иди, лакин алны иля ялляри хошаэялмяз тярздя сойуг идиляр. Йарымачылы вязиййятдя донуб галмыш бахышлары ися Олга Ивановнайа дейил, ядйала зиллянмишди.

                     Дымов! – о, ужадан ону сясляди. – Дымов!

О, она бцтцн бунларын бир йанышлыг олдуьуну, щеч дя щяр шейин итирилмядийини, щяйатын щяля дя эюзял вя бяхтийарлыг долу анларла давам едяжяйинин мцмкцн олдуьуну, онун надир, гейри – ади вя гцдрятли бир инсан олдуьуну вя онун бцтцн юмрц бойунжа она ещтирамла йанашажаьыны, онун жанына дуа едяжяйини вя онун юнцндя цлви горху щисси иля йашайажаьыны изащ етмяк истяйирди…

                    Дымов! – о, онун чийнини силкялямякля вя онун даща щеч бир заман бу ябяди йухудан айылмайажаьына инанмамагла ону сясляйирди. – Дымов, Дымов!

Гонаг отаьында ися Коростелев хидмятчи гадына бу сюзляри сюйляйирди:

                    Бурда сорушмалы ня вар ки? Сиз кился эюзятчисинин йанына эедин вя ондан богаделкаларын[1] йашадыьы йери хябяр алын. Онлар щям жясяди йуйажаг, щям дя йыр – йыьыш едяжякляр – эярякли олан щяр бир шейи едяжякляр.



[1] Богаделка - əlillər evində yaşayan qoca arvadлар (чarlıq dюvrцndə).  


ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П. ЧЕХОВ.

АЙЫ.

БИР ПЯРДЯЛИ МЯЗЩЯКЯ.

Н. Н. СОЛОВТСОВА ЩЯСР ОЛУНУР.

ИШТИРАК ЕДЯНЛЯР:

ЙЕЛЕНА ИВАНОВНА ПОПОВА, цзцндя батыьы олан дул гадын, мцлкядар арвады.

ГРИГОРИЙ СТЕПАНОВИЧ СМИРНОВ, йашлы мцлкядар.

ЛУКА, Попованын нюкяри, гожа.

Попованын мцлкиндяки гонаг отаьы.

I.

ПОПОВА (дярин бир матямдя, эюзлярини рясмлярдян чякмир) вя  ЛУКА.

ЛУКА. Беля йарамаз, барынйа….Сиз юзцнцзц эюз эюря - эюря мящв едирсиниз…Бахын, евин гуллугчусу иля ашпаз гадын да эилямейвя йыьмаьа эедибляр, йер цзцндя олан щяр бир жанлы шадйаналыг едир, щятта пишик дя юз зювгц – сяфасыны сцрцр вя щяйятдя фырланмагла, гушжуьазлары овлайыр, сизся бцтцн эцнц юз отаьыныза монастыра сыьынан тяк гапанмысыныз, щеч билмирям бундан ня зювг алырсыныз. Валлащ кифайятдир! Щесабласаг, артыг бир ил едяр ки, евдян байыра аддымынызы беля атмырсыныз!...

ПОПОВА. Щеч атмаьы да дцшцнмцрям…Бир дя ня цчцн? Мяним щяйатым онсуз да битиб. О, мязардадыр, мян ися артыг юзцмц бу дюрд диварын арасына эюммцшям….Биз щяр икимиз юлцйцк.

ЛУКА. Данышдыныз да! Валлащ щеч сизи динлямяйим эялмир. Николай Михайлович вяфат едиб, даща буна щеч бир чаря гылмаг олмаз, демяли, Аллащ - тяаланын ямри беляймиш….Ону лазымынжа йас тутдунуз - йетяр, даща юзцнц дири – дири басдырмаг няйя лазым. Юмрцнцзцн сонуна гядяр аьлайыб, она матям сахламайажагсыныз ки. Мяним дя бир заманлар гарым дцнйасыны дяйишиб…Ня етмяк олар? Бир ай сярасяр аьладым, сызладым, йетяр, яэяр бир яср бяхтиниздян шикайят етмяйя галхсаныз, о щалда щеч гары да бир юмря дяймяз. (Ичини чякир). Гоншулары да йаддан чыхартмысыныз…Ня юзцнцз онлара баш чякирсиниз, ня дя ки, эялян гонаглары гябул едирсиниз. Цзр истяйирям, амма щюрцмчяк кими юмцр сцрцрцк, - эцнцн эцнорта чаьы эцн ишыьына щясрят галмышыг. Ливрейам[1] да сичанлара йем олуб….Ятрафымыз йахшы адамларла долу олмасайды, беля эилейлянмяздим, гязада щарайа даш атсан, аьайа дяйир….Рыбловда алай дайаныб, щансы забитя бахырсан – щеч бириндян эюзцнц чякмяк олмур, конфет кими оьланлардыр! Дцшярэядя ися щяр жцмя эцнц бал тяшкил едирляр, ня вахт йанындан ютцб кечирсян, гулаьына щярби оркестрин мусигиси дяйир….Ащ, анам, ащ! Эянжсян, эюзялсян, ики эюз истяйир ки, сяня тамаша елясин. Эюзяллик ки ябяди дейил! Он ил ютцб кечяжяк, юзцнцз диши товуз гушу тяк еркяк эязяжяксиниз, амма артыг эеж олажаг.

ПОПОВА. (гятиййятля). Рижа едирям, мяня бу барядя бир кялмя дя олсун сюйлямя! Билирсянми, Николай Михайлович дцнйасыны дяйишян эцндян щяйат мяним эюзцмдя юз дяйярини итириб. Сян мяним саь олдуьуму хяйал едирсян, амма бу сяня еля эялир! Мян юлян эцнцмя гядяр бу матямдян чыхмайажаьыма вя юзцмц эцн ишыьына щясрят гойажаьыма анд ичмишям…Ешидирсянми? Гой онун кюлэяси мяним ону нежя бир мящяббятля севдийими эюрсцн…Бяли, мян етираф едирям, бу сянин цчцн дя сирр дейил, о, яксяр щалларда мянимля ядалятсиз давранырды, мяня гаршы чох амансыз вя….вя щятта сядагятсиз иди, фягят мян она юмрцмцн сонуна гядяр садиг галажаьам вя она, нежя бир бюйцк мящяббятля севмяйя гадир олдуьуму сцбут едяжяйям. Орада, ахирятдя ися о, мяни саф бир варлыг кими гаршылайажаг….

ЛУКА. Беля гара – гура шейлярдян дян вурмагданса, сиз ян йахшысы баьчада эязишяйдиниз, йа да Тоби вя йа Великаны арабайа гошмаьы ямр едиб, гоншулара баш чякяйдиниз...

ПОПОВА. Ащ….(Аьлайыр). 

ЛУКА. Барынйа!...Анам!.....Ахы сизя ня олду! Танры юзц сизя лцтф етсин!

ПОПОВА. О, Тобини йаман севирди! Щяр заман да ону йящярляйиб, Корчагин иля Власовэиля йолланарды. О, нежя дя эюзял ат сцрярди! О, вар эцжц иля жилову дартанда да онун гядд - гамяти чох инжя эюрцнярди! Йадындадырмы? Тоби, Тоби! Эюстяриш вер она бу эцн даща чох йулаф версинляр.  

ЛУКА. Баш цстя!

(Кяскин зянэ сяси ешидилир).

ПОПОВА. (сяксянир).  Бу кимдир беля? Она дейин ки, мян щеч кими гябул етмирям!

ЛУКА. Олду! (Эедир).

II.

ПОПОВА (йалгыздыр).

ПОПОВА. (шякля нязяр йетирмякля).  Сян юзцн, Нижолас, мяним сяни нежя бир мящяббятля севдийимин вя сяни баьышламаьы бажардыьымын шащиди олажагсан….Мяним мящяббятим дя мяним заваллы цряйимин дюйцнтцсцнцн дайанмасына гядяр, щяйатым иля бирэя йаныб кцл олажаг. (Эюз йашы алтында эцлцмсяйир).  Бяс сянин вижданын сызламырмы? Мян, сяня сядагятли олан арвадын, юзцмц бу дюрд диварын арасында эюммцшям вя сяня юмрцмцн сонунадяк вяфалы галажаьам, сянинся….сянинся щеч вижданын да сызламыр, елями, хаин? Мяня щяр аддымбашы хяйанят едирдин, евя дава – далаш салырдын, щяфтялярля мяни бу евдя тянща гойурдун…

III.

ПОПОВА вя ЛУКА.

ЛУКА. (тялашла ичярийя дахил олур). Ханым, орда сизи кимся сорушур. Сизи эюрмяк истяйир….

ПОПОВА.  Бяс сян она демядин ки, мян яримин вяфат етдийи эцндян бяри щеч кими гябул етмирям? 

ЛУКА. Дедим, фягят о, бцтцн бунлары ешитмяк беля истямяди, дейир ки, сизинля важиб иши вар.

ПОПОВА. Мян щеч кими гябул ет-ми-рям!

ЛУКА. Мян дя она еля буну сюйлядим, амма о, …..санки…бир гулйабаныдыр….щям сюйцш сюйцр, щям дя ки, зорла отаьа сохулур….одур ща, артыг йемяк отаьындадыр….

ПОПОВА. (ясяби щалда).  Йахшы, чаьыр эялсин….Пярвярдиэара, нежя дя  ганмаз адамлардыр!

ЛУКА эедир.

Инсанлар нежя дя чякилмяз олублар, илащи! Ахы онлар мяндян ня истяйирляр? Ахы ня цчцн мяним сакит щяйатыма мцдахиля едирляр? (Ичини чякир).  Йох, эюрцнцр, мян щягигятян дя монастыра эетмяли олажам….(Фикря далыр). Бяли, монастыра…..

IВ.

ПОПОВА, ЛУКА, СМИРНОВ.

 СМИРНОВ. (Ичярийя эиряряк, Лукайа). Коразещин, чяня дюймякдян савайы ялиндян бир шей эялмир…Узунгулаг! (Попованы эюрян кими мянлийини яля алмагла). Ханым, изн верин, юзцмц сизя тягдим едим: топчу дястясинин истефада олан поручики, мцлкядар Григорий Степанович Смирнов! Сизи щяддиндян зийадя важиб олан бир мясяляйя эюря наращат етмяк мяжбуриййятиндя галдым….

ПОПОВА. (ялини она тяряф узатмадан). Сизя ня лазымдыр?

СМИРНОВ. Мяним таныш олмаг шяряфиня лайиг эюрцлдцйцм сизин мярщум яриниз бяндянизя ики вексел цзря мин ики йцз рубл боржлу галмышдыр. Сабащ мяним торпаг банкына фаиз юдяйяжяйими нязяря алсаг, мян сиздян, ханым, мяним боржуму еля бу эцн гайтармаьынызы тявягге едярдим.

ПОПОВА. Мин ики йцз….Мян яримин сиздян ня цчцн борж эютцрдцйцнц юйряня билярямми? 

СМИРНОВ. О, мяндян йулаф алмышды.

ПОПОВА. (Ичини чякмякля Лукайа мцражият едир). Йери эялмишкян, Лука, Тобийя артыг йулаф пайыны вермялярини тапшырмаьы унутма.



[1] keчmişdə qapıчıların, xidmətчilərin və faytonчuların geydiyi xцsusi biчimli zərbaftalı paltar.


ЛУКА эедир.

(Смирнова).  Бир щалда ки, Николай Михайлович сизя боржлу галыб, онда мян шцбщясиз ки, сизя бу боржу гайтаражаьам: фягят эяряк баьышлайасыныз, чцнки бу эцн мяндя щямин мябляь йохдур. Бириси эцн шящярдян мяним приказчиким гайытмалыдыр вя мян она мцтляг сизя лазым олан мябляьи юдямясини тапшырарам, щал – щазырда ися мян чох яфсуслар олсун ки, сизин хащишинизи йериня йетиря билмяйяжяйям….Бундан савайы, бу эцн щям дя мяним яримин вяфат етмясинин йедди айы тамам олур вя мян щал – щазырда еля бир ящвал – рущиййядяйям ки, щеч бир малиййя мясяляляри иля мяшьул олмаг щявясиндя дейилям.

СМИРНОВ. Мян ися щал – щазырда еля бир ящвал – рущиййядяйям ки, яэяр сабащ фаизлярими юдямясям, жянжяля дцшяжям. Мяним бцтцн варидатымы сийащыйа алажаглар!

ПОПОВА. Мян сизи ямин едирям. Бириэцн сизин пулларыныз мцтляг юз цнванына чатажаг.

СМИРНОВ. Мяня бу пуллар бириэцн йох, мящз бу эцн лазымдыр. 

ПОПОВА. Цзр истяйирям, амма бу эцн мян сизя пул юдяйя билмярям.

СМИРНОВ. Мянся бириэцня гядяр эюзляйя билмярям. 

ПОПОВА. Нейняйяк, щал - щазырда мяндя бу гядяр пул йохдур!

СМИРНОВ. Демяли, сиз бу пулу юдямяк игтидарында дейилсиниз? 

ПОПОВА. Дейилям….

СМИРНОВ. Щымм! ….Бу сизин сон сюзцнцздцрмц?

ПОПОВА. Доьру буйурдунуз, сон сюзцмдцр.

СМИРНОВ. Демяли, сонунжудур, елями? Гятидир?

ПОПОВА. Гятидир.

СМИРНОВ. Тяшяккцр едирям. Еля беля дя йазарыг (Чийинлярини чякир). Сонра да мяндян сойугганлы олмаьымы рижа едирляр! Щал – щазырда мян йолда аксиз мямуру иля растлашдым вя о, мяндян сорушду: «Ахы сиз ня цчцн беля гязяблисиниз, Григорий Степанович?». Башыныза дюнцм, ахы мян нежя дя гязяблянмяйим? Ахы мяним пула ещтийажым вар….Дцнян сящярдян щяр йери яляк – вяляк елямишям, мяня боржлу оланларын щамысына бир – бир баш чякмишям, амма онлардан бири дя мяня боржуну гайтармаг истямяйиб! Ит кими ялдян дцшмцшям, щарда эялди эежялямишям, - жущуд мейханасындакы араг чялляйинин йанында….Нящайят ки, евимдян йетмиш верст мясафядя олан бурайа эялирям, бурада ися мяни «ящвал - рущиййяйя» гонаг едирляр! Ахы мян нежя дя гязяблянмяйим?

ПОПОВА. Дейясян ахы мян сизя ачыг –айдын шякилдя дедим: приказчик шящярдян гайыдан кими сизин боржунузу юдяйяжяйям.

СМИРНОВ. Мян приказчикин йанына дейил, сизин йаныныза эялмишям! Ифадямя эюря цзр истяйирям, амма сизин приказчикинизин эялиб – эялмямясиндян мяня ня?!

ПОПОВА. Лцтфян, мющтярям жянаб, мян беля бир яжайыб ифадяляря вя беля нязакятсизлийя юйряшмямишям. Мян сизи артыг динлямяк беля истямирям. (Жялд отаьы тярк едир).

В.

СМИРНОВ (тякликдя).

 СМИРНОВ. Йох бир, билмямишдик! Ящвал – рущиййя…Яри йедди ай бундан яввял рящмятя эедиб, бу ися ящвал – рущиййядян дян вурур! Мян йазыг бу фаизляри юдямялийям, йа йох? Сиздян сорушурам: юдямялийям, йа йох? Чох эюзял, сизин яриниз юлцб, ящвал – рущиййяниз дя йериндя дейил, сонра даща нечя – нечя бунун тяк кялякляр уйдурурсунуз…лянят шейтана, приказчикиниз дя щарайаса эедиб, бяс онда мяня ня етмяйи буйурурсунуз? Мян кредит верянлярин ялиндян йахамы гуртармаг цчцн щава шарында эюйями учум? Бялкя сизя хош олсун дейя башымы эуппулту иля даш – дивара чырпым? Груздевин йанына эялирям – евдя йохдур, Йарошевич щансыса бир дешикдя эизляниб, Куритсын иля йаманжа туташдым вя аз галсын ки, ону пянжярядян кяллямайаг ашаьы атажагдым, Мазутов – вяба, бу ися – ящвал – рущиййя хястялийиня тутулуб. Щеч бир щарамзадя мяня бир гяпик дя олсун вермяк истямир! Щамысы да она эюрядир ки, мян онлары чох яркюйцнляшдирмишям, юзцм дя аьлаьан, жындыр вя арвад кими горхаьам! Онларла щяддиндян артыг нязакятля давранырам! Ейби йохдур, сизя эюстярярям! Сиз мяни щяля йахшы танымырсыныз! Сиз мяни беля бармаьыныза долайыб, мясхяряйя гойа билмярсиниз! Лянят шейтана! О, мяня пул юдямяйяня гядяр бурада галыб, йеримдян зярряжя гядяр дя олсун гымылданмайажаьам! Быррр!...Мян бу эцн нежя дя гязяблийям! Щирсимдян дизлярим дя ясир, аз галыр ки, няфясим кясилсин….Уф, пярвядиэара, щятта тцклярим дя биз – биз олду! (Гышгырыр). Ей, адам!

ВI.

 СМИРНОВ вя ЛУКА.

ЛУКА. (Ичярийя дахил олур). Ня лазымдыр?

СМИРНОВ. Мяня йа квас, йа да ки, су вер!

ЛУКА эедир.

Мянтигя бир бах! Бир няфяр хиртдяйяжян боржун ичиндядир, аз галыр ки, юзцнц ассын, о ися боржуну юдямир, чцнки бу эцн, эюрдцйцнцз кими, малиййя ишляри иля мяшьул олмаг игтидарында дейил!....Ясл гадынлары хас олан турнйур [1]мянтигидир!  Мящз еля бу сябябдяндир ки, мян щеч бир заман гадынларла сющбят етмяйи хошламамышам вя еля индинин юзцндя дя хошламырам. Мяня гадынла сющбят етмякдян чох барыт чялляйинин цстцндя отурмаг даща хошдур. Бырррр!....Шахта да адамы йаман кясир – щамысы да шлейфя [2]гязяблянмяйимдяндир! Мяним узагдан бу поетик варлыглара эюзцмцн дяймяйи йетяр ки, гязябимдян балдырларым гыж олсун. Аз галыр ки, «ай аман!» дейя гышгырым.

ВII.

 СМИРНОВ вя ЛУКА.

ЛУКА. (Ичярийя дахил олур вя она су верир). Барынйа хястядир вя щеч кими гябул етмир.

СМИРНОВ. Итил бурдан!

ЛУКА эедир.

Буна бир бах, хястядир вя гябул етмир! Чох эюзцм атыр онун цчцн, лазым дейил, гой щеч гябул етмясин…Мян бурдан тярпянян дя дейилям вя мяня пулуму гайтарана гядяр бурда отуруб галажам….Бир щяфтя хястя йатсан да, мян бурадан эедян дейилям…Щеч бир ил йатсан да, бурдан тярпянян дейилям….Мян юз щаггыма дцшяни алажам сяндян! Мяни щеч бир матямля, ялялхцсус да ки, овурдундакы зинящданынла мцтяясир едя билмярсян….Сянин о зинящданындан о гядяр эюрмцшцк ки! (цзцнц пянжяряйя тутараг, гышгырыр). Семйон, атлары гошгудан ач! Биз даща бураны тярк етмяйяжяйик! Мян еля бурадажа галырам! Орада, тювлядя атлара йулаф вермялярини тяляб едярсян! Ганмаз оьлу, йеня дя сянин сол гошгун жилова долашыб! (саташыр). Щеч бир шей олмаз…Мян инди сяня щеч бир шейи эюстярярям! (пянжярядян узаглашыр). Щяр шей бярбад эцндядир…бу тяряфдян дя истилик адамы лап ялдян салыр, щеч ким сяня боржуну юдямяк истямир, бцтцн эежяни йата билмямишям, бу азмыш кими бурдан да ящвал – рущиййя иля матям шлейфи ….Башым партлайыр….Бялкя араг ичим? Щя, йахшысы будур, ичим. (Гышгырыр). Ей, адам!

ЛУКА. (эялир). Ня буйурурсунуз?

СМИРНОВ. Мяня бир гядящ араг вер!

ЛУКА эедир.

Офф! (яйляшяряк, юзцнц башдан айаьа гядяр сцзцр). Ня эцндяйям, илащи! Башдан – айаьа гядяр тоз ичиндяйям ки, чякмялярим палчыгдыр, щеч ял – цзцмц дя йумамышам, сачым да даранмайыб, ъилетимин дя цстцня саман йапышыб…Барынйа да, ола билсин ки, мяни гулдура бянзядиб. (Ясняйир). Гонаг отаьында беля бир эюркямдя пейда олмаг бир гядяр ядябсизликдир, яшши, ейби йохдур….онсуз да мян бурайа гонаг кими дейил, кредитор кими эялмишям, кредиторлар цчцн ися щяля хцсуси костйум ижад олунмайыб….

ЛУКА. (отаьа дахил олур ая она араьы верир). Сиз лап щяддинизи ашдыныз, жянаб….

СМИРНОВ (гязябля). Ня дедин?

ЛУКА. Мян….мян…щеч ня демядим….

СМИРНОВ. Сян ня щаггла мянимля бу тярздя данышырсан?! Кяс сясини!

ЛУКА. (кянара). Яжиб ишдир, бир гулйабанынын ялиндя галмышыг….

ЛУКА эедир.

СМИРНОВ. Ащ, мян нежя дя гязяблийям! Эюзцм щирсдян о гядяр гызыб ки, бцтцн дунйаны дармадаьын етмяйя беля щазырам…Юзцмцн дя тцкляри биз – биз олур…(Гышгырыр). Ей, адам!



[1] turnyur (enli qadın tumanı).

[2] qadın paltarının yerlə sцrцnən uzun dal ətəyi;


 ВIII.

 ПОПОВА вя СМИРНОВ.

ПОПОВА. (эюзлярини йеря дикмякля, ичярийя дахил олур). Мющтярям жянаб, мян тянща щяйат сцрмякдян артыг чохдандыр ки, инсан сясини ешитмяйи йадырьамышам вя чыьыр – баьыртайа да таб эятиря билмирям. Сиздян артыг дяряжядя рижа едирям, мяним динжлийими позмайын!

СМИРНОВ. Мяня боржунузу юдяйин, мян дя сизи наращат етмяйим.

ПОПОВА. Мян ки сизя ана дилимиздя сюйлядим: мяним щал – щазырда ялимдя пулум йохдур, зящмят дя олса, бириэцнц эюзляйин.

СМИРНОВ. Мян дя сизя ана дилиндя дейирям: мяним бириэцн дейил, мящз бу эцн бу пула ещтийажым вар. Яэяр сиз бу эцн мяня боржунузу юдямякдян имтина етсяниз, сабащ мян юзцмц дар аьажындан асмалы олажаьам.

ПОПОВА. Ня етмяли, мяним щал – щазырда пулум йохдур. Сиз нежя дя яжайибсиниз!

СМИРНОВ. Демяли, сиз щал – щазырда мяня боржунузу юдяйя билмярсиниз, елями?

ПОПОВА. Имканым йохдур….

СМИРНОВ. Беля олан тягдирдя мян боржуму алана гядяр бурада галмалы олажаьам….(Яйляшир).  Бириэцн боржунузу юдяйяжяксиниз, елями? Чох эюзял, чох пакизя! Мян дя бириэцня гядяр бурада отуруб галажаьам. Бах, еля беляжя дя отуражаьам….(йериндян дик атылыр). Мян сиздян сорушурам: мян сабащ фаизляри юдямялийям, йа йох?...Бялкя сиз мяним сизинля зарафатлашдыьымы зянн едирсиниз?

ПОПОВА. Мющтярям жянаб, рижа едирям, баьырмайын! Сиз тювлядя дейилсиниз!

СМИРНОВ. Мян сиздян тювля барясиндя хябяр алмырам. Дейин эюрцм, сабащ мян бу лянятяэялмиш фаизляри юдямялийям, йа йох?

ПОПОВА. Сизя гадынларын олдуьу жямиййятдя юзцнцзц апармаг гайдасы беля бялли дейил!

СМИРНОВ. Хейр – р, мян юзцмц гадынларын олдуьу жямиййятдя апармаьы бажарырам!

ПОПОВА. Щеч еля шей йохдур, бажармырсыныз! Сиз тярбийясиз вя кобудсунуз! Алижянаб инсанлар гадынларла бу тярздя давранмырлар!

СМИРНОВ. Ащ, нежя дя мараглыдыр! Сизинля нежя бир тярздя данышмаьы буйурурсунуз? Бялкя франсызжа данышаг, щя? (гязяблянир вя ширин данышыр) . Ъе ву при, мадам …[1] мян сизин мяня боржунузу юдямямяйиниздян чох мямнунам….Ащ, сизи наращат етдийимя эюря дя пардон! Бу эцн нежя дя эюзял щава вар! Бу матямсайаьы эюрцнцш дя сизя хцсуси бир йарашыг верир! (айагларыны бири – бириня вурараг, тязим едир).  

ПОПОВА. Сарсаг вя кобуд бир нитгдир.

СМИРНОВ. (онун аьзыны яйир). Сарсаг вя кобуд бир нитгдир! Мян юзцмц гадынларын жямиййятиндя апармаьы бажармырам! Ханым, мян бцтцн юмрцм бойу гадынларла сизин бцтцн юмрцнцз бойу эюрдцйцнцз сярчялярдян дя чох сайда цнсиййятдя олмушам! Цч дяфя мян гадынларын ужбатындан дуелдя атышмышам, он ики гадыны мян тярк етмишям, доггузу да мяни тярк едиб! Бяли! Бцтцн юмрцм бойу юзцмц сяфещ кими гялямя вердийим, гадынларын нази иля ойнадыьым, шириндилими ишя салдыьым, гадынлары хамладыьым, онларла дабанларымы бири – бириня вуруб, саламлашдыьым чаьларым да олуб….Ашиг – мяшуг олмушам, олмазын мяшяггят чякмишям, айа бахыб, кюкс ютцрмцшям, щалдан – щала дцшмцшям, цзцлмцшям, дящшятя эялмишям…Лянят шейтана, бюйцк бир ещтирасла, дялижясиня ашиг олдуьум чаьларым олуб, гуртулуш йолу кими саьсаьан тяк дилбоьаза гоймамышам, вар – дювлятимин йарысыны бу инжя щиссляря сярф етмишям, лакин – артыг кифайятдир! Инди сиз мяни щеч жцр товлайа билмярсиниз! Йетяр! Гара эюзляр, ещтираслы эюзляр, бал додаглар, овурддакы зинящдан, ай, пычылты, жясарятсиз тярздя няфяс алма – бцтцн бунларын ханым, мяним цчцн артыг  бир гара гяпик гядяр дя дяйяри йохдур! Мян бурда оланлары нязярдя тутмурам, амма бцтцн гадынлар кичикдян тутмуш бюйцйцня гядяр язилиб – бцзцлян, сюзэяздирян варлыглар, ядабазлар, ядавяткарлар, йаланчылар, даим вурнухан, хырдачы, рящмсиз вя фитнякардырлар, бу мясяляйя эялдикдя ися (алнына вурур), сямимилийимя эюря цзр истяйирям, щятта сярчя беля ятякли бир философ гадыны сусуз апарыб – сусуз эятиряр! Диэярляриндян фяргли бир поетик варлыьа нязяр салырсан: зяриф кисейи парча кимидир, ян хяфиф бир варлыгдыр, йарым танрыдыр, инсаны вяждя эятирир, фягят гялбиня нязяр йетиряндя эюрцрсян ки – ади бир тимсащдыр! (Мизин сюйкяняжяйиндян йапышыр, миз чатлайараг, сыныр). Фягят бурада ян ийрянжи одур ки, бу тимсащ нядянся онун шащ ясяринин, онун имтийазларынын вя инщисарынын – инжя щисслярля ифадя олундуьуну зянн едир! Лянят олсун, мяни бурада кяллямайалаг ассаныз да, дейяжяйям – мяэяр гадын болонкадан[2] савайы айры бир варлыьы севмяйя гадирдирми?...Онун мящяббяти эилейлянмякдян, аьлайыб – сызламагдан башга бир шей дейил! Кишинин ашиг олдуьу бир мягамда мин бир язиййятя гатлашдыьы вя юзцнц мящяббятиня гурбан вердийи заман о, мящяббятини шлейфини йеллятмякля вя кишинин бурнуну йахшыжа овмагла изщар етмиш олур.  Мясялян, бах сиз бядбяхтликдян дя олса йаранышдан гадынсыныз, мящз еля буна эюря дя гадын тябиятиня йахшы бялядсиниз. Юзцнцз ялинизи вижданыныза гойуб, етираф един: сиз сцрдцйцнцз бир юмцр бойунжа щеч олмазса биржя дяфя сямими, вяфалы вя садиг бир гадынла растлашмысынызмы? Растлашмамысынызмы?! Бу дюврдя садиг вя вяфалы оланлар биржя гожа гарылар вя идбарлардыр! Сизин бу щяйатда буйнузлу пишик вя йахуд да аь рянэли мешяжцллцтц иля гаршылашмаьыныз мцмкцндцр, амма садиг гадынла ясла!

ПОПОВА. Цзр истяйирям, бяс сизжя мящяббятдя садиг вя вяфалы олан кимдир? Олмайа кишиляр? 

СМИРНОВ. Бяли, кишиляр!

ПОПОВА. Кишиляр! (ажы бир тябяссцм). Киши мящяббятдя садиг вя вяфалыдыр! Ишя бир бах! (атяшин бир тярздя). Ахы сиз ня ихтийарла бу сюзляри сюйляйирсиниз? Билмямишдик, кишиляр садиг вя вяфалыдырлар! Буна галса, онда мяним дя сизя дейяжяклярим вар, мяним бир заманлар растлашдыьым вя щал – щазырда таныдыьым кишилярин арасында ян йахшы киши вар идися, о да мяним ярим олуб…Мян ону щяр бир эянж вя дцшцнжяли гадынын бажардыьы тяк чыльын бир мящяббятля вя бцтцн варлыьым иля севирдим: мян она юз эянжлийими, тяравятими, сяадятими, щяйатымы вя бцтцн варидатымы гурбан вермишдим, онунла, йалныз онунла няфяс алырдым, она бцтпяряст тяк ситайиш едирдим, вя….вя – ахыры ня олду? Кишилярин ян йахшысы олан ярим мяни щяр аддымбашы щяйасызжасына алдадырмыш! Онун юлцмцндян сонра ися мян онун масасында бир гуту мящяббят намялярини ашкар етдим, саь оларкян ися о, мяни - буну хатырламаг беля чятиндир! – щяфтялярля тянща бурахыб, мяним эюзляримин юнцндя утанмадан айры гадынлара пярятишкарлыг едир вя мяня хяйанят едирди, мяним пулларымы саьа – сола хяржляйир, мяним она гаршы олан о цлви щисслярими ися тящгир едирди…Лакин бцтцн бунлара бахмайараг, мян ону севмякдя давам едирдим вя она гаршы чох сядагятли идим…Бу азмыш кими о, артыг юлцб, амма мян йеня дя она садиг вя вяфалыйам. Мян юзцмц ябядиййян бу дюрд дивар арасында дири – дири эюммцшям вя юлян эцнцмя гядяр дя онун хатирясиня йас сахлайажаьам….

СМИРНОВ. (щягарятли бир эцлцш). Йас сахлайана бир бах!...Сиз мяни ня щесаб едирсиниз, щя? Санки мян сизин ня цчцн бу гара маскарад палтарында олдуьунузу вя юзцнцзц дюрд дивар арасына эюмдцйцнцзцн сябябини анламырам! Ялбяття, ахы бу чох поетикдир! Маликанянин йанындан щансыса бир йункер вя йахуд да лцмяк бир шаир кечяжяк, сизин пянжярянизя бахажаг вя бунлары дцшцняжяк: «Бах, бурада яриня гаршы мящяббятиня эюря юзцнц дюрд дивар арасында дири – дири дяфн едян Тамара йашайыр». Беля фокуслары чох эюрмцшцк!

ПОПОВА. (пюртцр). Ня дединиз? Ахы сиз ня жцрятля мяня бу сюзляри сюйляйирсиниз?  

СМИРНОВ. Сиз юзцнцзц дири – дири эюммцсцнцз, амма нядянся киршанланмаьы унутмамысыныз!

ПОПОВА. Ахы сиз ня жцрятля мяня бунлары сюйляйирсиниз?  

СМИРНОВ. Рижа едирям, баьырмайын, мян сизин приказчикиниз дейилям! Изн верин, щяр шейи юз ады иля чаьырым. Мян гадын олмадыьым цчцн юз фикрими дцз цзя демяйи вярдиш етмишям! Баьырмаьа ися ещтийаж йохдур!

ПОПОВА. Баьыран мян дейилям, сизсиниз! Мяни ращат бурахын!   

СМИРНОВ. Боржунузу юдяйин, сонра.

ПОПОВА. Мян сизя бир гяпик дя верян дейилям!  

СМИРНОВ. Хейр, веряжяксиниз!

ПОПОВА. Ажыьа сизя бир гяпик дя вермяйяжяйям! Бураны тярк едя билярсиниз! 

СМИРНОВ. Мян сизин ня яриниз, ня дя ки нишанлынызам, еля она эюря дя, рижа едирям, мянимля дейишмяйин. (яйляшир). Мяним беля шейлярдян хошум эялмяз.

ПОПОВА. (гязябдян боьулмагла). Бу нядир, сиз яйляшдиниз?  

СМИРНОВ. Елядир ки вар, яйляшдим.

ПОПОВА. Сиздян артыг дяряжядя тявягге едирям, бураны тярк един!  

СМИРНОВ. О щалда боржунузу гайтарын….(кянара). Ащ, мян нежя дя гязяблийям! Нежя дя ажыглыйам!

ПОПОВА. Мян сизин кими арсыз бир инсанла данышмаьы беля юзцмя рява эюрмцрям! Рядд олун бурдан!

ПАУЗА.

Демяли, сизин бураны тярк етмяк фикриниз йохдур, елями?

СМИРНОВ. Елядир ки вар. 

ПОПОВА. Демяли, тярк етмяйяжяксиниз?  

СМИРНОВ. Хейр!

ПОПОВА. Лап йахшы! (зянэ едир) . Лука, бу жянабы байыра чыхарт!

ЛУКА. (Смирнова йахынлашыр). Жянаб, эедин бурдан! Бурда…

СМИРНОВ. (йериндян сычрамагла). Кяс сясини! Сян щеч билирсян кимя баш гошмусан? Дайан, мян бу дягигя сянин аьыз – бурнуну язишдирярям!....

ЛУКА. (цряйиндян йапышыр). Вай, дядям, вай!...Аллащ, юзцн сахла!…Аллащ, юзцн сахла! (кцрсцнцн цзяриня йыхылыр). Ай Аллащ, цряйим дцшдц!

ПОПОВА. Бяс Даша щаны? Даша! (баьырыр). Даша! Пелаэейа! Даша! (зянэ чалыр).



[1] Рижа едирям.

[2] bolonka (аь, yumşaq тцклц otaq iti).


IХ.

ЕЙНИ АДАМЛАР вя ЛУКА.

ЛУКА. Ащ! Щамы эилямейвя йыьмаьа эедиб…Биржя няфяр дя олсун галмайыб….Щалым харабдыр! Су, су!

ПОПОВА. Зящмят дя олса, евимдян рядд олун!

СМИРНОВ. Бялкя бир гядяр нязакятли оласыныз?

ПОПОВА. (йумруьуну сыхмагла вя айагалрыны йеря дюйяжлямякля). Сиз ясл кяндчисиниз! Кобуд айысыныз! Ганмазсыныз! Бядщейбятсиниз!

СМИРНОВ. Ня дединиз, ня дединиз?

ПОПОВА. Дедим ки, айысыныз, бядщейбятсиниз!

СМИРНОВ. (онун цзяриня йеримякля). Анламадым, ахы сиз щансы щаггла мяни бу жцр тящгир едирсиниз?

ПОПОВА. Бяли, мян сизи тящгир едирям….мараглыдыр, сиз ня етмяйи дцшцнцрсцнцз? Бялкя еля зянн едирсиниз ки, сиздян горхурам?

СМИРНОВ. Бяс сиз, поетик варлыг олмаьыныздан истифадя едиб, мяни истядийиниз гядяр тящгир етмяк щцгугуна малик олдуьунузуму дцшцрцнсцнцз? Буйурун барйеря[1]!

ЛУКА. Аллащ, юзцн сахла!…Юзцн рящм еля, ай Аллащ!.... Су!....

СМИРНОВ. Сизи дуеля чаьырырам!

ПОПОВА. Олмайа сиз мющкям йумруьунуз вя юкцз кими бюйцрмяйинизля мяни горхудажаьынызы дцшцнцрсцнцз? Ясл ганмазсыныз ки варсыныз!

СМИРНОВ. О щалда буйурун барйеря! Мян щеч кимя мяни беля мурдарламаьа имкан вермярям, щеч сизин гадын, зяриф мяхлуг олмаьыныз да эюзцмдя йохдур!

ПОПОВА. (ондан да бярк баьырмаьа чалышмагла). Айы! Айы! Айы!

СМИРНОВ. Йалныз кишилярин тящгиря эюря жаваб вермяк щцгугуна малик олмасы мювщуматындан ял чякмяк заманы йетишиб! Бярабярщцгуглуйугса, гой еля дя олсун! Буйурун барйеря!

ПОПОВА. Олмайа мянимля атышмаг истяйирсиниз? О щалда буйурун!

СМИРНОВ. Еля бу дягигя атышажаьыг!

ПОПОВА. Етиразым йохдур! Яримдян бир нечя тапанча галыб…Мян еля инди онлары бурайа эятирярям…(тялясик шякилдя эедир вя эери гайыдыр). Ямин ола билярсиниз, сизин бу кцт башыныза бюйцк зювгля эцлля чахажам! Лянятя эялясиниз! (Эедир).

СМИРНОВ. Мянся ону жцжя кими бир эцлляйя юлдцряжяйям! Мян ня балажа оьлан ушаьы, ня дя ки, щясас кцчцк дейилям, мяним алямимдя зяиф мяхлуг дейилян бир анлайыш йохдур!

ЛУКА. Атам!....(диз чюкцр). Бары мян гожайа рящмин эялсин, эет бурдан! Онсуз да бизи о ки вар горхутмусан, биржя атышмаьын чатмыр!

СМИРНОВ. (она етина беля етмядян). Атышмаг – еля бярабярщцгуглулугдур, юзцдцр ки вар, гуртулуш йолудур! Йалныз беля олан тягдирдя щям кишиляр, щям дя ки гадынлар бярабярщцгуглу ола билярляр! Ону да мящз бу ягидямдян кянара чыхмамаг цчцн эцлляляйяжям! Амма ня гадындыр? (аьыз – бурнуну яйир). «Лянятя эялясиниз….. сизин бу кцт башыныза бюйцк зювгля эцлля чахажам!». Ащ, нежя гадындыр? Цзц пюртмцшдц, эюзляри ися алышыб – йанырды….Дявятими дя гейд – шяртсиз гябул етди! Вижданым щаггы, биринжя кярядир ки, беля бир гадынла растлашырам.

ЛУКА. Атам, йалварырам сяня, эет бурдан! Валлащ юмрцмцн сонуна гядяр жанына дуачы оларам!

СМИРНОВ. Бах, бу – щягигятян дя гадындыр! Буна сюз ола билмяз, янтигядир! Ясл гадындыр! Ня мызыдыр, ня дя ки, лыгга, санки бир атяш, барыт, ракетдир! Валлащ адамын ону юлдцрмяйя яли дя галхмыр! 

ЛУКА. (аьлайыр). Атам…., гурбанын олум, эет бурдан!

СМИРНОВ.  Йаман бяйяндим ону! Йаман бяйяндим! Ноолсун ки, йанаьында зинящданы вар, амма чох хошаэялимлидир! Щятта онун боржуну беля унутмаьа щазырам…..щеч она гаршы киним дя галмайыб….Валлащ янтигядир! 

Х

ЕЙНИ АДАМЛАР вя ПОПОВА.

ПОПОВА. (ялиндя тапанча иля ичярийя дахил олур). Будур онлар, тапанчалар…Фягят бири – биримизля атышмаздан яввял зящмят дя олса мяня нежя атышмаьын эярякли олдуьуну баша салмалы олажагсыныз….Мян биржя дяфя дя олсун ялимдя тапанча тутмамышам.

ЛУКА. Аллащ, юзцн сахла, рящмин эялсин, ай Аллащ….Эедим баьбан иля арабачыны чаьырым….. Башымыза эялянляря бир бах….(эедир).

СМИРНОВ. (тапанчалары нязярдян кечирмякля). Иш бурасындадыр ки, тапанчаларын да бир нечя чешиди вар…ялялхцсус да, Мортимерин мящз дуел цчцн нязярдя тутулмуш пистонлу тапанчалары вар. Сиздя оланлар ися цчлц тясиря малик олан вя ясасян дюйцшдя истифадя олунан екстрактлы Смит вя Вессон тапанчаларыдыр…..Яла тапанчалардыр!....Бунларын жцтцнцн гиймяти минимум доггуз йцз рубл олар….Тапанчаны беля тутмаг эярякир…(кянара). Ащ, эюзляри, эюзляриня бир бах! Нежя дя чыльын эюзляри вар!

ПОПОВА. Белями?

СМИРНОВ. Бяли, беля тутмаг эярякир…Сонра ися чахмаьы бах беляжя чякир вя щядяфи нишан алырсыныз….Башыны бах беля, бир гядяр эерийя чякин! Ялинизи эярякян гядяр ирялийя узадын…Бах беля….Сонра ися бах, бу бармаьынызла бу шейин цстцня басын – бах беля, бундан артыг ися щеч ня тяляб олунмур….Фягят ян важиб шяртлярдян бири будур ки, юзцндян чыхыб, щядяфи нишан алмагда тялясмяйясиниз….Бир дя ялинизин титрямямясиня диггят йетирин.

 ПОПОВА. Олду….Отагда атышмаьа дяймяз, эялин ян йахшысы баьа чыхаг.

СМИРНОВ. Ня дейирям ки, чыхаг. Амма сизя хябярдарлыг етмяйи юзцмя борж билирям ки, мян щавайа атяш ачажаьам.

ПОПОВА. Биржя бу чатмырды! Ахы няйя эюря беля едирсиниз?

СМИРНОВ. Она эюря ки….она эюря ки….Она эюря ки, хцлася, бунун сизя щеч бир дяхли йохдур!

ПОПОВА. Олмайа горхмаьа башламысыныз, щя?  Йоооох! Йох, жянаб, йахшысы будур бойун гачырмайын! Зящмят чякин, ардымжа эялин! Мян сизин алныныза…..бах, нифрят бяслядийим бу алныныза эцлля чахмасам, сакитляшмярям! Олмайа горурсунуз?

СМИРНОВ. Бяли, горхурам.

ПОПОВА. Эюзцнцзцн ичиня гядяр йалан дейирсиниз! Ахы сиз ня цчцн мянимля атышмаг истямирсиниз?

СМИРНОВ. Она эюря ки,…..она эюря ки, сизя щейранам.

ПОПОВА. (кинайяли бир эцлцш). Мяня щейран олана бир бах! Щяля о, буну дилиня эятирмяйя дя жцрят едир! (гапыйа ишаря едир). Инанын мяня, бажарарсыныз!

СМИРНОВ. (сцкут ичиндя тапанчаны кянара гойур, фураъкасыны ялиня эютцрцр вя бураны тярк етмяйя щазырлашы: лакин гапынын йанында айаг сахлайыр, икиси дя бири – бириляриня йарым саат динмязжя дайаныб бахырлар: сонра ися о, гятиййятсиз бир шякилдя Поповайа йахынлашмагла диля эялир). Бура бахын….Сиз йенядями мяня гаршы кинлисиниз?...Мяндя сизин тяк чох гязяблийям, фягят…..щеч билмирям сизи нежя баша салым…..Иш бурасындадыр ки, дцзцнц десям, беля бир ящвалат ….(баьырыр). Ахы нейляйим ки, сизи бяйянирям? (мизин сюйкяняжяйиндян йапышыр, миз чатлайараг сыныр). Лянят шейтана, мебелиниз дя щай демямиш гырылыб – сюкцлцр! Мян сизи бяйянирям! Анлайырсынызмы? Мян…мян демяк олар ки, сизя ашиг олмушам!

ПОПОВА. Йахын эялмяйин, мян сизя нифрят едирям!

СМИРНОВ. Илащи, нежя дя щейрятамиз гадындыр! Юмрцм бойу биржя дяфя дя олсун беляси иля растлашмамышам! Сонум чатыб! Сичан кими тяляйя дцшмцшям!

ПОПОВА. Йахынлашмайын, йохса сизи вуражам!

СМИРНОВ. Вурун! Сиз, бу мюжцзяли бахышларын алтында щялак олмаьын, сизин кичик мяхмяри ялляриниздя сыхдыьыныз бу тапанчанын эцллясиня ися туш эялмяйин нежя бюйцк бир зювг олдуьуну анламарсыныз….Ялиниздян дяли - диваня олмушам! Дцшцнцн вя бир ан да олсун йубанмадан гярара алын, яэяр мян бураны тярк етсям, биз бир даща цз – цзя эялмяйяжяйик! Гярара алын…Мян задяэанам, намуслу вя няжиб бир инсанам, иллик эялирим он мин рублдыр….дашдан да пул чыхарырам….яла атларым вар….Мяня яря эялярсинизми?

ПОПОВА. (щиддятля ялиндяки тапанчаны йелляйир).  Сизинля атышмалыйыг! Буйурун барйеря!

СМИРНОВ. Ялиндян дяли – диваня олмушам….Артыг щеч няйи дцшцнмяк игтидарында беля дейилям…(баьырыр). Адам, мяня су эятир!

ПОПОВА. (баьырыр).  Буйурун барйеря!

СМИРНОВ. Ялиндян дяли – диваня олмушам, ушаг кими, сяфещ кими вурулмушам! (жялд онун ялиндян йапышыр, о ися аьрыдан гышгырыр). Мян сизи севирям! (диз чюкцр). Юмрцмдя биринжя кярядир ки, беля гызьын бир мящяббятля севирям! Индийя гядяр мян он ики гадыны атмышам, доггузу ися мяни атыб, амма онлардан щеч бирини мян сизи ашиг олдуьум гядяр вурулмамышам….Гаршынызда дондурма кими ярийирям, ахыб эедирям, лямс олурам….сарсаг кими юнцнцздя диз чюкцб, сизя евлянмяк тяклифи едирям….Биабырчыглыгдыр! Беш илдир ки, щеч кимя бянд олмурдум, тювбя етмишдим вя бирдян яскеш эювдяйя кечян кими вурулдум! Евлянмяк тяклифини едирям. Щя, йа йох? Цряйинизжя дейилми? О щалда артыг бу ящямиййятсиз бир шейдир! (айаьа галхараг, сцрятля гапыйа тяряф аддымлайыр).

ПОПОВА. Дайанын….

СМИРНОВ. (айаг сахлайыр). Нядир?

ПОПОВА. Щеч ня, эедя билярсиниз…Амма йох, дайанын…Йох, эедин! Мян сизя нифрят едирям! йа да йох…Эетмяйин! Бир билсяниз, сизя гаршы ня гядяр гязяблийям! (тапанчаны масанын цзяриня атыр). Бу ийрянж яшйаны да ялимдя сахламагдан бармаьым шишди…(Щирсиндян ялиндяки йайлыьы дидишдирир). Нийя дайандыныз? Рядд олун бурдан!

СМИРНОВ. Саламат галын.

ПОПОВА. Щя, эедин, эедин!.....(гышгырыр). Щара эетдиниз? Дайанын….Йох, йахшысы будур, эедин. Илащи, мян нежя дя гязяблийям! Йахын эялмяйин, эялмяйин!

СМИРНОВ. (она йахынлашмагла). Ащ, мян нежя дя юзцмя нифрят едирям! Тялябя оьлан кими  вурулмушам, щятта гаршысында беля диз чюкмцшям…..Илащи, йадыма дцшяндя тцклярим црпяшир….(Сярт бир тярздя). Мян сизи севирям! Сизя бянд олмагдан ютяри эюзцм атмырды! Сабащ фаизляри юдямялийям, от чалмалыйам, бу азмыш кими сиз дя бир тяряфдян чыхдыныз….(Онун белиндян йапышыр). Юзцмя щеч бир заман буну баьышламайажаьам…

ПОПОВА. Мяндян узаг дурун! Ялляринизи йыьышдырын! Мян сизя…нифрят едирям! Буйурун ба -барйеря!



[1] duelə чıxan adamların arasındakı məsafəni gюstərən xətt.


УЗУН – УЗАДЫ БИР БУСЯ.

ХI

ЕЙНИ АДАМЛАР, ЯЛИНДЯ БАЛТА ИЛЯ ПЕЙДА ОЛАН ЛУКА, ЯЛИНДЯ ЧЯНЭ ТУТМУШ БАЬБАН, ЯЛИНДЯ ЙАБА ТУТМУШ АРАБАЧЫ ВЯ СЯЩНЯДЯ ЯЛЛЯРИНДЯ ЧОМАГ ПЕЙДА ОЛАН ФЯЩЛЯЛЯР.

ЛУКА. (юпцшян жцтлцйц эюржяк). Илащи, пярвярдиэара!

ПАУЗА.

ПОПОВА. (нязярлярини ашаьы дикмякля). Лука, тювлядя оланлара дейярсян ки, бу эцн Тобийя гятиййян йулаф вермясинляр.

ПЯРДЯ.

 

ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

А.П. ЧЕХОВ.

ТЯКЛИФ.

БИР ПЯРДЯЛИ МЯЗЩЯКЯ.

ИШТИРАК ЕДЯНЛЯР:

СТЕПАН СТАПАНОВИЧ ЧУБУКОВ, мцлкядар.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА, онун гызы, 25 йашында.

ИВАН ВАСИЛЙЕВИЧ ЛОМОВ, Чубуковун гоншусу, эцмращ, кюк, фягят чох васвасы адам.

Щадися Чубуковун  маликанясиндя ваге олур. Чубуковун евиндяки гонаг отаьы.

I.

ЧУБУКОВ ВЯ ЛОМОВ (яйниндя фрак иля ялиндя аь ялжяклярля ичярийя дахил олур).

ЧУБУКОВ. (она доьру эетмякля). Эюр бир бизя ким тяшриф буйуруб! Язизим, Иван Василйевич! Сизи эюрмяйимя шадам! (онун ялини сыхыр). Сизин эялишиниз бизим цчцн ясл сцрприз олду….Нежясиниз?

ЛОМОВ. Миннятдарам, миннятдарам. Бяс сизин ящвалыныз нежядир?

ЧУБУКОВ. Нежя олажаг, язизим, жаныныза дуа едирик. Рижа едирям, яйляшин…Амма бизляри дя йаман унутмусунуз. Жаным, ахы беля бир рясмиййятчилийя ня эяряк вар? Бахын, яйнинизя фрак, ялляринизя ися ялжяк тахмысыныз вя саиря вя илахыр. Язиз достум, бялкя эедяси йериниз вар?

ЛОМОВ. Йох, мющтярям Степан Степаныч, еля сизя баш чякяжякдим.

ЧУБУКОВ. Жаным, о щалда фрак эейинмяк няйя лазым иди? Лап йени ил байрамында олдуьу кими бязяниб дцзянмисиниз!

ЛОМОВ. Мясяля бурасындадыр ки, …(онун ялини ялиня алыр). Мян сизин йаныназа, мющтрям Степан Степаныч, бир хащиш иля баьлы тяшриф буйурмушам. Мян дяфялярля сизя мяня йардым етмяниз цчцн мцражият етмишям, сиз дя щяр заман, нежя дейярляр….цзр истяйирям, амма мян чох щяйажанлыйам. Мющтярям Степан Степаныч, йахшысы будур, бир гуртум су ичим. (Суйу башына чякир).

ЧУБУКОВ. (кянара).  Йягин борж истямяйя эялиб! Амма бир гяпик дя олсун верян дейилям! (она). Эюзял оьлан, ахы ноолуб?

ЛОМОВ. Мясяля бурасындадыр ки, Мющтярям Степаныч…цзр истяийрям, Степан Мющтярямович…йох е, йох, бах, мяним нежя щяйажанлы олдуьуму эюрцрсцнцзмц….Узун сюзцн гысасы, сиз вя йалныз сиз мяня бу мясялядя щяйан ола билярсиниз, бахмайараг ки, мян щеч дя беля бир шяряфя лайиг дейилям вя….вя мяним сиздян йардым эюзлямяйя дя ихтиайрым чатмыр….

ЧУБУКОВ. Язизим, сющбяти беля ажы баьырсаг кими узатмаьа дяймяз! Дейин эюряк, истядийиниз нядир?

ЛОМОВ. Инди…..биржя дягигя. Иш бурасындадыр ки, мян сизин йаныныза гызыныз Наталйа Стапановнайа евлянмяк тяклифи етмяк цчцн эялмишям.

ЧУБУКОВ. (севинжяк бир тярздя). Анам! Иван Василйевич! Сюйлядикляринизи бир даща тякрар един – мян нядянся сизи йахшы ешитмядим!

ЛОМОВ. Мян сиздян ажизаня тярздя рижа едирям ки,….

ЧУБУКОВ. (онун сюзцнц йарымчыг кясмякля). Жаным – эюзцм….Мян чох шадам, еля шадам ки вя саиря вя илахыр….(гужаглайараг, юпцр). Чохдандыр ки, беля бу арзу иля йашайырдым. Бу мяним щяр заманкы арзум олуб. (эюзляри йашарыр). Сизи дя мян, жаным – эюзцм, щямишя доьма оьлум тяк севмишям. Гой Танры юзц сизин щяр икинизя гаршылыглы разылыг иля мящяббят вя саиря вя илахыр бяхш етсин, бундан артыг сизя ня арзулайа билярям ки… Ахы мян ня цчцн беля мцгявва тяк йеримдя донуб галмышам? Эюр ща, севинжимдян лап башымы итирмишям, карыхыб галмышам! Ащ, амма нежя дя цряйимдян хябяр вердиниз….Эедим Наташаны чаьырым.

ЛОМОВ. (мцтяясир бир шякилдя). Мющтярям Степан Степаныч, нежя дцшцнцрсцнцз, мян онун разылыьына цмид бясляйя билярямми?

ЧУБУКОВ. Беля эюзял оьлансыныз – вя…вя бирдян аьлыныза онун разы олмайажаьы эялир! Сизя пишик баласы кими бянд олуб вя саиря вя илахыр…..Бу дягигя! (Эедир).

ЛОМОВ. Йох, мющтярям Степан Степаныч, еля сизя баш чякяжякдим.

II.

ЛОМОВ (тякликдя).

ЛОМОВ. Сойугдур….Имтащандан яввял олдуьу кими ял – айаьым да бумбуз олуб. Ян ясасы – гятиййятли олмагдыр. Узун мцддят бу мясяля барядя дцшцнсям, тяряддцд етсям, дурмадан сющбят етсям вя идеал иля ясл мящяббятин ахтарышына чыхсам, еля юмрцмцн сонуна гядяр субай галарам…. Быррр! Сойуг адамы кясир! Наталйа Степановна янтигя ев сащибясидир, ейбяжяр дя дейил, али тящсиллидир…..даща бундан да артыг ня ола биляр? Лакин мяним артыг гулагларыма тялашдан сяс дцшмяйя башлайыр. (суйу башына чякир). Евлянмямяк ися олмаз….Яввялла, мяним артыг отуз беш йашым вар – нежя дейярляр, чятин бир йаш дюврцня гядям гоймушам. Икинжиси, мяним мцнтязям вя даими аиля щяйатым олмалыдыр…..Мяним цряйимдя гцсур вар, даима цряйим чырпыныр, мян чох ясябийям вя щяр заман да чох тялашланырам….Бах, еля индинин юзцндя дя додагларым титиряйир, саь эюз гапыьым ися сяйрийир….Фягят мяндя ян дящшятлиси – йухумдур. Йатаьа эириб, йухуйа эетмяйя мажал тапмамыш сол бюйрцмдя ня ися – дарт! – вя о дягигя дя аьры чийнимля башыма вурур….Дяли кими йеримдян дик атылырам, бир гядяр эязишдикдян сонра ися йенидян йеримя эирирям, йухуйа эетмяйя башлайанда ися йеня дя бюйрцмдян – дарт! Дцз ийирми дяфя беля щалдан – щала дцшцрям.

III.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА ВЯ ЛОМОВ.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (отаьа дахил олур). Будур, бу да сиз, атамса дейир ки, эет, орда бир тажир мал алмаьа эялиб. Хош эюрдцк, Иван Василйевич!

ЛОМОВ. Хош эюрдцк, чох щюрмятли Наталйа Степановна!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Эюркямимя эюря цзр исяйирям, яйнимдя юнлцк вар, юзцм дя йцнэцл ев палтарындайам…Биз гурутма цчцн нохуд тямизляйирдик. Бяс сиз ня цчцн бизляря чохдандыр ки, баш чякмирсиниз? Яйляшин….

ЯЙЛЯШИРЛЯР.

Бялкя тапшырым сизя сящяр йемяйи эятирсинляр?

ЛОМОВ. Хейр, зящмят чякмяйин, мян артыг йемишям.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бирдян папирос чякмяк истяйярсиниз….Буйурун, бу да кибрит….Бу эцн байырда яла щава вар, дцнянся еля лейсан йаьырды ки, фящляляр бцтцн эцнц яллярини аьдан – гарайа беля вурмайыблар. Бяс сиз нечя, от бичмисинизми? Мянся, тясяввцр един, ажэюзлцк едиб, бцтцн отлаьы бичмишям, инди ися йаман пешман олмушам, отун чцрцмяйиндян ещтийатланырам. Эюзлямяк лазым иди. Бу нядир беля? Фрак эейинмисиниз нядир! Ишя бир бах! Олмайа бала эедирсиниз? Йери эялмишкян, сиз бир гядяр йарашыглы олмусунуз…Беля модабазлыьа ня лцзум вар?

ЛОМОВ. (щяйажан кечиртмякля). Язиз Наталйа Степановна, иш бурасындадыр ки, ….Иш бурасындадыр ки, мян сиздян мяни динлямяйинизи рижа едирям….Сиз сюзсцз ки, бир гядяр тяяжцбляняжяксиниз, щятта гязябляняжяксиниз, фягят мян…(кянара). Йаман сойугдур!

 НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Ахы ноолуб?

 


ПАУЗА.

ЛОМОВ. Мян щяр шейи сизя чох гыса бир шякилдя баша салмаьа чалышажаьам. Сизя, щюрмятли Наталйа Степановна, мялумдур ки, мян артыг чохдан бяридир ки, йяни, лап ушаглыгдан бяри сизин аилянизи танымаг шяряфиня лайиг эюрцлмцшям. Мяним варис кими сайяляриндя торпаг алдыьым мярщум халам иля онун яри щяр заман сизин атаныз иля мярщум ананыза дярин бир ещтирам щисси иля йанашмышлар. Ломов иля Чубуковлар артыг нечя нясиллярдир ки, ян йахын достлуг, щятта дейярдим ки, гощумлуг ялагяляриндя юмцр сцрмцшляр. Щямчинин мяним торпаьым да сизин торпаьыныза битишикдир. Яэяр хатырлайырсынызса, мяним Воловйа Чямянлийим сизин тозаьажы мешяниз иля щямсярщяддир.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Цзр истяйирям, амма мян сизин сющбятинизя мцдахиля етмяли олажаьам. Сиз «мяним Воловйа Чямянлийим» дейирсиниз, елями….Мяэяр о сизиндир?

ЛОМОВ. Елядир ки вар, мянимдир….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Биржя бу чатмырды! Воловйа чямянлийи сизин дейил, бизимдир!

ЛОМОВ. Хейр, мющтярям Наталйа Степановна, мянимдир.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бу няся тязя хябярдир. Ахы о щардан сизин олду?

ЛОМОВ. Нежя йяни, щардан?  Мян ужу сизин тозаьажы мешяниз иля Йанар батаглыьы арасындакы йеря эирян Воловйа Чямянлийиндян бящс едирям.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Юзцдцр ки вар…..Бизимдир….

ЛОМОВ. Хейр, мющтярям Наталйа Степановна, сиз йанылырсыныз – о мянимдир.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Юзцнцзя эялин, Иван Василйевич! Бу да тязя чыхды?

ЛОМОВ. Тязя нийя олур ки? О еля щямишя бизим олуб.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Йох бир!

ЛОМОВ. Мющтярям Наталйа Степановна, сянядляр дя буну тясдиг едир. Бяли, Воловйа Чямянлийи бир вахтлар мцбащисяли ярази олуб -  мян буну данмырам: фягят щал – щазырда щяр кяся онун мянимки олдуьу мялумдур. Бу барядя мцбащися етмяйя беля дяймяз. Изнинизля хатырладым, мяним халамын няняси щямин бу Чямянлийи мцддятсиз вя тяманнасыз олараг сизин атанызын бабасынын тящкимли кяндлиляриня, онун цчцн кярпиж биширмяляри цчцн вериб. Сизин атанызын бабасынын тящкимли кяндлиляри ися бу Чямянликдян дцз гырх ил мцфтя олараг истифадя едибляр вя ону санки юз торпаглары зянн едибляр, лакин сонрадан вязиййят дяйишяндя….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Щяр шей щеч дя сизин наьыл етдийиниз кими дейил! Щям мяним бабам, щям дя ки, улу бабам онларын торпагларынын Йанар батаглыьа гядяр узандыьыны билибляр, - бах, еля она эюря дя Воловйа Чямянлийи бизимдир. Ня цчцн мцбащися етдийинизин сябябини ися анлайа билмирям. Адама беля аьыр эялир!

ЛОМОВ. Наталйа Степановна, мян сизя сянядляри эюстярярям. 

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Хейр, сиз йа мянимля зарафат едир, йа да ки, мянимля мязялянирсиниз….Сцрпризя бир бах! Артыг цч йцз илдян чох мцддятдир ки, торпагдан истифадя едирик, инди ися бизя торпаьын бизимки олмадыьыны бяйан едирляр! Цзр истяйирям, Иван Василйевич, амма мян гулаглырама беля инанмагда чятинлик чякирям….Мяним цчцн щямин Чямянлийин бир о гядяр дя дяйяри йохдур, ясла. Оранын яразиси вур - тут беш десйатиндир, дяйяри ися жями – жцмлятаны цч йцз рубл олар, лакин мяни юзцмдян чыхаран ядалятсизликдир. Ня истяйирсинизся дейин, амма мян щаггсызлыгла барыша билмярям.

ЛОМОВ. Йалварырам сизя, мяни сонуна гядяр динляйин! Байаг да сюйлядийим кими, сизин атанызын бабасынын тящкимли кяндлиляри мяним халамын няняси цчцн кярпиж биширирдиляр. Халамын няняси ися, онлара хош олсун дейя….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Няня, баба, хала….бцтцн бунларын щеч бир мянасы йохдур! Чямянлик бизимдир, вяссалам.

ЛОМОВ. Хейр, мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бизимдир! Лап ики эцн далбадал сюйлядикляринизи сцбут етмяйя чалышсаныз да, он беш фракы яйнинизя эейинсяниз дя, щеч ня дяйишмяйяжяк, онлар бизимдир!...Сизин щеч бир шейиниздя эюзцм йохдур, амма юз торпаьымы да щеч кимя верян дейилям….Ики дцнйа бир олса да, верян дейилям!

ЛОМОВ. Мяня, Наталйа Степановна, Чямянлик лазым дейил, амма бу принсип мясялясидир. Яэяр беля бир истяйиниз оларса, мян ону сизя щядиййя едя билярям.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Она галса, ону мян сизя щядиййя едярям, чцнки о мянимдир!...Нежя дя яжайибсиниз, Иван Василйевич! Индийя гядяр биз сизи йахшы гоншу вя дост щесаб едирдик, кечян ил сизя щятта юз тахылдюйянимизи дя вердик, юзцмцз ися тахылымызы нойабр айында дюймяли олдуг, сизся бизимля гарачы кими ряфтар едирсиниз. Мяним юз шяхси торпаьымы щядиййя едирсиниз. Цзр истяйирям, амма бу гоншулуьа йарашан щярякят дейил! Зяннимжя, буна щятта ядябсизлик дя демяк олар….

ЛОМОВ. Демяли, сизин дедийиниздян еля чыхыр ки, мян гясбкарам? Ханым, мян биржя дяфя дя олсун йад торпаглары мянимсямямишям вя щеч кимя мяни бу ишдя тягсиркар билмяйя изн вермярям….(Сцрятля графиня тяряф эедир вя су ичир). Воловйа Чямянлийи мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Йанылырсыныз, бизимдир!

ЛОМОВ. Мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Йалан дейирсиниз! Мян сизя сцбут едярям! Еля эцнц бу эцн юз бичинчилярими щямин о Чямянлийя йоллайарам!

ЛОМОВ. Ня дединиз?!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Еля эцнц бу эцн орайа бичинчилярим долушажаг!

ЛОМОВ. Мянся онларын бойунларындан ардындан бир шапалаг вуруб, говалайажам!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Жцрятиниз чатмаз!

ЛОМОВ. (цряйиндян йапышыр). Воловйа Чямянлийи  мянимдир! Анлайырсынызмы? Мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Баьырмайын! Юз евиниздя цряйиниз истяйян гядяр баьыра билярсиниз, бурда ися, зящмят дя олса, юзцнцзц яля алын!

ЛОМОВ. Яэяр, ханым, мяни бу дящшятли цряк дюйцнтцляри ялдян салмасайды, яэяр эижэащым партламаг дяряжясиня чатмасайды, мян сизинля башга жцр данышардым! (баьырыр) . Воловйа Чямянлийи мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бизимдир!

ЛОМОВ. Мянимдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бизимдир!

ЛОМОВ. Мянимдир!

IV

ЕЙНИ АДАМЛАР ВЯ ЧУБУКОВ.

ЧУБУКОВ. (ичярийя дахил олмагла). Жаным, ноолуб? Нийя беля баьырышырсыныз? 

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Рижа едирям, атажан, буйур бу жянаба Воловйа Чямянлийинин кимя мяхсус олдуьуну изащ ет: она мяхсусдур йохса бизя?

ЧУБУКОВ. (она). Жаным - эюзцм, Чямянлик, шцбщясиз ки, бизимдир!

ЛОМОВ. Баьышлайасыныз, Степан Степаныч, ахы о щардан сизин олду? Бары сиз дцшцнжяли олун! Мяним халамын няняси сизин бабанызын кяндлиляриня Чямянлийи тяманнасыз, лакин мцвяггяти олараг тягдим етмишдир. Кяндлиляр ондан гырх ил истифадя етмиш вя она юз торпаглары кими алышмышдырлар, лакин сонра вязиййят еля эятирди ки…..

ЧУБУКОВ. Цзр истяйирям, цзр истяйирям….Фягят сиз кяндлилярин Чямянлийин мцбащисяли олмасы зямининдя нянянизя пул юдямядиклярини унудурсунуз вя саиря вя илахыр….Инди ися щяр йолдан кечян кюпяк онун бизя мяхсус олдуьуну билир. Сиз, эюрцнцр, планы эюрмямисиниз!

ЛОМОВ. Мянся онун мяня мяхсус олдуьуну сизя сцбут едярям!

ЧУБУКОВ. Сцбут едя билмярсиниз.

ЛОМОВ. Едярям!

ЧУБУКОВ. Жаным – эюзцм, ахы нийя беля гышгырырсыныз? Ахы баьырмагла щеч няйи сцбута йетирмяк олмаз. Мяним сизя мяхсус олан торпагда эюзцм йохдур, амма юзцмцнкцнц дя ялдян вермяк ниййятиндя дейилям. Ахы ня цчцн дя вермялийям? Бир щалда ки, сиз Чямянлийи мяним ялимдян алмаг вя саиря вя илахыр цчцн чалышажагсынызса, о щалда мян ян йахшысы ону сиздян чох щансыса бир касыб кяндлийя щядиййя едярям.  Бах беля!

ЛОМОВ. Йох а! Ахы сиз ня щаггла сизя мяхсус олмайан мцлкиййяти кимяся щядиййя едирсиниз?

ЧУБУКОВ. Мяним буна щаггымын олуб – олмадыьынын сизя щеч бир дяхли йохдур. Бах беля, жаван оьлан, мян беля бир тона вя саиря лайиг олан адам дейилям. Мян, жаван оьлан, йашжа сиздян ики байрам бюйцйям вя сиздян дя мянимля щяйажансыз вя буна бянзяр емосийаларсыз данышмаьынызы тявягге едирям.

ЛОМОВ. Йох, сиз мяни ахмаг щесаб едиб, мясхяряйя гойурсунуз! Мяним торпаьыма эюз дикмяйиниз бяс елямир, щяля цстялик мяним сизинля инсан кими данышмаьымы вя сизя гаршы сойугганлы давранмаьымы рижа едирсиниз! Щалбуки, Степан Степаныч, йахшы гоншулар беля ряфтар етмирляр! Сиз гоншу дейил, ясл гясбкарсыныз!

ЧУБУКОВ. Ня? Ня дединиз?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Атажан, еля бу дягигя Чямянлийя бичинчиляри йолла!

ЧУБУКОВ. (Ломова).  Жянаб, сиз байаг дедикляринизи тякрарлайа билярсинизми?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Воловйа Чямянлийя бизимдир вя мян онлары щеч кимя эцзяштя эедян дейилям!

 ЛОМОВ. Щяля она бахарыг! Мян мящкямя йолу иля онун мяним олдуьуну сцбута йетирярям.

 ЧУБУКОВ. Мящкямя, елями? Цряйиниз истяйян гядяр мящкямяйя мцражият едя билярсиниз, жянаб! Билярсиниз! Мян сизя йахшы бялядям, сизя бизи мящкямяйя чякмяк цчцн щай лазымдыр вя саиря вя илахыр…Жянжялчи! Сизин бцтцн няслиниз башдан – айаьа гядяр еля мящкямябаз олуб! Бир няфяря кими!

ЛОМОВ. Рижа едирям, мяним няслими тящгир етмяйин! Ломовлар няслиндян чыхан щяр кяс намуслу вя вижданлы олуб вя арамызда сизин дайыныз кими исрафчылыьа эюря щябся алынанымыз да олмайыб!

ЧУБУКОВ. Сизин Ломовлар ися щамысы дялисиниз!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Елядир ки вар, щамысы!

ЧУБУКОВ. Бабаныз лцл сярхош олана кими ичярди, кичик халаныз ися, Настасйа Михайловна ися мемара гошулуб гачды вя саиря вя илахыр…

ЛОМОВ. Сизин ананызын ися бюйрц яйри иди. (цряйиндян йапышыр). Одур ща, йеня дя бюйрцм дартылды……Аьры бейнимя ишляйир….Вай дядям вай!....Су!

ЧУБУКОВ. Сизин атаныз ися гумарбаз вя гарынгулу иди. 

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Халаныз ися – ясл гейбятжил иди!

ЛОМОВ. Сол айаьым кейиди….Амма сиз дя йаман фитнякарсыныз ща….Ащ, цряйим!.....бу да щеч Ким цчцн сирр дейил ки, сизин сечкилярдян яввял….Эюзлярим алажаларын…..Щаны мяним папаьым?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Алчаг щярякятдир! Намуссузлугдур! Ийрянж бир шейдир!

ЧУБУКОВ. Сиз юзцнцз ися мякрли, рийакар вя кялякбазсыныз! Бяли!

ЛОМОВ. Бу да папаг….Цряйим….. Щара эедим? Щаны гапы? Ах!....Дейясян, сонум чатыб….Айагларымы эцжля далымжа сцрцйцрям….(гапыйа тяряф эедир).

ЧУБУКОВ. (онун архасынжа). Бир дя айаьыныз бу евя дяймясин!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бизи дя мящкямяйя веря билярсиниз! Бахарыг мящкямя кимин тяряфиндян олажаг!

ЛОМОВ ЙЕРИНДЯ ЛЯНЭЯР ВУРА – ВУРА ЭЕДИР.

 


В

ЧУБУКОВ ВЯ НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА.

ЧУБУКОВ. Гой жящянням олсун! (тялаш ичиндя о тяряф – бу тяряфя эедир).

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Нежя дя йарамаздыр, дейилми? Ди эял бундан сонра мещрибан гоншуларын олдуьуна инан!

ЧУБУКОВ. Алчаг! Ойунбаз!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Идбар! Башгасынын торпаьыны мянимсямяйи азмыш кими щяля бир сюйцш дя сюйцр.

ЧУБУКОВ. Бах, еля бу янтяр, бу надан щяля сяня тяклифи етмяйя жцрят дя едирди!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Ня тяклиф?

ЧУБУКОВ. Нежя, мяэяр сянин хябярин йохдур! Бяс о, бурайа сяня евлянмяк тяклифи етмяк цчцн тяшриф буйурубмуш да. 

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Тяклифми едяжякмиш? Кимя, мяня? Бяс сян цчцн буну мяня яввялжядян демядин?

ЧУБУКОВ. Бах, еля она эюря дя яйниня фрак кечирибмиш! Сосискайа бир бах! Жылыз адам!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Мяня? Тяклифми едяжякмиш? Ах! (кцрсцнцн цзяриня йыхылмагла инилдяйир). Ону эери гайтарын! Гайтарын! Ах! Бу дягигя гайтарын!

ЧУБУКОВ. Кими гайтараг?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Тез олун, тез олун! Щалым харабдыр! Гайтарын! (истерика кечирир).

ЧУБУКОВ. Бу ня демякдир? Ахы сян мяндян ня истяйирсян? (башындан йапышыр). Ах, мян нежя дя бядбяхт адамам! Валлащ юзцмц эцлля иля вуружам! Асажам юзцмц! Жанымы боьазыма йыьмысыныз!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Ах, юлцрям! Гайтарын!

ЧУБУКОВ. Тфу, лянят шейтана! Бу дягигя! Биржя аьлама! (гачыр).

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (тякликдя, зарылдайыр). Ах, биз ня етдик! Гайтарын! Гайтарын!

ЧУБУКОВ. (гачараг эялир). Инди эяляжяк, эюрцм ону лянятя эялсин! Офф! Юзцн онунла даныш, мян онунла бир кялмя дя олсун кясян дейилям….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (зарылдайыр). Гайтарын!

ЧУБУКОВ. (баьырыр). Бир аз сябрин олсун, эялир. Щядди – булуьа чатмыш гызын атасы олмаг ня гядяр дя чятин имиш, йа ряббим! Боьазымы кясиб, щяйатыма сон гойажаьам! Мцтляг! Адамжыьазы сюйдцк, рцсвай етдик, говдуг, щамысы да, щамысы да сянин…сянин ужбатындан!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Щеч еля шей йохдур, сянсян эцнащкар!

ЧУБУКОВ. Щя, инди мян эцнащкар оларам да!

ГАПЫНЫН ЮНЦНДЯ ЛОМОВ ПЕЙДА ОЛУР.

О щалда буйур, юзцн онунла даныш! (Эедир).

ВI

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА ВЯ ЛОМОВ.

ЛОМОВ. (ичярийя йорулмуш бир тярздя дахил олур). Цряйим еля пис дюйцнцр ки….айаьым да кейийиб….бюйрцм дя дартыныр…..

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Цзр истяйирям, Иван Василйевич,  биз бир балажа жинляндик….мян еля индижя хатырладым: Воловйа Чямянлик щягигятян дя сизиндир.

ЛОМОВ. Цряйим йаман бярк дюйцнцр…Мяним Чямянлийим….щяр ики эюзцм алажаланыр….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Чямянлик сизиндир, сизиндир…..Яйляшин..

ЯЙЛЯШИРЛЯР.

Биз щаггсыз идик.

ЛОМОВ. Инанын ки, мян дя сырф принсипимя эюря…..Мяним цчцн торпагдан чох принсипим даща доьмадыр….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Елядир ки вар, принсип….Эялин башга шей барядя сющбят едяк.

ЛОМОВ. Ялялхцсус да она эюря ки, мяним дялил – сцбутум вар. Мяним халамын няняси сизин атанызын бабасынын тящкимли кяндлиляриня….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бу барядя бящс етмяк йетяр….(кянара). Билмирям щеч щарадан башлайым….(она). Ова тезликля эетмяйи дцшцнцрсцнцзмц?

ЛОМОВ. Тетра гушуну овламаг истярдим, чох щюрмятли Наталйа Степановна, амма бичин вахтындан сонрайа сахламышам. Ах, сизинки хябяриниз йохдур, елями? Мяним башыма эялян бядбяхтлийи тясяввцр един! Сизин чох йахшы таныдыьыныз Угадайым ахсамаьа башлайыб.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Чох тяясцф! Бяс ня цчцн ахсайыр?

ЛОМОВ. Билмирям….Ола билсин ки, йа айаьыны бурхудуб, йа да ки, башга кюпяклярин завалына эялиб….(дяриндян няфяс алыр). Она вердийим пул кянара галсын, йахшы кюпякдир! Ахы мян Миронова она эюря йцз ийирми беш рубл юдямишям.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Дяйяриндян артыг пул вермисиниз, Иван василйевич!

ЛОМОВ. Мянжя ися дяйяриндян аз мябляь юдямишям, чох ужуз мябляьдир. Амма кюпяйя сюз олмаз.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Атам юз Откатайына сяксян беш рубл юдяйиб, бахмайараг ки, Откатай сизин Угадайыныздан гат – гат йахшыдыр!

ЛОМОВ. Ня данышырсыныз, Откатай Угадайдан йахшыдырмы? (эцлцр). Йох бир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Ялбяття ки, йахшыдыр! Доьрудур, Откатай щяля чох эянждир, щяля ки кюпякляшмяйиб, фягят бичиминя эюря щеч Волчанетскинин итляри она чата билмяз.

ЛОМОВ. Цзр истяйирям, Наталйа Степановна, амма сиз онун алт чянясинин цст чянясиндян гыса олдуьуну унудурсунуз, беля кюпякляр ися щямишя ову ялдян гачырырлар!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Ня дединиз, алт чяняси цст чянясиндян гысадырмы? Биринжя сяфярдир ки, беля ахмаг сюз ешидирям!

ЛОМОВ. Инандырырам сизи, алт чяняси цст чянясиндян гысадыр.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Олмайа ону юлчмцсцнцз?

ЛОМОВ. Юлчмцшям. Шцбщясиз, о ову щаггламаг цчцн йарарлыдыр, амма ову яля кечирмяк цчцн чох…

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Яввялла, бизим Откатай жинс вя бойнутцклц тазыдыр, о Запрйагай иля Стамезкинин оьлудур, сизин сары гонур рянэли яблягинизин ися жинсини беля тяйин етмяк мцмкцн дейил….Йабы тяк гожа вя ейбяжярдир….

ЛОМОВ. Йох бир, гожадыр, мян ону щеч сизин беш Откатайыныза беля дяйишмярям….Щеч дяйишмяйя дяйярми? Угадай – итдир, Откатай ися…..щеч онун щаггында бящся эирмяйя беля дяймяз. Сизин Откатайыныз кими тазы ися щяр йолдан ютян овчуларда цряйиниз истяйян гядярдир. Ийирми беш рубладыр.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Сизин жаныныза, Иван Василйевич, бу эцн санки щансыса бир тярслик щаким кясилиб. Эащ Чямянлийин сизя мяхсус олдуьуну фярз едирсиниз, эащ да ки, Угадайын Откатайдан йахшы олдуьуну сюйляйирсиниз. Мянимся дцшцндцкляри иля сюйлядикляри ейни олмайан адамдан щеч хошум эялмяз. Ахы сизя дя йахшы мялумдур ки, Откатай сизин о…сарсаг Угадайыныздан йцз дяфя йахшы итдир. Буну тякзиб етмяйя ня лцзум вар?

ЛОМОВ. Наталйа Степановна, дейясян сиз мяни йа кор, йа да ки сяфещ щесаб едирсиниз. Баша дцшцн, сизин Откатайынызын алт чяняси щягигятян дя онун цст чянясиндян гысадыр!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Йаландыр!

ЛОМОВ. Алт чяняси цст чянясиндян гысадыр!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (баьырыр). Аь йаландыр!

ЛОМОВ. Жаным, ахы сиз ня цчцн гышгырырсыныз?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Бяс сиз ня цчцн жяфянэиййат данышырсыныз? Ахы бу йарамаз! Сизин Угадайынызы артыг чохдандыр ки, эцллялямяк заманы йетишиб, сизся ону Откатай иля мцгайися едирсиниз!

ЛОМОВ. Цзр истяйирям, лакин мян артыг бу мцбащисяйя сон гоймаг истяйирям. Мяним цряйим дюйцнцр.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Мян буну чохдан сезмишям: щяр кясдян чох мцбащися едян овчулар яслиндя щеч бир шей билмирляр.

ЛОМОВ. Ханым, сиздяр рижа едирям, бясдирин….Мяним бу дягигя цряйим партлайажаг….(баьырыр). Сясинизи кясин!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА.  Ня гядяр ки, сиз Откатайын сизин Угадайыныздан йцз дяфя йахшы олдуьуну етираф етмямисиниз, мян сусан дейилям.

ЛОМОВ. Йцз дяфя писдир! Эюрцм сизин Откатайынызын эябярсин! Ащ, эижэащым….эюзцм….чийним….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Сизин Угадайынызын ися щеч эябярмяйя дя ещтийажы йохдур, чцнки о онсуз да юлцдцр!

ЛОМОВ. (аьлайыр). Сусун! Мяним бу дягигя цряйим партлайыжыг!!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Сусмайажам!


ВI

ЕЙНИ АДАМЛАР ВЯ ЧУБУКОВ.

ЧУБУКОВ. (ичярийя дахил олур). Хейир ола, йеня бу ня сяс – кцйдцр салмысыныз?

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Атажан, инсафян де эюрцм, бу кюпяклярдян щансы даща йахшыдыр: Бизим Откатай йохса ки онун Угадайы?

ЛОМОВ. Степан Степанович, йалварырам сизя, мяня йалныз биржя суалыма жаваб верин: сизин Откатайын алт чяняси цст чянясиндян гысадыр, дейилми? Щя йа йох?

ЧУБУКОВ. Лап туталым ки, елядир. Бюйцк шей имиш! Буна мцгабил бцтцн гязада мяним кюпяйимдян йахшы кюпяйя раст эялмярсян вя саиря вя илахыр.

ЛОМОВ. Ялинизи вижданыныза гойуб дейин, ахы мяним Угадай Откатайдан щягигятян дя йахшыдыр? 

ЧУБУКОВ. Жаным - эюзцм, ахы тялашланмаг няйя лазым?...Сизин Угадайынызын щягигятян дя бир сыра мязиййятляри вар…О, ясл кюпякдир, айаглары мющкямдир, бярк буду вар вя саиря вя илахыр. Фягят бу кюпяйин дя, яэяр сизя мараглыдырса, ики мцщцм нюгсаны вар: гожадыр вя гыса сифяти вар.

ЛОМОВ. Цзр истяйирям, мяним цряк дюйцнтцм артыр….Эялин фактлара нязяр салаг….Изн верин, сизя хатырладым ки. Марускиндя мяним Угадайым графын Размахайы иля йанынжа гачырды, сизин Откатай ися онлардан бир верст эеридя галмышды.

ЧУБУКОВ. Она эюря эеридя галмышды ки, графын баш итябаханы ону гамчы иля зярбя ендирмишди.

ЛОМОВ. Щагглы иди. Бцтцн итляр тцлкцнц тягиб едирдиляр, Откатай ися гочу дидишдирирди.

ЧУБУКОВ. Йаландыр!...язизим, мян чох гейзли адамам вя еля она эюря дя, рижа едирям, эялин бу мцбащисяйя сон гойаг. Она эюря вурмушду ки, щяр кяс йад итя пахыллыг едир…Бяли! Щамы гярязкардыр! Щеч сиз дя, жянаб, онлардан эери галмырсыныз! Киминся итинин сизин Угадайыныздан йахшы олдуьуну щисс едян кими о дягигя ону….беля….вя саиря вя илахыр….Мян ки щяр шейи хатырлайырам!

ЛОМОВ. Еля мян дя хатырлайырам!

ЧУБУКОВ. (онун аьзыны яйир). Еля мян дя хатырлайырам….няйи, няйи хатырлайырсыныз?

ЛОМОВ. Цряйим дюйцнцр….Айаьым да кейийиб….йох, бажармырам.

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (онун аьзыны яйир). Цряйим дюйцнцр….Щеч сиздян дя овчу чыхар? Сизя тцлкцнц овламагдан чох печин цзяриндя узаныб, таракан юлдцрмяк йарашар! Цряйим дюйцнцр…

ЧУБУКОВ. Щягигятян дя, щеч сиздян дя овчу чыхар? Сизя бу цряк дюйцнтцсц иля аты йящярлямякдян чох евдя отурмаг йарашар. Овчулуг етмяйи бажарсайдыныз, дярд йары оларды, сиз ки ова сырф мцбащися етмяк вя диэярлярин итляриня манечилик тюрятмяк цчцн эедирсиниз. Мян чох гейзлийям, эялин ян йахшысы, бу сющбяти айры замана сахлайаг. Сиз щеч дя овчу дейилсиниз!

ЛОМОВ. Бяс сиз нежя, овчусунузму? Сиз ки ова графа йалтагланмаг вя фитня – фясад тюрятмяк цчцн эедирсиниз….Цряйим!....Сиз фитнякарсыныз!

ЧУБУКОВ. Ня дединиз? Фитнякараммы? (баьырыр). Кясин сясинизи!

ЛОМОВ. Фитнякарсыныз!

ЧУБУКОВ. Кцчцк!

ЛОМОВ. Гожа сичовул! Йезит!

ЧУБУКОВ. Сус, йохса сяни кяклик кими эцлляляйярям! Мцфтяхор!

ЛОМОВ. Щамыйа мялумдур ки, - ох, цряйим! – сизин мярщум арвадыныз сизи кютякляйирди…Айаьым, эижэащым….эюзляримдян гыьылжым чыхыр…..Юлцрям, юлцрям!....

ЧУБУКОВ. Сянся юз анбардарынын там итаяти алтындасан!

ЛОМОВ. Одур ща, …цряйим партлады! Чийним дя аз галыр ки гопуб йеря дцшсцн…Чийним щардады?....Юлцрям! (кцрсцнцн цзяриня йыхылыр). Щяким! (щушуну итирир).

ЧУБУКОВ. Сцдямяр! Мцфтяхор! Щалым писдир! (суйу ичир). Писдир!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Овчуйа бир бах. Сиз щеч атын белиндя отурмаьы беля бажармырсыныз! (атасына мцражият едир). Атажан! Она ня олду беля? Атажан! Атажан, бир она бах! (зинэилдяйир). Иван Василйевич! О, юлцб!

ЧУБУКОВ. Щалым писдир!...Аз галыр ки, няфясим кясилсин!....Щавам чатмыр!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. О, юлдц! (Ломовун голуну силкяляйир). Иван Василйевич! Иван Василйевич! Эюр бир биз ня етдик! О, юлдц! (кцрсцнцн цзяриня йыхылыр). Щяким, щяким чаьырын! (истерика).

ЧУБУКОВ. Ох!....Ахы ноолуб? Ня истяйирсян!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (инилдяйир). О, юлцб…юлцб!

ЧУБУКОВ. Ким юлцб? (Ломова диггят йетирир). Доьрудан да юлцб! Атам! Су эятирин! Щяким чаьырын! (Ломовун додаьына стяканы йахынлашдырыр). Ичин!....Йох, ичмир…Демяли, юлцб вя саиря вя илахыр…ах, мян нежя дя бядбяхт адамам! Ахы ня цчцн мян башыма эцлля чахмырам? Ахы ня цчцн индийя гядяр юмрцмя сон гоймамышам? Няйи эюзляйирям? Мяня бычаг верин! Мяня тапанча верин!

ЛОМОВ ГЫМЫЛДАНЫР.

Аща, дейясян дирчялир….Су ичин!...бах беля….

ЛОМОВ. Гыьылжымлар…..гаранлыг….мян щардайам?

ЧУБУКОВ. Евлянмяк истяйирсинизся, буну йубанмадан един – сонра ися жящянням олун бурдан! О, разыдыр! (Ломов иля гызынын ялини бири – бириня бирляшдирир). О, разыдыр вя саиря вя илахыр. Сизя хейир – дуа верирям вя саиря вя илахыр. Биржя мяни ращат бурахын!

ЛОМОВ. Щя? Ня? (айаьа галхмагла). Кими?

ЧУБУКОВ. О, разыдыр! Юпцшцн вя…вя ачылын башымдан!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. (инилдяйир). О, саьдыр…Бяли, бяли, мян разыйам….

ЧУБУКОВ. О щалда юпцшцн!

ЛОМОВ. Ня? Кими? (Наталйа Степановна иля юпцшцр). Чох мямнунам….Цзр истяйирям, ахы ноолуб? Щя, баша дцшдцм…..Цряйим….гыьылжымлар…Мян еля бяхтийарам ки, Наталйа Степановна….(ялини юпцр). Айаьым да кейийиб….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Мян…мян дя бяхтийарам…

ЧУБУКОВ. Офф! Санки цзяримдян аьыр бир йцк эютцрдцляр….

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Щеч олмазса….инди етираф един: Угадай Откатайдан писдир.

ЛОМОВ. Йох, йахшыдыр!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Писдир!

ЧУБУКОВ. Буйурун, бу да аиля сяадяти! Шампан эятирин!

ЛОМОВ. Йахшыдыр!

НАТАЛЙА СТЕПАНОВНА. Писдир, писдир, писдир!

ЧУБУКОВ. (онлардан да мющкям баьырмагла). Шампан эятирин! Шампан!


ПЯРДЯ.

 

ФИДАН ВЯЗИР КЯЙАНИ.

АЛЕКСАНДР ОСТРОВСКИЙ

ЖЕЩИЗСИЗ ГЫЗ.

ДЮРД ПЯРДЯЛИ ФАЖИЯ.

БИРИНЖИ ПЯРДЯ.

ИШТИРАКЧЫЛАР:

Харита Игнатйевна Огудалова, орта йашлы дул гадын: зяриф, фягят йашына уйьун олмайан бир тярздя эейинмишдир.

Лариса Дмитрийевна, онун гызы; зянэин, лакин тявазюкар гийафядядир.

Мокий Парменыч Кнуров, сон дюврцн ян ири ишэцзар адамларындан биридир, ири вар – дювляти олан йашлы кишидир:

Василий Данилыч Воъеватов, зянэин бир тижарят ширкятинин нцмайяндялирндян бири, чох эянж бир инсан: авропа гийафясиндя.

Юлий Капитоныч Карандышев, эянж Адам, касыбйаня мямур.

Сергей Сергейич Паратов, дябдябяли аьа, эями сащиби, 30 – дан йухары йашы вар.

Робинзон.

Гаврило, клубун буфетчиси вя булвардакы гящвяханынын сащиби.

Иван, гящвяханынын хидмятчиси.

Щадися ваге олур щал – щазыркы дюврдя, Волга чайы кянарындакы Брйахимов шящяриндя. Волга чайынын щцндцр сащилиндя, гящвяхананын гяншяриндяки мейданчада шящяр булвары йерляшир: актйорларын саь жинащында гящвяхананын эириши, сол жинащында ися – аьажлар вар: сящнянин дяринлийиндя алчаг чуьун щюрмя чяпяр вар, онун арха щиссяси Волгайа, эениш бир яразийя ачылыр: мешяляр, кяндляр вя с.вя илахыр: мейданчада маса иля миз вар: масалардан бири саь жинащда, гящвяхананын йанындадыр, диэяр маса ися сол жинащдадыр.    

БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Гаврило гящвяхана гапысынын астанасында дайанмыш, Иван ися мейданчадакы мебели гайдасына салыр.

Иван. Булварда биржя няфяр дя олсун эюзя дяймир.

Гаврило. Байрамларда щямишя беля олур. Лап гядими заманларда олдуьу кими юмцр сцрцрцк: эцнорта ибадятиндян сонра щяр кяс пирог иля турш кялям шорбасы йемяйя йолланыр, дуз – чюряк кясдикдян сонра саат йеддидя динжялмяйя эедирляр.

Иван. Саат йедди нядир! Саат цчдя – дюрддя. Йахшы мяшьулиййят тапыблар.

Гаврило. Ахшам ибадяти яряфясиндя дя ойаныб, гям – гцсся онлары боьанадяк чай ичирляр…

Иван. Гям – гцссяйя бир бах! Няйя эюря гцсся чякмялидирляр ки?

Гаврило. Сян дя онлар тяк чай сцфряси архасында отур, ики саат гайнанмыш суйу гарнына яндяр, бах онда билярсян гцссялянмяк нежя олур. Бу гядяр тяр тюкяндян сонра илк дяфя гцсся сяни аьушуна алмаьа башлайыр….Сонра да чай дястэащыны кянара бурахыб, тямиз щава алыб, эязишмяк цчцн булвара ахышырлар. Инди булварда ясил кцтля эязишир: бах, Мокий Парменыч Кнуров йеня дя язилиб – бцзцлцр.

 Иван. О, щяр сящяр булвары санки щансыса бир вяд вермишмиш кими башдан – айаьа гядяр долашыр. Юзцня бу гядяр язиййят вермяк няйя лазым?

Гаврило. Жаныны бяркитмяк цчцн.

Иван. Жаныны бяркитмяк няйя лазым?

Гаврило. Иштащаны артырмаг цчцн. Иштаща ися она нащар етмяк цчцн лазымдыр. О, еля нащар еляйир ки! Мяэяр жаныны бяркитмядян беля нащары йемяк олар?

Иван. Бяс ня цчцн щеч бир вахт диллянмир?

Гаврило. «Диллянмир»! Йаман гярибя адамсан. Щеч милйону олан адамын да киминляся бир кялмя кясяр! Ахы киминля  данышсын? Онун шящярдя кялмя кясдийи жями бир – ики адам вар, онлардан савайы ися щеч кимля сющбят етмир: бах, еля она эюря дя диллянмир. О, бурда да еля-беля йашайыр: иши чыхандан чыхана эялир бура. Данышмаг цчцн ися Москвайа, Петербурга вя харижя эедир, орада даща эениня – болуна юмцр сцрцр.

Иван. Амма бах Василий Данилыч щеч дя эюйля эетмир. Дювлятлидир, амма сющбятжил адамдыр.

Гаврило. Василий Данилыч щяля эянждир: аьжийярлик едир: юз гиймятини билмир: йаша долан кими ейнян бу мцгяввайа охшайажаг.

Сол жинащда Кнуров пейда олур вя Гаврило иля Иваны она тязим етмясиня етинасызлыг эюстяряряк, масанын архасында яйляшир, жибиндян франсыз дилиндя йазылмыш гязети чыхарыр вя ону охумаьа башлайыр. Саь жинащдан ися сящняйя Воъеватов дахил олур.

ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Кнуров, Воъеватов, Гаврило вя Иван.

Воъеватов (ещтирамла тязим етмякля). Мокий Парменыч, мяни сизи саламламаг шяряфиня лайиг эюрцн!

Кнуров. Аааа! Василий Данилыч! (ялини она тяряф узатмагла). Щардан беля?

Воъеватов. Эямилярин йан алдыьы кюрпцдян эялирям. (Яйляшир.)

Гаврило онлара йахынлашыр.

Кнуров. Кимися гаршыламаьа эетмишдиниз?

Воъеватов. Гаршыламаьа эетмишдим, амма гаршылайа билмядим. Мян дцнян серэей Серэейевич паратовдан телеграм алмышам. Мян ондан пароход алмаг истяйирям.

Гаврило. Олмайа «Гарангушу» алырсыныз, Василий Данилыч?

Воъеватов. Елядир ки вар. Ня олуб ки?

Гаврило. Йаман сцряти вар, еля бил ки суйун цзяриндя цзмцр, гачыр.

Воъеватов. Тяясцф ки, Серэей Серэейич мяни пис вязиййятдя гойду, эялмяди.

Гаврило.  Ялбят сиз ону «Самолйот» да эюзляйирмишсиниз, о ися ола йягин ки, юз параходунда «Гарангушла» эяляжяк.

Иван. Василий Данилыч, бир ора бахын, бир параход бизя тяряф эялир.

Воъеватов. Щя, ня олсун? Волгадан эцндя минлярля параход кечир.

Иван. Йох, эялян Серэей Серэейичин юзцдцр ки вар.

Воъеватов. Щардан билирсян?

Иван. Онун параходуна охшайыр.. Ахы «Гарангуш» ун футлйары о дягигя нязяря чарпыр.

Воъеватов. Биржя демя ки, онун футлйарыны йедди верстлик мясафядян айырд едя билирсян!

Иван. Лап он верстлик мясафядян дя айырд едярям... Щям дя чох йейин щярякят едир, ачыг – айдын эюрцнцр ки, сащиби дя ордадыр.

Воъеватов. Щяля чох узагдадыр?

Иван. Йенижя ададан бизя тяряф йан алды. Эцлля кими эялир!

Гаврило. Демяли, эцлля кими эялир?

Иван. Юзц дя нежя! «Самолйот» дан да йейин щярякят едир, суйун цзяриндя сцзцр. 

Гаврило. Эялян онлардыр!

Воъеватов (Ивана). Сащиля йанашан кими мяни хябярдар еля.

Иван. Баш цстя... Ялбят йеня дя топдан атяш ачажаглар.

Гаврило. Щюкмян.

Воъеватов. Щансы топ? Ня топ?

Гаврило. Онларын бурада Волганын ортасында лювбярли баръалары вар. 

Воъеватов. Буну билирям.

Гаврило. Баръда да топлары вар. Серэей Серэейичи йола салыб, гаршылайанда онлардан атяш ачырлар (Гящвяхананын архасындакы жинаща нязяр йетирмякля). Онун архасынжа Чирков миник арабасыны да эюндяриб! Йягин Чиркову эялмяси барядя хябяр йоллайыб. Сащибин юзц, Чирков да кечилярин цстцндядир. – Онларын архасынжа эедирляр.

Воъеватов. Нийя бу гядяр яминсян?

Гаврило. Дюрд йорьа аты йанбайан бири – бириня гошублар, дягиг ону гаршыламаьа эедирляр. Чирков ондан башга кимин цчцн беля дюрдлцйц арабайа гошар? Аслан кими…щяр дюрдц гантарьададыр! Щяля йящяр – гайышларыны демирям! – Дягиг онун эятирмяйя эедирляр.

Иван. Чирковла бирликдя кечилярин цстцндя гарачы да отуруб, щяля казаксайаьы бязяниб – дцзянибляр дя,  гайышы да еля дартырлар ки, аз галыр гырылсын.

Гаврило. Дягиг онун архасынжа эедирляр. Беля дюрдлцк гошгуда онлардан савайы щеч ким йола чыха билмяз. Юзляридир ки вар.

Кнуров. Паратов йаман дябдябяли щяйат сцрцр.

Воъеватов. Айры шейи дейя билмярям, амма дябдябясиня сюз олмаз.

Кнуров. Параходу ондан ужуз гиймятя алырсыныз йохса?

Воъеватов. Ужуз гиймятя алырам, Мокий Парменыч.

Кнуров. Ялбяття, ялбяття, йохса чох пул хяржлямяк няйя лазым; Бяс о, нийя сатыр?

Воъеватов. Эюрцнцр, ондан хейир ялдя едя билмир.

Кнуров. Сюзсцз, о, бунун ющдясиндян эялмяз! Аьанын бажардыьы иш дейил. Сизся хейир эютцряжяксиниз, ялялхцсус да она эюря  ки, ужуз гиймятя ялдя едирсиниз.

Воъеватов. Бизим дадымыза йетяр: бизим йцкцмцз чохдур.

Кнуров. Бялкя пула ещтийажы вар? Ахы о, бядхярждир.

Воъеватов. Юзц биляр. Бизим пулумуз щазырдыр.

Кнуров. Бяли, пул олан йердя щяр ня десян елямяк олар. (Тябяссцмля).  Василий Данилыч, бу дцнйада о адам бяхтявярдир ки, жиби пулла долудур.

Воъеватов. Жиби пуллу олмаг еля дя пис дейил! Сизин юзцнцзя, Мокий Парменыч, бу щяр кясдян даща йахшы бяллидир.

Кнуров. Бяллидир, Василий Данилыч, бяллидир.

Воъеватов. Сойуг бир шей ичмяйя мцнасибятиниз нежядир, Мокий Парменыч?

Кнуров. Ня данышырсыныз, сящяр ичмяк йарамаз! Мян щяля сящяр йемяйими беля йемямишям.

Воъеватов. Ейб етмяз. Мяня бир инэилис – о, фабрикин директорудур, - дейирди ки, зюкямин дярманы ажгарына шампан шярабы ичмякдир. Мянся дцнян бир балажа сойугламышам.

Кнуров. Нежя сойугламысыныз? Ахы байырда щава чох истидир.

Воъеватов. Еля шампанын юзцндян нахошламышам: йаман сойуг тягдим едибляр.

Кнуров. Йох, ичя билмярям, бизи эюрян ня дейяр: сящярин эюзц щяля ачылмайыб – бизся шампан шярабы ичирик.

Воъеватов. Онда бизи эюрян бизим щаггымызда пис фикирляшмясин дейя, чай ичяк.

Кнуров. Щя, бу башга мясяля.

Воъеватов (Гаврилайа). Гаврило, бизя чай эятир, мянимкиндян, баша дцшцрсян дя?....Мянимкиндян!

Гаврило. Баш цстя. (Эедир.)

Кнуров. Мяэяр сиз хцсуси чай ичирсиниз?

Воъеватов. Чай дейяндя ки, шампандыр ки вар, йалныз ону чайдана тюкяжяк вя йемякля бирликдя бизя стяканда тягдим едяжяк.

Кнуров. Аьлабатан фикирдир.

Воъеватов. Ещ, Мокий Парменыч, инсана ещтийаж чох шейи юйрядир.

Кнуров. Парися сярэийя эедяжяксинизми?

Воъеватов. Гой яввялжя параходу алым, она йцкцмц вурум, сонра щара десян эедярям.

Кнуров. Мян дя щазырлашырам, эюзц йолда оланым вар.


Гаврило мяжмяйидя шампан шярабы долу ики чайданы вя ики стяканы эятирир.

Воъеватов (юзцня шампан сцзмякля). Хябяриниз вар, Мокий Парменыч? Лариса Дмитрийевна яря эедир.

Кнуров. Нежя йяни, яря эедир? Ня данышырсыныз! Кимя?

Воъеватов. Карандышевя.

Кнуров. Бу ки жяфянэиййатдыр! Уйдурмайа бир бах! Карандышев кимдир ки! О ки онун тайы дейил, Василий Данилыч.

Воъеватов. Ондан да она тай олар! Амма ня етмяли, щардан йахшы адахлы тапасан? Ахы о, жещизсиз гыздыр.

Кнуров. Щятта жещизсиз гызлар беля юзляриня баб олан адахлы тапырлар.

Воъеватов. Фяргли зяманядя йашайырыг, достум. Яввялляр адахлылар чох иди, жещизсиз гызлара да адахлы тапылырды: инди ися адахлы гящятя чякилиб: жещизли гызлара эцжля йетир, ондан артыьы йохдур – бах еля она эюря дя жещизсиз гызлара адахлы тапылмыр. Мяэяр Харита Игнатйевнанын беля бир имканы олсайды, о, гызыны Карандышевя рява эюрярдими?

Кнуров. Йаман дирибашдыр.

Воъеватов. О, эяряк ки, рус дейил?

Кнуров. Нийя еля дцшцнцрсцнцз?

Воъеватов. Щяддиндян зийадя зирякдир.

Кнуров. Амма нежя дя оху даша дяйиб. Огудаловлар щяр нежя дя олса чох алижянаб сойада мяхсусдурлар, о ися щансыса бир  Карандышевя гыз вермяйи гярара алыб!...Онун чевиклийи сайясиндя онун еви….щяр заман субайлардан ибарят гонагларла долу олуб! 

Воъеватов. Гонаг олмаьына щяр кяс онларда гонаг олур, чцнки шян щяйат тярзи кечирирляр: ханым гыз да йаман ежазкардыр, мцхтялиф алятлярдя ифа едир, няьмя сюйляйир, инсанларла сярббяст давраныр, бах, еля она эюря дя щяр кяси жязб едир. Амма евлилик дцшцнцлмцш шякилдя олмалыдыр.

Кнуров. Ахы о, ики гызыны артыг яря веря билиб.

Воъеватов. Яря вермяйиня вериб, амма онлардан сорушан лазымдыр ки, щягигятян  хош щяйат сцрцрляр йохса йох. Бюйцк гызыны щансыса бир даьлы, гафгазлы кнйаз юзц иля апарды. Яжяб тамаша иди! Ону эюрян кими бянд олду, щятта севинжиндян эюз йашы да ахытды – ики щяфтя беляжя онун жамалына тамаша етмякля, щеч ким она йахын эялмясин дейя ялиндя хянжяр щяля башынын цстцнц дя кясдирди, эюзляри ися алышыб йанырды. Евляниб, бурдан эетди, дейиляня эюря, щеч Гафгаза да саь – саламат апарыб чыхармайыб, гысганжлыг зямининдя еля йолдажа башыны кясиб. О бириси дя щансыса бир яжняби иля аиля гурду, сонрадан ися онун щея дя яжняби дейил, щарамзадя олдуьу мялум олду.   Кнуров. Огудалова йахшы щесаб апарыб: вар – дювляти бир о гядяр дя чох дейил, жещиз вермяк игтидарында дейил, бах еля она эюря дя ашкар сурятдя юмцр сцрцр, щяр йолдан ютяни евиня гябул едир.

Воъеватов. Юзц дя шян щяйат тярзи кечирмяйи хошлайыр. Малиййя вязиййяти ися о гядяр писдир ки, щятта бу жцр юмцр сцрмясиня дя йетмир….

Кнуров. Бяс щардан пул тапыр?

Воъеватов. Адахлылардан алыр. Ким гызыны бяйянди, яли жибиндя олсун. Сонра адахлыдан жещиз пулуну да алажаг, гызына нежя жещиз веряжяйини ися щеч сорушма.

Кнуров. Зяннимжя, пул хяржляйян тякжя адахлылар дейил, мясялян, сизин цчцн дя щямин аиляйя баш чякмяк ужуз баша эялмир.

Воъеватов. Ейби йохдур, мцфлис олмарам, Мокий Парменыч. Ня етмяли! Сяфа сцрмяк баща баша отурур, ону тямяннасыз ялдя едя билмярсян, онларын евиндя гонаг олмаг ися – мяня бюйцк зювг верир.

Кнуров. Щягигятян дя бюйцк зювг верир – бах, буну дуз дединиз.

Воъеватов. Сизся демяк олар ки, орайа баш чякмирсиниз.

Кнуров. Айыбдыр; онларын евиндя кимя эялди раст эялярсян: сянинля цз – цзя эялирляр, сяни саламлайырлар, сонра да сянинля сющбят етмяк цчцн дяридян – габыгдан чыхырлар. Мясялян, еля эютцряк Карандышеви, - онунла таныш олмаг мяня щеч йарашармы!

Воъеватов. Щя, онларын евляри базары хатырладыр.

Кнуров. Щя, ня олсун, бунун няйи йахшыдыр ки! Бири Лариса Дмитрийевнайа илтифат эюстярир, диэяри мещрибанлыгла онун гылыьына эирир, ятрафында мянасыз йеря выз – выз вызылдайырлар, имкан да вермирляр ки, аьзыны ачыб, бир сюз сорушасан. Онунла щеч бир манея олмадан, тякликдя эюрцшмяк даща хош оларды.

Воъеватов. Она евлянмяк лазымдыр.

Кнуров. Евлянмяк! Щеч дя щяр кяся евлянямяк олмаз вя щеч дя щяр кяс евлянмяк истямяз: мясялян, мян онсуз да евлийям. 

Воъеватов. О щалда щеч бир ялажыныз йохдур. Цзцм йахшы мевядир, ди эял ки йашылдыр, Мокий Парменыч.

Кнуров. Доьрудан беля дцшцнцрсцнцз?

Воъеватов. Защири мясялядир. Инсанлар бу гайда иля йашайырлар: о гядяр беля щадисялярля цзляшмишям ки, амма тамаща дцшмяйибляр, Карандышевя дя олса яря эетмяк истяйяжяк.

Кнуров. Амма беля бир ханым гызла Парисдяки сярэийя эетмяк ня йериня дцшярди.

Воъеватов. Щя, дарыхдырыжы олмазды, хош бир эязинти. Сизин щансы планларыныз вар, Мокий Парменыч!

Кнуров. Мяэяр сизин нежя, беля планларыныз йохдур?

Воъеватов. Мян щара, о щара! Мян беля ишляря гадир дейилям. Гадынларла цнсиййятдя жясарятим чатмыр: билирсинизми, яхлагым, нежя дейярляр, щяддиндян зийадя патриархалдыр.

Кнуров. Дейирсиниз дя! Сизин мяня нисбятян даща чох шансыныз вар: эянжлик – явязолунмаз немятдир. Пулунузу она сярф етмяйя щейифслянмярсиниз: параходу ужуз гиймятя алырсыныз, йахшы газанжа дяйяр. Чайпулу ися сизя «Гарангуш» дан да баща баша отуражаг.

Воъеватов. Щяр бир малын юз дяйяри вар, Мокий Парменыч. Эянж олсам да, пулуму эюйя совурмарам, бир гяпик дя олсун артыг пул вермярям.

Кнуров. Анд ичмяйин! Сизин йашда дяли – диваня олмаг мцмкцндцр: беля олан  тягдирдя ися хяржлядийиниз эюзцнцзя эюрцнмяз!

Воъеватов. Йох, мян, Мокий Парменыч, юзцмдя беля бир вязиййяти щисс етмирям.

Кнуров. Щансы вязиййяти?

Воъеватов. Сянин о севэи адландырдыьын вязиййяти.

Кнуров. Тярифялайиг вязиййятдир, сиздян йахшы тажир чыхажаг. Амма йеня дя сиз онунла диэярляриня нисбятян даща йахынсыныз.

Воъеватов. Бу щардан аьлыныза эялди? Анасындан изнсиз она бир гядящ шампан шярабы тюкцрям, онун цчцн няьмя дейирям, гызларын охумасына ижазя верилмяйян романлары она тягдим едирям. 

Кнуров. Демяли, йаваш – йаваш йолдан чыхарырсыныз.

Воъеватов. Мяня ня! Мян ки она зорла бу китаблары дцртцшдцрмцрям. Онун яхлагынын гайьысына галмаг мяним ющдямя дцшмцр: мян ки онун гяййуму дейилям.

Кнуров. Гярибядир, йяни Лариса Дмитрийевнанын, Карандышевдян савайы щеч бир адахлысы олмайыб?

Воъеватов. Нийя ки, олуб, амма о, чох садядилдир.

Кнуров. Нежя йяни? Демяк истяйирсиниз ки, йелбейиндир?

Воъеватов. Йелбейин дейил, фягят зярряжя гядяр дя олсун щийлялийи йохдур, щеч анасына охшамайыб. Анасынын цз – эюзцндян йалтаглыгла бижлик йаьыр, бунун ися данышанда аьына – бозуна бахмыр.

Кнуров. Щягигяти сюйляйир?

Воъеватов. Бяли, щягигяти сюйляйир; жещизсиз гыз ися беля етмяк йарамаз. Кими бяйянирся, буну ондан эизлятмир. Бах, Сергей Сергейич Паратов кечян ил онларын евиндя пейда олду, о ися ондан эюзцнц чякя билмирди: Паратов ися ики ай онларын евиня эедиб – эялди, бцтцн адахлылары гачыртды, сонра ися изсиз – сорагсыз гейбя чякилди, она бир кялмя дя сюйлямядян йоха чыхды.

Кнуров. Щара йоха чыхды?

Воъеватов. Аллащ билир щара; ахы о, мцдрик адамдыр. О ися она еля бянд олмушду ки, аз гала хиффятдян юляжякди. Нежя дя щяссасдыр! (Эцлцр.) Онун архасынжа гачыб, она йетишмяйя чалышырмыш, анасы ися икинжи стансийада ону йахалайыб, зорла эери гайтарды.

Кнуров. Бяс Паратовдан сонра адахлылары олубму?

Воъеватов. Ики няфяр цзя чыхмышды: подагра хястялийиня тутулмуш щансыса бир гожа вя щяр заман сярхош вязиййятдя олан щансыса бир кнйазын варланмыш ишляр мцдири. Лариса онлары щеч вежиня дя алмырды, амма онларла дилхошлуг етмяк лазым иди, чцнки анасынын ямри иди.

Кнуров. Амма онун вязиййяти щягигятян дя црякачан дейил.

Воъеватов. Щятта эцлцнждцр. Онун эюзцнцн йашы овжунун ичиндядир, эюрцнцр, аьламаьын гясдиня дуруб, анасы ися ондан щяр заман эцлцмсямясини тяляб едир. Сонра гяфилдян онларда щямиг кассир пейда олду…Харита Игнатйевнаны гыр – гызыла тутмушду. Щяр кяси гыздан узаглашдырды, фягят юзц дя вар – дювляти иля чох хорузлана билмяди: ону еля онларын евиндя щябс етдиляр. Йаман вурщяшир иди! (Эцлцр.) Дцз бир ай Огудаловалардан щеч бири жамаатын эюзцня эюрцня билмяди. Еля бу дям Лариса анасына бяйан етди: «Кифайятдир, - деди, - ямялли – башлы рцсвай олмушуг: ким биринжи мяня елчи эюндярся, еля она да эюзцйумулу эедяжяйям, дювлятли олуб – олмамасы ися мяни марагландырмыр».  Карандышев дя еля о мягамда она евлянмяк тяклифи етди.

Кнуров. Ахы бу Карандышев щарадан бурада пейда олду?

Воъеватов. О, артыг узун мцддятдир ки, цч илдир ки, онун ятрафында долашыр. Дцздцр, ону щеч бир заман говламайыблар, амма ещтирамла да йанашмайыблар. Фасиля йарананда ися она йахын эяляжяк щеч бир варлы адахлы йох иди, ону да еля – беля, евдя бошлуг йаранмасын дейя йанларында сахлайырдылар. Бир варлы адахлы пейда оланда ися она бахан щалына ажыйарды: онунла ня бир кялмя кясян олурду, ня дя она цмумиййятля эюзцнцн ужу иля бахан вар иди. О ися кцнжя гысылараг, мцхтялиф роллара эирирди, сярт бахышларыны она зилляйирди, мяйус олмуш вязиййят алырды. Биржя дяфя юзцнц эцлля иля вурмаг истяйиб, анжаг онда инсанларда эцлцш щисси доьурмагдан башга щеч бир шей алынмайыб. Гийамятдир: онларын евиндя бир дяфя, Паратовун о заман онлара баш чякдийи мягамда бал-маскарад тяшкил олунмушду: Карандышев яйниня гулдур палтары эейиниб, ялиня балта алмыш вя щяр кяся, хцсусян дя, Серэей Серэейичя сярт бахышларыны зиллямишди.

Кнуров. Бяс ахыры ня олду?

Воъеватов. Балтаны ялиндян алыб, яйнини дяйишмясини ямр етдиляр: йа да рядд олсун!

Кнуров. Демяли о, мятинлийинин мцкафатыны алыб. Зяннимжя, инди шадйаналыг едяр.

Воъеватов. Бир эял шадйаналыг етмясин, портаьал кими пар – пар йаныр. Эцлмялиси билирсян нядир! Ахы о, яжафиб адамдыр. Онун йериндя ким олса, тялясик евляниб, сюз – сющбятин ара вермяси цчцн юз маликанясиня йолланар, - еля Огудаловаларын да истядийи бу иди, - о ися бунун явязиндя Лариса иля булвары эязишир, онун ялини голуна салараг, мяьрур бир тярздя бураларда долашыр. Щяля эюзцня нядянся ейняк дя тахмаьа башлайыб, яввялляр ися щеч тахмазды. Щамы иля саламлашыр – бир балажа башыны тярпядир: ядасы йеря – эюйя сыьмыр: яввялляр щеч жыггыры да чыхмазды, инди ися  еля щей бу кялмяляри сюйляйир: «мян щя, мян беля истяйирям, беля арзулайырам».

Кнуров. Ясл рус кяндлисидир: сярхош олса да шян дейил, щамынын эюзцня эюрцнмяк цчцн бир гядяр язилиб – бцзцлмяк эярякир: язилиб – бцзцлцр, бир – ики дяфя йахшыжа кютякляйирляр, о ися йерля эюй гядяр разыдыр вя йатмаьа йолланыр.

Воъеватов. Щя, дейясян, Карандышеви дя ейни агибят эюзляйир.

Кнуров. Заваллы гызжыьаз! Она баханда онун нежя язаб чякдийини тясяввцрцмя эятирирям.

Воъеватов. Мянзилини бязямяйи планлашдырыб – бир сюзля, сарсаглайыр. Иш отаьында дяфярсиз хялчяни дивара вуруб, йанына да хянжярляри вя тапанчалары асыб: бир балажа овчулуьу бажарсайды, щеч данышмаздым, ахы бу бирдян – икийя ялиня силащ алмайыб. Щяр кяси евиня дявят едиб, щамыйа онлары нцмайиш етдирир: тярифлямясян инжийяжяк: ахы мцтякяббир вя пахыл адамдыр. Кянддян бир ат эятиздириб, тцкляри рянэбярянэ олан щансыса бир йабыны, тясяввцр еля, арабачысы жансыздыр, яйниндяки кафтан ися юзцндян хейли бюйцкдцр. Вя бу дявядя Лариса Дмитрийевнаны эяздирир: йабынын цзяриндя еля отурур санки мин дяйярлик лющрям атда йол эедир. Булвардан чыхараг, городовойа беля мцражият едир: «Миник арабамы йаныма эятирмялярини буйур!». Вя будур, щямин араба мусиги сядасы алтында онун гаршысында пейда олур: арабанын бцтцн винтляри вя гайкасы щяряси бир сяс чыхарыр, арабанын йайлары ися жанлы йайлар кими лярзяйя эялиб титряйирляр.

Кнуров. Щейиф Лариса Дмитрийевнадан! Щейиф.

Воъеватов. Хейир ола, йаман рящмлиндиниз?

Кнуров. Мяэяр сиз бу гадынын тямтяраглы щяйат цчцн йарандыьыны эюрмцрсцнцзмц? Бащалы брилиантын эяряк ки бащалы да чярчивяси олсун.

Воъеватов. Вя йахшы зярэярин ялиня дцшсцн.

Кнуров. Тямамиля щагглысыныз. Зярэяр – садя уста олмамалыдыр: о, ясл рясам олмалыдыр. Беля бир гадын дилянчи кими йашайажаг, йанында да беля бир сарсаг яри олажаг, о ки бу эедишля мящв олар йа да байаьы бир варлыга чевриляр.

Воъеватов. Мяня ися еля эялир ки, о, тезликля ону атажаг. Щал – щазырда о, санки юлц кимидир, пяришан вязиййятдядир: амма ейби йохдур, юзцня эялиб, яриня диггятля нязяр салар, онун нежя бир тип олдуьуну эюряр…(Пясдян) Бу да онлар, адларыыны чяк, гулагларыны бур.


Ичярийя Карандышев, Огудалова вя  Лариса  дахил олурлар.  Воъеватов айаьа галхараг, тязим едир. Кнуров жибиндян гязети чыхарыр.

ЦЧЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Кнуров, Воъеватов, Карандышев, Огудалова; Лариса чяпярин йанындакы скамйанын цзяриня яйляшир вя ялиндяки дурбинля Волгайа тамаша едир:

Гаврило, Иван.

Огудалова (масайа йахынлашмагла). Жянаблар, хош эюрдцк!

Карандышев онун ардынжа жянаблара йахынлашыр. Войеватов ялини Огудалова иля Карандышевя тяряф узадыр. Кнуров, сцкут ичиндя вя айаьа галхмадан ялини Огудаловайа узадыр, башыны йцнэцлжя тярпятмякля Карандышеви саламлайыр вя гязетя диггят кясилир.

Воъеватов. Харита Игнатйевна, буйурун, яйляшин! (мизи юзцня тяряф чякир.)

Огудалова яйляшир.

Чай ичмяйя ня дейирсиниз?

Карандышев бир гядяр аралыда отурур.

Огудалова. Етиразым йохдур, бир финжан ичярям.

Воъеватов. Иван, бир финжан эятир вя чайдана да бир гядяр дя гайнанмыш су ялавя еля!

Иван чайданы гапараг, эедир.

Карандышев. Эцнцн бу саатында чай ичмяк щардан аьлыныза эялиб? Гярибядир.

Воъеватов. Сусузлугдандыр, Юлий Капитоныч, щеч билмирям ня ичим. Мяслящят верин — инанын ки, сизя миннятдар оларам.

Карандышев (саата нязяр салыр). Инди эцнортадыр, демяли, бир гядящ араг ичмяк вя котлет йемяк йериня дцшярди, йа да бир бадя йахшы бир шяраб ичмяк олар. Мян щямишя мящз бу шякилдя сящяр йемяйи йейирям.

Воъеватов (Огудаловайа мцражият едир). Валлащ онун йашам тярзиня сюз олмаз, Харита Игнатьевна, лап пахыллыьым тутду. (Карандышевя.) Бир эцн сизин тяк йашамаг истярдим. Араг вя шяраб! Йох, бизя беля юмцр сцрмяк йарамаз, йохса аьлымыз кцтляшяр. Сиз юзцнцзя беля щяйаты рява эюря билярсиниз: сиз бцтцн капиталынызы кефя хяржлямярсиниз, чцнки капиталыныз йохдур, бизся дцнйайа беля эялмишик, биз бюйцк ишлярля мяшьул олуруг: бах еля она эюря дя аьлымызы итирмяйя дяймяз.

Иван чайдан иля финжаны эятирир.

Буйурун, Харита Игнатйевна! (онун финжанына чай тюкяряк, финжаны она тягдим едир.) . Мян чайы да сойуг ичирям, сонра исти ичкиляр ичдийимя эюря жамаатын дилиня дцшярям.

Огудалова. Чай сойуг олмаьына сойугдур, анжаг сян, Васйа мяня чайы чох тцнд тюкмцсян.

Воъеватов. Ейб етмяз. Мяним хятримя ичин! Ачыг щавада тцнд чай ичмяйин зийаны йохдур. 

Карандышев (Ивана). Бу эцн мяним евимя нащары тягдим етмяк цчцн эялярсян!

Иван. Баш цстя, Юлий Капитоныч.

Карандышев. Биржя яйнин – башын тямиз олсун!

Иван. Мялум мясялядир — фрак эейиняжям; щяр щалда аьлым она чатар!

Карандышев. Василий Данилыч, сизя бир тяклифим вар: бу эцн биздя нащар етмяк цчцн гонаьым олун!

Воъеватов. Чох миннятдарам. Мян дя фрак эейинмялийям?

Карандышев. Цряйиниз истяйян кими эейинин: утанмайын. Фягят нязяря алын ки, гадынлар да йанымызда олажаг.

Воъеватов (тязим едяряк). Баш цстя. Чалышарам юзцмц эюздян салмайым.

Карандышев (Кнурова мцражият едир). Мокий Парменыч, бу эцн мяним евимдя нащар етмяйя лцтф едярсинизми?

Кнуров (она щейрятля бахыр). Сизин евиниздя?

Огудалова. Мокий Парменыч, бу бизим евдя нащар етмяк кими бир шейдир – бу нащар Ларисанын шяряфиня тяшкил олунуб.

Кнуров. Демяли, дявят едян сизсиниз? О щалда эялярям.

Карандышев. Демяли, сизи эюзляйяк?

Кнуров. Дедим ки, эяляжям, демяли, эяляжям. (Гязети охуйур.)

Огудалова. Юлий Капитоныч — мяним эяляжяк кцрякянимдир: мян Ларисаны она яря верирям.

Кнуров (гязети охумаьа давам етмякля). Ихтийар сащибисиниз.

Карандышев. Бяли, Мокий Парменыч, мян риск етмяйи гярара алдым. Мян цмумиййятля, щяр заман мювщумата гаршы етинасыз йанашмышам.

Кнуров гязетин архасында эизлянир.

Воъеватов (Огудаловайа). Мокий Парменыч жидди адамдыр.

Карандышев (Кнуровун йанындан Воъеватынын йанына кечир). Мян Лариса Дмитрийевнанын ятрафында йалныз сечилмиш инсанларын олмасыны истяйирям.

Воъеватов. Демяли, мян дя сечилмиш инсанлара шамил олунурам? Тяшяккцр едирям, щеч эюзлямяздим. (Гаврилойа) Гаврило, чай пулу ня гядяр олду?

Гаврило. Ики порсийа тяляб етдиниз, елями?

Воъеватов. Бяли, ики порсийа иди.

Гаврило. Юзцнцз даща йахшы билирсиниз, Василий Данилыч, илк дяфя дейил ки... Он цч рубл.

Воъеватов. Мянся еля зянн едирдим ки, ужузлашыб.

Гаврило. Нийя дя ужузлашсын?! Баьышлайасыныз, бяс мязяння, верэи?!

Воъеватов. Мян ки сянинля мцбащися етмирям: даща нийя мяня гямиш олурсан?! Пулларыны ал вя мяндян ял чяк! (пулу верир.)

Карандышев. Ахы нийя бу гядяр башалашыб? Баша дцшмцрям.

Гаврило. О бахыр кимин цчцн бащадыр, кимин цчцн ужуз. Сиз беля чайын щеч дадына да бахмамысыныз.

Огудалова (Карандышевя). Ял чякин вя сизя дяхли олмайан ишляря дя бурнунузу сохмайын!

Иван. Василий Данилыч, «Гарангуш» сащиля йахынлашыр.

Воъеватов. Мокий Парменыч, «Гарангуш» сащиля йахынлашыр; бялкя она бир нязяр йетирясиниз? Биз ашаьы дцшмяйяк, еля даьдан она тамаша едярик.

Кнуров. Эялин эедяк. Мараглыдыр. (Айаьа галхыр.)

Огудалова. Васйа, мян евя сянин атында эедяжяйм.

Воъеватов. Эедин, амма тез дя эери эюндярин! (Ларисайа йахынлашмагла онунла сакитжя данышы.

Огудалова (Кнурова йахынлашыр). Мокий Парменыч, билирсинизми, биз той етмяк гярарына эялмишик, ня гядяр чалышыб – чапаладыьымызы тясяввцрцнцзя беля эятирмярсиниз.

Кнуров. Бяли.

Огудалова. Бурдан да щеч эюзлямядиймиз мясряфлярля цз – цзя галмалы олдуг….Сабащ Ларисанын ад эцнцдцр, она ня ися бир щяддиййя алмаг лазымдыр. Кнуров. Йахшы, мян сизя бу араларда баш чякярям.

Огудалова эедир.

Лариса (Воъеватова). Щялялик, Васйа!

Воъеватов иля Кнуров эедирляр. Лариса Карандышевя йахынлашыр.

ДЮРДЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Карандышев вя Лариса.

Лариса. Мян индижя бцтцн Волгабойуну нязярдян кечирдим: о бири сащил нежя дя эюзялдир! Эялин кяндя эедяк!

Карандышев. Демяли, сиз Волгабойуну нязярдян кечирирдиниз? Бяс Воъеватов сизя ня деди? 

Лариса. Фикир вермяйин, бош шейдир. Волганын сащили мяни юзцня еля жялб едир ки, машя…(Фикирли щалда.) Эялин, эялин эедяк!

Карандышев. Амма йеня дя гярибядир! Ахы о, сизинля ня барядя даныша биляр?

Лариса. Ащ, ня барядя данышырыгса данышыг – ахы бунун сизя ня дяхли?!

Карандышев. Ону Васйа дейя чаьырдыыныз. Беля бир эянж иля бу жцр гейри – рясмиййятчилик?!

Лариса. Биз бири – биримизи лап ушаглыгдан таныйырыг; щяля ушаг йашларында бирликдя ойнайардыг – она эюря дя ону ады иля чаьырмаьа вярдиш.

Карандышев. Сизин кющня вярдишлярдян йаха гуртармаьыныз эярякир. Онун кими сарсаг бир эянж иля бу жцр йахын олмаьа дяйярми?! Сизин аранызда индийя гядяр оланлара да эюз йуммаг асан мясяля дейил.

Лариса (инжимиш бир тярздя). Бизим арамызда нялайиг щеч бир шей олмайыб.

Карандышев. Нийя дя олмайыб – бяс гарачы кючц? 


Лариса эюзцнцн йашыны силир.

Бу сюзляримдян инжимяли ня вар ки?!

Лариса. Гарачы кючц оланда ня олар: орада щяр щалда чох яйлянжяли иди. Сиз мяня бу кючдян даща яйлянжяли бир щяйаты йашада биляжяксинизми?

Карандышев. Ялбяття.

Лариса. Ахы ня цчцн сиз дурмадан мяни щямин гарачы кючц иля гынайырсыныз? Мяэяр мяним юзцмя бу жцр юмцр сцрмяк хош олуб? Мяня анам тяряфиндян беля буйрулмушду: демяли ихтийари вя йа биихтийари олараг мян бу жцр юмцр сурмяли идим. Дурмадан мяни гарачы щяйаты йашадыьыма эюря эюзцмчыхдыйа салмаг щям ахмаглыгдыр, щям дя залымлыгдыр. Яэяр мян сакитлик, тянщалыг ахтарышында олмасайдым, инсанлардан узаглашмаг истямясяйдим – щеч сизя яря эетмяйя разылыг верярдимми? Щеч олмаса буну баша дцшцн вя мяним сизи сечмяйими юз мязиййятинизляринизля ялагяляндирмяйин, щяля ки мян сизин щеч бир мязиййятинизи эюрмямишям. Мян щяля инди – инди сизи севмяйя чалышырам: мяни динж аиля щяйаты юзцня жялб едир, о мяня жяннят кими эюрцнцр. Эюрцрсцнцзмц, мян йолайрыжында дайанмышам: мяни дястякляйин, мяня гаршы рящмли олун, мяни рущландырын, мяня гаршы нявазишля вя шяфгятля йанашын! Бу явязолунмаз дягигялярин гядрини билин, ону ялдян вермяйин!

Карандышев. Лариса Дмитрийевна, мян сизи инжитмяк ниййятиндя дейилдим, бу сюзляри ися мян еля - беля сюйлядим…

Лариса. Демяли, еля беля сюйлядиниз? Йяни, дцшцнмядян сюйлядиниз? Йяни сиз сюйлядийиниз кялмялярин кцсдцрцжц олдуьуну гябул етмирсиниз, елями?

Карандышев. Ялбяття, мян бу сюзляри гярязсиз сюйлямишям.

Лариса. О щалда бу даща пис. Сюзц демяздян яввял дцшцнмяк лазымдыр. Яэяр бу сизя хошдурса, онда диэярляр иля бу шякилдя бошбоьазлыг един, мянимля ися сющбят едяркян ещтийатлы олун! Мяэяр сиз мяним вязиййятимин ня гядяр ажынажаглы олдуьуну эюрмцрсцнцзмц?! Мян юзцм дедийим вя ешитдийим щяр бир сюзля йашайырам. Мян щяддиндян артыг щяссас вя кювряк олмушам.

Карандышев. Беля олан тягдирдя сиздян мяни баьышламанызы рижа едирям.

Лариса. Йахшы, йалныз бундан сонра бир гядяр ещтийатлы олун! (Дальын щалда.) Гарачы кючц... Бяли, доьру буйурдунуз….амма бу кючдя жомярд вя няжиб инсанлар да вар иди.

Карандышев. Кимдир няжиб инсан? Олмайа Сергей Сергейич Паратов?

Лариса. Йох, хащиш едирям, онун барясиндя бящс етмяйин!

Карандышев. Ахы нийя?

Лариса. Сиз ону танымырсыныз, щятта танысаныз беля,…цзр истяйирям, амма сизин онун щаггында мцщакимя йцрцтмяйя яркиниз чатмаз.

Карандышев. Инсанлар барядя онларын ямялляриня ясасян мцщакимя йцрцдцрляр. Мяэяр о, сизя гаршы мярджясиня давранды?

Лариса. Бунун сизя дяхли йохдур. Яэяр мян ону мцщакимя етмирямся, демяли, сизя дя беля бир ихтийары веря билмирям.

Карандышев. Лариса Дмитрийевна, хащиш едирям, мяня дцзцнц дейин, мянимля сямими олун!

Лариса. Няйи ешитмяк истяйирсиниз?

Карандышев. Ахы мяним няйим паратовдан писдир?

Лариса. Ащ, бу сющбяти баьлайын!

Карандышев. Ахы ня цчцн?

Лариса. Лазым дейил! Лазым дейил! Мцгайися няйя лазым

Карандышев. Мяним цчцн ися бу суалымын жавабыны ешитмяк мараглы оларды. Лариса. Мяндян буну сорушмайын, лазым дейил!

Карандышев. Ахы нийя?

Лариса. Чцнкц бу мцгайися сизин хейринизя олмайажаг. Сиз юз – юзлцйцнцздя ящямиййят кясб едирсиниз: сиз йахшы адамсыныз, тямиз вя вижданлысыныз: фягят Сергей Сергейич иля мцгайисядя сиз бцтцн бу мязиййятляриниздян мящрум олурсунуз. 

Карандышев. Ахы бу садяжя сюзлярдир: буну щяля сцбута йетирмяк лазымдыр. Сиз бизи даща дяриндян тящлил един!

Лариса. Эюрцн бир юзцнцзц киминля мцгайися едирсиниз! Сергей Сергейич... киши идеалыдыр. Сиз идеалын ня олдуьуну баша дцшцрсцнцзмц? Ола билсин ки, мян йанылырам, щяля ки эянжям, инсанлара йахшы бяляд дейилям: лакин мяним бу фикрими дяйишдирмяк ясла мцмкцн дейил, о, мянимля бирликдя юляжяк.

Карандышев. Анламырам, анламырам, ахы онда фювгяладя ня вар? Бир балажа жясурдур, габадыр…Буну ися щяр адам бажарар.

Лариса. Щеч сиз билирсиниз, жясурлуг нядир?

Карандышев. Баша дцшмцрям, онда гейри – ади ня вар ки? Юзцнц жясур кими гялямя вермяк йетяр.

Лариса. Мян инди сизя бир ящвалаты наьыл едярям. Бурадан бир гафгаз забити, Серэей Серэейичин танышы, яла бир нишанчы кечирди: щятта биздя гонаг да олдулар. Серэей Серэейич она дейир: «Дейиляня эюря, сиз йахшы атыжысыныз». – «Бяли, йахшы атыжыйам» - дейя забит диллянир. Бу мягамда Серэей Серэейич она тапанчаны верир, башына стяканы гойур вя он ики аддым атмагла о бири отаьа кечир вя дейир «Атяш ачын!». 

Карандышев. О да атяш ачды?

Лариса. Ачды вя сюзсцз ки, стяканы сындырды, йалныз бир балажа рянэи гачмышды. Онда Серэей Серэейич она деди; «Сиз яла атыжысыныз, лакин сизин йахын мцнасибятдя олмадыьыныз инсана атяш ачаркян рянэиниз аьарды. Бахын, инди мян щяйатым бойу мяним цчцн дяйярли олан гыза атяш ачажаьам вя рянэим дя гачмайажаг. Бу кялмяни сюйлямякля о, мяня щансыса бир сиккя пулу верир вя цзцндя тябяссцм, сойугганлы бир тярздя ейни мясафядян щямин бу сиккяйя атяш ачыр ыя ону эулля иля вуруб сындырыр. 

Карандышев. Вя сиз онун истяйиня итаят етдиниз?

Лариса. Мяэяр она итаят етмямяк олар?

Карандышев. Сиз она бу гядяр ямин идиниз?

Лариса. Ялбяття! Она ямин олмамаг мцмкцндцрмц?

Карандышев. Гялби дашдыр, еля она эюря дя сизя атяш ачмаьа жцрят едиб.

Лариса. Хейр, онун гялби вар. Мян юзцм онун йохсуллара нежя ял тутдуьуну, ялиндя олан бцтцн пуллары онлара нежя пайладыьыны эюрмцшям.

Карандышев. Тяхмин едяк ки, Паратов щяр щалда сизин эюзцнцздя щансыса бир мязийяйятляря маликдир: бяс тажир Воъеватова, сизин о Васйайа сюзцнцз нядир?

Лариса. Олмайа мяни гысганмаьа башламысыныз? Йахшысы будур, бу сарсаглыьы бурахын! Ахы бу байаьы бир давранышдыр, мян ися сизя яввялжядян хябярдарлыг едирям ки, бцтцн бунлара таб эятиря билмярям. Наращат олмайын, мян щеч кими севмирям вя бундан беля дя севян дейилям.

Карандышев. Бяс Паратов гаршынызда пейда олсайды нежя?

Лариса. Ялбяття, яэяр Серэей Серэейич еля бу ан гаршымда пейда олсайды вя азад олсайды, онун бир бахышы йетярди ки… Цряйинизи буз кими сахлайын, о, пейда ола билмяз вя щятта пейда олса беля артыг еля эеждир ки….Йягин ки, биз бир даща растлашмайажаьыг.

Волгадан топ сяси ешидилир.

Бу нядир беля?

Карандышев. Щансыса бир екябаш тажир баръасындан дцшцр, онлар да онун шяряфиня салйут атырлар.

Лариса. Ащ, мян нежя дя горхдум!

Карандышев. Ня дединиз?

Лариса. Мяним синирлярим позулуб. Мян индижя бу скамйадан ашаьыйа бахдым вя мяним башым эижяллянди. Бурадан йыхылан ямялли – башлы язилярми?

Карандышев. Юзц дя нежя! Бурада щазыр юлцмдцр: ашаьы башдан – баша дашла дюшяниб. Йери эялмишкян, бура еля щцндцрдцр ки, йеря дяймяздян яввял еля щавадажа кечинярсян.

Лариса. Эялин евя эедяк!

Карандышев. Щя, еля мян дя тялясирям, ахы нащар тяшкил етмишям.

Лариса (чяпяря йахынлашмагла). Бир дягигя айаг сахлайын. (Ашаьыйа бахыр.) Ай, ай! Тутун мяни!

Карандышев (Ларисанын ялиндян йапышыр). Эялин евя эедяк, бу ня ушаглыгдыр едирсиниз! ( Эедирляр.)

Гаврило иля  Иван гящвяханадан чыхырлар.

БЕШИНЖИ ВАГЕЯ.

Гаврило  вя  Иван.

Иван. Топ атырлар! Аьа эялди, аьа эялди, Сергей Сергейич.

Гаврило. Ахы мян дейирдим ки, одур. Мян ки дейирдим: гарталы учушундан таныйырам.

Иван. Араба бош щалда даьлара тяряф щярякят едир, демяли аьа пийада эязмяйи гярара алыб. Бахын, бу да онлар! (Гящвяханайа гачыр.)

Гаврило. Эюзцмцз цстя йериниз вар, буйурун. Щеч билмирям онлары няйя гонаг едим.

Паратов (яйниндя сых, гара рянэли бирйахалыглы сцртцк, айаьында щцндцр лаклы узунбоьаз чякмя, башында аь рянэли фураъка вар, чийниня ися йол чантасыны атмышдыр), Робинзон (яйниндя йаьмурлуг вар, йаьмурлуьун саь ятяйи сол ятяйин цзяриндядир, башына чяпяки олараг йумшаг, щцндцр шляпа тахылыб), Кнуров вя Воъеватов ичярийя дахил олурлар: Иван гящвяханадан ялиндя сцпцрэя иля чыхыр вя Паратовун айаг басдыьы йери сцпцрцр.


АЛТЫНЖЫ ВАГЕЯ.

Паратов, Робинзон, Кнуров, Воъеватов, Гаврило вя    Иван.

Паратов (Ивана мцражият едир). Няйляйирсян?! Мян еля бу дягигя йеря айаг басмышам ки, Волга да тозлу дейил.

Иван. Щяр щалда, аьа, беля олмаз ахы….гайда – ганун беля тяляб едир. Дцз бир илдир ки, сизи эюрмцрцк….хош эялмисиниз, аьа.

Паратов. Саь ол, йетяр! Эютцр буну! (она бир рубллуг каьыз верир)

Иван. Ажизаны тярздя тяшяккцр едирям. (Ондан узаглашыр.)

Паратов. Демяли, сиз мяни, Василий Данилыч, «Самолйот» да эюзляйирдиниз?

Воъеватов. Мян ки сизин «Гарангуш» да эяляжяйинизи билирдим: мян онун баръа иля бирликдя эяляжяйини дцшцнцрдцм. 

Паратов. Йох, мян баръалары сатмышам. Мян бу эцн сящяр еркяндян бурайа эялмяйя щазырлашырдым, «Самолйот» у архада гоймаг ниййятиндя идим: ди эял ки, машинист горхаг чыхды. Ожагчылара вар сясим иля; «Ожаьа йанажаг тюк» дейя гышгырырам, о ися онларын ялиндян одунлары алыр. Юз сыьынажаьындан чыхыб дейир: «Яэяр сиз, - дейир, - ожаьа биржя дяня дя олсун одун парчасы атсаныз, мян эямидян суйа тулланажаьам». Бухар газанынын бцтцн бу эярэинлийя таб эятирмяйяжяйиндян ещтийат едирмиш, мяня щансыса бир каьыздакы рягямляри эюстяриб, тязйиги щесаблайырды. Яжнябидир, щолландийалыдыр, еля она эюря дя црякли дейил: онларын цряйини дя щесаб явяз едир. Мян ки, жянаблар, сизи юз достумла таныш етмяйи тямамиля унутмушам. Мокий Парменыч, Василий Данилыч! Таныш олун: Робинзон.

Робинзон тямкинли бир тярздя аьаларын гаршысында тязим едир вя ялини Кнуров иля Воъеватова узадыр.

Воъеватов. Бяс адыныз иля атанызын ады нежядир?

Паратов. Ады вя атасынын ады олмадан, садяжя Робинзон.

Робинзон (Паратова). Серъ!

Паратов. Ня истяйирсян?

Робинзон. Достум, бах, артыг эцнортадыр, мян ямялли – башлы язиййят чякирям.

Паратов. Мещманхайа гядяр дюз.

Робинзон (гящвяханайа ишаря етмякля). Voilà[1]!

Паратов. Йахшы, йахшы, эет!

Робинзон гящвяханайа йолланыр.

Гаврило, сян бу аьайа бир гядящдян артыг вермя: онун йаман азьын характери вар. Робинзон (чийинлярини чякмякля). Серж! (гящвяханайа дахил олур, Гаврило да онун архасынжа гящвяханайа кечир.)

Паратов. Жянаблар, бу яйалят актйорудур, Аркадий Счастливтсев.

Воъеватов. Бяс ня цчцн ону Робинзон дейя чаьырырсан?

Паратов. Индии дейярям нийя: о, щансыса бир параходда, адыны билмирям, юз досту, тажир оьлу Непутевый иля эедирмиш: сюзсцз ки, щяр икиси ямялли – башлы кефли имишляр. Онлар аьылларына эяляни едирмишляр, жамаат ися бцтцн ишлякляриня имкан дахилиндя эюз йумурмуш. Вя бу рцсвайчылыьын ян сонунда фажияви бир тамаша чыхарыблар: сойунуб, йастыьы жырыблар, тцкцн ичярисиндя ешялянибляр вя вящши щейванлары йамсыламаьа башлайыблар: бу мягамда капитан, диэяр сярнишинлярин тялябиня ясасян онлары кимсясиз бир адада дцшцрдцб. Биз щямин аданын йанындан ютцб кечирик, бир дя эюрцрям ки, кимся яллярини щавайа галдырыб, гышгырыб, кюмяйя чаьырыр. Мян о дягигя «стоп», гайыьа миниб, орайа йолланырам вя артист Счастлитсев тяк бир досту газанырам. Ону парахода эютцрдцм, ону башдан – айаьа гядяр эейиндирдим, онсуз да артыг пал-палтарым чохдур. Жянаблар, мян артистляря йаман алудяйям…Бах, еля она эюря дя онун ады Робинзондур.

Воъеватов. Бяс Непутевый еля адада тяк – тянща галды?

Паратов. Няйимя эярякдир: гой орда щавасыы дяйишсин. Бир юзцнцз дцшцнцн, ахы йол бойунжа дарыхмагдан цряйин чякилир, она эюря дя щяр йолдаша гужаг ачырсан

Кнуров. Демя, демя.

Воъеватов. Бюйцк хошбяхтликдир! Гиймятсиз тапынтыдыр!

Кнуров. Йалныз бир шейи писдир, сярхошлуьа эцж эяля билмир.

Паратов. Хейр, мянимля, жянаблар, беля ишляр кечмяз: мян бу барядя чох сяртям. Онун пулу йохдур, мяним ижазям олмадан ися она бир гара гяпик дя вермязляр, мяндян тяманна едяндя ися мян онун ялиня франсыз китабчаларыны дцртцшдцрцрям: яввялжя зящмят чяк бир сящифяни язбярля, сонра мяндян пул истя. О да язбярлямяйя мяжбур олур. Бажардыьы кими!

Воъеватов. Сергей Серэейич, эюр бир нежя бяхти эятириб! Беля бир инсана эюря щяр шейиниздян кечярдиниз, амма кечмямисиниз. Олмайа йахшы актйордур?

Паратов. Юзц дя нежя! Бцтцн амплуада ойнайыб, щяля суфлйор да олуб: щал – щазырда ися оперетталарда ойнайыр. Пис дейил, яйляндирмяйя йарайар.

Воъеватов. Демяли, шяндир?

Паратов. Мязяли адамдыр.

Воъеватов. Демяли, зарафатлашмаг олар?

Паратов. Олар, о щеч дя инжик адам дейил. Цряйинизи она бошалда билярсиниз, ону сизя ики, цч эцнлцйя верярям.

Воъеватов. Миннятдарам. Цряйимжя олса, щеч дя бундан зяряр эюрмяз.

Кнуров. Сергей Серэейич, «гарангуш» а эюря щейфслянмирсиниз ки?

Паратов. Мян щейфслянмяйин ня олдуьуну билмирям. Мяним цчцн, Мокий Парменыч, бу щяйатда мцгяддяс шеч ня йохдур; файдасын эюрсям, щяр ня олса сатарам. Инди ися, жянаблар, мяни башга ишляр вя башга щесаблашмалар эюзляйир. Мян чох зянэин бир гызла евлянирям, цстцндя дя жещиз кими гызыл мядянлярини яляд едирям.

Воъеватов. Яла ъещиздир.

Паратов. Лакин бу евлилик мяня щеч дя ужуз баша эялмир: мян юз азадлыьым, юз шян щяйатымла видалашмаг мяжбуриййятиндяйям: мящз еля бу сябябдян дя сон субайлыг эцнлярими даща шян кечирмяк цчцн ямялли – башлы сяй эюстярмяк лазым эяляжяк.

Воъеватов. Ялимиздян эяляни едярик, Сергей Серэейич, чалышарыг ки, эцнляриниз шян кечсин.

Паратов. Мяним нишанлымын атасы эюркямли бир мямурдур: онун гарачылар, ейш – ишрят мяжлисляри вя саиря вя илахырдан зяндейи – зящляси эедир: щятта чохлу тцтцн чякян инсанлары беля бяйянмир. Онун цчцн фракы яйниня эейиниб, йалныз parlez français[2]! Бах, еля она эюря дя Робинзонун йанында тяжрцбя кечирям. Йалныз о, билмирям, ловьалыьынданмы йа нядянся, мяни «Серъ» дейил, «лйа - Серъ» дейя чаьырыр. Сон дяряжя эцлмялидир!

Гящвяхананын артырмасында Робинзон эюрцнцр, аьзында няйися чейняйир, онун архасынжа ися Гаврило пейда олур.

ЙЕДДИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Кнуров, Воъеватов, Робинзон, Гаврило вя  Иван.

Паратов (Робинзона мцражият етмякля). Que faites-vous là? Venez[3]! 

Робинзон (тяшяххцслц бир тярздя). Comment[4]?

Паратов. Эюзяллийя бир бах! Сясинин тонуна фикир вердинизми, жянаблар?! (Робинзона.) Няжиб жямиййятдян мейхана хятриня имтина етмяк вярдишиндян ял чяк! 

Воъеватов. Бяли, бу жящятдян о, ясл руса бянзяйир.

Робинзон. Лйа-Серъ, сян артыг онлара демяйя беля мажал тапмысан... Эярякмязди.

Паратов. Баьышла, амма мян сянин тяхяллцсцнц онлара ашкар етмишям.

Воъеватов. Биз, Робинзон, сяни ифша етмярик, сяни еля инэилис кими дя гялямя веряжяйик.

Робинзон. Бу нядир, сиз мяня «сян» дейя мцражият едирсиниз? Ахы биз щяля ки сизинля будершафт беля ичмямишик.

Воъеватов. Ахы бунун ня ящямиййяти вар... Бу бойда тяшрифат няйя лазым!

Робинзон. Лакин мян гейри – рясми мцнасибятдян хошланмарам вя имкан вермярям ки, щяр йолдан ютян…

Воъеватов. Мян щея дя щяр йолдан ютян дейилям.

Робинзон. О щалда сиз кимсиниз?

Воъеватов. Тажирям.

Робинзон. Зянэинсиниз?

Воъеватов. Зянэиням.

Робинзон. Щям дя сяхавятлисиниз?

Воъеватов. Сяхавятлийям.

Робинзон. Бах, бу мяним цряйимя йатыр. (ялини Воъеватова тяряф узадыр.) Чох мямнун олдум! Бах инди мян сизя мянимля садя давранмаьа ижазя верярям. 

Воъеватов. Демяли, достлашдыг: жанбир – дилбир олдуг, гялбимиз дя бир вурур.

Робинзон. Жибимиз дя щямчинин. Адыныз – атанызын ады? Даща доьрусу, адынызы сюйляйин, атанызын адыны сюйлямяйя ещтийаж йохдур.

Воъеватов. Василий Данилыч.

Робинзон. Демяли беля, Васйа, илк танышлыьын шяряфиня мяним йеримя боржуму юдя!

Воъеватов. Гаврило, гейд еля! Сергей Серэейич, биз бу эцн ахшам Волгада эязинтийя чыхажаьыг. Бир гайыгда гарачылар, диэяриндя биз: лазыми йеря чатарыг, эябянин цзяриндя яйляшярик, пунш щазырлайарыг.

Гаврило. Мяндя ися, Серэей Серэейич, ики ананас вар: онларын сизин эялишинизин шяряфиня кясярям.

Паратов (Гаврилойа). Кясярсян! (Вожеватова.) Жянаблар, мянимля истядийиниз едя билярсиниз!

Гаврило. Архайын олун, мян, Василий Данилыч, эярякяни тапыб эятирярям, щазырлайарам: мяндя беля гязиййяляр цчцн эцмцш газанча да вар: юз адамларымы да сизинля йоллайарам.

Воъеватов. Демяли, разылашдыг. Саат алты цчцн щяр шейи щазыр вязиййятя эятир: цзяриня бир – ики шей дя ялавя етсян, щаггыны артыгламасы иля юдяйярик: ня ися яскик олса юзцндян кцс:

Гаврило. Баша дцшдцм.

Воъеватов. Эери гайыданда ися гайыглардакы мцхтялиф рянэли фяняржикляри йандырарыг.

Робинзон. Мян онунла лап бу йахынларда таныш олмушам, жянаблар, амма артыг вурулмушам она. Мюжцзяйя бир бах!

Паратов. Ян башлыжасы одур ки, црякдяе яйляняк. Мян субайлыг щяйатым иля видалашырам, щеч олмазса хатырлайасы бир шей олсун. Бу эцн нащар йемяйини ися биздя йейин, жянаблар.

Воъеватов. Ишя бир бах! Олмаз, Серэей Серэейич.

Кнуров. Бизи артыг нащара дявят едибляр.

Паратов. О щалда, жянаблар, нащардан имтина един.

Воъеватов. Имтина етмяк дя йарамаз: Лариса Дмитрийевна яря эедир, биз ися онун адахлысынын евиня нащара дявят олунмушуг.

Паратов. Лариса яря эедир! (Фикря далыр.) Ня етмяли….Талейин ишидир! Бир тяряфя баханда йахшы олду….Мян онун йанында бир балажа эцнащкарам, яслиня галса, онун эюзцня эюрцнмяйяжяк гядяр эцнащкарам: инди ися о, яря эедир, демяли, кющня щесаблар баьланыб, мян ися онун вя халамын ялини юпмяк наминя йенидян онларын щцзуранда пейда ола билярям. Яслиндя мян Харита Ивановнаны мцхтясяр олсун дейя хала алдандырырам. Ахы бир заманлар аз гала Ларисайа евляняжякдим, - аз гала жамааты юзцмя эцлдцряжякдим! Бяли, аз гала мясхяря щядяфиня чевриляжякдим. Демяли, яря эедир… Яслиндя чох йахшы иш эюрцр: бары цряйим бир балажа йцнэцлляшди…Танры онун жаныны саь елясин вя йолуну ачыг етсин! Баш чякярям онлара, баш чякярям: ону бир дяфя дя эюрмяк мараглы оларды.

Воъеватов. Йягин ки, сиз идя дявят едярляр.

Паратов. Сюзсцз, щеч мянсиз дя нащар йемяйи олар!

Кнуров. Шадам ки, нащар масасы архасында кялмя кясмяйя адам олажаг. Воъеватов. Еля орадажа заманымызы нежя хош кечиряжяйимизи эютцр – гой едярик, бялкя дя ялавя ня ися фикирляшдик.

Паратов. Бяли, жянаблар, философларын дедийи кими, юмцр о гядяр гысадыр ки, ондан йахшыжа истифадя етмяйи бажармаг эярякир. N'est ce pas[5], Робинзон?

Робинзон. Вуй[6], лйа-Серъ.

Воъеватов. Ялимиздян эяляни ясирэямярик: щяр щалда дарыхмарсыныз: сюзцмцз сюздцр. Биз цчцнжц гайыьы да тапарыг, полк мусигисини сясляндирярик.

Паратов. Щялялик, жянаблар! Мян мещманханайа эедирям. Марш, Робинзон!

Робинзон (шлйапасыны галдырмагла).

Вар олсун няшя!
Вар олсун сяфа!



[1] Будур.

[2] Франсызжа даныш.

[3] Сиз орда ня едирсиниз? Буар эялин!

[4] Нежя?

[5] Еля дейилми?

[6] Елядир.


икинжи пярдя.

иштиракчылар:

Огудалова.

Лариса.

Карандышев.

Паратов.

Кнуров.

Воъеватов.

Робинзон.

Илйа-гарачы.

Огудалованын лакейи.

Огудалованын евиндя отаг: ики гапы: бири эириш гапысы, ян ичяридя: диэяри актйорлардан солда: саь тяряфдя пянжяря: йахшы мебел, фортепиано, цзяриндя ися эитара.

БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Огудалова тякдир. Ялиндя гуту иля сол тяряфдяки гапыйа йахынлашыр.

Огудалова. Лариса, Лариса!

Сящня архасындан Лариса: «Ана, мян яйними дяйиширям».

Огудалова. Бир бах эюр Васйа сяня нежя бир щяддийя йоллайыб:

Сящня архасындан Лариса: «Сонра бахарам!»

Огудалова. Эюр бир нежя яшйаларыдыр – гиймяти 500 олар. «Сабащ сящяр, - дейир, - онун отаьына бу щядиййяни гойун вя онун кимдян олдуьуну да сюйлямяйин».  Щарамзадя, чох йахшы билир ки, дайана билмяйиб аьзымдан гачыражам. Мян ондан бир гядяр биздя яйляшмясини хащиш етдим, о ися йубана билмяйяжяйини сюйляди, щансыса бир яжняби иля шящяри эязиб, она шящяри эюстярир. Ясл ойунбаздыр ки, вар, буну гясдян едиб – етмядийини айырд етмяк дя мцмкцн олмур. «Бу яжнябийя, - дейир, - шящяримизин ян эюзял мейханаларыны эюстярмяк эярякир». Щямин яжнябини бизя дя гонаг эятирмяк истяйирди (пянжярядян байыра бахмагла.) Бу да Мокий Парменыч! Онун эюзцня эюрцнмя, йахшысы будур мян юзцм онунла сющбятляшим.

Кнуров дахил олур.

ИКИНЖИ ВАГЕЯ.

Огудалова вя Кнуров.

Кнуров (гапынын астанасында). Евиниздя кянар бир Адам йохдур ки?

Огудалова. Йохдур, Мокий Парменыч.

Кнуров (дахил олур). Чох эюзял, чох пакизя.

Огудалова. Хош эялиб, сяфа эятирмисиниз! Диггятинизя вя ещтирамыныза эюря миннятдарам, Мокий Парменыч, миннятдарам. Еля шадам ки, лап юзцмц итирмишям,…щеч билмирям, сизи щарада яйляшдирим.

Кнуров. Фярги йохдур, щарда олса отурарам. (Яйляшир.)

Огудалова. Ларисайа эюря дя цзр истяйирям, яйнини дяйишир. Амма ону бир гядяр тялясдирмяк дя олар.

Кнуров. Йох, йох, ону наращат етмяйин!

Огудалова. Бизя баш чякмяк щарадан аьлыныза эялди?

Кнуров. Мян ки щяр нащардан сонра эязиб – долашырам, бах, еля она эюря дя сизя баш чякмяйи гярара алдым.

Огудалова. Ямин ола билярсиниз ки, Мокий Парменыч, биз сизин эялишинизи мяхсус бир хошбяхтлик кими гябул едирик: сизин бу эялишиниз щеч бир шейля мцгайисяйя эялмяз.

Кнуров. Демяли, Лариса Дмитрийевнаны яря верирсиниз?

Огудалова. Бяли, Мокий Парменыч, яря верирям.

Кнуров. Тяманнасыз она йийя дуражаг адахлы тапылыб?

Огудалова. Тяманнасыз йийя дурур, Мокий Парменыч, биздя пул ня эязир.

Кнуров. Олмайа адахлы дювлятлидир?

Огудалова. Щардан дювлятли олажаг?! Имкансыздыр.

Кнуров. Демяли беля... Нежя дцшцнцрсцнцз, сиз Лариса Дмитрийевнаны йохсул бир адама яря вермякдя щагглысынызмы?

Огудалова. Билмирям, Мокий Парменыч. Бцтцн бу ишлярин мяним иля щеч бир ялагяси йохдур, бу онун ирадясидир.

Кнуров. Бям щямин эянж, сизжя, дцзэцн давраныр?

Огудалова. Ня дейим, зянинмжя, онун бу давранышы тярифялайиг давранышдыр.

Кнуров. Щеч дя тярифялайиг дейил, яксиня, чох нялайиг давранышдыр. Юз нюгтейи – нязяриня эюря ола билсин ки, о, щеч дя сарсаг дейил. Ахы кимдир о, щеч ким тяряфиндян танынмайан вя бир кимсянин етина етмядийи бир адам! Инди ися о, бцтцн шящяр ящлинин дилиня дцшяжяк, о, йахшы жямиййятя сохулмаьа чалышыр, щятта мясялян, мяним кими бир шяхси нащара дявят етмяйи юзцня рява билир….Лакин эцлмялиси ондадыр ки, о, беля бир гадын иля нежя вя щансы вясаит щесабына йашайажаьына дцшцнмяйиб. Биз сизинля мящз бу барядя данышмалыйыг.

Огудалова. Буйурун, Мокий Парменыч, данышаг!

Кнуров. Сиз юз гызыныз барядя ня дцшцнцрсцнцз, сизжя о, нежя бир варлыгдыр?

Огудалова. Валлащ демяйя сюз дя тапмырам; ялажым йалныз сизи динлямяйя чатыр.

Кнуров. Ахы Лариса Дмитрийевнада щямин о дцнйявилик, мяишятйаня щеч бир шей йохдур. Йяни, фягир бир аиля щяйаты цчцн эярякли олан байаьылыг йохдур.

Огудалова. Доьру буйурурсунуз, йохдур.

Кнуров. Ахы бу йцнэцллцкдцр.

Огудалова. Дцздцр, Мокий Парменыч, йцнэцллцкдцр.

Кнуров. О, сащ-жялал цчцн йараныб.

Огудалова. Доьру буйурурсунуз, Мокий Парменыч, жащ – жялал цчцн йараныб.

Кнуров. Бялкя сизин Карандышев она бу жащ – жяллалы щяйаты бяхш етмяйя гадирдир?

Огудалова. Сюзсцз ки йох, ахы нежя?!

Кнуров. О ися машшансайаьы щяйат сцрмяйя таб эятирмяз. О заман онун чаряси няйя чатажаг? Гупгуру гуруйажаг, сонра да – бу щяйат тярзиндян вярямляйяжяк.

Огудалова. Ня данышырсыныз?! Аллащ эюстярмясин!

Кнуров. Ярини атыб, йаныныза гайытмаьы дцшцнярся, бу щяля зийанын йарысындан гайытмаьа бярябяр олар.

Огудалова. Бу да чыхыш йолу дейил, Мокий Парменыч: бяс онда биз гызымла щансы вясаитин щесабына йашайарыг?!

Кнуров. Бу дярдин дя дярманы вар. Гцдрятли вя зянэин бир шяхсин онун щяйатында йахындан иштиракы….

Огудалова. Йахшы, бяс беля бирисини нежя тапмаг олар?

Кнуров. Тапмаг цчцн бир гядяр сяй эюстярмяк лазымдыр. Беля вязиййятлярдя мютябяр вя мющкям бир дост газанмаг зяруридир.

Огудалова. Юзц дя нежя зяруридир.

Кнуров. Сиз мяня, онун щяля яря эетмядийини вя онун яриндян бошанажаьы эцнцн дя щяля чох узагда олдуьуну сюйляйя билярсиниз. Бяли, ола билсин ки, щягигятян дя беля бир эцн узагдадыр, амма щеч узагда олмамасы да мцмкцндцр. Сизин щяр щансы бир диэяр сящвя йол вермямяйиниз вя мяним Лариса Дмитрийевнанын ешгиня ялимдян эяляни ясирэямяйяжяйими билмяниз цчцн ян йахшысы сизя яввялжядян хябярдарлыг етмякдир. Ня цчцн эцлцсцнцз?

Огудалова. Мокий Парменыч, мяни сизин бизя бу жцр ряьбят эюстярмяйиниз олдугжа шад едир.

Кнуров. Сиз, чох эцман ки, беля бир тяклифин тяманнасыз олмайажаьы барядя дцшцнцрсцнцз, елями?

Огудалова. Ащ, Мокий Парменыч!

Кнуров. Ихтийар сащибисиниз, мяндян инжийя дя билярсиниз, щятта мяни евиниздян гова да билярсиниз.

Огудалова (карыхмыш бир тярздя). Ащ, Мокий Парменыч!

Кнуров. Бу гядяр инсанын арасында сизя он минлярля пулу тяманнасыз веряжяк бир кяси ахтарыб тапсаныз, йалныз о заман мяни данламаьынызы гябул едярям. Амма ябяс йеря ахтармайын, онсуз да тапмайажагсыныз. Лакин мян дейясян ясас мятлябдян узаглашдым, мян бурайа беля бир сющбятляр апармаг цчцн эялмямишям. Ялиниздяки бу гутуда ня вар?

Огудалова. Мян, Мокий Парменыч, гызыма щядиййя вермяк истяйирдим.

Кнуров (яшйалары нязярдян кечирмякля). Бяли...

Огудалова. Бяли, чох бащалы яшйалардыр, щяр кясин жибиня эюря дейил.

Кнуров (гутуну она гайтарыр). Бунлар ящямиййятсиз шейлярдир: бундан да важиб мясяляляр вар. Сизя Лариса Дмитрийевна цчцн йахшы гардероб дцзялтмяк эярякир, даща доьрусу, йахшы йох, яла гардероб. Эялинлик палтары вя эярякли олажаг даща нечя – нечя эейим дясти.

Огудалова. Дцздцр, щагглысыныз, Мокий Парменыч.

Кнуров. Ону нежя эялди эейиндирсяляр, бу чох гангаралдыжы щал олар. Сиз бцтцн бу яшйалары ян йахшы маьазаларын бириндя сифариш един вя ясла хясислик етмяйин! Щесабы ися мяня эюндярярсиниз, мян сизин бцтцн бу мясряфляринизи юдяйярям.

Огудалова. Доьру сюзцмдцр, щеч билмирям, сизя нежя миннятдарлыг едим!

Кнуров. Бах, мяним сизя баш чякмяйимин дя ясас сябяби бу иди. (айаьа галхыр.)

Огудалова. Амма йеня дя мян сабащ гызыма эюзял бир сцрприз етмяк истярдим. Баша дцшцрсцнцз дя, ана цряйи….

Кнуров (гутуну ялиня алыр). Верин эюрцм, бунун гиймяти ня гядярдир?

Огудалова. Гиймятини юзцнцз тяйин един, Мокий Парменыч!

Кнуров. Бунун гиймятини билмяйя ня вар ки! Су ичмяк кими асан мясялядир! Бунун гиймяти цч йцз рубл олар. (жиб кисясиндян пулу чыхарыб, ону Огудаловайа тягдим едир) Саламат галын! Мян ися бир балажа да эязиб – долашым, бу эцн бизи йахшы нащара гонаг едяжякляриня цмид бясляйирям. Нащар вахты эюрцшянядяк (гапыйа тяряф аддымлайыр.)

Огудалова. Щяр шейя эюря сизя миннятдарыг, Мокий Парменыч!

Кнуров эедир. Лариса ялиндя сябят отаьындан байыра чыхыр.

ЦЧЦНЖЦ ВАГЕЯ.

Огудалова вя Лариса.

Лариса (сябяти масанын цзяриня гойур вя гутудакы яшйалара нязяр йетирир). Буну Васйа щядиййя едиб? Пис дейил. Нежя дя гяшянэдир!

Огудалова. «Пис дейил». Бу чох бащалы яшйалардыр. Эуйа ки беля бир щядиййя алдыьына эюря севинмирсян?

Лариса. Щеч бир фювгяладя севинж щисси кечирмирям.

Огудалова. Сян ян йахшысы Васйайа тяшяккцр ет, гулаьына «миннятдарам» дейя пычылда. Кнурова да щямчинин.

Лариса. Бяс няйя эюря Кнурова?

Огудалова. Беля лазымдыр, мян билирям няйя эюря.

Лариса. Ащ, ана, сян сирр вя щийляэярликля долусан.

Огудалова. Щяйатда щийляэярлик етмядян йашамаг мцмкцн дейил. 

Лариса (эитараны ялиня алыр, пянжярянин йахынлыьында яйляшир вя няьмя дейир).

Анажан, язизим мяним, эюзцмцн нуру,

Балана рящмин эялсин, сев ону, гору.

Йулий Капитоныч барышдырыжы щаким вязифясиня сечилмяк истяйир.

Огудалова. Чох эюзял, чох пакизя. Щансы гяза цзря?

Лариса. Заболотйе гязасы цзря!

Огудалова. Ащ, ора ки ясл мешяликдир. Беля бир ужгар йердя щакимлик етмяк няйиня эяряк?

Лариса. Орда намизядлярин сайы аздыр: йягин ки, она сечярляр.

Огудалова. Ейби йохдур, щяр щалда орда да жамаат йашайыр.

Лариса. Мян лап мешяликдя дя йашайарам, тяки бажардыгжа тез буралардан жанымы гуртарым.

Огудалова. Ужгар йердя йашамаьын да юз ляззяти вар, орада Карандышев сяня севимли эюрцняр: гязада ян важиб адамлардан бири олар: сян дя йаваш – йаваш она юйряшярсян.

Лариса. О, еля бурда да балажа адам дейил, мян дя щяля ки онда пис бир шей эюрмямишям.

Огудалова. Дейирсян дя! Мяэяр ондан йахшысы йохдур?!

Лариса. Ялбяття, ондан да йахшылары вар, мян буну дягиг билирям.

Огудалова. Вар, амма бизим бяхтимизя беляляри чыхмаз.

Лариса. Щал – щазырда мяним цчцн о да пис дейил. Артыг бу барядя данышмаг да ящямиййятсиздир, олан – олуб, кечян – кечиб.

Огудалова. Мяни шад едян дя сянин ону бяйянмяйиндир. Аллаща мин шцкцр. Мян ону сянин йанында мцщакимя етмяйяжяйям: бири – биримизин йанында рийакарлыг етмяйя ися ещтийаж йохдур – сян юзцн дя онун нежя бир адам олдуьуну эюрцрсян.

Лариса. Мян кор олмушам, мяним бцтцн щисслярим кцтляшиб, буна эюря дя чох мямнунам. Онсуз да ятрафымда баш верянляр мяня артыг йуху кими эялир. Йох, бураны тярк етмяк, бурадан йаха гуртармаг лазымдыр. Мян Йулий Капитоноча диля тутмаьа чалышажаьам. Тезликля йай да гуртаражаг, мянся мешялярдя эязиб – долашмаг, эилямейвя иля эюбяляк топламаг истяйирям….

Огудалова. Демяли, бунун цчцн сябятини щазырламысан?! Инди баша дцшдцм. Йахшысы будур, эениш ужлу щясир шлйапа да алыб, чобан гыза чеврилясян.

Лариса. Шлйапа да аларам (Няьмя охуйур.)

Мяни ябяс йеря башдан чыхарма,

Орда сакитлик вя ращатлыг вар.

Огудалова. Сентйабр айы гапыны дюйяндя ися щеч дя сакитлик олмайажаг, пянжяряндя дя кцляк уьулдайажаг.

Лариса. Щя, ноолсун?

Огудалова. Жанаварлар бир аьыздан улашажаглар.

Лариса. Щеч няйя бахмайараг бурадан ки оранын абу – щавасы даща йахшыдыр. Щеч олмаса гялбян динжялярям.

Огудалова. Мяэяр мян сяни диля тутурам? Цряиндян кечирся, эет, гялбян динжял! Биржя ону бил ки, Забалотйе щеч дя Италийа дейил. Буну мян сяня демяйя боржлуйам: йохса цмидлярин боша чыхан кими мяни сяня яввялжядян хябярдарлыг етмядийим цчцн эцнащландырарсан.

Лариса. Диггятиня эюря миннятдарам. Амма орада сяссизлик вя сойуг щюкм сцрся дя, мяним цчцн бурда растлашдыьым щяйатдан сонра истянилян сяссиз эушя жяннятя бярабяр олажаг. Баша дцшя билмирям, ахы ня цчцн Йулий Капитоныч бу гядяр йубаныр?

Огудалова. Кянд щайында дейил, она эюря! Инсанларын арасында парламаг истяйир. Тяяжцблц дя дейил: мащиййяти етибариля щеч нядир, садяжя адамлар арасына дцшдцйц цчцн адам олуб.

Лариса (няьмя дейир).

Мяни ябяс йеря башдан чыхарма,

Билмирям нядян овгатым тялхдир…

 (Пянжярядян бойланараг) Илйа, Илйа! Бир дягилийя бизя эял, аляти сазла. Юзцмля кяндя чохлу сайда романс эютцряжяйям вя дарыхмамаг цчцн бцтцн эцнц охуйуб – ойнайажаьам.


Илйа ичярийя дахил олур.

ДЮРДЦНЖЦ ВАГЕЯ.

ОГУДАЛОВА, ЛАРИСА ВЯ   ИЛЙА.

Илйа. Тябрик едирям! Аллащ сизя саьлыг вя хошбяхтли бяхш етсин! (Фураъкасыны гапынын йахынлыьындакы мизин цзяриня гойур)

Лариса. Илйа, эютцр буну сазла: «Мяни ябяс йеря башдан чыхарма!» Хариж охуйурам. (Эитараны она верир).

Илйа. Бу дягигя, ханым. (Эитараны эютцрцб, ону сазлайыр) Эюзял няьмядир: цч сясля охуйанда даща эюзял сялянир, тенор сясля охумаг лазымдыр: ян мараглы щиссясидир…Чох эюзял няьмядир. Биз ися ямялли башлы жянжяля дцшмцшцк.

Огудалова. Щансы жянжяля?

Илйа. Биздя Антон вар ща, бах, о тенор сясля охуйур.

Огудалова. Таныйырам, таныйырам.

Илйа. Тенор сясля охуйан биржя одур, йердя галанлар ися бас сясля охуйурлар. Юзц дя нежя бас сясля! Тенор сяс ися биржя Антона мяхсусдур.

Огудалова. Ня олуб ки?

Илйа. Хор цчцн бу сяс йарамыр.

Огудалова. Олмайа нахошлайыб?

Илйа. Йох, сап-саьламдыр, гылына да зяряр дяймяйиб.

Огудалова. Ахы она ня олуб?

Илйа. Ики гатланыб, артыг икинжи щяфтядир ки, беля бир вязиййятдядир. Мцсибятдир! Щал – щазырда хора истянилян йени Адамы гябул етмяк баща баша эялир: тенорсуз ися хор олмаз! Щякимя баш чякиб, щяким ися дейир ки: «Бир – ики щяфтяйя дцзялязсян, йеня дя гамятин дикяляжяк». Бизим ися она инди ещтийажымыз вар.

Лариса. Бир – ики аьыз няьмя сюйля.

Илйа. Бу дягигя, ханым, бу дягигя. Биржя бу хариж нотлары тямизляйим. Дярдя бах, мцсибятдир! Хорда дик дайанмаг эярякир, бу ися ики гатланыб.

Огудалова. Ахы нийя бу щала дцшцб?

Илйа. Ахмаглыьынын ужбатындан.

Огудалова. Щансы ахмаглыьынын?

Илйа. Щярдян бу жцр ахмаглыглара йол веририк. Она нечя кяря демишям ки: «Антон, ещтийатлы ол!». О ися дедиклярими гулагардына вурур.

Огудалова. Биз дя бир чох шейляри гулагардына вуруруг.

Илйа. Амма буну сизя ирад тутмазлар, о ися эяздикжя эязир, эяздикжя эязир. Мянся она щеей дейирдим: «Антон, бир гядяр ещтийатлы ол!». О ися сюйлядиклярими динлямяк беля истямирди. Мцсибятдир, мцсибят! Щал – щазырда бир адамын дяйяри йцз рублдур, ишя бир бах: бизся беля бир аьанын щцзурунда чыхыш етмялийик. Антон ися ики гатланыб. Гамяти дцз гарачы иди, инди ися эюр бир ня щаллара галыб (Бас сясля охуйур). «Ябяс йеря башдан чыхарма….».

Пянжярядян эялян сяс: «Илйа, Илйа, ча адари́к! ча сеге́р!» 1

Палсо? Со туке требе? 2

Кцчядян эялян сяс: «Эялсяня, аьа эялиб!»

Хохавеса! 3

Кцчядян эялян сяс: «Юзцдцр ки вар, эялиб!»

Илйа. Ханым, даща мян эедим, аьа эялди. (Эитараны йериня гойараг, фураъкасыны ялиня эютцрцр)

Огудалова. Щансы аьа?

Илйа. Аьалыьына аьалыг чатмаз, онун йолуну эюзлямякдян эюзцмцзцн кюкц саралыб: бир илдир ки йолуну сябирсизликля эюзляйирик – бах беля аьадыр, ондан йохдур! (Эедир.)

БЕШИНЖИ ВАГЕЯ.

Огудалова вя  Лариса.

Огудалова. Эюрясян эялян кимдир? Йягин ки, Лариса, зянэин вя субай биридир, бах, гарачылар да онун эялишиня эюр бир нежя шад олдулар. Ялбят еля гарачыларын да йанында галыр. Ащ, Лариса, бялкя йахшы бир адахлы иля гаршылашмаг фцрсятини ялдян вермишик? Бялкя биз дя онун пишвазына чыхаг?

Лариса. Ащ, ана, мяэяр беля аьаларын ялиндян аз чякмишям? Бясдир, йетяр алчалдым.

Огудалова. Нежя дя дящшятли бир кялмяни дилиня эятирдин: «алчалмаг»! Бялкя мяни горхутмаг истяйирсян? Биз  касыб адамларыг, бизим бяхтимизя бцтцн бмрцмцз бойу алчалмаг дцшцр. Еля она эюря дя сонрадан адам кими юмцр сцрмяк цчцн жаванлыгдан алчалмаг щеч дя пис олмаз.

Лариса. Йох, даща бажармырам; дюзцляси дярд дейил, аьыр дярддир.

Огудалова. асанлыгла ися щяйатда щеч няйя наил олмарсан, юмрцнцн сонуна гядяр дя аж – йалаваж йашамаьа мящкум оларсан.

Лариса. Йеня дя рийакарлыг эюстяриб, йалан данышмаг!

Огудалова. Лазым эялярся, щям рийакарлыг эюстярмяк, щям дя йалан данышмаг эярякир! Хошбяхтлийини ялиндян гачырсан, о да сянин арханжа дцшян дейил.

Карандышев ичярийя дахил олур.

АЛТЫНЖЫ ВАГЕЯ.

Огудалова, Лариса  вя  Карандышев.

Огудалова. Йулий Капитоныч, Лариса кяндя эетмяйя щазырлашыр, щятта эюбяляк йыьмаг цчцн сябятини дя щазырлайыб!

Лариса. Йулий Капитоныч, илтифат эюстярин, мяни еля бу дягигя кяндя апарын!

Карандышев. Сизи щечжцр анламырам; ахы бу гядяр тялясмяк няйя лазым? Ахы ня цчцн беля тялясирсиниз?

Лариса. Мян бурадан гачараг жанымы гуртармаг истяйирям.

Карандышев (щювсялясиз бир тярздя). Ахы кимдян гачырсыныз? Сизи тягиб едян кимдир? Бялкя сиз мяня эюря хяжалят чякирсиниз?

Лариса (сойуг бир тярздя). Хейр, мян сизя эюря зярряжя гядяр дя олсун хяжалят чякмирям. Бунун сонунун нежя олажаьы мяня бялли дейил, фягят щяля ки мяним бу жцр давранмаг цчцн щеч бир сябябим йохдур.

Карандышев. Беля олан тягдирдя инсанлардан гачмаьа, онлардан эизлянмяйя ня лцзум вар?! Мяня ишлярими гайдасына гоймаг, бир гядяр юзцмя эялмяк вя аьлымы башыма йыьмаг цчцн бир гядяр заман верин! Мян еля шадам, еля хошбяхтям ки….мяня вязиййятимин бцтцн няшясини щисс етмяк имканыны бяхш един! 

Огудалова. Ловьаланмаг цчцн дя щямчинин.

Карандышев. Дцз буйурдунуз, ня эизлядим, ловьаланмаг цчцн дя щямчинин. Мян иззяти – няфсим бахымындан аз чякмямишям, мяним вцгарым ися дяфялярля тящгирляря мяруз галыб: щал – щазырда ися мян бир гядяр гцррялянмяк вя ловьаланмаг истяйирям вя буна да там ихтийарым чатыр.  

Лариса. Сиз ня заман кяндя йолланмаьы дцшцнцрсцнцз?

Карандышев. Тойдан сонра ня заман истясяниз эедярик, беля бир арзунуз оларса, еля ертяси эцн йола дцшярик. Йалныз ниэащланма – мцтляг бурада кечирилмялидир: сонра демясинляр ки, биз инсанларын эюзцндян йайынмаьа чалышырыг, чцнки мян сизя баб адахлы дейилям, йалныз сизин батмамаг цчцн йапышдыьыныз бир саман чюпцйям. 

Лариса. Сонунжу сюйлядийиниз кялмя демяк олар ки, щягигятя уйьундур, Йулий Капитоныч, бах, бу доьрудур.

Карандышев (мцтяясир бир вязиййятдя). Гой бу сизин цчцн щягигят олараг галсын! (Эюз йашы ичярисиндя.) Мяня ися зярряжя гядяр дя олсун рящм един! Бары кянар инсанлар сизин мяни севдийинизи, сечиминизин ися щеч бир тязйиг алтында щяйата кечирилмядийини вя азад олдуьуну дцшцнсцнляр. 

Лариса. Бу сизя няйинизя эярякдир?

Карандышев. Нежя йяни, няйимя эярякдир? Мяэяр сиз мяним дя щейсиййятимин олдуьуну тямамиля ещтимал етмирсиниз?

Лариса. Щейсиййят! Сиз йалныз юзцнцз барядя дцшцнцрсцнцз. Щяр кяс юзцнц севир! Бяс мяни бу фани дцнйада бир севян тапылажаг? Сиз щамыныз мяни мящвя сцрцкляйирсиниз.

Огудалова. Йетяр, Лариса, эюр бир ня данышырсан?

Лариса. Ана, мян горхурам, йаманжа горхурам. Яэяр той бурда оларса, онда зящмят олмаса, тойумуза чох аз адам дявят един, имкан дахилиндя мяжлис сакит кечмяли вя садя олмалыдыр!

Огудалова. Йох, сян ян йахшысы будур, ябяс хяйаллара гапылма! Той кечиририкся – о щалда о дябдябяли олмалыдыр: мян, Огудалова, йохсул кими садялийя йол веря билмярям. Сян бурада щеч бир кясин эюрмядийи тяк парылтынла щяр кяси щейран едяжяксян. 

Карандышев. Щеч мян дя бунун цчцн щеч няйими ясирэямярям.

Лариса. О щалда мяним сусмагдан башга ялажым галмыр. Эюрдцйцм гядяр дя, мян сизин цчцн йалныз бир эялинжийям: мянимля йорулана гядяр яйляняжяксиниз, мяни ялдян салажагсыныз, сонра ися мяни бир кянара атажагсыныз.

Карандышев. Бу эцнкц нащар да мяня чох ужуз баша эяляжяк.

Огудалова. Сизин тяшкил етдийиниз нащары мян цмумиййятля артыг щесаб едирям – лцзцмсуз мясряфляря йол верирсиниз.

Карандышев. О мяня ики, цч гат баща да баша эялсяйди, мяним пулларыма щейфим эялмязди.

Огудалова. Щяр кяс цчцн эяряксиз олан нащардыр.

Карандышев. Мяня эяряклидир.

Лариса. Ахы ня цчцн, Йулий Капитоныч?

Карандышев. Лариса Дмитрийевна, дцз цч ил мян тящгирляря таб эятириб, сизин танышларынызын ришхяндли мцнасибяти иля цзляшмяли олмушам: инди ися мян юз нювбямдя онлары мясхяряйя гойажаьам.

Огудалова. щяр дягигябашы йени бир шей уйдурурсунуз! Бялкя кюнлцнцздян галмагал салмаг кечир? О щалда биз Лариса иля бу тамашада иштирак етмяйяжяйик.

Лариса. Ащ, рижа едирям, щеч кимин хятриня дяймяйин!

Карандышев. Хятриня дяймяйин! Бяс мяним хятримя дяймяк олар? Наращат олмайын, щеч бир галмагал йаранмайажаг, щяр шей кифайят гядяр сакит кечяжяк. Мян сизин шяряфинизя саьлыг дейяжям вя сизя дя щяр кясин эюзц юнцндя мяним кими бир инсаны сечдийиниз, сизин мянимля щяр кясдян фяргли олараг хош ряфтар етдийиниз, мяни лазыми сявиййядя гиймятляндиряряк, мяним щиссляримин сямимилийиня инандыьыныз цчцн юз миннятдарлыьымы билдиряжям. Бу гядяр, мяним гисасым будур!

Огудалова. Тямамиля лцзумсуз бир давранышдыр.

Карандышев. Щейр, бу ядабазлар мяни юз ядабазлыглары иля лап тянэя эятирибляр. Ахы бу вар – дювляти онларын щеч дя юзляри газанмайыблар: бяс ня цчцн онунла гцррялянирляр?! Бир порсийа чайа да он беш рубл сярф етмяк олар?!

Огудалова. Еля щамыныз заваллы Васйанын цзяриня шыьыйырсыныз.

Карандышев. Сющбят тякжя Васйадан дейил, диэярляриндян дя эедир. Бир бахын эюрцн, шящярдя нежя бир шадйаналыг щюкм сцрцр, щяр кясин цзцндя нежя бир тябяссцм вар! Арабачыларын щамысы шянлянирляр, кцчя бойунжа чапараг кечиб, бири – бириляриня бу сюзляри гышгырырлар: «Аьа эялиб, аьа эялиб». Мейханаларын хидмятчиляри дя бири – бириляриня дяйибляр, кцчяйя гачараг, бир мейханадан диэяр мейханайа сяслянирляр: «Аьа эялиб, аьа эялиб». Гарачылар да башларыны итирибляр, щяр кяс чыьырыб – баьырышыр, ял – голларыны ойнадырлар. Мещманхананын гаршысында санки бир топланты кечирилир, издищам йашаныр. Бу йахында мещманханайа файтонда бязяниб – дцзянмиш гарачы гызлар эялдиляр, аьанын пишвазына чыхмышдылар. Башдан – айаьа гядяр яжайиб бир сящнядир! Аьа ися, ешитдийимя эюря, бцтцн вар – дювлятини эюйя совуруб, сонунжу параходуну сатыр. Эялян кимдир? Варыны – йохуну бош шейляря хяржлямиш ящликеф, позьун бир адам, бцтцн шящяр ися онун эялиши мцнасибятиля шадйаналыг едир. Дябя бир бах!

Огудалова. Ахы эялян кимдир?

Карандышев. Ким олажаг, сизин Серэей Серэейич Паратов.


Лариса диксиняряк, айаьа галхыр.

Огудалова. Ащ, демяли, эялян о, имиш!

Лариса. Эялин кяндя эедяк, еля бу дягигя эедяк!

Карандышев. Яксиня, беля бир шяраитдя эетмяк йарамаз.

Огудалова. Ня данышырсан, Лариса, ахы сян нийя онун эюзцня эюрцнмямяйя чалышырсан?! О ки гулдур дейил.

Лариса. Биржя дяфя дя олсун мяня гулаг асын! Сиз мяни учурума йуварландырырсыныз, мящв едирсиниз!

Огудалова. Сян ямялли-башлы дяли олмусан.

Карандышев. Ахы сиз нядян горхурсунуз?

Лариса. Мян юзцмя эюря горхмурам.

Карандышев. Бяс кимя эюря горхурсунуз?

Лариса. Сизя эюря.

Карандышев. Оооо, мяня эюря горхмаг лазым дейил! Мян юзцмц айаьа вермярям. Жясаряти чатырса, гой мяня сатышсын, онун о дягигя ашынын суйуну верярям.

Огудалова. Сиз ня данышырсыныз! Аллащ горусун! Ахы бу сизин цчцн щеч дя Васйа дейил. Сиз онларла бир гядяр ещтийатлы давранын, йохса бу сизя щяйатыныз бащасына баша эяляр.

Карандышев (пянжярядян бойланараг). Бир бахын, сизин евинизин гяншяриндя араба дайанды: дюрд йорьа, файтончу, аьа вя бир гарачы. Эюр бир нежя дюшцня дюйцр! Зяряри йохдур, гой бир балажа кеф чяксин: яслиндя ися бцтцн бунлар нежя дя ийрянждир вя сарсаглыгдыр.

Лариса (Карандышевя мцражият едир). Эялин, эялин мяним отаьыма кечяк. Ана, зящмят олмаса, ону бу отагда гябул ет вя хащиш едирям, ондан йаха гуртармаьа чалыш!

Лариса иля Карандышев эедирляр. Ичярийя Паратов дахил олур.

ЙЕДДИНЖИ ВАГЕЯ.

ОГУДАЛОВА ВЯ ПАРАТОВ.

Паратов (зарафатжыл – жидди тонда давраныр). Халажан, ижазя верин, ялиниздян юпцм!

Огудалова (ялини она тяряф узатмагла). Ах, Серэей Серэейич! Ащ, язизим!

Паратов. Олмайа мяни баьрыныза басмаг истяйирсиниз. Ихтийар сащибисиниз. (Гужаглашараг юпцшцрляр.)

Огудалова. Сиз щара, бура щара? Йягин ки, йолцстц баш чякмяйи гярара алмысыныз, елями?

Паратов. Гясдян бурайа эялдим, вя эялян кими дя дярщал сизя баш чякмяйи гярара алдым, халажан.

Огудалова. Илтифатыныза эюря миннятдарам. Нежясиниз, ишляриниз нежя эедир?

Паратов. Дцзцнц демясям Танрынын мяня ажыьы тутар, халажан, шад хцррям юмцр сцрцрям, ишлярим ися бир о гядяр дя црякачан дейил.

Огудалова (Паратова нязяр салмагла). Серэей Серэейич, язизим, дейин эюряк, сиз о заман нийя бирдян – биря йоха чыхдыныз?

Паратов. Телеграм иля хошаэялмяз бир хябяр алмышдым, халажан.

Огудалова. Щансы хябяри?

Паратов. Мяним тясярцфат мцдирлярим иля ишляр мцдирим мяним хябяр – ятярим олмадан аз гала евими бада веряжяклярмиш. Юз малиййя ямялиййатлары иля мяним параходларымы, бцтцн дашынан вя дашынмайан ямлакларымы щярража гойублармыш. Мян дя юз вар дювлятими хилас етмяк цчцн орайа чапараг йетишмяли олдум.

Огудалова. Вя сюзсцз ки, вар – дювлятинизи хилас едиб, щяр шейи йолуна гойдунуз.

Паратов. Щеч дя еля дейил; йолуна гоймаьына гойдум, амма щеч дя щяр шейи йох, кифайят гядяр зярярим олду. Щяр щалда, халажан, рущдан дцшмцрям вя йеня дя шян ящвал – рущиййядя галмаьа чалышырам.

Огудалова. Эюрцнцр, эюрцнцр.

Паратов. Ейб етмяз, халажан, бир тяряфдян итирян, бир тяряфдян газанар: ня етмяли, ишимиз белядир.

Огудалова. Бяс нядян газанмаг ниййятиндясиниз? Олмайа йени тядавцля башламысыныз?

Паратов. Йени тядавцля башламаг бизим кими йцнэцлбейин жянабларын ющдясиня дцшмяз! Бунун цчцн, халажан, борж шюбясиня баш чякмяк йетяр. Юз сярбястлийими ялдян вермяк ниййятиндяйям.

Огудалова. Баша дцшдцм: файдалы бир евлилийя гядям гоймаг ниййятиндясиниз. Бяс сярбястлийинизин дяйяри ня гядярдир?

Паратов. Йарым милйон.

Огудалова. Кифайят гядяр чохдур.

Паратов. Ужуз баша эялир, халажан, юзцнцз билдийиниз кими, щяр кяс юзц цчцн дяйярсиздир.

Огудалова. Йаман жомярдсян.

Паратов. Буну да диэяр мязиййятляримин цзяриня эялин.

Огудалова. Жанлара дяйян оьулсан! Сяня баханда адамын лап цряйи ачылыр.

Паратов. Сизин дилиниздя бу тярфи кими сяслянир. Рижа едирям, ижазя Верин, ялиниздян юпцм! (Ялини юпцр.)

Огудалова. Бяс алажалыр, даща доьрусу, алыжыныз вар?

Паратов. Йахшы – йахшы ахтарсан, тапмаг олар.

Огудалова. Сизя беля бир нязакятсиз суалла мцражият етдийим цчцн цзр исяйирям!

Паратов. Чох нязакятсиз суалдырса, онда цмумиййятля беля бир суалла мяня мцражият етямйя дяймяз: мян чох утанжаьам.

Огудалова. Бясдир зарафат етдин! Юзцня адахлы тапмысан йа йох? Яэяр тапмысанса, онда бир де эюрцм, о, кимдир?

Паратов. Ятими шишя чяксяниз дя, онун ким олдуьуну сизя демярям.

Огудалова. Юзцн билярсян.

Паратов. Мян юз ещтирамымы Лариса Дмитрийевнайа ярз етмяк истярдим. Она эюря билярямми?

Огудалова. Нийя дя йох. Мян бу дягигя ону чаьырарам. (Яшйаларын олдуьу гутуну ялиня алыр). Билирсинизми, Серэей Серэейич, сабащ Ларисанын ад эцнцдцр, она бу яшйалары щядиййят етмяк истярдим, амма тяясцф ки, бунлары алмаьа пулум чатмыр.

Паратов. Халажан, хала! Ахы сян онун пулуну артыг цч няфярин жибиндян чыхысан! Мян ки сизин тактиканыза йахшы бялядям.

Огудалова (Паратовун гулаьындан йапышыр). Ащ сяни, йарамаз!

Паратов. Мян сабащ юзцм она щядиййя эятирярям, бундан да йахшысыны.

Огудалова. Мян еля бу дягигя Ларисаны чаьырарам. (Эедир.)

Отаьа Лариса дахил олур.

СЯККИЗИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов вя  Лариса.

Паратов. Эюзлямирдиниз?

Лариса. Хейр, эюзлямирдим. Мян сизи узун мцддят эюзлямяли олдум, фягят интизарымын сона йетмяйяжяйиня ямин олуб, эюзлярими йоллардан чякдим.

Паратов. Ня цчцн?

Лариса. Бир даща эюрцшя биляжяйимизя цмид етмирдим. Сиз еля гяфилдян йоха чыхдыныз ки, биржя дяня дя олсун мяктуб…

Паратов. Она эюря сизя мяктуб йазмырдым ки, сизя сюйляйяси щеч бир хош хябярим йох иди.

Лариса. Мян еля беля дя зянн едирдим.

Паратов. Яря эедирсиниз, елями?

Лариса. Бяли, яря эедирям.

Паратов. Изн верин, сорушум: мяни чохму эюзлядиниз?

Лариса. Буну билмяйинизин ня мянасы?

Паратов. Мян сырф мараг хатириня сорушмурам, Лариса Дмитрийевна; яслиндя мяни бу сырф нязяри жящятдян марагландырыр. Мян билмяк истярдим, гадын дялижясиня ашиг олдуьу кишини тезми унудур: онунла айрылдыгдан бир эцн сонра, бир щяфтя сонра йохса ки, бир ай сонра….Щамлетин анасына бу кялмяляри сюйлямси ня дяряжядя дцзэцн олуб: «о щяля ки башмаьыны эейиб кющнялтмяйиб» вя саиря вя илахыр.

Лариса. Сизин суалынызы мян бц шякилдя жавабландырыжаьам, Серэей Серэейич; мяним барямдя истядийиниз кими дцшцня билярсиниз.

Паратов. Сизин щаггынызда мян щяр заман бюйцк бир ещтирамла дцшцняжяйям: лакин гадынлар цмумиликдя сизин бу нюв давранышыныздан сонра мяним ямялли – башлы эюзцмдян дцшцбляр.

Лариса. Щансы давранышымдан сонра? Сизя ки щеч ня бялли дейил.

Паратов. Бу «мцлайим вя зяриф бахышлар», бу ширин мящяббят долу пычылтылар, — щяр бир кялмянин дярин кюкс ютцрмяляр иля нювбяляндийи пычылтылар, - бу андлар….Вя бу язбярлянмиш бир дярс кими бир ай сонра диэяриня сюйлянилир. Ащ, гадынлар, гадынлар!

Лариса. Ня «гадынлар»?

Паратов. Сизин адыныз мискинликдир!

Лариса. Ащ, сиз ня щаггла мяни бу жцр хятримя дяйирсиниз? Олмайа сиз еля эцман едирсиниз ки, мян сиздян сонра кимяся бир кюнцлдян мин кюнцля вурулмушам? Йяни, буна бу гядяр яминсиниз?

Паратов. Ямин олмасам да, беля тяхмин едирям.

Лариса. Бу жцр амансызжасына гынамаг цчцн тяхмин етмяк дейил, ямин олмаг лазымдыр.

Паратов. Сиз яря эедирсиниз?

Лариса. Лакин мяни буна сювг едян ня олуб….Яэяр юз доьма ожаьында сянин цчцн йашамаг дюзцлмяздирся, яэяр сяни дящшятли, мцдщиш бир гцсся щалында сяня зорла гябул етдирдикляри адахлылара дилхошлуг етмяйи, онларын цзцня эцлцмсямяйи вадар едирлярся, яэяр евиниздя галмагаллар сизя йашамаьа имкан вермирся, бцтцн бунларын сябяби иля орадан вя щятта шящярдян баш эютцрцб эетмяк истяйирсинизся, о щалда ня етмяли?

Паратов. Лариса, демяли, сиз?..

Лариса. «Мян» ня? Ня демяк истяйирсиниз?

Паратов. Баьышлайын мяни, Лариса! Мян сизин гаршынызда мцгяссирям. Демяли, сиз мяни унутмаысыныз, демяли, сиз мяни щяля дя…севирсиниз? 

Лариса сусур.

Етираф един, Лариса, сямими олун!

Лариса. Ялбяття ки, севирям. Буну сорушмаьа беля дяймяз.

Паратов (Ларисанын нявазишля юпцр). Тяшяккцр едирям сизя, тяшяккцр едирям.

Лариса. Санки бир щимя бянд имишсиниз: сиз ки – мяьрур адамсыныз.

Паратов. Мян сизи вязиййятля баьлы кимяся эцзяштя эедя билярдим: фягят сизин мящяббятинизи эцзяштя эетмяк дюзцлмяз дяряжядя аьырдыр.

Лариса. Доьру сюзцнцздцр?

Паратов. Сиз мяни диэяриндян цстцн тутсайдыныз, мяни тящир етмиш олардыныз вя мян сизя буну асанлыгла баьышламаздым.

Лариса. Бяс инди?

Паратов. Инди ися мян сизи ян хош хатирялярдя йашадажаьам вя биз ян йахшы дост кими айралыжаьыг. 

Лариса. Демяли, гадын сизя эюря эюз йашы ахыдыб, мяшяггят чякя биляр, ян ясасы одур ки, о, сизи севсин?

Паратов. Ня етмяли, Лариса Дмитрийевна?! Мящяббятдя бярабярлик йохдур, буну да мян ижад етмямишям. Севяркян бязян аьламаг да лазым эялир.

Лариса. Бу аьлайан да мцтляг гадын олмалыдыр?

Паратов. Тябии ки, гадын олмалыдыр, ахы киши аьламаз.

Лариса. Ахы ня цчцн дя аьламасын?

Паратов. Бунун чох садя бир изащы вар; киши аьласа, она арвад дейярляр: бу айама ися киши цчцн юлцмдян дя бетярдир.

Лариса. Мящяббят гаршылыглы бярабярлийя малик олсайды, демяли, онун наминя аьлайан да олмазмыш. Беля бир шей мцмкцндцрмц?

Паратов. Бязян мцмкцн олур. Йалныз бу щансыса бир гяннады мямулаты хатырладыр, безени.

Лариса. Серэей Серэейич, мян сизя щеч дя етираф едилмяси эярякли олмайан кялмяляри сюйлядим: цмидварам ки, сиз мяним бу сямимилийимдян суи – истифадя етмярсиниз.

Паратов. Баьышлайасыныз, амма сиз мяни ня щесаб едирсиниз?! Сиз сярбяст гадын олсайдыныз, башга мясяля…Мян, Лариса Дмитрийевна, щяддими ашан адам дейилям, мяним цчцн ниэащ мцгяддяс бир гярардыр. Мян беля бир азадфикирлилийя дя гатлашанлардан дейилям. Ижазя верин, сорушум: сизин эяляжяк яриниз, чох эцман ки, бир чох мязиййятляря маликдир, елями?

Лариса. Йох, онун йалныз бир мязиййяти вар.

Паратов. Бир адам цчцн щеч дя чох дейил.

Лариса. Фягят о чох дяйярли бир мязиййятдир.

Паратов. Йяни?

Лариса. О, мяня ашигдир.

Паратов. Щягигятян дя дяйярли бир мязиййятдир; эцндялик йашайыш цчцн дя кифайят гядяр гянаятбяхш бир мязиййятдир.


Огудалова иля Карандышев ичярийя дахил олурлар.

ДОГГУЗУНЖУ ВАГЕЯ.

Паратов, Лариса, Огудалова, Карандышев, даща сонра ися лакей.

Огудалова. Жянаблар, ижазя Верин, сизи таныш едим! (Паратова.) Йулий Капитоныч Карандышев. (Карандышевя.) Серэей Серэейич Паратов.

Паратов (Карандышевя ялини узатмагла). Биз артыг таныш олмаг шяряфиня наил олмушуг. (Тязим етмякля.) Боллужа быьлара вя жцзи габилиййятляря малик олан адам. Харита Игнатйевнанын вя Лариса Дмитрийевнанын ян кющня досту.

Карандышев (тямкинля). Мямнун олдум.

Огудалова. Серэей Серэейич демяк олар ки, бизим бир аиля цзвцмцздцр.

Карандышев. Мямнунам.

Паратов (Карандышевя). Сиз гысганж дейилсиниз ки?

Карандышев. Цмид едирям ки, Лариса Дмитрийевна гысганжлыг цчцн мяня щеч бир ясас вермяз.

Паратов. Фягят гысганж адамлар сябяб олмадан да гысганырлар.

Лариса. Мян сизи архайын едя билярям ки, Йулий Капитоныч мяни щеч бир заман гысганмалы олмайажаг.

Карандышев. Сюзсцз; фягят яэяр….

Паратов. Ялбяття, ялбяття. Бу чох мцдщиш бир сящня оларды.

Огудалова. Жянаблар, бу ня щоггадыр чыхарырсыныз?! Мяэяр гысганжлыгдан савайы айры бир сющбят тапмамысыныз?

Лариса. Биз, Серэей Серэейич, тезликля кяндя йолланырыг.

Паратов. Беля бир фцсункар мянзярядян йаха гуртарырсыныз?

Карандышев. Буранын няйи фцсункардыр ки?

Паратов. Бахыр кимин цчцн нежя: бу зювг мясялясидир.

Огудалова. Лап доьрудур. Кимся шящяри бяйянир, кимся кянди.

Паратов. Халажан, зювг мцбащися доьурмаз: бири гырпызы бяйяняр, кими — донуз гыырдаьыны.

Огудалова. Ащ сяни, йарамаз! Сян бу гядяр аталар сюзцнц щардан билирсян?

Паратов. Йедякчилярля отуруб – дурарсан, халажан, сяня рус дилинин инжяликлярини юйрядярляр.

Карандышев. Йедякчилярдян дя рус дилини юйрянярляр?

Паратов. Нийя дя йох?

Карандышев. Чцнки биз щесаб едирик ки, онлар ….

Паратов. Ким: сиз?

Карандышев (гызышмагла). Биз, йяни бцтцн савадлы инсанлар.

Паратов. Йахшы, дейин эюряк, сиз йедякчиляри ня щесаб едирсиниз? Мян жями сащибийям вя онларын мцдафиясиня галхмаьа да щазырам: беля ки, юзцм дя онлар кими йедякчийям.

Карандышев. Биз онлары габалыг вя жящалятин мцжяссимяси щесаб едирик…

Паратов. Утанмайын, архасыны сюйляйин, жянаб Карандышев!

Карандышев. Еля бу гядяр.

Паратов. Хейр, бу гядяр дейил, ясас шейи сюйлямяйи унутмусунуз: сиз цзр истямялисиниз.

Карандышев. Мян — цзр истямялийям!

Паратов. Бяли, цзр истямялисиниз.

Карандышев. Ахы ня  цчцн? Бу ки мяним гянаятимдир.

Паратов. Йох, йох, достум! Бойун гачырмаг йарамаз.

Огудалова. Жянаблар, жянаблар, бу ня щоггадыр чыхарырсыныз!

Паратов. Наращат олмайын, мян бу кялмяляря эюря ону дуеля чаьырмарам: сизин адахлынызын жанына зяряр вермярям: мян садяжя она ибрят дярси веряжям. Мяним беля бир адятим вар: ойунбазлара онларын эюзцнцн одуну алмаг: йохса щофун ня олдуьуну билмязляр, щяддлярини ашарлар.

Лариса (Карандышевя). Сиз ня едирсиниз? Бу дягигя ондан цзр истяйин, сизя ямр едирям.

Паратов (Огудаловайа). Сиз ки мяня бялядсиниз. Мян киминся дярсини вермяк истяйяндя бир щяфтялик баьлы гапы архасында онун цчнц жяза фикирляширям.

Карандышев (Паратова). Мян щеч ня баша дцшмцрям.

Паратов. Бах, еля она эюря дя яввялжя баша дцшмяйи юйрянин вя йалныз ондан сонра аьзынызы ачын!

Огудалова. Серэей Серэейич, мян сизин гаршынызда диз чюкцб йалварарам: ону мяним хятримя баьышлайын!

Паратов (Карандышевя). Гурбан оласыныз Харита Игнатйевняйя. Мян сизи баьышлайырам. Йалныз бундан сонра, язизим, инсанлары бири – бириндян айырд етмяйи юйрянин! Дяймя дяймя, дяймяйим сяня! Жянэимя кечяни ися ешшяк судан эялинжяйя гядяр дюйярям!

Карандышев онун жавабыны вермяк истяйир.

Огудалова. Сиз Аллащ, онун сюзцнцн габаьына сюз демяйин! Йохса мянимля савашмалы оларсыныз. Лариса! Хидмятчиляря де ки, онлара шампан эятирсинляр, сян дя онларын щяр икисиня бир стякан шяраб вер, гой барышыг наминя ичсинляр.

Лариса отаьы тярк едир.

Бундан беля дя, жянаблар, зящмят олмаса, щюжятляшмяйин. Мян сцлщпярвяр гадынам: мян инсанларын бири – бири иля жан дейиб, жан ешитмясини арзулайырам.

Паратов. Мян юзцм дя сцлщсевярям, бир гарышганын да хятриня дяймярям, мяня тохунмайана да тохунмарам: юзцмя эюря сюз верирям.

Огудалова. Йулий Капитоныч, сиз ки эянжсиниз, бир гядяр ядябли олун, щяр бош шейя эюря юзцнцздян чыхмайын. Сизи ися, Серэей Серэейич, ижазя верин, нащара дявят едим! Инанын ки, бяхтийар оларыг.

Карандышев. Мян еля юзцм дя сизи дявят едяжякдим. Серэей Серэейич, бу эцн мяним евимдя нащар едярсинизми?

Паратов (сойуг бир тярздя). Мямуниййятля.

Ичярийя Лариса дахил олур, ону ися ялиндя шампан бутулкасыны тутмуш, мяжмяйидя ися стяканлары бир шяхс мцшайият едир.

Лариса (шампаны стяканлары тюкцр). Жянаблар, буйурун.

Паратов иля  Карандышев стяканлары эютцрцрляр.

Бу бадяляри достлуг хатириня галдырын.

Паратов. Сизин щяр кялмяниз мяним цчцн ямрдир.

Огудалова (Карандышевя). Эюрцрсцнцзмц, Серэей Серэейичдян нцмуня эютцрцн! 

Карандышев. Мяним цчцн ися Лариса Дмитрийевнанын щяр кялмяси — ганундур.

Воъеватов дахил олур.

 


ОНУНЖУ ВАГЕЯ.

Огудалова, Лариса, Паратов, Карандышев, Воъеватов, сонра ися Робинзон.

Воъеватов. Щарда шампан шярабы ашдырса, биз орада башыг. Дуйма габилиййятинизя сюз ола билмяз! Хатира Игнатйевна, Лариса Дмитрийевна, изн верин, сарышын да отаьа дахил олсун!

Огудалова. Щансы сарышын?

Воъеватов. Инди юзцнцз эюрярсиниз. Сарышын, эяля билярсян!

Робинзон дахил олур.

Ижазя верин, сизя мяним йени достуму тягдим едим: Лорд Робинзон.

Огудалова. Мямнунам.

Воъеватов (Робинзоня). Ханымларын ялини юп!

Робинзон щям Огудалова, щям дя ларисанын ялини юпцр.

Йахшы, милорд, инди ися бура эял!

Огудалова. Ахы ня цчцн достунузла бу жцр амираня тярздя данышырсыныз?

Воъеватов. О, демяк олар ки, биржя дяфя дя олсун ханымларын иштирак етдийи мяжлислярдя иштирак етмяйиб, она эюря дя чох утанжагдыр. Щям суда, щям дя гуруда узун илляр сяйащят едиб, бу йахынларда ися аз гала кимсясиз адада вящшиляшяжякди. (Карандышевя мцражият едир.) Ижазянизля сизи бири – биринизля таныш едим! Лорд Робинзон, Йулий Капитоныч Карандышев!

Карандышев (ялини Робинзона узатмагла). Сиз Инэилтяряни артыг узун мцддятдир ки, тярк етмисиниз?

Робинзон. Yes[1].

Воъеватов (Паратова). Мян ондан цч инэилис сюзцнц юйрянмишям, амма етираф етмялийям ки, бу дилдя ондан да чох билирям (Робинзона.) Шяраба нийя беля маддым – маддым бахырсан? Харита Игнатйевна, ижазя верирсинизми?

Огудалова. ялбяття, буйурун.

Воъеватов. Инэилисляр бцтцн эцнц, сящярин эюзц ачыландан эежя гаранлыг дцшяня гядяр шяраб ичирляр. 

Огудалова. Йяни, сиз щягигятян дя бцтцн эцнц шяраб ичирсиниз?

Робинзон. Yes.

Воъеватов. Онлар цч дяфя сящяр йемяйи йейир, сонра ися саат алтыдан он икийя гядяр нащар едирляр.

Огудалова. Бу мцмкцндцрмц?

Робинзон. Yes.

Воъеватов (Робинзона). Бадяляря шяраб сцз!

Робинзон (шярабы стяканлара тюкяряк). If you please![2] (Ичирляр.)

Паратов (Карандышевя). Ону да нащара дявят един! О, мяни щяр йердя мцшайият едир, мян онсуз бир аддым да атмарам.

Карандышев. Онун ады нядир?

Паратов. Онлары адлары иля чаьырмырлар! Лорд, милорд дейирляр...

Карандышев. Мяэяр о, лорддур?

Паратов. Ялбяття ки, лорд дейил; фягят онлар бу жцр чаьрылмаьы хошлайырлар. Йа да садяжя сер Робинзон.

Карандышев (Робинзона). Сер Робинзон, илтифат эюстярин, бу эцн биздя нащар един.

Робинзон. I thank you[3]

Карандышев (Огудаловайа мцражият едир). Харита Игнатйевна, мян евя йолланырам, нащара бир балажа сифаришлярим олажаг. (Щяр кяся тязим едир.) Жянаблар, мян сизи нащар йемяйиня эюзляйирям. Худащафиз! (Эедир.)

Паратов (шлйапасыны ялиня алыр). Бизим дя сизи тярк етмяк заманымыз йетишди, йол йорьунуйуг, бир балажа динжяляк.

Воъеватов. Нащара щазырлашаг.

Огудалова. Тялясмяйин, жянаблар, щамынызын бирликдя бизя тярк етмяси йарамаз.

Огудалова иля Лариса Карандышевин архасынжа дящлизя чыхырлар.

ОН БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Паратов, Воъеватов вя Робинзон.

Воъеватов. Щя, нежядир, адахлысыны бяйяндинизми?

Паратов. Няйини бяйяним?! Щеч дя бяйяниляси адам дейил! Щяля бир аьзыны ачыб данышмаьа жцрят дя едир, тцлцнэц.

Воъеватов. Олмайа аранызда наразылыг олуб?

Паратов. Бир балажа. Бир гядяр дюшцня дюйцрдц, щяля цстцмя кякялямяйя дя жящд эюстярди. Ейби йохдур, мян бу щейфи сяндя гоймарам. (Алнына вурур.) аьлыма эюзял бир фикир эялди! Беля, Робинзон, сян гялиз бир ишин ющдясиндян эялмяли олажагсан, ялиндян эяляни етмялисян…..

Воъеватов. Ня дцшцнмцсцнцз?

Паратов. Йахын эялин, сюйляйим... (сясляря диггят кясиляряк.) Йох, эялирляр. Жянаблар, галсын сонрайа.

Огудалова иля  Лариса ичярийя дахил олур.

Худащафиз.

Воъеватов. Эюрцшянядяк! (Бири – бириляриня тязим едирляр.)

 

ЦЧЦНЖЦ ПЯРДЯ.

ИШТИРАКЧЫЛАР:

Евфросинья Потаповна, Карандышевин халасы.

Карандышев.

Огудалова.

Лариса.

Паратов.

Кнуров.

Воъеватов.

Робинзон.

Иван.

Илйа-гарачы.

Карандышевин иш отаьы; иддиалы бир тярздя мебеллярля бязядилмиш, фягят зювгсцз бир отаг; диванын дайагландыьы бир дивара цзяриня силащлар асылмыш хялчя вурулумушдыр: отаьын цч гапысы вар: бири мяркяздя, икиси отаьын йан тяряфляриндя.

БИРИНЖИ ВАГЕЯ.

Йефвросинйа Потаповна иля  Иван (солдакы гапыдан чыхырлар)

Иван. Зящмят олмаса, лимонлары ялимдян алын!

Йефвросинйа Потаповна. Ня лимонлары, щансы лимонлары?

Иван. Мессин лимонларыны.

Йефвросинйа Потаповна. Ахы онлар бизим няйимизя эярякдир?

Иван. Нащардан сонра бязи жянаблар гящвя ичяжякляр, бязиляри ися чай. Бах, бу лимонлар да чай ичянляр цчцндцр.

Йефвросинйа Потаповна. Бу эцн нащарынызла лап мяни ялдян салдыныз. Щеч дяхли вар, олмасын лимон, олсун гушцзцмц шярбяти. Мяним графинимдя вар, эютцря билярсян: биржя аста ол, графиним чох гядимидир, онсуз да гапаьы эцжля айаг цстя дайаныр, сурьужла графиня бяркитмишям. Эедяк мянимля, юзцм верярям. (Орта гапыйа тяряф эедир, Иван да онун архасынжа.)



[1] Бяли.

[2] Ижазянизля.

[3] Миннятдарам.


BÜTÜN HÜQUQLAR QORUNUB